Βλέπετε, αδελφοί μου, πως δοξάζει ο Ιησούς Χριστός τούς δούλους Του εκείνους πού είναι πάντοτε μαζί Του και επικαλούνται συνεχώς το πανάγιο και γλυκύτατο όνομά Του;
Ακόμη και ο δίκαιος εκείνος και άγιος Ευδόκιμος, δεν ήταν κι αυτός μέσα στην Κωνσταντινούπολη και μέσα στα ανάκτορα και τις βασιλικές υποθέσεις; Δε συναναστρεφόταν με το βασιλιά και τούς άρχοντες του παλατιού, με τόσες φροντίδες και περισπασμούς; Μ΄ όλα ταύτα είχε πάντοτε αχώριστη τη νοερά προσευχή, καθώς διηγείται στο Βίο του ο Συμεών ο Μεταφραστής, γι΄ αυτό κι ευρισκόμενος μέσα στον κόσμο και στα κοσμικά ο τρισμακάριος, έζησε αληθινά μία ζωή αγγελική και υπερκόσμια και αξιώθηκε από τον μισθαποδότη Θεό να λάβει και τέλος μακαριστό και θειο. Και άλλοι πολλοί και αναρίθμητοι πού ήταν μέσα στον κόσμο, ήταν ολωσδιόλου δοσμένοι στη νοερά και σωτήρια αυτή προσευχή, καθώς αναφέρονται σε διάφορες ιστορίες.
Λοιπόν, αδελφοί μου Χριστιανοί, σας παρακαλώ κι εγώ μαζί με τον θειο Χρυσόστομο, για τη σωτηρία της ψυχής σας, μην αμελήσετε αυτό το έργο της προσευχής. Μιμηθείτε αυτούς πού είπαμε και όσο το δυνατόν ακολουθήστε τους. Κι αν σας φαίνεται δύσκολο το πράγμα στις αρχές, ας είστε βέβαιοι και πληροφορημένοι, ως εκ προσώπου του παντοκράτορα Θεού, ότι αυτό το ίδιο το όνομα του Κυρίου μας Ιησού Χριστού, επικαλούμενο καθημερινά και ακατάπαυστα από μας, θα ευκολύνει όλες τις δυσκολίες. Και με την πολυκαιρία, αφού το συνηθίσομε και γλυκαθούμε μ΄ αυτό, θα γνωρίσομε με τη δοκιμή πώς δεν είναι αδύνατο ούτε δύσκολο, αλλά δυνατό και εύκολο. Γι΄ αυτό και ο θειος Παύλος, πού ήξερε καλύτερα από μας τη μεγάλη ωφέλεια της προσευχής, μας παρήγγειλε να προσευχόμαστε ακατάπαυστα. Δε θα μας συμβούλευε βέβαια ποτέ κάτι το δύσκολο και αδύνατο, γιατί δε θα μπορούσαμε να το κάνομε και ακολούθως θα γινόμασταν αναγκαστικά παρήκοοι και παραβάτες της παραγγελίας του και για τούτο άξιοι καταδίκης· αλλά όταν είπε να προσευχόμαστε αδιάλειπτα, ο σκοπός του ήταν να προσευχόμαστε με το νου μας, πού είναι δυνατό να το κάνομε πάντοτε. Γιατί και όταν κάνομε εργόχειρο κι όταν περπατούμε κι όταν καθόμαστε κι όταν τρώμε κι όταν πίνομε, πάντοτε μπορούμε να προσευχόμαστε με το νου μας και να κάνομε νοερά προσευχή ευάρεστη στο Θεό και αληθινή· με το σώμα να δουλεύομε και με την ψυχή να προσευχόμαστε· ο έξω άνθρωπος να κάνει κάθε υπηρεσία σωματική και ο εσω άνθρωπος να είναι ολότελα αφιερωμένος στη λατρεία του Θεού και να μη λείπει ποτέ από αυτό το πνευματικό έργο της νοεράς προσευχής.
Αυτό μας παραγγέλλει και ο θεάνθρωπος Ιησούς στο ιερό ευαγγέλιο, λέγοντας: «Συ δε, όταν προσεύχεσαι, πήγαινε μέσα στο ¨ταμείον΄΄ σου, κλείσε τη θύρα σου και προσευχήσου κρυφά στον Πατέρα σου». Ταμείο της ψυχής είναι το σώμα και θύρες του εαυτού μας οι πέντε αισθήσεις. Η ψυχή μπαίνει μέσα στο ταμείο της, όταν δεν περιφέρεται ο νους εδώ κι εκεί στα πράγματα του κόσμου, αλλά βρίσκεται μέσα στην καρδιά μας· κι οι αισθήσεις μας κλείνουν και μένουν σφαλισμένες, όταν δεν τις αφήνομε να προσηλώνονται στα αισθητά και ορώμενα πράγματα. Και με τούτο τον τρόπο μένει ο νους μας ελεύθερος από κάθε εμπαθή προσκόλληση στα κοσμικά και με την κρυφή και νοερά προσευχή ενώνεσαι με το Θεό και Πατέρα σου· και τότε, λέει, ο Πατέρας σου πού βλέπει τα κρυφά θα σου αποδώσει στα φανερά. Βλέπει ο κρυφιογνώστης Θεός τη νοερά προσευχή σου και την ανταμείβει με φανερά και μεγάλα χαρίσματα· επειδή αυτή είναι η αληθινή και τέλεια προσευχή κι αυτή γεμίζει την ψυχή από τη θεία χάρη και τα πνευματικά χαρίσματα.
Όπως το μύρο, όσο περισσότερο το κλείνεις μέσα στο αγγείο, τόσο περισσότερο ευωδιάζει το αγγείο, έτσι και η προσευχή, όσο περισσότερο την κλείνεις μέσα στην καρδιά σου, τόσο περισσότερο τη γεμίζει από τη θεία χάρη. Μακάριοι και καλότυχοι είναι εκείνοι πού θα συνηθίσουν σε τούτο το ουράνιο έργο, γιατί με αυτό νικούν κάθε πειρασμό των πονηρών δαιμόνων, όπως ο Δαβίδ νίκησε τον υπερήφανο Γολιάθ· με αυτό σβήνουν τις άτακτες επιθυμίες της σάρκας, όπως οι τρεις Παίδες έσβησαν τη φλόγα της καμίνου· με αυτό το έργο της νοεράς προσευχής καταπραΰνουν τα πάθη, όπως ο Δανιήλ ημέρωσε τα άγρια λιοντάρια· με αυτό κατεβάζουν τη δρόσο του Αγίου Πνεύματος στην καρδιά τους, όπως ο Ηλίας κατέβασε τη βροχή στο Καρμήλιο. Αυτή η νοερά προσευχή είναι πού ανεβαίνει ως το θρόνο του Θεού και φυλάγεται μέσα στις χρυσές φιάλες για να θυμιάζεται με αυτήν ο Κύριος, καθώς λέει ο Θεολόγος Ιωάννης στην Αποκάλυψη: «Και οι εικοσιτέσσερις πρεσβύτεροι έπεσαν ενώπιον του Αρνίου, έχοντας όλοι κιθάρες και φιάλες χρυσές γεμάτες θυμιάματα, τα όποια είναι οι προσευχές των Αγίων».
Αυτή η νοερά προσευχή είναι ένα φως πού φωτίζει πάντοτε την ψυχή του ανθρώπου και πυρώνει την καρδιά του με τις φλόγες της αγάπης του Θεού· αυτή είναι μία αλυσίδα πού κρατεί ενωμένο το Θεό με τον άνθρωπο. Ω, η ασύγκριτη χάρη της νοεράς προσευχής! Αυτή κάνει τον άνθρωπο να συνομιλεί πάντοτε με το Θεό. Ω πράγμα αληθινά θαυμάσιο και εξαίρετο! Να είσαι μαζί με τούς ανθρώπους σωματικά και να βρίσκεσαι μαζί με το Θεό νοερά! Οι Άγγελοι δεν έχουν φωνή υλική, αλλά με το νου τους προσφέρουν στο Θεό ακατάπαυστη δοξολογία· αυτό είναι το έργο τους, σ΄ αυτό είναι αφιερωμένη όλη τους η ζωή. Λοιπόν και συ, αδελφέ, όταν εισέρχεσαι στο ¨ταμείον΄΄ σου και κλείνεις τη θύρα, όταν δηλαδή ο νους σου δε σκορπά εδώ κι εκεί, αλλά μπαίνει μέσα στην καρδιά σου κι οι αισθήσεις σου είναι σφαλισμένες και δεν είναι προσηλωμένες στα πράγματα του κόσμου τούτου κι έτσι προσεύχεσαι πάντοτε με το νου σου, τότε γίνεσαι παρόμοιος με τούς αγίους Αγγέλους και ο Πατέρας σου, πού βλέπει τη μυστική σου προσευχή πού του προσφέρεις κρυφά στην καρδιά σου, θα σου ανταποδώσει μεγάλα πνευματικά χαρίσματα στα φανερά. Μα και τι άλλο μεγαλύτερο και περισσότερο θέλεις από το να βρίσκεσαι πάντοτε, όπως είπαμε, μαζί με το Θεό νοερά και να συνομιλείς ακατάπαυστα με Αυτόν; Χωρίς Αυτόν δεν μπορεί ποτέ κανένας άνθρωπος να είναι μακάριος μήτε εδώ μήτε στην άλλη ζωή.
Λοιπόν, αδελφέ, όποιος κι αν είσαι, όταν πάρεις στα χέρια σου το παρόν βιβλίο και διαβάζοντάς το δοκιμάσεις ωφέλεια στην ψυχή σου, παρακαλώ θερμά, θυμήσου να κάνεις και μία παράκληση στο Θεό, με ένα «Κύριε ελέησον», για την αμαρτωλή ψυχή εκείνου πού κοπίασε σε τούτο το βιβλίο κι εκείνου πού ξόδεψε να το τυπώσει· οι οποίοι έχουν μεγάλη ανάγκη της προσευχής σου, για να βρουν έλεος Θεού στις ψυχές τους και συ στη δική σου. Γένοιτο, γένοιτο.
"Βιβλιοκαλια" Κειμενα Αγιων Πατερων
Συντονιστές: ntinoula, Συντονιστές
ΑΓΙΟΣ ΘΕΟΛΗΠΤΟΣ
Λόγος για την εν Χριστώ εσωτερική εργασία και τη μοναχική ζωή
Η μοναχική ζωή είναι ένα δένδρο ψηλό, πυκνόφυλλο και γονιμότατο. Ρίζα της είναι η αποξένωση απ΄ όλα τα σωματικά· κλαδιά της η απαλλαγή της ψυχής από εμπαθείς κλίσεις και το να μην έχει ο μοναχός καμία σχέση προς τα πράγματα από τα όποια έφυγε. Καρπός της είναι η απόκτηση των αρετών, η θεοποιός αγάπη και η αδιάκοπη ευφροσύνη, καθώς λέει ο Απόστολος: « Ο καρπός του Πνεύματος είναι η αγάπη, η χαρά, η ειρήνη κλπ.».
Η φυγή από τον κόσμο χαρίζει την καταφυγή στο Χριστό. Και κόσμο εννοώ, την αγάπη των αισθητών πραγμάτων και της σάρκας. Εκείνος πού με επίγνωση της αλήθειας αποξενώνεται από αυτά, γίνεται φίλος του Χριστού, αποκτώντας την αγάπη Του, για την οποία αρνήθηκε όλα τα κοσμικά κι αγόρασε το ¨πολύτιμο μαργαριτάρι΄΄, δηλαδή το Χριστό.
Με το σωτήριο βάπτισμα ντύθηκες το Χριστό· με αυτό το θειο λουτρό απέβαλες την ακαθαρσία και έλαβες τη λαμπρότητα της πνευματικής χάρης και την ευγένεια πού είχε ο άνθρωπος όταν πλάστηκε. Αλλά τι έγινε; Η μάλλον, τι έπαθε ο άνθρωπος από την απερισκεψία του; Επειδή αγάπησε τον κόσμο, αλλοίωσε τα θεϊκά χαρακτηριστικά. Επειδή στράφηκε στα πάθη της σάρκας, κακοποίησε τη θεία εικόνα. Το σκοτάδι των εμπαθών λογισμών θάμπωσε τον καθρέφτη της ψυχής στον οποίο εμφανίζεται ο νοητός ήλιος Χριστός. Εσύ όμως καθήλωσες την ψυχή σου με τον φόβο του Θεού.
Κατάλαβες το σκοτάδι της ανωμαλίας του κόσμου. Συνειδητοποίησες το διασκορπισμό της διάνοιας πού προξενούν οι κοσμικές μέριμνες. Είδες τον μάταιο περισπασμό πού αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι από την πολυτάραχη ζωή. Πληγώθηκες με το βέλος του έρωτα της ησυχίας. Ζήτησες την ειρήνη των λογισμών, επειδή εγκολπώθηκες το παράγγελμα: «Ζήτησε την ειρήνη και κυνήγησέ την» · πόθησες την ανάπαυση πού αυτή δίνει, επειδή άκουσες το λόγο: «Ξαναγύρισε ψυχή μου στην ανάπαυσή σου». Για όλα αυτά, αναλογίστηκες να ξανακερδίσεις την ευγένεια πού έλαβες κατά χάρη με το βάπτισμα, αλλά την έχασες θεληματικά από τα πάθη σου ζώντας στον κόσμο. Έτσι λοιπόν έκανες πράξη την αγαθή αυτή γνώμη με το να έρθεις στο ιερό φροντιστήριο, να φορέσεις τα σεμνά άμφια της μετάνοιας και να υποσχεθείς ολόψυχα την παραμονή σου στο μοναστήρι μέχρι θανάτου.
Τώρα έκανες δεύτερη συμφωνία με το Θεό. Την πρώτη την έκανες κατά το βάπτισμα, με την είσοδο σου σ΄ αυτή τη ζωή· τη δεύτερη τώρα πού σπεύδεις προς το τέλος αυτής της ζωής. Τότε σε προσέλαβε ο Χριστός με την ευσέβεια· τώρα προσκολλήθηκες στο Χριστό με τη μετάνοια.
Εκεί βρήκες δωρεά· εδώ παραδέχτηκες ένα χρέος. Τότε, καθώς ήσουν νήπιο, δεν εννόησες το αξίωμα πού σου δόθηκε, αν και όταν μεγάλωσες, κατάλαβες το μέγεθος της δωρεάς και έχεις στο στόμα σου χαλινάρι. Τώρα πού έχεις τέλεια σκέψη, εννοείς βαθιά τι σημαίνει το ότι συντάχθηκες μ΄ Εκείνον. Πρόσεξε μην τυχόν παραβείς και αυτή την υπόσχεση και σαν αγγείο πού έσπασε εντελώς, ριχθείς στο σκότος το εξώτερο, όπου είναι ο κλαυθμός και ο βρυγμός των οδόντων. Γιατί έξω από το δρόμο της μετάνοιας, δεν υπάρχει άλλος δρόμος πού ξαναφέρνει στη σωτηρία.
Άκουσε τι σου υπόσχεται ο Δαβίδ: « Έκανες καταφυγή σου τον Ύψιστο. Αφού λοιπόν επέλεξες την κατά Χριστόν ζωή με τις δυσκολίες της, δε θα σε πλησιάσουν πια τα κακά πού απέκτησες από την κοσμική σου ζωή. Αφού αποφάσισες να μετανοείς, δε θα σε ακολουθήσει έρωτας χρημάτων, τρυφή, τιμή, καλλωπισμός, ακράτεια των αισθήσεων· δε θα παραμείνουν μπροστά σου παράνομοι, δηλαδή μετεωρισμοί της διάνοιας, αιχμαλωσία του νου, χαύνωση πού προκαλούν οι αλλεπάλληλοι λογισμοί, και κάθε άλλη θεληματική εκτροπή και σύγχυση. Ούτε θα βρεθεί μπροστά σου αγάπη γονέων, αδελφών, συγγενών, φίλων και γνωστών· ούτε θα βρει τόπο σε σένα η άκαιρη και ανώφελη συνάντηση και συντροφιά μαζί τους.
Αν αγαπήσεις την απάρνηση των παραπάνω με το σώμα σου και την ψυχή σου, δε θ΄ αγγίξει την ψυχή σου το μαστίγιο του πόνου, και το βέλος της λύπης δε θα πληγώσει την καρδιά σου, ούτε το πρόσωπό σου θα σκυθρωπάσει». Εκείνοι δηλαδή πού απομακρύνθηκαν από τη φιλήδονη συνήθεια και απώθησαν τον εμπαθή δεσμό με όλα όσα είπαμε, αμβλύνουν τα κεντριά της λύπης. Γιατί ο Χριστός φανερώνεται στην ψυχή πού αγωνίζεται και δίνει στην καρδιά ανέκφραστη χαρά, και την πνευματική χαρά δεν μπορεί ποτέ να την αναιρέσει κανένα από τα ευχάριστα η δυσάρεστα του κόσμου. Μελέτες αγαθές και σωτήριες μνήμες και θεια διανοήματα και λόγοι σοφίας υπηρετούν τον αγωνιστή, και τον φυλάγουν σε όλους τούς δρόμους των έργων πού κάνει για το Θεό. Γι΄ αυτό και πατάει πάνω σε κάθε άλογη επιθυμία και αυθάδη θυμό σαν πάνω σε φίδια ασπίδα και βασιλίσκο, και καταπατεί την οργή σαν λιοντάρι και την ηδονή σαν δράκοντα. Και η αιτία τούτου είναι ότι, αφού απομάκρυνε κάθε ελπίδα του από τούς ανθρώπους και τα πράγματα πού είπαμε, την έδεσε στο Θεό και είναι πλούσιος σε γνώση Θεού και πάντοτε καλει νοερά το Θεό να τον βοηθήσει. Όπως λέει και στη Γραφή: «Στήριξε την ελπίδα του σ΄ εμένα, γι΄ αυτό και θα τον σώσω· θα τον προφυλάξω, γιατί γνωρίζει το όνομά Μου. Όταν με φωνάξει, θα τον ακούσω, και όχι μόνο θα τον απαλλάξω από εκείνους πού τον θλίβουν, αλλά και θα τον δοξάσω».
Βλέπεις τούς αγώνες και τα ακόλουθα βραβεία όσων ασκούνται σύμφωνα με το θέλημα του Θεού; Προσπάθησε λοιπόν να κάνεις την κλήση πράξη. Και όπως μονώθηκες σωματικά κι απέβαλες και τα νοήματα των πραγμάτων και άλλαξες αμφίεση, γίνε και ξένος αποθέτοντας και τούς λόγους σου και τούς συγγενείς σου. Γιατί αν δε σταματήσεις την περιπλάνηση στα εξωτερικά, δε θα ξεσηκωθείς εναντίον εκείνων πού ενεδρεύουν μέσα σου. Αν δεν νικήσεις εκείνους πού σε πολεμούν με τα φανερά, δεν μπορείς να κατατροπώσεις τούς αόρατους εχθρούς. Όταν καταργήσεις τούς εξωτερικούς πειρασμούς και αφήσεις τούς εσωτερικούς λογισμούς, τότε διεγείρεται ο νους για τα έργα και τούς λόγους του Πνεύματος. Και αντί να έχεις συναναστροφή με συγγενείς και φίλους, εκτελείς τις αρετές. Και αντί να ασχολείσαι με τα μάταια λόγια πού γεννά η κοσμική συναναστροφή, φωτίζει και συνετίζει την ψυχή η μελέτη και η φανέρωση των θεϊκών λόγων, πού κινούνται μέσα στη διάνοια. Η απελευθέρωση των αισθήσεων γίνεται δέσμευση της ψυχής. Και η δέσμευση των αισθήσεων, χαρίζει ελευθερία στην ψυχή.
Η δύση του ηλίου φέρνει τη νύχτα. Και ο Χριστός αποχωρεί από την ψυχή και την κυριεύει το σκοτάδι των παθών και τα νοητά θηρία την κατασπαράζουν. Ανατέλλει ο αισθητός ήλιος και τα θηρία μαζεύονται στα σπήλαιά τους. Ανατέλλει και ο Χριστός στο στερέωμα της προσευχόμενης διάνοιας, και φεύγει και χάνεται κάθε κοσμική συνήθεια, η αγάπη της σάρκας περνά και ο νους βαδίζει στο έργο του, δηλαδή στη μελέτη των θείων, ως το βράδυ΄΄. Η έκφραση αυτή δε σημαίνει ότι η εργασία του πνευματικού νόμου περιορίζεται σε κάποιο χρονικό διάστημα η ότι έχει ορισμένο μέτρο, αλλά ότι διαρκεί ώσπου να φτάσει το τέλος αυτής της ζωής, προκαλώντας την έξοδο της ψυχής από το σώμα. Αυτό ακριβώς φανέρωνε και ο προφήτης Δαβίδ με τα λόγια: «Πόσο αγάπησα το νόμο Σου, Κύριε! Είναι η μελέτη μου όλη την ημέρα». Ημέρα εννοεί όλη τη διάρκεια της ζωής αυτής.
Σταμάτησε λοιπόν τις εξωτερικές συναναστροφές και πάλεψε με τούς εσωτερικούς λογισμούς, έως ότου βρεις τον τόπο της καθαρής προσευχής και τον οίκο όπου κατοικεί ο Χριστός, φωτίζοντας και γλυκαίνοντας σε με την επίγνωση και την επίσκεψή Του, και κάνοντάς σε να θεωρείς χαρά τις θλίψεις για χάρη Του και να αποφεύγεις τις κοσμικές ηδονές όπως το κατάπικρο αψίνθιο.
Οι άνεμοι σηκώνουν κύματα στη θάλασσα, και αν αυτοί δε σταματήσουν, δεν ησυχάζουν τα κύματα και δεν ημερεύει η θάλασσα. Και τα πνεύματα της πονηρίας ανακινούν μέσα στην ψυχή του αμελούς την ενθύμηση γονέων, αδελφών, συγγενών, γνωστών, συμποσίων, πανηγυριών, θεάτρων και όλες τις άλλες φαντασίες της ηδονής και του υποβάλλουν να τοποθετεί την ευτυχία στα μάτια, στη γλώσσα και στο σώμα. Έτσι και την ώρα εκείνη σπαταλάς μάταια, και στη συνέχεια την ώρα πού μένεις μόνος μέσα στο κελί σου, την ξοδεύεις στην αναπόληση εκείνων πού είδες και συζήτησες. Και έτσι περνά χωρίς προκοπή η ζωή του μοναχού, καθώς αποτυπώνουν τις μνήμες τους στη διάνοιά του οι κοσμικές ασχολίες, όπως τα πόδια του ανθρώπου απο
τυπώνουν τα ίχνη τους πάνω στο χιόνι.
Λόγος για την εν Χριστώ εσωτερική εργασία και τη μοναχική ζωή
Η μοναχική ζωή είναι ένα δένδρο ψηλό, πυκνόφυλλο και γονιμότατο. Ρίζα της είναι η αποξένωση απ΄ όλα τα σωματικά· κλαδιά της η απαλλαγή της ψυχής από εμπαθείς κλίσεις και το να μην έχει ο μοναχός καμία σχέση προς τα πράγματα από τα όποια έφυγε. Καρπός της είναι η απόκτηση των αρετών, η θεοποιός αγάπη και η αδιάκοπη ευφροσύνη, καθώς λέει ο Απόστολος: « Ο καρπός του Πνεύματος είναι η αγάπη, η χαρά, η ειρήνη κλπ.».
Η φυγή από τον κόσμο χαρίζει την καταφυγή στο Χριστό. Και κόσμο εννοώ, την αγάπη των αισθητών πραγμάτων και της σάρκας. Εκείνος πού με επίγνωση της αλήθειας αποξενώνεται από αυτά, γίνεται φίλος του Χριστού, αποκτώντας την αγάπη Του, για την οποία αρνήθηκε όλα τα κοσμικά κι αγόρασε το ¨πολύτιμο μαργαριτάρι΄΄, δηλαδή το Χριστό.
Με το σωτήριο βάπτισμα ντύθηκες το Χριστό· με αυτό το θειο λουτρό απέβαλες την ακαθαρσία και έλαβες τη λαμπρότητα της πνευματικής χάρης και την ευγένεια πού είχε ο άνθρωπος όταν πλάστηκε. Αλλά τι έγινε; Η μάλλον, τι έπαθε ο άνθρωπος από την απερισκεψία του; Επειδή αγάπησε τον κόσμο, αλλοίωσε τα θεϊκά χαρακτηριστικά. Επειδή στράφηκε στα πάθη της σάρκας, κακοποίησε τη θεία εικόνα. Το σκοτάδι των εμπαθών λογισμών θάμπωσε τον καθρέφτη της ψυχής στον οποίο εμφανίζεται ο νοητός ήλιος Χριστός. Εσύ όμως καθήλωσες την ψυχή σου με τον φόβο του Θεού.
Κατάλαβες το σκοτάδι της ανωμαλίας του κόσμου. Συνειδητοποίησες το διασκορπισμό της διάνοιας πού προξενούν οι κοσμικές μέριμνες. Είδες τον μάταιο περισπασμό πού αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι από την πολυτάραχη ζωή. Πληγώθηκες με το βέλος του έρωτα της ησυχίας. Ζήτησες την ειρήνη των λογισμών, επειδή εγκολπώθηκες το παράγγελμα: «Ζήτησε την ειρήνη και κυνήγησέ την» · πόθησες την ανάπαυση πού αυτή δίνει, επειδή άκουσες το λόγο: «Ξαναγύρισε ψυχή μου στην ανάπαυσή σου». Για όλα αυτά, αναλογίστηκες να ξανακερδίσεις την ευγένεια πού έλαβες κατά χάρη με το βάπτισμα, αλλά την έχασες θεληματικά από τα πάθη σου ζώντας στον κόσμο. Έτσι λοιπόν έκανες πράξη την αγαθή αυτή γνώμη με το να έρθεις στο ιερό φροντιστήριο, να φορέσεις τα σεμνά άμφια της μετάνοιας και να υποσχεθείς ολόψυχα την παραμονή σου στο μοναστήρι μέχρι θανάτου.
Τώρα έκανες δεύτερη συμφωνία με το Θεό. Την πρώτη την έκανες κατά το βάπτισμα, με την είσοδο σου σ΄ αυτή τη ζωή· τη δεύτερη τώρα πού σπεύδεις προς το τέλος αυτής της ζωής. Τότε σε προσέλαβε ο Χριστός με την ευσέβεια· τώρα προσκολλήθηκες στο Χριστό με τη μετάνοια.
Εκεί βρήκες δωρεά· εδώ παραδέχτηκες ένα χρέος. Τότε, καθώς ήσουν νήπιο, δεν εννόησες το αξίωμα πού σου δόθηκε, αν και όταν μεγάλωσες, κατάλαβες το μέγεθος της δωρεάς και έχεις στο στόμα σου χαλινάρι. Τώρα πού έχεις τέλεια σκέψη, εννοείς βαθιά τι σημαίνει το ότι συντάχθηκες μ΄ Εκείνον. Πρόσεξε μην τυχόν παραβείς και αυτή την υπόσχεση και σαν αγγείο πού έσπασε εντελώς, ριχθείς στο σκότος το εξώτερο, όπου είναι ο κλαυθμός και ο βρυγμός των οδόντων. Γιατί έξω από το δρόμο της μετάνοιας, δεν υπάρχει άλλος δρόμος πού ξαναφέρνει στη σωτηρία.
Άκουσε τι σου υπόσχεται ο Δαβίδ: « Έκανες καταφυγή σου τον Ύψιστο. Αφού λοιπόν επέλεξες την κατά Χριστόν ζωή με τις δυσκολίες της, δε θα σε πλησιάσουν πια τα κακά πού απέκτησες από την κοσμική σου ζωή. Αφού αποφάσισες να μετανοείς, δε θα σε ακολουθήσει έρωτας χρημάτων, τρυφή, τιμή, καλλωπισμός, ακράτεια των αισθήσεων· δε θα παραμείνουν μπροστά σου παράνομοι, δηλαδή μετεωρισμοί της διάνοιας, αιχμαλωσία του νου, χαύνωση πού προκαλούν οι αλλεπάλληλοι λογισμοί, και κάθε άλλη θεληματική εκτροπή και σύγχυση. Ούτε θα βρεθεί μπροστά σου αγάπη γονέων, αδελφών, συγγενών, φίλων και γνωστών· ούτε θα βρει τόπο σε σένα η άκαιρη και ανώφελη συνάντηση και συντροφιά μαζί τους.
Αν αγαπήσεις την απάρνηση των παραπάνω με το σώμα σου και την ψυχή σου, δε θ΄ αγγίξει την ψυχή σου το μαστίγιο του πόνου, και το βέλος της λύπης δε θα πληγώσει την καρδιά σου, ούτε το πρόσωπό σου θα σκυθρωπάσει». Εκείνοι δηλαδή πού απομακρύνθηκαν από τη φιλήδονη συνήθεια και απώθησαν τον εμπαθή δεσμό με όλα όσα είπαμε, αμβλύνουν τα κεντριά της λύπης. Γιατί ο Χριστός φανερώνεται στην ψυχή πού αγωνίζεται και δίνει στην καρδιά ανέκφραστη χαρά, και την πνευματική χαρά δεν μπορεί ποτέ να την αναιρέσει κανένα από τα ευχάριστα η δυσάρεστα του κόσμου. Μελέτες αγαθές και σωτήριες μνήμες και θεια διανοήματα και λόγοι σοφίας υπηρετούν τον αγωνιστή, και τον φυλάγουν σε όλους τούς δρόμους των έργων πού κάνει για το Θεό. Γι΄ αυτό και πατάει πάνω σε κάθε άλογη επιθυμία και αυθάδη θυμό σαν πάνω σε φίδια ασπίδα και βασιλίσκο, και καταπατεί την οργή σαν λιοντάρι και την ηδονή σαν δράκοντα. Και η αιτία τούτου είναι ότι, αφού απομάκρυνε κάθε ελπίδα του από τούς ανθρώπους και τα πράγματα πού είπαμε, την έδεσε στο Θεό και είναι πλούσιος σε γνώση Θεού και πάντοτε καλει νοερά το Θεό να τον βοηθήσει. Όπως λέει και στη Γραφή: «Στήριξε την ελπίδα του σ΄ εμένα, γι΄ αυτό και θα τον σώσω· θα τον προφυλάξω, γιατί γνωρίζει το όνομά Μου. Όταν με φωνάξει, θα τον ακούσω, και όχι μόνο θα τον απαλλάξω από εκείνους πού τον θλίβουν, αλλά και θα τον δοξάσω».
Βλέπεις τούς αγώνες και τα ακόλουθα βραβεία όσων ασκούνται σύμφωνα με το θέλημα του Θεού; Προσπάθησε λοιπόν να κάνεις την κλήση πράξη. Και όπως μονώθηκες σωματικά κι απέβαλες και τα νοήματα των πραγμάτων και άλλαξες αμφίεση, γίνε και ξένος αποθέτοντας και τούς λόγους σου και τούς συγγενείς σου. Γιατί αν δε σταματήσεις την περιπλάνηση στα εξωτερικά, δε θα ξεσηκωθείς εναντίον εκείνων πού ενεδρεύουν μέσα σου. Αν δεν νικήσεις εκείνους πού σε πολεμούν με τα φανερά, δεν μπορείς να κατατροπώσεις τούς αόρατους εχθρούς. Όταν καταργήσεις τούς εξωτερικούς πειρασμούς και αφήσεις τούς εσωτερικούς λογισμούς, τότε διεγείρεται ο νους για τα έργα και τούς λόγους του Πνεύματος. Και αντί να έχεις συναναστροφή με συγγενείς και φίλους, εκτελείς τις αρετές. Και αντί να ασχολείσαι με τα μάταια λόγια πού γεννά η κοσμική συναναστροφή, φωτίζει και συνετίζει την ψυχή η μελέτη και η φανέρωση των θεϊκών λόγων, πού κινούνται μέσα στη διάνοια. Η απελευθέρωση των αισθήσεων γίνεται δέσμευση της ψυχής. Και η δέσμευση των αισθήσεων, χαρίζει ελευθερία στην ψυχή.
Η δύση του ηλίου φέρνει τη νύχτα. Και ο Χριστός αποχωρεί από την ψυχή και την κυριεύει το σκοτάδι των παθών και τα νοητά θηρία την κατασπαράζουν. Ανατέλλει ο αισθητός ήλιος και τα θηρία μαζεύονται στα σπήλαιά τους. Ανατέλλει και ο Χριστός στο στερέωμα της προσευχόμενης διάνοιας, και φεύγει και χάνεται κάθε κοσμική συνήθεια, η αγάπη της σάρκας περνά και ο νους βαδίζει στο έργο του, δηλαδή στη μελέτη των θείων, ως το βράδυ΄΄. Η έκφραση αυτή δε σημαίνει ότι η εργασία του πνευματικού νόμου περιορίζεται σε κάποιο χρονικό διάστημα η ότι έχει ορισμένο μέτρο, αλλά ότι διαρκεί ώσπου να φτάσει το τέλος αυτής της ζωής, προκαλώντας την έξοδο της ψυχής από το σώμα. Αυτό ακριβώς φανέρωνε και ο προφήτης Δαβίδ με τα λόγια: «Πόσο αγάπησα το νόμο Σου, Κύριε! Είναι η μελέτη μου όλη την ημέρα». Ημέρα εννοεί όλη τη διάρκεια της ζωής αυτής.
Σταμάτησε λοιπόν τις εξωτερικές συναναστροφές και πάλεψε με τούς εσωτερικούς λογισμούς, έως ότου βρεις τον τόπο της καθαρής προσευχής και τον οίκο όπου κατοικεί ο Χριστός, φωτίζοντας και γλυκαίνοντας σε με την επίγνωση και την επίσκεψή Του, και κάνοντάς σε να θεωρείς χαρά τις θλίψεις για χάρη Του και να αποφεύγεις τις κοσμικές ηδονές όπως το κατάπικρο αψίνθιο.
Οι άνεμοι σηκώνουν κύματα στη θάλασσα, και αν αυτοί δε σταματήσουν, δεν ησυχάζουν τα κύματα και δεν ημερεύει η θάλασσα. Και τα πνεύματα της πονηρίας ανακινούν μέσα στην ψυχή του αμελούς την ενθύμηση γονέων, αδελφών, συγγενών, γνωστών, συμποσίων, πανηγυριών, θεάτρων και όλες τις άλλες φαντασίες της ηδονής και του υποβάλλουν να τοποθετεί την ευτυχία στα μάτια, στη γλώσσα και στο σώμα. Έτσι και την ώρα εκείνη σπαταλάς μάταια, και στη συνέχεια την ώρα πού μένεις μόνος μέσα στο κελί σου, την ξοδεύεις στην αναπόληση εκείνων πού είδες και συζήτησες. Και έτσι περνά χωρίς προκοπή η ζωή του μοναχού, καθώς αποτυπώνουν τις μνήμες τους στη διάνοιά του οι κοσμικές ασχολίες, όπως τα πόδια του ανθρώπου απο
τυπώνουν τα ίχνη τους πάνω στο χιόνι.
Κύριε Ιησού Χριστέ, ελέησον με τον αμαρτωλό
Αν δίνομε τροφή στα θηρία, πότε θα τα θανατώσομε; Κι αν διαρκώς απασχολούμαστε με έργα και λογισμούς της άλογης φιλίας και συνήθειας, πότε θα νεκρώσουμε το φρόνημα της σάρκας; Πότε θα ζήσομε την κατά Χριστόν ζωή πού υποσχεθήκαμε; Τα ίχνη των ποδιών πάνω στο χιόνι η διαλύονται όταν λάμψει ο ήλιος, η όταν βρέξει, εξαφανίζονται. Και οι μνήμες πού έχουν σκάφτει στη διάνοια, από τη φιλήδονη διάθεση και τις ανάλογες πράξεις, εξαφανίζονται όταν ανατέλλει ο ήλιος στην καρδιά, με την προσευχή και την κατανυκτική βροχή των δακρύων. Ο Μοναχός λοιπόν πού δεν πράττει σύμφωνα με το λόγο, πότε θα εξαλείψει από τη διάνοιά του τις εμπαθείς μνήμες;
Οι πρακτικές αρετές τελούνται με το σώμα, αν αφήσεις τη σχέση με τον κόσμο. Οι αγαθές μνήμες εντυπώνονται στην ψυχή και οι θεϊκοί λόγοι αναπαύονται σ΄ αυτήν, αν με συνεχείς προσευχές που αναπέμπονται με θερμή κατάνυξη από τη διάνοια, εξαλείψεις τις μνήμες των προηγουμένων σου πράξεων. Γιατί ο φωτισμός από την πίστη και τη μνήμη του Θεού και τη συντριβή της καρδιάς, αποξέουν σαν ξυράφι τις πονηρές μνήμες. Μιμήσου τη σοφία των μελισσών. Αυτές όταν αντιληφθούν το σμήνος των σφηκών να πετούν γύρω τους, παραμένουν μέσα στην κυψέλη και αποφεύγουν τη βλάβη από τούς εχθρούς.
Σφήκες να θεωρείς τις κοσμικές συναναστροφές, τις οποίες αποφεύγοντας με πολλή σπουδή, παράμενε μέσα στο κελί σου στο μοναστήρι. Και από εκεί πάλι να προσπαθείς να μπαίνεις στο εσωτερικότερο φρούριο της ψυχής, πού είναι ο οίκος του Χριστού και εκεί αστράφτει αδιατάρακτη ειρήνη και χαρά και γαλήνη. Τα δώρα αυτά, σαν κάποιες ακτίνες τα εκπέμπει από τον εαυτό Του ο νοητός ήλιος Χριστός και με αυτά αμείβει την ψυχή πού Τον υποδέχεται με πίστη και καλή ετοιμασία.
Όταν λοιπόν κάθεσαι στο κελί σου, να μνημονεύεις το Θεό, ανυψώνοντας το νου σου απ΄ όλα και οδηγώντας τον άφωνο προς το Θεό, και να συγκεντρώνεις ενώπιον του Θεού όλη τη διάθεση της καρδιάς σου, προσκολλώμενος σ΄ Αυτόν με την αγάπη. Γιατί η μνήμη του Θεού είναι θεωρία του Θεού, ο οποίος έλκει την όραση και την επιθυμία του νου προς τον εαυτό Του και τον περιλάμπει με το φως Του. Όταν δηλαδή ο νους επιστρέφει στο Θεό, αφήνοντας όλες τις ειδοποιούς έννοιες των όντων, βλέπει χωρίς εικόνες και λαμπρύνει την όρασή του με την αγνωσία αυτή πού υπερβαίνει κάθε γνώση, λόγω του ότι η θεία δόξα είναι απρόσιτη. Και ενώ δε γνωρίζει, αφού το βλεπόμενο είναι ακατάληπτο, γνωρίζει ωστόσο επειδή βλέπει την αλήθεια του κυρίως Όντος, του μόνου πού έχει το είναι πού υπερβαίνει κάθε είναι. Και με την πλούσια αγαθότητα πού αναβλύζει από εκεί, τρέφοντας τον ερωτά του και ικανοποιώντας πλήρως την κινητικότητά του, αξιώνεται την χωρίς τέλος μακάρια ανάπαυση. Αυτά είναι τα γνωρίσματα της ορθής μνήμης του Θεού.
Προσευχή τώρα είναι διάλογος της διάνοιας με τον Κύριο. Ο διάλογος αυτός μεταφέρει λόγια δεήσεως στο Θεό, με ολοκληρωτική προσήλωση του νου προς Αυτόν. Γιατί όταν η διάνοια επικαλείται συνεχώς το όνομα του Κυρίου και ο νους προσέχει με ενάργεια στην επίκληση του θείου ονόματος, έρχεται το φως της γνώσεως του Θεού κι επισκιάζει σαν φωτεινή νεφέλη ολόκληρη την ψυχή. Την ορθή μνήμη του Θεού ακολουθεί η αγάπη και η χαρά, όπως λέει ο Ψαλμωδός: «Θυμήθηκα το Θεό και γέμισα ευφροσύνη». Την καθαρή προσευχή ακολουθεί η γνώση και η κατάνυξη, όπως λέει ο ίδιος: « Όποια μέρα θα σε επικαλεστώ, ιδού, γνωρίζω ότι εσύ είσαι ο Θεός μου», και: «Θυσία πού αρέσει στο Θεό είναι το συντετριμμένο πνεύμα». Όταν ο νους και η διάνοια στέκονται μπροστά στο Θεό με ενεργό προσήλωση και θερμή δέηση, τότε ακολουθεί και η κατάνυξη της ψυχής. Κι όταν ο νους, ο λόγος και το πνεύμα προσπίπτουν στο Θεό, ο νους με την προσοχή, ο λόγος με την επίκληση και το πνεύμα με την κατάνυξη και την αγάπη, τότε όλος ο εσωτερικός άνθρωπος προσφέρει λατρεία στον Κύριο, σύμφωνα με την εντολή: «Θ΄ αγαπήσεις τον Κύριο, το Θεό σου, με όλη την καρδιά σου».
Πλην όμως θέλω να γνωρίζεις και τούτο· μήπως ενώ νομίζεις ότι προσεύχεσαι, βαδίζεις μακριά από την προσευχή, κοπιάζεις χωρίς κέρδος και τρέχεις ματαίως. Ό,τι συμβαίνει στην ψαλμωδία, όταν ο νους τρέχει αλλού και διασπάται σε πάθη και διάφορα πράγματα, ώστε να χάνεται το νόημα των ψαλλομένων, το ίδιο γίνεται και με τη διάνοια. Πολλές φορές δηλαδή, ενώ αυτή λέει τα λόγια της προσευχής, ο νους δε συνοδεύει, ούτε προσηλώνεται στο Θεό, με τον οποίο γίνεται η συνομιλία κατά την προσευχή, αλλά εκτρέπεται από διάφορες σκέψεις χωρίς να το καταλάβει.
Έτσι, η διάνοια λέει από συνήθεια τα λόγια, ο νους όμως απομακρύνεται από τη γνώση του Θεού. Γι΄ αυτό και η ψυχή φαίνεται τότε ότι ούτε εννοεί, ούτε έχει διάθεση, επειδή ο νους διασκορπίζεται σε κάποιες φαντασίες και απασχολείται σ΄ εκείνα πού τον ξεγελούν η σ΄ εκείνα πού επιθυμεί. Γιατί όταν δεν υπάρχει γνώση της προσευχής και ο δεόμενος δεν παραστέκεται μπροστά σ΄ Αυτόν πού παρέχει παρηγοριά, πως θα γλυκαθεί η ψυχή; Πως θα ευφρανθεί η καρδιά πού υποκρίνεται ότι προσεύχεται, αλλά δεν ενδιαφέρεται για αληθινή προσευχή; Θα ευφρανθεί η καρδιά όσων ζητούν τον Κύριο. Ζητεί τον Κύριο εκείνος πού με ολόκληρη τη διάνοια και θερμή διάθεση πέφτει εμπρός στο Θεό και απομακρύνει κάθε νόημα του κόσμου για χάρη της γνώσεως και της αγάπης του Θεού, πού πηγάζουν από την συνεχή και καθαρή προσευχή.
Οι πρακτικές αρετές τελούνται με το σώμα, αν αφήσεις τη σχέση με τον κόσμο. Οι αγαθές μνήμες εντυπώνονται στην ψυχή και οι θεϊκοί λόγοι αναπαύονται σ΄ αυτήν, αν με συνεχείς προσευχές που αναπέμπονται με θερμή κατάνυξη από τη διάνοια, εξαλείψεις τις μνήμες των προηγουμένων σου πράξεων. Γιατί ο φωτισμός από την πίστη και τη μνήμη του Θεού και τη συντριβή της καρδιάς, αποξέουν σαν ξυράφι τις πονηρές μνήμες. Μιμήσου τη σοφία των μελισσών. Αυτές όταν αντιληφθούν το σμήνος των σφηκών να πετούν γύρω τους, παραμένουν μέσα στην κυψέλη και αποφεύγουν τη βλάβη από τούς εχθρούς.
Σφήκες να θεωρείς τις κοσμικές συναναστροφές, τις οποίες αποφεύγοντας με πολλή σπουδή, παράμενε μέσα στο κελί σου στο μοναστήρι. Και από εκεί πάλι να προσπαθείς να μπαίνεις στο εσωτερικότερο φρούριο της ψυχής, πού είναι ο οίκος του Χριστού και εκεί αστράφτει αδιατάρακτη ειρήνη και χαρά και γαλήνη. Τα δώρα αυτά, σαν κάποιες ακτίνες τα εκπέμπει από τον εαυτό Του ο νοητός ήλιος Χριστός και με αυτά αμείβει την ψυχή πού Τον υποδέχεται με πίστη και καλή ετοιμασία.
Όταν λοιπόν κάθεσαι στο κελί σου, να μνημονεύεις το Θεό, ανυψώνοντας το νου σου απ΄ όλα και οδηγώντας τον άφωνο προς το Θεό, και να συγκεντρώνεις ενώπιον του Θεού όλη τη διάθεση της καρδιάς σου, προσκολλώμενος σ΄ Αυτόν με την αγάπη. Γιατί η μνήμη του Θεού είναι θεωρία του Θεού, ο οποίος έλκει την όραση και την επιθυμία του νου προς τον εαυτό Του και τον περιλάμπει με το φως Του. Όταν δηλαδή ο νους επιστρέφει στο Θεό, αφήνοντας όλες τις ειδοποιούς έννοιες των όντων, βλέπει χωρίς εικόνες και λαμπρύνει την όρασή του με την αγνωσία αυτή πού υπερβαίνει κάθε γνώση, λόγω του ότι η θεία δόξα είναι απρόσιτη. Και ενώ δε γνωρίζει, αφού το βλεπόμενο είναι ακατάληπτο, γνωρίζει ωστόσο επειδή βλέπει την αλήθεια του κυρίως Όντος, του μόνου πού έχει το είναι πού υπερβαίνει κάθε είναι. Και με την πλούσια αγαθότητα πού αναβλύζει από εκεί, τρέφοντας τον ερωτά του και ικανοποιώντας πλήρως την κινητικότητά του, αξιώνεται την χωρίς τέλος μακάρια ανάπαυση. Αυτά είναι τα γνωρίσματα της ορθής μνήμης του Θεού.
Προσευχή τώρα είναι διάλογος της διάνοιας με τον Κύριο. Ο διάλογος αυτός μεταφέρει λόγια δεήσεως στο Θεό, με ολοκληρωτική προσήλωση του νου προς Αυτόν. Γιατί όταν η διάνοια επικαλείται συνεχώς το όνομα του Κυρίου και ο νους προσέχει με ενάργεια στην επίκληση του θείου ονόματος, έρχεται το φως της γνώσεως του Θεού κι επισκιάζει σαν φωτεινή νεφέλη ολόκληρη την ψυχή. Την ορθή μνήμη του Θεού ακολουθεί η αγάπη και η χαρά, όπως λέει ο Ψαλμωδός: «Θυμήθηκα το Θεό και γέμισα ευφροσύνη». Την καθαρή προσευχή ακολουθεί η γνώση και η κατάνυξη, όπως λέει ο ίδιος: « Όποια μέρα θα σε επικαλεστώ, ιδού, γνωρίζω ότι εσύ είσαι ο Θεός μου», και: «Θυσία πού αρέσει στο Θεό είναι το συντετριμμένο πνεύμα». Όταν ο νους και η διάνοια στέκονται μπροστά στο Θεό με ενεργό προσήλωση και θερμή δέηση, τότε ακολουθεί και η κατάνυξη της ψυχής. Κι όταν ο νους, ο λόγος και το πνεύμα προσπίπτουν στο Θεό, ο νους με την προσοχή, ο λόγος με την επίκληση και το πνεύμα με την κατάνυξη και την αγάπη, τότε όλος ο εσωτερικός άνθρωπος προσφέρει λατρεία στον Κύριο, σύμφωνα με την εντολή: «Θ΄ αγαπήσεις τον Κύριο, το Θεό σου, με όλη την καρδιά σου».
Πλην όμως θέλω να γνωρίζεις και τούτο· μήπως ενώ νομίζεις ότι προσεύχεσαι, βαδίζεις μακριά από την προσευχή, κοπιάζεις χωρίς κέρδος και τρέχεις ματαίως. Ό,τι συμβαίνει στην ψαλμωδία, όταν ο νους τρέχει αλλού και διασπάται σε πάθη και διάφορα πράγματα, ώστε να χάνεται το νόημα των ψαλλομένων, το ίδιο γίνεται και με τη διάνοια. Πολλές φορές δηλαδή, ενώ αυτή λέει τα λόγια της προσευχής, ο νους δε συνοδεύει, ούτε προσηλώνεται στο Θεό, με τον οποίο γίνεται η συνομιλία κατά την προσευχή, αλλά εκτρέπεται από διάφορες σκέψεις χωρίς να το καταλάβει.
Έτσι, η διάνοια λέει από συνήθεια τα λόγια, ο νους όμως απομακρύνεται από τη γνώση του Θεού. Γι΄ αυτό και η ψυχή φαίνεται τότε ότι ούτε εννοεί, ούτε έχει διάθεση, επειδή ο νους διασκορπίζεται σε κάποιες φαντασίες και απασχολείται σ΄ εκείνα πού τον ξεγελούν η σ΄ εκείνα πού επιθυμεί. Γιατί όταν δεν υπάρχει γνώση της προσευχής και ο δεόμενος δεν παραστέκεται μπροστά σ΄ Αυτόν πού παρέχει παρηγοριά, πως θα γλυκαθεί η ψυχή; Πως θα ευφρανθεί η καρδιά πού υποκρίνεται ότι προσεύχεται, αλλά δεν ενδιαφέρεται για αληθινή προσευχή; Θα ευφρανθεί η καρδιά όσων ζητούν τον Κύριο. Ζητεί τον Κύριο εκείνος πού με ολόκληρη τη διάνοια και θερμή διάθεση πέφτει εμπρός στο Θεό και απομακρύνει κάθε νόημα του κόσμου για χάρη της γνώσεως και της αγάπης του Θεού, πού πηγάζουν από την συνεχή και καθαρή προσευχή.
Κύριε Ιησού Χριστέ, ελέησον με τον αμαρτωλό
Για να διασαφηνίσω τη θεωρία πού γεννιέται στο νου κατά τη μνήμη του Θεού, και την αξία της διάνοιας κατά την καθαρή προσευχή, θα καταφύγω σε παρομοίωση με το σωματικό μάτι και τη γλώσσα. Ό,τι είναι δηλαδή η κόρη για το μάτι και η προφορά του λόγου για τη γλώσσα, το ίδιο είναι η μνήμη για το νου και η προσευχή για τη διάνοια. Όπως το μάτι όταν δει κάποιο ορατό δε λέει τίποτε, αλλά με την πείρα της οράσεως δέχεται τη γνώση του βλεπομένου, έτσι και ο νους, καθώς μέσω της μνήμης παραδίδεται ερωτικά στο Θεό με την προσκόλληση της διάπυρης διαθέσεως και με τη σιγή της ολότελα απλής νοήσεως, καταφωτίζεται από τη θεία έλλαμψη, λαμβάνοντας αρραβώνα της μέλλουσας λαμπρότητας. Και πάλι, όπως η γλώσσα, με τα λόγια πού λέει, φανερώνει στον ακροατή την αθέατη θέληση του νου, έτσι και η διάνοια, όταν απαγγέλλει τα σύντομα λόγια της προσευχής με θέρμη και χωρίς διακοπή, παρουσιάζει στον παντογνώστη Θεό την αίτηση της ψυχής. Και με την παραμονή στην προσευχή και με την επίμονη συντριβή της καρδιάς, ανοίγουν τα φιλάνθρωπα σπλάχνα του Κυρίου πού είναι γεμάτος συμπάθεια, και ο προσευχόμενος δέχεται πλούσια τη σωτηρία, όπως λέει και ο Ψαλμωδός: « Ο Θεός δε θα απορρίψει την καρδιά πού έχει συντριβεί και ταπεινωθεί».
Θα σε χειραγωγήσει στην καθαρή προσευχή και εκείνο πού γίνεται με τον επίγειο βασιλιά. Όταν δηλαδή παρουσιαστείς στο βασιλιά, και σωματικά είσαι μπροστά του και με τη γλώσσα τον ικετεύεις και με τα μάτια τον ατενίζεις, κι έτσι προσελκύεις την ευμένειά του. Αυτό κάνε κι εσύ, είτε στη σύναξη της εκκλησίας, είτε μόνος στο δωμάτιό σου. Όταν δηλαδή συνάγεστε στο όνομα του Κυρίου με τούς αδελφούς για την ακολουθία, όπως παρίστασαι με το σώμα και προσφέρεις με τη γλώσσα σου στον Κύριο την ψαλμωδία, έτσι να έχεις και το νου σου προσηλωμένο στα λόγια και στο Θεό και να γνωρίζει με ποιον συνομιλεί και ποιον πλησιάζει. Γιατί όταν η διάνοια παραδίδεται με ζέση και καθαρότητα στην προσευχή, τότε η καρδιά αξιώνεται να απολαύσει αναφαίρετη χαρά και ανέκφραστη ειρήνη. Και πάλι όταν παραμένεις μόνος στο δωμάτιό σου, μην αφήνεις την προσευχή από τη διάνοιά σου, με νήψη του νου και συντριβή του πνεύματος· και με τη νήψη θα σε επισκιάσει η θεωρία, η γνώση θα κατασκηνώσει μέσα σου με την προσευχή και η σοφία θα αναπαυτεί εντός σου με την κατάνυξη, εξορίζοντας την άλογη ηδονή και εγκαθιστώντας τη θεία αγάπη.
Πίστεψέ με, σου λέω αλήθεια· αν σε όλη σου την πνευματική εργασία αποκτήσεις αχώριστη την μητέρα των καλών, την προσευχή, αυτή δε θα νυστάξει ώσπου να σου δείξει τον θειο νυμφώνα, να σε οδηγήσει μέσα και να σε γεμίσει ανείπωτη δόξα και ευφροσύνη. Γιατί αυτή αφαιρεί όλα τα εμπόδια, εξομαλύνει το δρόμο της αρετής και τον κάνει εύκολο σ΄ εκείνον πού τη ζητεί.
Πρόσεξε τώρα τον τρόπο της προσευχής της διάνοιας. Η συνομιλία με το Θεό αφανίζει τούς εμπαθείς λογισμούς. Η ανάταση του νου στο Θεό φυγαδεύει τις έννοιες του κόσμου. Η κατάνυξη της ψυχής απομακρύνει τη φιλία της σάρκας. Και τότε φανερώνεται η προσευχή, από την ασίγητη απαγγελία του θείου ονόματος, ότι είναι συμφωνία και ένωση του νου, του λόγου και της ψυχής. « Όπου είναι -λέει ο Κύριος-, δύο η τρεις συναγμένοι στο όνομά μου, εκεί είμαι κι εγώ ανάμεσά τους». Έτσι λοιπόν η προσευχή, ανακαλώντας τις δυνάμεις της ψυχής από το διασκορπισμό πού προκαλούν σ΄ αυτές τα πάθη, τις συνδέει μεταξύ τους· και συνδέοντας τότε μαζί της την τριμερή ψυχή, τη συμφιλιώνει με τον ένα τρισυπόστατο Θεό. Πρώτα, δηλαδή, με τούς τρόπους της αρετής αφαιρεί από την ψυχή την ασχήμια της αμαρτίας· έπειτα, αφού ξαναζωγραφίσει στην ψυχή το κάλλος των θείων χαρακτήρων με την αγία γνώση πού δίνει, την παρουσιάζει στο Θεό. Και η ψυχή παρευθύς γνωρίζει τον Ποιητή της, όπως λέει ο Ψαλμωδός: « Όποια μέρα σε επικαλεστώ, ιδού, γνωρίζω ότι εσύ είσαι ο Θεός μου» · και αυτή, γνωρίζεται από το Θεό. Γιατί ο Κύριος γνωρίζει τούς δικούς Του. Τον γνωρίζει, γιατί έχει μέσα της καθαρή την εικόνα Του, και κάθε εικόνα αναφέρεται στο πρωτότυπο· και γνωρίζεται από Αυτόν για την ομοίωσή της με Αυτόν λόγω των αρετών, με τις οποίες και γνώση Θεού έχει, και γνωρίζεται από το Θεό.
Εκείνος πού ζητάει την εύνοια του βασιλιά, μεταχειρίζεται τρεις τρόπους: η απευθύνει λόγους ικεσίας, η στέκεται σιωπώντας, η πέφτει στα πόδια εκείνου πού μπορεί να τον βοηθήσει. Έτσι και η καθαρή προσευχή, συναπτόμενη με το νου, το λόγο και το πνεύμα, με το λόγο επικαλείται το θειο όνομα, με το νου ατενίζει σταθερά τον παρακαλούμενο Θεό, ενώ με το πνεύμα εκδηλώνει την κατάνυξη, την ταπείνωση και την αγάπη. Και έτσι εξευμενίζει την άναρχη Τριάδα, τον Πατέρα και τον Υιό και το Άγιο Πνεύμα, τον ένα Θεό.
Όπως η ποικιλία των φαγητών ανοίγει την όρεξη να τα δοκιμάσει κανείς, έτσι και οι διάφορες έννοιες των αρετών ξυπνούν την κινητικότητα του νου. Γι΄ αυτό, βαδίζοντας το δρόμο της διάνοιας, να διαλέγεις τα λόγια της προσευχής και ν΄ απευθύνεσαι στον Κύριο με αδιάκοπες φωνές χωρίς να αποθαρρύνεσαι· να δέεσαι συνεχώς μιμούμενος την αναίδεια της χήρας πού πέτυχε να κάμψει τον αμείλικτο δικαστή. Τότε βαδίζεις σύμφωνα με τις επιταγές του Πνεύματος· δεν προσέχεις τις σαρκικές επιθυμίες και δε διακόπτεις με κοσμικούς λογισμούς τη συνέχεια της προσευχής, αλλά γίνεσαι ναός του Θεού καθώς Τον υμνείς απερίσπαστος. Όταν ασκείς έτσι την κατά διάνοια προσευχή, αξιώνεσαι να φτάνεις και στη μνήμη του Θεού και να εισέρχεσαι στα άδυτα του νου και να κατοπτεύεις τον Αόρατο με μυστικές θεωρίες και μόνος να λατρεύεις στη μόνωση μόνο το Θεό πλημμυρίζοντας από γνώση μαζί με αγάπη.
Όταν λοιπόν δεις να σε κυριεύει χαύνωση στην προσευχή, τότε να μεταχειρίζεσαι βιβλίο, και διαβάζοντας προσεκτικά, να δέχεσαι μέσα σου τη γνώση. Μην προσπερνάς βιαστικά τα λόγια, αλλά να τα στοχάζεσαι βαθιά και να θησαυρίζεις το νόημά τους. Ύστερα να αναλογίζεσαι όσα διάβασες, ώστε με τη μελέτη αυτή να τα κατανοείς, να γλυκαίνεται η διάνοιά σου και να σου μένουν αλησμόνητα. Κι έτσι ν΄ αναρρίπτεται ο ζήλος σου για τα θεια διανοήματα, σύμφωνα με το ρητό: «Κατά τη μελέτη μου θ΄ ανάψει μέσα μου φωτιά». Όπως η τροφή με τη μάσηση ευχαριστεί τη γεύση, έτσι και τα θεια λόγια, όταν στρέφονται μέσα στην ψυχή, τρέφουν και κατευφραίνουν τη διάνοια, όπως λέει και ο Ψαλμωδός: «Πόσο γλυκά είναι τα λόγια Σου στο λάρυγγά μου!». Ν΄ αποστηθίζεις και λόγια του Ευαγγελίου και αποφθέγματα των μακαρίων Πατέρων και να ερευνάς τούς βίους τους, για να τα έχεις μελέτημά σου κατά τις νύχτες· ώστε όταν η διάνοιά σου κουραστεί από την προσευχή, να την ανανεώνεις με την ανάγνωση και τη μελέτη των θείων λόγων και να την κάνεις προθυμότερη στην προσευχή. Επίσης να χρησιμοποιείς την ψαλμωδία, αλλά με φωνή πολύ σιγανή και με παρακολούθηση από το νου, δίχως να ανέχεσαι ν΄ αφήσεις κάποιο λόγο να περάσει χωρίς να τον εννοήσεις.
Κι αν ποτέ κάτι διαφύγει την προσοχή σου, επανάλαβε το στίχο, όσες φορές χρειαστεί, μέχρις ότου κάνεις το νου σου να παρακολουθεί τα λεγόμενα. Γιατί ο νους έχει τη δύναμη και να ψάλλει με το στόμα, και το Θεό να μνημονεύει. Και αυτό διδάξου το από τη φυσική πείρα. Όπως δηλαδή εκείνος πού βρίσκεται και συνομιλεί με κάποιον, τον βλέπει ταυτόχρονα και με τα μάτια του, έτσι κι εκείνος πού ψάλλει με τα χείλη μπορεί συνάμα και να ατενίζει με τη μνήμη το Θεό. Τις γονυκλισίες μη τις αφήνεις, γιατί με το γονάτισμα εικονίζεται η πτώση της αμαρτίας και γίνεται ένα είδος εξομολογήσεως, ενώ με την ανόρθωση υποδηλώνεται η μετάνοια και συμβολίζεται η υπόσχεση για ενάρετο βίο. Κάθε γονυκλισία να γίνεται με τη νοερή επίκληση του Χριστού, ώστε πέφτοντας μπροστά στον Κύριο με την ψυχή και με το σώμα, να κάνεις ευδιάλλακτο το Θεό των ψυχών και των σωμάτων. Αν, τέλος, απασχολήσεις και τα χέρια σου με κάποιο έργο αθόρυβο μαζί με την κατά διάνοια προσευχή, για να αποκρούεις τον ύπνο και τη ραθυμία, και τούτο συμβάλλει στον ασκητικό αγώνα.
Θα σε χειραγωγήσει στην καθαρή προσευχή και εκείνο πού γίνεται με τον επίγειο βασιλιά. Όταν δηλαδή παρουσιαστείς στο βασιλιά, και σωματικά είσαι μπροστά του και με τη γλώσσα τον ικετεύεις και με τα μάτια τον ατενίζεις, κι έτσι προσελκύεις την ευμένειά του. Αυτό κάνε κι εσύ, είτε στη σύναξη της εκκλησίας, είτε μόνος στο δωμάτιό σου. Όταν δηλαδή συνάγεστε στο όνομα του Κυρίου με τούς αδελφούς για την ακολουθία, όπως παρίστασαι με το σώμα και προσφέρεις με τη γλώσσα σου στον Κύριο την ψαλμωδία, έτσι να έχεις και το νου σου προσηλωμένο στα λόγια και στο Θεό και να γνωρίζει με ποιον συνομιλεί και ποιον πλησιάζει. Γιατί όταν η διάνοια παραδίδεται με ζέση και καθαρότητα στην προσευχή, τότε η καρδιά αξιώνεται να απολαύσει αναφαίρετη χαρά και ανέκφραστη ειρήνη. Και πάλι όταν παραμένεις μόνος στο δωμάτιό σου, μην αφήνεις την προσευχή από τη διάνοιά σου, με νήψη του νου και συντριβή του πνεύματος· και με τη νήψη θα σε επισκιάσει η θεωρία, η γνώση θα κατασκηνώσει μέσα σου με την προσευχή και η σοφία θα αναπαυτεί εντός σου με την κατάνυξη, εξορίζοντας την άλογη ηδονή και εγκαθιστώντας τη θεία αγάπη.
Πίστεψέ με, σου λέω αλήθεια· αν σε όλη σου την πνευματική εργασία αποκτήσεις αχώριστη την μητέρα των καλών, την προσευχή, αυτή δε θα νυστάξει ώσπου να σου δείξει τον θειο νυμφώνα, να σε οδηγήσει μέσα και να σε γεμίσει ανείπωτη δόξα και ευφροσύνη. Γιατί αυτή αφαιρεί όλα τα εμπόδια, εξομαλύνει το δρόμο της αρετής και τον κάνει εύκολο σ΄ εκείνον πού τη ζητεί.
Πρόσεξε τώρα τον τρόπο της προσευχής της διάνοιας. Η συνομιλία με το Θεό αφανίζει τούς εμπαθείς λογισμούς. Η ανάταση του νου στο Θεό φυγαδεύει τις έννοιες του κόσμου. Η κατάνυξη της ψυχής απομακρύνει τη φιλία της σάρκας. Και τότε φανερώνεται η προσευχή, από την ασίγητη απαγγελία του θείου ονόματος, ότι είναι συμφωνία και ένωση του νου, του λόγου και της ψυχής. « Όπου είναι -λέει ο Κύριος-, δύο η τρεις συναγμένοι στο όνομά μου, εκεί είμαι κι εγώ ανάμεσά τους». Έτσι λοιπόν η προσευχή, ανακαλώντας τις δυνάμεις της ψυχής από το διασκορπισμό πού προκαλούν σ΄ αυτές τα πάθη, τις συνδέει μεταξύ τους· και συνδέοντας τότε μαζί της την τριμερή ψυχή, τη συμφιλιώνει με τον ένα τρισυπόστατο Θεό. Πρώτα, δηλαδή, με τούς τρόπους της αρετής αφαιρεί από την ψυχή την ασχήμια της αμαρτίας· έπειτα, αφού ξαναζωγραφίσει στην ψυχή το κάλλος των θείων χαρακτήρων με την αγία γνώση πού δίνει, την παρουσιάζει στο Θεό. Και η ψυχή παρευθύς γνωρίζει τον Ποιητή της, όπως λέει ο Ψαλμωδός: « Όποια μέρα σε επικαλεστώ, ιδού, γνωρίζω ότι εσύ είσαι ο Θεός μου» · και αυτή, γνωρίζεται από το Θεό. Γιατί ο Κύριος γνωρίζει τούς δικούς Του. Τον γνωρίζει, γιατί έχει μέσα της καθαρή την εικόνα Του, και κάθε εικόνα αναφέρεται στο πρωτότυπο· και γνωρίζεται από Αυτόν για την ομοίωσή της με Αυτόν λόγω των αρετών, με τις οποίες και γνώση Θεού έχει, και γνωρίζεται από το Θεό.
Εκείνος πού ζητάει την εύνοια του βασιλιά, μεταχειρίζεται τρεις τρόπους: η απευθύνει λόγους ικεσίας, η στέκεται σιωπώντας, η πέφτει στα πόδια εκείνου πού μπορεί να τον βοηθήσει. Έτσι και η καθαρή προσευχή, συναπτόμενη με το νου, το λόγο και το πνεύμα, με το λόγο επικαλείται το θειο όνομα, με το νου ατενίζει σταθερά τον παρακαλούμενο Θεό, ενώ με το πνεύμα εκδηλώνει την κατάνυξη, την ταπείνωση και την αγάπη. Και έτσι εξευμενίζει την άναρχη Τριάδα, τον Πατέρα και τον Υιό και το Άγιο Πνεύμα, τον ένα Θεό.
Όπως η ποικιλία των φαγητών ανοίγει την όρεξη να τα δοκιμάσει κανείς, έτσι και οι διάφορες έννοιες των αρετών ξυπνούν την κινητικότητα του νου. Γι΄ αυτό, βαδίζοντας το δρόμο της διάνοιας, να διαλέγεις τα λόγια της προσευχής και ν΄ απευθύνεσαι στον Κύριο με αδιάκοπες φωνές χωρίς να αποθαρρύνεσαι· να δέεσαι συνεχώς μιμούμενος την αναίδεια της χήρας πού πέτυχε να κάμψει τον αμείλικτο δικαστή. Τότε βαδίζεις σύμφωνα με τις επιταγές του Πνεύματος· δεν προσέχεις τις σαρκικές επιθυμίες και δε διακόπτεις με κοσμικούς λογισμούς τη συνέχεια της προσευχής, αλλά γίνεσαι ναός του Θεού καθώς Τον υμνείς απερίσπαστος. Όταν ασκείς έτσι την κατά διάνοια προσευχή, αξιώνεσαι να φτάνεις και στη μνήμη του Θεού και να εισέρχεσαι στα άδυτα του νου και να κατοπτεύεις τον Αόρατο με μυστικές θεωρίες και μόνος να λατρεύεις στη μόνωση μόνο το Θεό πλημμυρίζοντας από γνώση μαζί με αγάπη.
Όταν λοιπόν δεις να σε κυριεύει χαύνωση στην προσευχή, τότε να μεταχειρίζεσαι βιβλίο, και διαβάζοντας προσεκτικά, να δέχεσαι μέσα σου τη γνώση. Μην προσπερνάς βιαστικά τα λόγια, αλλά να τα στοχάζεσαι βαθιά και να θησαυρίζεις το νόημά τους. Ύστερα να αναλογίζεσαι όσα διάβασες, ώστε με τη μελέτη αυτή να τα κατανοείς, να γλυκαίνεται η διάνοιά σου και να σου μένουν αλησμόνητα. Κι έτσι ν΄ αναρρίπτεται ο ζήλος σου για τα θεια διανοήματα, σύμφωνα με το ρητό: «Κατά τη μελέτη μου θ΄ ανάψει μέσα μου φωτιά». Όπως η τροφή με τη μάσηση ευχαριστεί τη γεύση, έτσι και τα θεια λόγια, όταν στρέφονται μέσα στην ψυχή, τρέφουν και κατευφραίνουν τη διάνοια, όπως λέει και ο Ψαλμωδός: «Πόσο γλυκά είναι τα λόγια Σου στο λάρυγγά μου!». Ν΄ αποστηθίζεις και λόγια του Ευαγγελίου και αποφθέγματα των μακαρίων Πατέρων και να ερευνάς τούς βίους τους, για να τα έχεις μελέτημά σου κατά τις νύχτες· ώστε όταν η διάνοιά σου κουραστεί από την προσευχή, να την ανανεώνεις με την ανάγνωση και τη μελέτη των θείων λόγων και να την κάνεις προθυμότερη στην προσευχή. Επίσης να χρησιμοποιείς την ψαλμωδία, αλλά με φωνή πολύ σιγανή και με παρακολούθηση από το νου, δίχως να ανέχεσαι ν΄ αφήσεις κάποιο λόγο να περάσει χωρίς να τον εννοήσεις.
Κι αν ποτέ κάτι διαφύγει την προσοχή σου, επανάλαβε το στίχο, όσες φορές χρειαστεί, μέχρις ότου κάνεις το νου σου να παρακολουθεί τα λεγόμενα. Γιατί ο νους έχει τη δύναμη και να ψάλλει με το στόμα, και το Θεό να μνημονεύει. Και αυτό διδάξου το από τη φυσική πείρα. Όπως δηλαδή εκείνος πού βρίσκεται και συνομιλεί με κάποιον, τον βλέπει ταυτόχρονα και με τα μάτια του, έτσι κι εκείνος πού ψάλλει με τα χείλη μπορεί συνάμα και να ατενίζει με τη μνήμη το Θεό. Τις γονυκλισίες μη τις αφήνεις, γιατί με το γονάτισμα εικονίζεται η πτώση της αμαρτίας και γίνεται ένα είδος εξομολογήσεως, ενώ με την ανόρθωση υποδηλώνεται η μετάνοια και συμβολίζεται η υπόσχεση για ενάρετο βίο. Κάθε γονυκλισία να γίνεται με τη νοερή επίκληση του Χριστού, ώστε πέφτοντας μπροστά στον Κύριο με την ψυχή και με το σώμα, να κάνεις ευδιάλλακτο το Θεό των ψυχών και των σωμάτων. Αν, τέλος, απασχολήσεις και τα χέρια σου με κάποιο έργο αθόρυβο μαζί με την κατά διάνοια προσευχή, για να αποκρούεις τον ύπνο και τη ραθυμία, και τούτο συμβάλλει στον ασκητικό αγώνα.
Κύριε Ιησού Χριστέ, ελέησον με τον αμαρτωλό
Όλες αυτές οι εργασίες, όταν γίνονται μαζί με την προσευχή, ακονίζουν το νου, εξορίζουν την ακηδία, κάνουν πιο ζωηρή την ψυχή και το νου οξύτερο και θερμότερο στην απασχόλησή του με την κατά διάνοιαν εργασία.
Όταν χτυπήσει το τάλαντο, βγες από το κελί σου, έχοντας τα σωματικά μάτια στραμμένα στη γη και τη διάνοια στερεωμένη στη μνήμη του Θεού. Αφού μπεις στην εκκλησία και πάρεις τη θέση σου στο χορό, μήτε να αργολογείς με τον διπλανό σου Μοναχό, μήτε να μετεωρίζεσαι με το νου σε ματαιότητες. Αλλά ν΄ ασφαλίζεις τη γλώσσα σου με μόνη την ψαλμωδία και τη διάνοιά σου με την προσευχή. Όταν γίνει απόλυση, πήγαινε στο δωμάτιό σου και άρχισε τον κανόνα πού σου έχει οριστεί.
Όταν πας στην τράπεζα, μην παρατηρείς γύρω τις μερίδες των αδελφών, μήτε να αφήνεις την ψυχή σου σε διάφορες υποψίες όχι καλές. Να βλέπεις και να τρως εκείνα πού έβαλαν εμπρός σου, δίνοντας στο στόμα την τροφή, στην ακοή την ακρόαση των αναγνωσμάτων και στην ψυχή σου την προσευχή. Έτσι θα τρέφεσαι σωματικά και πνευματικά και θα δοξολογείς ολοκληρωμένα Αυτόν πού σου παρέχει πλούσια τα αγαθά της επιθυμίας σου. Από εκεί αφού σηκωθείς με σεμνότητα και σιωπή, πήγαινε στο κελί σου και σαν εργατική μέλισσα να επιδοθείς στην εργασία των αρετών.
Όταν εκτελείς μια διακονία μαζί με τούς αδελφούς, να εργάζονται τα χέρια σου, τα χείλη να σιωπούν και ο νους να μνημονεύει το Θεό. Και αν κανένας αρχίσει να αργολογεί, για να διακόψεις αυτή την αταξία σήκω και βάλε μετάνοια.
Ν΄ αποδιώχνεις τούς λογισμούς και να μην τούς επιτρέπεις να διαβαίνουν από την καρδιά σου και να πολυκαιρίζουν σ΄ αυτήν, γιατί η παραμονή των εμπαθών λογισμών ζωογονεί τα πάθη και θανατώνει το νου. Αμέσως την ώρα πού σε προσβάλλουν, με την πρώτη κίνηση του νου, βιάσου να τούς εξοντώσεις με το βέλος της προσευχής. Κι αν επιμένουν να σε ενοχλούν και να προκαλούν σύγχυση στη διάνοιά σου, και άλλοτε να υποχωρούν, ενώ άλλοτε να επιτίθενται, να ξέρεις ότι είναι οχυρωμένοι πίσω από προηγούμενό σου θέλημα. Και επειδή έχουν αποκτήσει δικαιώματα στην ψυχή σου λόγω της ήττας της προαιρέσεώς της, για αυτό σε ταράζουν και σε ενοχλούν. Γι΄ αυτό πρέπει να τούς στηλιτεύεις με την εξομολόγηση· γιατί όταν φανερωθούν οι πονηροί λογισμοί, τρέπονται σε φυγή. Όπως δηλαδή όταν φωτίζει το φως, το σκότος υποχωρεί, έτσι και το φως της εξομολογήσεως αφανίζει τούς λογισμούς των παθών, πού κι αυτοί είναι σκότος. Τούτο γίνεται επειδή η κενοδοξία και η άνεση, λόγω των οποίων έβρισκαν τόπο οι λογισμοί, καταστράφηκαν με την αισχύνη της εξομολογήσεως και την κακοπάθεια του κανόνα πού επιβλήθηκε.
Έτσι, καθώς οι λογισμοί βρίσκουν τη διάνοια ελεύθερη από τα πάθη με τη συνεχή και την κατανυκτική προσευχή, τρέπονται σε φυγή ντροπιασμένοι. Όταν ο αγωνιστής προσπαθεί με την προσευχή να ανακόπτει τούς λογισμούς πού τον ταράζουν, τούς ανακόπτει για λίγο και εμποδίζει τα ποικίλα νοήματά τους καθώς παλεύει και αντιπολεμά· δε λυτρώνεται όμως τελείως, γιατί αποδέχεται τις αιτίες των λογισμών πού τον ενοχλούν, δηλαδή τη σωματική ανάπαυση και την επιθυμία των κοσμικών τιμών, και γι΄ αυτές τις αιτίες δε σπεύδει στην εξομολόγηση. Έτσι δεν έχει ειρήνη, αφού κατέχει αυτά πού ανήκουν δικαιωματικά στους εχθρούς. Ποιος είναι εκείνος πού κατέχει ξένα σκεύη και δεν του τα ζητούν οι ιδιοκτήτες τους; Και ποιος, πού δεν αποδίδει όταν του ζητούν εκείνα πού κακώς κατέχει, ελευθερώνεται από τούς αντιδίκους του; Όταν όμως ο αγωνιζόμενος, ενισχυμένος από τη μνήμη του Θεού, αγαπήσει την εξουθένωση και την κακοπάθεια της σάρκας και προχωρήσει χωρίς να ντρέπεται στην εξομολόγηση των λογισμών του, αμέσως οι εχθροί αναχωρούν και η διάνοια ελευθερωμένη εξασφαλίζει αδιάκοπη τη συνέχεια της προσευχής και τη μελέτη των θείων.
Κάθε υπόνοια πού δημιουργείται στην καρδιά σου εναντίον κάποιου, να την απορρίπτεις τελείως, γιατί καταλύει την αγάπη και την ειρήνη. Κάθε συμφορά πού σου έρχεται απ΄ έξω, να τη δέχεσαι με γενναιότητα, γιατί προξενεί τη σωτήρια υπομονή, την υπομονή πού χαρίζει τη διαμονή και την ανάπαυση στους ουρανούς. Όταν έτσι περνάς τις ημέρες σου, θα ζήσεις την παρούσα ζωή με καλή διάθεση, καθώς θα σε ευφραίνουν οι μακάριες ελπίδες, ενώ κατά το θάνατό σου θα μετατεθείς από τα εδώ με παρρησία και θα μεταβείς στους τόπους της αναπαύσεως, τούς οποίους σου ετοίμασε ο Κύριος, ως ανταπόδοση των εδώ κόπων σου, για να συμβασιλεύσεις με Αυτόν.
Στον Κύριο ανήκει κάθε τιμή και προσκύνηση, μαζί με τον άναρχο Πατέρα Του και το πανάγιο, αγαθό και ζωοποιό Του Πνεύμα, τώρα και πάντοτε και σε όλους τούς αιώνες. Αμήν.
Όταν χτυπήσει το τάλαντο, βγες από το κελί σου, έχοντας τα σωματικά μάτια στραμμένα στη γη και τη διάνοια στερεωμένη στη μνήμη του Θεού. Αφού μπεις στην εκκλησία και πάρεις τη θέση σου στο χορό, μήτε να αργολογείς με τον διπλανό σου Μοναχό, μήτε να μετεωρίζεσαι με το νου σε ματαιότητες. Αλλά ν΄ ασφαλίζεις τη γλώσσα σου με μόνη την ψαλμωδία και τη διάνοιά σου με την προσευχή. Όταν γίνει απόλυση, πήγαινε στο δωμάτιό σου και άρχισε τον κανόνα πού σου έχει οριστεί.
Όταν πας στην τράπεζα, μην παρατηρείς γύρω τις μερίδες των αδελφών, μήτε να αφήνεις την ψυχή σου σε διάφορες υποψίες όχι καλές. Να βλέπεις και να τρως εκείνα πού έβαλαν εμπρός σου, δίνοντας στο στόμα την τροφή, στην ακοή την ακρόαση των αναγνωσμάτων και στην ψυχή σου την προσευχή. Έτσι θα τρέφεσαι σωματικά και πνευματικά και θα δοξολογείς ολοκληρωμένα Αυτόν πού σου παρέχει πλούσια τα αγαθά της επιθυμίας σου. Από εκεί αφού σηκωθείς με σεμνότητα και σιωπή, πήγαινε στο κελί σου και σαν εργατική μέλισσα να επιδοθείς στην εργασία των αρετών.
Όταν εκτελείς μια διακονία μαζί με τούς αδελφούς, να εργάζονται τα χέρια σου, τα χείλη να σιωπούν και ο νους να μνημονεύει το Θεό. Και αν κανένας αρχίσει να αργολογεί, για να διακόψεις αυτή την αταξία σήκω και βάλε μετάνοια.
Ν΄ αποδιώχνεις τούς λογισμούς και να μην τούς επιτρέπεις να διαβαίνουν από την καρδιά σου και να πολυκαιρίζουν σ΄ αυτήν, γιατί η παραμονή των εμπαθών λογισμών ζωογονεί τα πάθη και θανατώνει το νου. Αμέσως την ώρα πού σε προσβάλλουν, με την πρώτη κίνηση του νου, βιάσου να τούς εξοντώσεις με το βέλος της προσευχής. Κι αν επιμένουν να σε ενοχλούν και να προκαλούν σύγχυση στη διάνοιά σου, και άλλοτε να υποχωρούν, ενώ άλλοτε να επιτίθενται, να ξέρεις ότι είναι οχυρωμένοι πίσω από προηγούμενό σου θέλημα. Και επειδή έχουν αποκτήσει δικαιώματα στην ψυχή σου λόγω της ήττας της προαιρέσεώς της, για αυτό σε ταράζουν και σε ενοχλούν. Γι΄ αυτό πρέπει να τούς στηλιτεύεις με την εξομολόγηση· γιατί όταν φανερωθούν οι πονηροί λογισμοί, τρέπονται σε φυγή. Όπως δηλαδή όταν φωτίζει το φως, το σκότος υποχωρεί, έτσι και το φως της εξομολογήσεως αφανίζει τούς λογισμούς των παθών, πού κι αυτοί είναι σκότος. Τούτο γίνεται επειδή η κενοδοξία και η άνεση, λόγω των οποίων έβρισκαν τόπο οι λογισμοί, καταστράφηκαν με την αισχύνη της εξομολογήσεως και την κακοπάθεια του κανόνα πού επιβλήθηκε.
Έτσι, καθώς οι λογισμοί βρίσκουν τη διάνοια ελεύθερη από τα πάθη με τη συνεχή και την κατανυκτική προσευχή, τρέπονται σε φυγή ντροπιασμένοι. Όταν ο αγωνιστής προσπαθεί με την προσευχή να ανακόπτει τούς λογισμούς πού τον ταράζουν, τούς ανακόπτει για λίγο και εμποδίζει τα ποικίλα νοήματά τους καθώς παλεύει και αντιπολεμά· δε λυτρώνεται όμως τελείως, γιατί αποδέχεται τις αιτίες των λογισμών πού τον ενοχλούν, δηλαδή τη σωματική ανάπαυση και την επιθυμία των κοσμικών τιμών, και γι΄ αυτές τις αιτίες δε σπεύδει στην εξομολόγηση. Έτσι δεν έχει ειρήνη, αφού κατέχει αυτά πού ανήκουν δικαιωματικά στους εχθρούς. Ποιος είναι εκείνος πού κατέχει ξένα σκεύη και δεν του τα ζητούν οι ιδιοκτήτες τους; Και ποιος, πού δεν αποδίδει όταν του ζητούν εκείνα πού κακώς κατέχει, ελευθερώνεται από τούς αντιδίκους του; Όταν όμως ο αγωνιζόμενος, ενισχυμένος από τη μνήμη του Θεού, αγαπήσει την εξουθένωση και την κακοπάθεια της σάρκας και προχωρήσει χωρίς να ντρέπεται στην εξομολόγηση των λογισμών του, αμέσως οι εχθροί αναχωρούν και η διάνοια ελευθερωμένη εξασφαλίζει αδιάκοπη τη συνέχεια της προσευχής και τη μελέτη των θείων.
Κάθε υπόνοια πού δημιουργείται στην καρδιά σου εναντίον κάποιου, να την απορρίπτεις τελείως, γιατί καταλύει την αγάπη και την ειρήνη. Κάθε συμφορά πού σου έρχεται απ΄ έξω, να τη δέχεσαι με γενναιότητα, γιατί προξενεί τη σωτήρια υπομονή, την υπομονή πού χαρίζει τη διαμονή και την ανάπαυση στους ουρανούς. Όταν έτσι περνάς τις ημέρες σου, θα ζήσεις την παρούσα ζωή με καλή διάθεση, καθώς θα σε ευφραίνουν οι μακάριες ελπίδες, ενώ κατά το θάνατό σου θα μετατεθείς από τα εδώ με παρρησία και θα μεταβείς στους τόπους της αναπαύσεως, τούς οποίους σου ετοίμασε ο Κύριος, ως ανταπόδοση των εδώ κόπων σου, για να συμβασιλεύσεις με Αυτόν.
Στον Κύριο ανήκει κάθε τιμή και προσκύνηση, μαζί με τον άναρχο Πατέρα Του και το πανάγιο, αγαθό και ζωοποιό Του Πνεύμα, τώρα και πάντοτε και σε όλους τούς αιώνες. Αμήν.
Κύριε Ιησού Χριστέ, ελέησον με τον αμαρτωλό
ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΗΤΑΣ ΣΤΗΘΑΤΟΣ
Περί αγάπης και τελειώσεως βίου
Ο Θεός είναι νους απαθής, πάνω από κάθε νου και κάθε απάθεια. Είναι φως και πηγή φωτός αγαθού, σοφία, λόγος και γνώση, όπως επίσης και χορηγός της σοφίας, του λόγου και της γνώσεως. Και σε όσους δόθηκαν αυτά για την καθαρότητά τους και τα βλέπομε σ΄ αυτούς πλούσια, σ΄ αυτούς ανακτήθηκε το ¨κατ΄ εικόνα΄΄ και διατηρήθηκε, ώστε να είναι από εδώ υιοί Θεού, πού καθοδηγούνται από το Πνεύμα, σύμφωνα με το ρητό: « Όσοι καθοδηγούνται από το Πνεύμα του Θεού, αυτοί είναι υιοί Θεού».
2. Όσοι με τούς κόπους της ασκήσεως έκαναν τούς εαυτούς των καθαρούς από κάθε μολυσμό σαρκικό και πνευματικό, έγιναν δοχεία της αθάνατης φύσεως μέσω των χαρισμάτων του Πνεύματος. Αυτοί πού έφτασαν σ΄ αυτή την κατάσταση, είναι γεμάτοι από αγαθό φως, και καθώς αυτό πλημμυρίζει την καρδιά τους με γαλήνη και ειρήνη, λαλούν λόγια αγαθά και η σοφία του Θεού κυλάει από τα χείλη τους με τη γνώση των θείων και των ανθρωπίνων πραγμάτων. Και ο λόγος τους είναι διαυγής και εξηγεί τα βάθη του Πνεύματος. Γι αυτούς τούς ανθρώπους δεν ισχύει νόμος, αφού μια για πάντα ενώθηκαν με το Θεό και δέχθηκαν την καλή αλλοίωση.
3. Εκείνος πού φιλόπονα κατευθύνεται προς το Θεό με ολοπρόθυμο ζήλο, γίνεται εκμαγείο της εικόνας Του με τις αρετές της ψυχής και του σώματος. Και αυτός αναπαύεται στο Θεό, και ο Θεός σ΄ αυτόν, με την αμοιβαία ένωση· ώστε αυτός να είναι και να φαίνεται από εδώ εικόνα της θείας μακαριότητας και θέσει θεός, με τον πλούτο των χαρισμάτων του Πνεύματος, και ο Θεός τελεσιουργός της τελειότητάς του.
4. Ο άνθρωπος είναι κατ΄ εικόνα Θεού όχι από την οργανική κατασκευή του σώματος, όπως θα έλεγε κανείς από άγνοια, αλλά από τη νοερή φύση του νου, η οποία δεν περιορίζεται από το βαρύ σώμα πού κλίνει προς τα κάτω. Όπως δηλαδή η θεία φύση, επειδή είναι έξω από κάθε κτίση και παχύτητα, δεν περιορίζεται από τίποτε, αλλά είναι αόριστη, ασώματη, πάνω από κάθε ουσία και αιτία, χωρίς ιδιότητες, μη υποκείμενη στην αφή, άπειρη, αόρατη, αθάνατη, ακατάληπτη, μη εννοούμενη διόλου από μας, έτσι και η νοερή φύση πού αυτή μας έδωσε, δηλαδή ο νους, είναι απεριόριστη, ξένη προς την παχύτητα του σώματος, ασώματη, αόρατη, αψηλάφητη, ακατάληπτη και εικόνα της αθάνατης και αιώνιας δόξας Του.
5. Ο Θεός είναι ο πρώτος Νους, ως Βασιλεύς του παντός, και έχει τον Λόγο ομοούσιο με τον εαυτό Του και συναιώνιο με το Πνεύμα. Δε χωρίζεται ποτέ από τον Λόγο και το Πνεύμα, γιατί η θεία φύση είναι αδιαίρετη· μήτε συγχέεται, γιατί οι τρεις Υποστάσεις της θεότητας είναι ασύγχυτες. Έτσι, ενώ γεννά φυσικώς τον Λόγο από την ουσία Του, δε χωρίζεται από Αυτόν, γιατί είναι αχώριστος από τον εαυτό Του. Ο δε συναιώνιος Λόγος έχει το σύμφυτο και συνάναρχο με Αυτόν Πνεύμα πού εκπορεύεται προαιώνια από τον Πατέρα, και δεν αποκόπτεται από τον γεννήσαντα Πατέρα. Γιατί των δύο η φύση είναι μία και αχώριστη, αν και με τη διαφορά των υποστάσεων διαιρείται σε πρόσωπα και ανυμνούνται τριαδικά ο Πατέρας, ο Υιός και το Άγιο Πνεύμα, χωρίς ποτέ να χωρίζονται από τη συναιώνια ουσία και φύση, αφού αποτελούν μία φύση και ένα Θεό. Αυτής λοιπόν της τρισυπόστατης και ενιαίας φύσεως, να θεωρείς εικόνα τον πλασμένο από Αυτήν άνθρωπο, κατά το νοητό στοιχείο του βέβαια και όχι κατά το ορατό· κατά το αθάνατο και παντοτινά αναλλοίωτο και όχι κατά το θνητό και φθαρτό.
6. Ο Θεός, πού είναι Νους και απείρως πέρα από τα κτίσματά Του, τα όποια με σοφία δημιούργησε, γεννά χωρίς μεταβολή Του τον Λόγο για τη συντήρηση των κτισμάτων, και στέλνει για την ενδυνάμωσή τους, όπως έχει γράφει, το Πανάγιο Πνεύμα· ο Ίδιος όμως είναι και έξω και μέσα στο σύμπαν. Το ίδιο και ο άνθρωπος πού είναι μέτοχος της θείας Του φύσεως και είναι εικόνα Του κατά το νοητό στοιχείο Του, δηλαδή τη νοερή και ασώματη και αθάνατη ψυχή, έχοντας το νου πού γεννά φυσικώς το λόγο από την ουσία του, κι από τα όποια συντηρείται όλη η δύναμη του σώματος, είναι και έξω και μέσα στην ύλη και στα ορατά. Και όπως ο Πλάστης του είναι αχώριστος από τις Υποστάσεις Του, δηλαδή από το Λόγο και το Πνεύμα, έτσι και ο άνθρωπος, κατά την ψυχή, είναι αχώριστος από το νου και το λόγο, αφού αποτελούν μία φύση και ουσία, πού δεν περιορίζεται από το σώμα.
7. Όπως το θειο είναι τρισυπόστατο, προσκυνούμενο ως Πατέρας, Υιός και Άγιο Πνεύμα, έτσι και η πλασμένη από Αυτό εικόνα, ο άνθρωπος, διακρίνεται σε τρία μέρη, προσκυνώντας με ψυχή, νου και λόγο το Θεό, ο οποίος δημιούργησε τα πάντα από το μηδέν. Όπως λοιπόν οι Υποστάσεις στο Θεό είναι κατά φύση συναιώνιες και ομοούσιες, έτσι και αυτά τα τρία μέρη στην εικόνα Του είναι σύμφυτα και ομοούσια. Από αυτά γίνεται έκδηλο σ΄ εμάς το ¨κατ΄ εικόνα΄΄, και μέσω αυτών είμαι εικόνα του Θεού, αν και είμαι ζυμωμένος και με τον πηλό και με την εικόνα.
8. Άλλο εικόνα του Θεού και άλλο τα ιδιώματα της εικόνας. Εικόνα του Θεού είναι η νοερή ψυχή, ο νους και ο λόγος, η μία και αδιαίρετη φύση. Ιδιώματα της εικόνας είναι το αρχικό, το βασιλικό και το αυτεξούσιο. Επίσης, άλλο είναι δόξα του νου, άλλο αξία, άλλο το ¨κατ΄ εικόνα΄΄ και άλλο το ¨καθ΄ ομοίωσιν΄΄. Δόξα του νου είναι το ανοδικό, η αεικινησία προς τα άνω, η ταχύτητα, η καθαρότητα, η σύνεση, η σοφία, η αθανασία. Αξία του νου είναι το λογικό, το αρχικό, το βασιλικό και το αυτεξούσιο. Το ¨κατ΄ εικόνα Θεού΄΄, είναι το αυθυπόστατο, ομοούσιο, αδιαίρετο και αχώριστο της ψυχής, του νου και του λόγου. Γιατί στην ασώματη και αθάνατη και θεία και νοερή ψυχή ανήκουν ο νους και ο λόγος, τα όποια είναι και ομοούσια και συναιώνια, δίχως να χωρίζονται ποτέ το ένα από το άλλο, αλλ΄ ούτε και να μπορούν να χωριστούν. Το ¨καθ΄ ομοίωσιν΄΄, είναι η δικαιοσύνη, η αλήθεια, η ευσπλαχνία, η συμπάθεια και η φιλανθρωπία. Σ΄ όποιους λοιπόν αυτά ενεργούνται και παραμένουν, σ΄ αυτούς φαίνεται καθαρά το ¨κατ΄ εικόνα και καθ΄ ομοίωσιν΄΄· αυτοί δηλαδή ενεργούν κατά φύση, είναι όμως ανώτεροι από τούς άλλους κατά την αξία.
Περί αγάπης και τελειώσεως βίου
Ο Θεός είναι νους απαθής, πάνω από κάθε νου και κάθε απάθεια. Είναι φως και πηγή φωτός αγαθού, σοφία, λόγος και γνώση, όπως επίσης και χορηγός της σοφίας, του λόγου και της γνώσεως. Και σε όσους δόθηκαν αυτά για την καθαρότητά τους και τα βλέπομε σ΄ αυτούς πλούσια, σ΄ αυτούς ανακτήθηκε το ¨κατ΄ εικόνα΄΄ και διατηρήθηκε, ώστε να είναι από εδώ υιοί Θεού, πού καθοδηγούνται από το Πνεύμα, σύμφωνα με το ρητό: « Όσοι καθοδηγούνται από το Πνεύμα του Θεού, αυτοί είναι υιοί Θεού».
2. Όσοι με τούς κόπους της ασκήσεως έκαναν τούς εαυτούς των καθαρούς από κάθε μολυσμό σαρκικό και πνευματικό, έγιναν δοχεία της αθάνατης φύσεως μέσω των χαρισμάτων του Πνεύματος. Αυτοί πού έφτασαν σ΄ αυτή την κατάσταση, είναι γεμάτοι από αγαθό φως, και καθώς αυτό πλημμυρίζει την καρδιά τους με γαλήνη και ειρήνη, λαλούν λόγια αγαθά και η σοφία του Θεού κυλάει από τα χείλη τους με τη γνώση των θείων και των ανθρωπίνων πραγμάτων. Και ο λόγος τους είναι διαυγής και εξηγεί τα βάθη του Πνεύματος. Γι αυτούς τούς ανθρώπους δεν ισχύει νόμος, αφού μια για πάντα ενώθηκαν με το Θεό και δέχθηκαν την καλή αλλοίωση.
3. Εκείνος πού φιλόπονα κατευθύνεται προς το Θεό με ολοπρόθυμο ζήλο, γίνεται εκμαγείο της εικόνας Του με τις αρετές της ψυχής και του σώματος. Και αυτός αναπαύεται στο Θεό, και ο Θεός σ΄ αυτόν, με την αμοιβαία ένωση· ώστε αυτός να είναι και να φαίνεται από εδώ εικόνα της θείας μακαριότητας και θέσει θεός, με τον πλούτο των χαρισμάτων του Πνεύματος, και ο Θεός τελεσιουργός της τελειότητάς του.
4. Ο άνθρωπος είναι κατ΄ εικόνα Θεού όχι από την οργανική κατασκευή του σώματος, όπως θα έλεγε κανείς από άγνοια, αλλά από τη νοερή φύση του νου, η οποία δεν περιορίζεται από το βαρύ σώμα πού κλίνει προς τα κάτω. Όπως δηλαδή η θεία φύση, επειδή είναι έξω από κάθε κτίση και παχύτητα, δεν περιορίζεται από τίποτε, αλλά είναι αόριστη, ασώματη, πάνω από κάθε ουσία και αιτία, χωρίς ιδιότητες, μη υποκείμενη στην αφή, άπειρη, αόρατη, αθάνατη, ακατάληπτη, μη εννοούμενη διόλου από μας, έτσι και η νοερή φύση πού αυτή μας έδωσε, δηλαδή ο νους, είναι απεριόριστη, ξένη προς την παχύτητα του σώματος, ασώματη, αόρατη, αψηλάφητη, ακατάληπτη και εικόνα της αθάνατης και αιώνιας δόξας Του.
5. Ο Θεός είναι ο πρώτος Νους, ως Βασιλεύς του παντός, και έχει τον Λόγο ομοούσιο με τον εαυτό Του και συναιώνιο με το Πνεύμα. Δε χωρίζεται ποτέ από τον Λόγο και το Πνεύμα, γιατί η θεία φύση είναι αδιαίρετη· μήτε συγχέεται, γιατί οι τρεις Υποστάσεις της θεότητας είναι ασύγχυτες. Έτσι, ενώ γεννά φυσικώς τον Λόγο από την ουσία Του, δε χωρίζεται από Αυτόν, γιατί είναι αχώριστος από τον εαυτό Του. Ο δε συναιώνιος Λόγος έχει το σύμφυτο και συνάναρχο με Αυτόν Πνεύμα πού εκπορεύεται προαιώνια από τον Πατέρα, και δεν αποκόπτεται από τον γεννήσαντα Πατέρα. Γιατί των δύο η φύση είναι μία και αχώριστη, αν και με τη διαφορά των υποστάσεων διαιρείται σε πρόσωπα και ανυμνούνται τριαδικά ο Πατέρας, ο Υιός και το Άγιο Πνεύμα, χωρίς ποτέ να χωρίζονται από τη συναιώνια ουσία και φύση, αφού αποτελούν μία φύση και ένα Θεό. Αυτής λοιπόν της τρισυπόστατης και ενιαίας φύσεως, να θεωρείς εικόνα τον πλασμένο από Αυτήν άνθρωπο, κατά το νοητό στοιχείο του βέβαια και όχι κατά το ορατό· κατά το αθάνατο και παντοτινά αναλλοίωτο και όχι κατά το θνητό και φθαρτό.
6. Ο Θεός, πού είναι Νους και απείρως πέρα από τα κτίσματά Του, τα όποια με σοφία δημιούργησε, γεννά χωρίς μεταβολή Του τον Λόγο για τη συντήρηση των κτισμάτων, και στέλνει για την ενδυνάμωσή τους, όπως έχει γράφει, το Πανάγιο Πνεύμα· ο Ίδιος όμως είναι και έξω και μέσα στο σύμπαν. Το ίδιο και ο άνθρωπος πού είναι μέτοχος της θείας Του φύσεως και είναι εικόνα Του κατά το νοητό στοιχείο Του, δηλαδή τη νοερή και ασώματη και αθάνατη ψυχή, έχοντας το νου πού γεννά φυσικώς το λόγο από την ουσία του, κι από τα όποια συντηρείται όλη η δύναμη του σώματος, είναι και έξω και μέσα στην ύλη και στα ορατά. Και όπως ο Πλάστης του είναι αχώριστος από τις Υποστάσεις Του, δηλαδή από το Λόγο και το Πνεύμα, έτσι και ο άνθρωπος, κατά την ψυχή, είναι αχώριστος από το νου και το λόγο, αφού αποτελούν μία φύση και ουσία, πού δεν περιορίζεται από το σώμα.
7. Όπως το θειο είναι τρισυπόστατο, προσκυνούμενο ως Πατέρας, Υιός και Άγιο Πνεύμα, έτσι και η πλασμένη από Αυτό εικόνα, ο άνθρωπος, διακρίνεται σε τρία μέρη, προσκυνώντας με ψυχή, νου και λόγο το Θεό, ο οποίος δημιούργησε τα πάντα από το μηδέν. Όπως λοιπόν οι Υποστάσεις στο Θεό είναι κατά φύση συναιώνιες και ομοούσιες, έτσι και αυτά τα τρία μέρη στην εικόνα Του είναι σύμφυτα και ομοούσια. Από αυτά γίνεται έκδηλο σ΄ εμάς το ¨κατ΄ εικόνα΄΄, και μέσω αυτών είμαι εικόνα του Θεού, αν και είμαι ζυμωμένος και με τον πηλό και με την εικόνα.
8. Άλλο εικόνα του Θεού και άλλο τα ιδιώματα της εικόνας. Εικόνα του Θεού είναι η νοερή ψυχή, ο νους και ο λόγος, η μία και αδιαίρετη φύση. Ιδιώματα της εικόνας είναι το αρχικό, το βασιλικό και το αυτεξούσιο. Επίσης, άλλο είναι δόξα του νου, άλλο αξία, άλλο το ¨κατ΄ εικόνα΄΄ και άλλο το ¨καθ΄ ομοίωσιν΄΄. Δόξα του νου είναι το ανοδικό, η αεικινησία προς τα άνω, η ταχύτητα, η καθαρότητα, η σύνεση, η σοφία, η αθανασία. Αξία του νου είναι το λογικό, το αρχικό, το βασιλικό και το αυτεξούσιο. Το ¨κατ΄ εικόνα Θεού΄΄, είναι το αυθυπόστατο, ομοούσιο, αδιαίρετο και αχώριστο της ψυχής, του νου και του λόγου. Γιατί στην ασώματη και αθάνατη και θεία και νοερή ψυχή ανήκουν ο νους και ο λόγος, τα όποια είναι και ομοούσια και συναιώνια, δίχως να χωρίζονται ποτέ το ένα από το άλλο, αλλ΄ ούτε και να μπορούν να χωριστούν. Το ¨καθ΄ ομοίωσιν΄΄, είναι η δικαιοσύνη, η αλήθεια, η ευσπλαχνία, η συμπάθεια και η φιλανθρωπία. Σ΄ όποιους λοιπόν αυτά ενεργούνται και παραμένουν, σ΄ αυτούς φαίνεται καθαρά το ¨κατ΄ εικόνα και καθ΄ ομοίωσιν΄΄· αυτοί δηλαδή ενεργούν κατά φύση, είναι όμως ανώτεροι από τούς άλλους κατά την αξία.
Κύριε Ιησού Χριστέ, ελέησον με τον αμαρτωλό
9. Η λογική ψυχή μερίζεται σε τρία και διακρίνεται κατά τη θεωρία σε δύο, το λογικό και το παθητικό. Το λογικό της μέρος, καθώς είναι κατ΄ εικόνα του Πλάστη της, είναι ανεμπόδιστο, αόρατο και απεριόριστο από τις αισθήσεις, γιατί είναι και έξω και μέσα απ΄ αυτές. Με αυτό η ψυχή επικοινωνεί με τις νοερές και θειες δυνάμεις, και με την ιερή γνώση των όντων ανατρέχει κατά φύση στο Θεό σαν σε Πρωτότυπο, και απολαμβάνει τη θεϊκή Του φύση. Το παθητικό μέρος της κατακερματίζεται στις αισθήσεις και υπόκειται στα πάθη και στις ανέσεις. Με αυτό η ψυχή συγκοινωνεί με την αισθητική, θρεπτική και αυξητική φύση, αισθάνεται τον αέρα, το κρύο και τη ζέστη και τις τροφές για συντήρηση, ζωή, αύξηση και υγεία. Γι΄ αυτό και τούτο μεταβάλλεται μαζί μ΄ αυτά και άλλοτε επιθυμεί άλογες επιθυμίες, βγαίνοντας από τη φυσική του κίνηση, ενώ άλλοτε παροξύνεται και παρασύρεται από άλογο θυμό· ακόμη προκαλεί πείνα, δίψα, λύπη, πόνο και διάχυση, καθώς ευχαριστείται στις ανέσεις, ενώ στις θλίψεις μαζεύεται. Γι΄ αυτό και εύλογα λέγεται παθητικό μέρος, γιατί υποφέρει από τα πάθη. Όταν λοιπόν το θνητό τούτο καταποθεί από τη ζωή του λόγου, αφού δηλαδή κυριαρχήσει το ανώτερο μέρος, τότε και η ζωή του Ιησού φανερώνεται στη θνητή μας σάρκα, ενεργώντας μέσα μας τη ζωοποιό νέκρωση, δηλαδή την απάθεια, και παρέχοντάς μας την αφθαρσία της αθανασίας, όπως επιθυμεί το πνεύμα.
10. Όπως ο Δημιουργός του παντός, πριν ακόμη δημιουργήσει τα πάντα από το μηδέν, είχε μέσα Του, ως Βασιλεύς των αιώνων και προγνώστης, τη γνώση, τις φύσεις και τούς λόγους όλων των όντων, έτσι και τον άνθρωπο πού τον έπλασε κατ΄ εικόνα Του για βασιλιά της κτίσεως, τον έκανε να έχει μέσα του όλων των όντων τούς λόγους, τις φύσεις και τη γνώση. Έτσι, την ξηρότητα και ψυχρότητα του ζωικού χυμού τις έχει από τη γη, απ΄ όπου πλάστηκε. Τη θερμότητα και υγρότητα του αίματος από τον αέρα και τη φωτιά. Την υγρότητα και ψυχρότητα του φλέγματος από το νερό. Από τα φυτά, έχει την ικανότητα για αύξηση· από τα ζωόφυτα έχει την ικανότητα για θρέψη· από τα άλογα ζώα έχει το παθητικό· από τούς Αγγέλους έχει το νοερό και λογικό. Από το Θεό, τέλος, έχει την άϋλη πνοή, δηλαδή την ασώματη και αθάνατη ψυχή, η οποία διακρίνεται σε νου και λόγο και δέχεται τη δύναμη του Αγίου Πνεύματος, για να υπάρχει και να ζει.
11. Είμαστε ¨καθ΄ ομοίωσιν΄΄ του Θεού πού μας επλασε κατ΄ εικόνα και ομοίωσή Του, ως προς την αρετή και τη σύνεση. Γιατί λέει η Γραφή: « Η αρετή Του κάλυψε τούς ουρανούς, κι από τη σύνεσή Του είναι γεμάτη η γη». Αρετή του Θεού είναι η δικαιοσύνη, η οσιότητα και η αλήθεια, όπως λέει ο Δαβίδ: «Δίκαιος είσαι, Κύριε, και η αλήθεια Σου σε περιβάλλει από παντου», και πάλι: «Δίκαιος και οσιος ο Κύριος». Επίσης είμαστε ¨καθ΄ ομοίωσιν΄΄ του Θεού ως προς την ευθύτητα και τη χρηστότητα, γιατί λέει η Γραφή: «Χρηστός και ευθύς ο Κύριος». Ακόμη, ως προς το λόγο της σοφίας και το λόγο της γνώσεως, γιατί αυτά υπάρχουν μέσα Του και ονομάζεται Σοφία και Λόγος. Επίσης, ως προς την αγιοσύνη και την τελειότητα, όπως λέει ο Ίδιος: «Να γίνεστε τέλειοι, γιατί ο ουράνιος Πατέρας σας είναι τέλειος» και: «Να γίνεστε αγιοι, γιατί εγώ ειμαι αγιος». Τέλος, ως προς την ταπείνωση και την πραότητα, γιατί λέει: «Μάθετε από μένα ότι ειμαι πράος και ταπεινός στην καρδιά, και οι ψυχές σας θα βρουν ανάπαυση».
12. Ο νους μας, όντας εικόνα του Θεού, βρίσκεται στην οικεία του κατάσταση όταν μένει στην περιοχή του και δεν κινείται πέρα από την αξία και τη φύση του. Γι΄ αυτό και αγαπά να ερευνά όσο γίνεται τα σχετικά με το Θεό και ζητεί να ενώνεται με Αυτόν, από τον οποίο έλαβε την αρχή και έχει την κίνηση και προς τον οποίο ανατρέχει με τις φυσικές ιδιότητες, και Αυτόν ποθεί να μιμείται στη φιλανθρωπία και την απλότητα. Γι΄ αυτό και ο νους, γεννώντας το λόγο, αναδημιουργεί, σαν άλλους ουρανούς, τις ψυχές των ομοφύλων του ανθρώπων και τις κάνει στερεές με την υπομονή των εμπράκτων αρετών. Και τις ζωογονεί με το πνεύμα του στόματός του, δίνοντάς τους δύναμη κατά των ολέθριων παθών. Και έτσι αναδεικνύεται και αυτός δημιουργός της νοητής κτίσεως και του μεγάλου κόσμου, μιμούμενος όπως πρέπει το Θεό του, και ακούει καθαρά από τον ουρανό: « Όποιος αναδεικνύει άξιο τον ανάξιο, θα γίνει σαν στόμα μου».
13. Εκείνος πού εμμένει στις φυσικές κινήσεις του νου και στην αξία του λόγου, διατηρείται καθαρός από την ύλη και καταστολίζεται με πραότητα, ταπεινοφροσύνη, αγάπη και συμπάθεια και καταλαμπρύνεται από τις ελλάμψεις του Αγίου Πνεύματος. Προσβλέποντας στις υψηλές θεωρίες, αποκτά τη γνώση των κρυμμένων μυστηρίων του Θεού και από αγαθότητα τα μεταδίδει με λόγο σοφίας σ΄ εκείνους πού μπορούν να τα ακούνε. Έτσι, δεν πολλαπλασιάζει το τάλαντό του μόνο για τον εαυτό του, αλλά κάνει να το απολαύσουν και οι άλλοι.
14. Εκείνος πού ξαλάφρωσε πολύ το πνεύμα του, το ένα μέλος της δυάδας πνεύμα - σάρκα, και απελευθέρωσε την ευγένεια του πνεύματος από το δεσμό αυτής της δυάδας, αυτός βρήκε άϋλο τρόπο ζωής μεταξύ των άϋλων πνευμάτων κι έγινε κι αυτός πνεύμα νοερό, αν και φαίνεται να ζει σωματικά ανάμεσα στους άλλους ανθρώπους.
15. Όποιος υπέταξε τη δουλεία πού προέρχεται από την ένωση πνεύματος και σάρκας στην αξία και στη φύση του ενός (του πνεύματος), αυτός υπέταξε όλη την κτίση στο Θεό, συνάπτοντας σε ένα τα χωρισμένα και ειρηνοποιώντας τα πάντα.
16. Μέχρις ότου η φύση των ψυχικών μας δυνάμεων βρίσκεται σε αταξία με τον εαυτό της και διασκορπίζεται σε πολλές ετερότητες, δε μετέχομε και στις υπερφυσικές δωρεές του Θεού. Κι εφόσον δε μετέχομε σ΄ αυτές, βρισκόμαστε μακριά και από τη μυστική ιερουργία του επουράνιου θυσιαστηρίου, η οποία τελείται κατά τη νοερή εργασία του νου. Όταν όμως, με μεγάλη σπουδή των ιερών αγώνων, καθαρθούμε από την πρόσυλη κακία και με τη δύναμη του Πνεύματος συνάξομε σε ένα τις ετερότητές μας, τότε φτάνομε και στη μέθεξη των απορρήτων αγαθών του Θεού και προσφέρομε αξίως στο Λόγο και Θεό τα θεια μυστήρια της μυστικής ιερουργίας του νου στο υπερουράνιο και νοερό θυσιαστήριο του Θεού, ως επόπτες και ιερείς των αθανάτων μυστηρίων Του.
17. Η σάρκα επιθυμεί κατά του πνεύματος και το πνεύμα κατά της σάρκας, κι ένας ακήρυχτος πόλεμος υπάρχει μεταξύ τους, ποιο από τα δύο θα νικήσει το άλλο και θα κερδίσει την εξουσία. Αυτό λέγεται εσωτερική ετερότητα και διάσταση και ροπή και ζυγαριά και αμφίρροπη πάλη, κατά την οποία η ψυχή πηγαίνει όπου ο νους θα δώσει τη ροπή, σε κάποιο πράγμα δηλαδή σύμφωνα με πάθος ανθρώπινο.
10. Όπως ο Δημιουργός του παντός, πριν ακόμη δημιουργήσει τα πάντα από το μηδέν, είχε μέσα Του, ως Βασιλεύς των αιώνων και προγνώστης, τη γνώση, τις φύσεις και τούς λόγους όλων των όντων, έτσι και τον άνθρωπο πού τον έπλασε κατ΄ εικόνα Του για βασιλιά της κτίσεως, τον έκανε να έχει μέσα του όλων των όντων τούς λόγους, τις φύσεις και τη γνώση. Έτσι, την ξηρότητα και ψυχρότητα του ζωικού χυμού τις έχει από τη γη, απ΄ όπου πλάστηκε. Τη θερμότητα και υγρότητα του αίματος από τον αέρα και τη φωτιά. Την υγρότητα και ψυχρότητα του φλέγματος από το νερό. Από τα φυτά, έχει την ικανότητα για αύξηση· από τα ζωόφυτα έχει την ικανότητα για θρέψη· από τα άλογα ζώα έχει το παθητικό· από τούς Αγγέλους έχει το νοερό και λογικό. Από το Θεό, τέλος, έχει την άϋλη πνοή, δηλαδή την ασώματη και αθάνατη ψυχή, η οποία διακρίνεται σε νου και λόγο και δέχεται τη δύναμη του Αγίου Πνεύματος, για να υπάρχει και να ζει.
11. Είμαστε ¨καθ΄ ομοίωσιν΄΄ του Θεού πού μας επλασε κατ΄ εικόνα και ομοίωσή Του, ως προς την αρετή και τη σύνεση. Γιατί λέει η Γραφή: « Η αρετή Του κάλυψε τούς ουρανούς, κι από τη σύνεσή Του είναι γεμάτη η γη». Αρετή του Θεού είναι η δικαιοσύνη, η οσιότητα και η αλήθεια, όπως λέει ο Δαβίδ: «Δίκαιος είσαι, Κύριε, και η αλήθεια Σου σε περιβάλλει από παντου», και πάλι: «Δίκαιος και οσιος ο Κύριος». Επίσης είμαστε ¨καθ΄ ομοίωσιν΄΄ του Θεού ως προς την ευθύτητα και τη χρηστότητα, γιατί λέει η Γραφή: «Χρηστός και ευθύς ο Κύριος». Ακόμη, ως προς το λόγο της σοφίας και το λόγο της γνώσεως, γιατί αυτά υπάρχουν μέσα Του και ονομάζεται Σοφία και Λόγος. Επίσης, ως προς την αγιοσύνη και την τελειότητα, όπως λέει ο Ίδιος: «Να γίνεστε τέλειοι, γιατί ο ουράνιος Πατέρας σας είναι τέλειος» και: «Να γίνεστε αγιοι, γιατί εγώ ειμαι αγιος». Τέλος, ως προς την ταπείνωση και την πραότητα, γιατί λέει: «Μάθετε από μένα ότι ειμαι πράος και ταπεινός στην καρδιά, και οι ψυχές σας θα βρουν ανάπαυση».
12. Ο νους μας, όντας εικόνα του Θεού, βρίσκεται στην οικεία του κατάσταση όταν μένει στην περιοχή του και δεν κινείται πέρα από την αξία και τη φύση του. Γι΄ αυτό και αγαπά να ερευνά όσο γίνεται τα σχετικά με το Θεό και ζητεί να ενώνεται με Αυτόν, από τον οποίο έλαβε την αρχή και έχει την κίνηση και προς τον οποίο ανατρέχει με τις φυσικές ιδιότητες, και Αυτόν ποθεί να μιμείται στη φιλανθρωπία και την απλότητα. Γι΄ αυτό και ο νους, γεννώντας το λόγο, αναδημιουργεί, σαν άλλους ουρανούς, τις ψυχές των ομοφύλων του ανθρώπων και τις κάνει στερεές με την υπομονή των εμπράκτων αρετών. Και τις ζωογονεί με το πνεύμα του στόματός του, δίνοντάς τους δύναμη κατά των ολέθριων παθών. Και έτσι αναδεικνύεται και αυτός δημιουργός της νοητής κτίσεως και του μεγάλου κόσμου, μιμούμενος όπως πρέπει το Θεό του, και ακούει καθαρά από τον ουρανό: « Όποιος αναδεικνύει άξιο τον ανάξιο, θα γίνει σαν στόμα μου».
13. Εκείνος πού εμμένει στις φυσικές κινήσεις του νου και στην αξία του λόγου, διατηρείται καθαρός από την ύλη και καταστολίζεται με πραότητα, ταπεινοφροσύνη, αγάπη και συμπάθεια και καταλαμπρύνεται από τις ελλάμψεις του Αγίου Πνεύματος. Προσβλέποντας στις υψηλές θεωρίες, αποκτά τη γνώση των κρυμμένων μυστηρίων του Θεού και από αγαθότητα τα μεταδίδει με λόγο σοφίας σ΄ εκείνους πού μπορούν να τα ακούνε. Έτσι, δεν πολλαπλασιάζει το τάλαντό του μόνο για τον εαυτό του, αλλά κάνει να το απολαύσουν και οι άλλοι.
14. Εκείνος πού ξαλάφρωσε πολύ το πνεύμα του, το ένα μέλος της δυάδας πνεύμα - σάρκα, και απελευθέρωσε την ευγένεια του πνεύματος από το δεσμό αυτής της δυάδας, αυτός βρήκε άϋλο τρόπο ζωής μεταξύ των άϋλων πνευμάτων κι έγινε κι αυτός πνεύμα νοερό, αν και φαίνεται να ζει σωματικά ανάμεσα στους άλλους ανθρώπους.
15. Όποιος υπέταξε τη δουλεία πού προέρχεται από την ένωση πνεύματος και σάρκας στην αξία και στη φύση του ενός (του πνεύματος), αυτός υπέταξε όλη την κτίση στο Θεό, συνάπτοντας σε ένα τα χωρισμένα και ειρηνοποιώντας τα πάντα.
16. Μέχρις ότου η φύση των ψυχικών μας δυνάμεων βρίσκεται σε αταξία με τον εαυτό της και διασκορπίζεται σε πολλές ετερότητες, δε μετέχομε και στις υπερφυσικές δωρεές του Θεού. Κι εφόσον δε μετέχομε σ΄ αυτές, βρισκόμαστε μακριά και από τη μυστική ιερουργία του επουράνιου θυσιαστηρίου, η οποία τελείται κατά τη νοερή εργασία του νου. Όταν όμως, με μεγάλη σπουδή των ιερών αγώνων, καθαρθούμε από την πρόσυλη κακία και με τη δύναμη του Πνεύματος συνάξομε σε ένα τις ετερότητές μας, τότε φτάνομε και στη μέθεξη των απορρήτων αγαθών του Θεού και προσφέρομε αξίως στο Λόγο και Θεό τα θεια μυστήρια της μυστικής ιερουργίας του νου στο υπερουράνιο και νοερό θυσιαστήριο του Θεού, ως επόπτες και ιερείς των αθανάτων μυστηρίων Του.
17. Η σάρκα επιθυμεί κατά του πνεύματος και το πνεύμα κατά της σάρκας, κι ένας ακήρυχτος πόλεμος υπάρχει μεταξύ τους, ποιο από τα δύο θα νικήσει το άλλο και θα κερδίσει την εξουσία. Αυτό λέγεται εσωτερική ετερότητα και διάσταση και ροπή και ζυγαριά και αμφίρροπη πάλη, κατά την οποία η ψυχή πηγαίνει όπου ο νους θα δώσει τη ροπή, σε κάποιο πράγμα δηλαδή σύμφωνα με πάθος ανθρώπινο.
Κύριε Ιησού Χριστέ, ελέησον με τον αμαρτωλό
18. Εως ότου μας διασπούν άστατοι λογισμοί και ο νόμος της σάρκας ισχύει και τηρείται μέσα μας, διασκορπιζόμαστε σε πολλά μέρη και απομακρυνόμαστε από τη θεία Μονάδα, γιατί δεν αποκτήσαμε την ενότητα πού Αυτή έχει. Όταν όμως αυτή η θνητότητα καταποθεί από την ενοποιό δύναμη και από την υπερφυσική αμεριμνία και γίνει ο νους κύριος του εαυτού του καταυγασμένος από τις σοφοποιές ελλάμψεις και τα νοήματα, η ψυχή συμπτύσσεται θεοειδώς σε μονάδα και γίνεται ένα αντί πολλές ετερότητες. Κι αφού συναχθεί στη θεία Μονάδα, ενώνεται με απλότητα με Αυτήν κατά μίμησή Της. Και αυτό είναι η αποκατάσταση της ψυχής στην αρχική της κατάσταση και η ανακαίνισή μας προς το καλύτερο.
19. Η άγνοια είναι φοβερό κακό, και περισσότερο από το φοβερό· είναι αυτό το ίδιο το ψηλαφητό σκοτάδι. Και τις ψυχές πού θα καταλάβει, τις ρίχνει στο ζόφο. Διαιρεί το λογιστικό σε πολλά μέρη και αποκόπτει την ψυχή από την ένωση με το Θεό. Αυτό πού τελικά συνάγομε από αυτήν, είναι η αλογία. Γιατί κάνει άλογο και αναίσθητο τον άνθρωπο στο σύνολό του. Κι όπως η άγνοια, όταν απλωθεί παχυλή, γίνεται πελώριος βυθός του Άδη για την ψυχή πού λυγίζει από το βάρος της, στον οποίο υπάρχει κάθε τιμωρία και οδύνη και λύπη και στεναγμός, έτσι και η θεία γνώση πού είναι λαμπρή και γεμάτη από άπειρο φως, κάνει τις ψυχές στις οποίες θα πάει για την καθαρότητά τους, φωτοειδείς με τρόπο πού αρμόζει στο Θεό. Και τις γεμίζει ειρήνη, γαλήνη, χαρά, σοφία ανέκφραστη και τέλεια αγάπη.
20. Η παρουσία του θείου φωτός, επειδή είναι απλή και ενιαία, συνάγει προς τον εαυτό της τις μετέχουσες ψυχές και τις κάνει να στραφούν προς αυτήν. Τις ενώνει με την ενότητά της, τις τελειοποιεί με την τελειότητά της και, οδηγώντας προς τα βάθη του Θεού την οπτική δύναμη της διάνοιάς τους, τις κάνει θεωρούς και μύστιδες και μυσταγωγούς μεγάλων μυστηρίων. Θέλησε λοιπόν με αγώνα να καθαρθείς τελείως, και θα δεις καθαρά μέσα σου τη θεοφιλή ενέργεια όσων σου λέω.
21. Οι ελλάμψεις του πρώτου Φωτός πού γίνονται με τη γνώση στις καθαρμένες ψυχές, δεν τις κάνουν μόνο αγαθές και φωτοειδείς, αλλά και τις ανεβάζουν με τη φυσική θεωρία σε νοητούς ουρανούς. Και δεν στέκεται ως εδώ η θεία ενέργεια σ΄ αυτές, αλλά τότε σταματά, όταν με τη σοφία και τη γνώση των απορρήτων ενωθούν με τον Ένα και γίνουν μέσα σ΄ Αυτόν, ένα αντί πολλά.
22. Πρώτα πρέπει να γίνομε καθαροί και αθόλωτοι από την πρόσυλη κακία των νοητών με την καθαρτική τάξη, έπειτα να γίνουν τα νοερά μας μάτια φωτισμένα κι ολόλαμπρα πάντοτε, με μια άλλη τάξη, τη φωτιστική, η οποία τελείται με τη μυστική και στο Θεό κρυμμένη σοφία. Και έτσι, αφού ανέβουμε στην επιστήμη των ιερών γνώσεων, η οποία διακονεί με το λόγο τα νέα και τα παλαιά σ΄ εκείνους πού είναι δεκτικοί, θα μεταδίδομε τα απόκρυφα και μυστικά της νοήματα, μετοχετεύοντάς τα, βέβαια, σε αβέβηλες ακοές και διαστέλλοντάς τα από τούς ατελέστερους, για να μη δοθούν τα άγια στα σκυλιά, ούτε το μαργαριτάρι του λόγου να πεταχτεί σε χοίρων ψυχές, πού θα το αχρηστέψουν.
23. Όταν κανείς βλέπει τη φλόγα της ψυχής του να πλατύνεται γύρω από την ενδιάθετη πίστη και την αγάπη του Θεού, τότε ας γνωρίζει ότι φέρνει μέσα του το Χριστό, ο οποίος ενεργεί την ανύψωση της ψυχής από τη γη και τα ορατά και ετοιμάζει την κατοικία της στους ουρανούς. Όταν επίσης βλέπει την καρδιά του να γεμίζει από χαρά και να επιθυμεί με κατάνυξη τα ανέκφραστα αγαθά του Θεού, τότε ας γνωρίζει ότι μέσα του ενεργεί το Θειο Πνεύμα. Όταν πάλι αισθανθεί το νου του να γεμίζει με άρρητο φως και νοήματα της ουράνιας σοφίας, τότε ας γνωρίζει ότι ήδη είναι και ενεργείται η επιφοίτηση του Παρακλήτου στην ψυχή του, για να του φανερώσει τούς θησαυρούς της βασιλείας των ουρανών πού είναι κρυμμένοι μέσα του. Και τότε ας φυλάει τον εαυτό του με επιμέλεια σαν παλάτι του Θεού και κατοικητήριο του Πνεύματος.
24. Η φύλαξη των απόκρυφων θησαυρών του Πνεύματος είναι η αποχή από τα ανθρώπινα πράγματα, η οποία κυρίως ονομάζεται ησυχία. Αυτή, από καθαρότητα καρδιάς και ηδονή κατανύξεως, ανάβει σφοδρότερα τον πόθο της αγάπης του Θεού και λύνει την ψυχή από τα δεσμά των αισθήσεων και την πείθει να ακολουθεί την ελευθερία των τρόπων ζωής. Και αφού μεταστρέψει τις δυνάμεις της, τις επαναφέρει στο κατά φύση και τις αποκαθιστά στην αρχική κατάσταση της δημιουργίας, για να μην υπάρχει καμιά λαβή κατηγορίας εναντίον του Δημιουργού των καλών για τη μεταβολή της εικόνας Του και την κίνησή της προς το χειρότερο.
25. Στην ιερή και θεία αυτή τελείωση ανεβάζει με λαμπρότητα η λογική και επιστημονική ησυχία, όταν βέβαια ασκείται και γίνεται σύμφωνα με τούς κανόνες. Αν τώρα κανείς πού νομίζει ότι ησυχάζει, δεν έφτασε σε τέτοια ανύψωση και τελείωση, σημαίνει ότι δεν ησύχασε ακόμη τη νοητή και τέλεια ησυχία. Αλλά και ούτε θα ησυχάσει από την εσωτερική ταραχή των ανυπότακτων παθών, μέχρις ότου ανέβει σ΄ αυτό το ύψος. Έως τότε μόνο το σώμα θα έχει κλεισμένο στους τοίχους η σε τρύπες της γης και σπήλαια, να καταπονείται από ένα νου άτακτο και περιπλανώμενο.
26. Οι ψυχές πού έφτασαν στα άκρα της καθαρότητας και ανέβηκαν σε μεγάλο ύψος σοφίας και γνώσεως, μοιάζουν κατά άμεσο σχεδόν τρόπο με τα Χερουβείμ, αφού πλησιάζουν με την επιστήμη τους την Πηγή των καλών, και δέχονται από εκεί μέσα τους καθαρή την αποκάλυψη της άμεσης εποπτείας, με την οποία μόνο οι δυνάμεις των Χερουβείμ -όπως είπε κάποιος- καταφωτίζονται άμεσα, συνήθως, από την ίδια τη Θεαρχία στις θειες θεωρίες, σε μία υπέρτατη ανάταση.
27. Όπως οι πρώτες αγγελικές δυνάμεις, άλλες είναι θερμότατες και ταχύτατες γύρω από τα θεια και έχουν αδιάκοπη αεικινησία γύρω απ΄ αυτά, ενώ άλλες είναι θεοπτικότατες, γνωστικές και σοφότατες και η θεία τους έξη είναι αυτή, να κινούνται πάντοτε γύρω από αυτά, έτσι και οι ψυχές, πού είπαμε, είναι θερμότατες γύρω από τα θεια και ταχύτατες, σοφές, γνωστικές και ικανότατες να ανυψώνονται με τις μυστικές θεωρίες. Το ιδίωμά τους, κατά τη δύναμη και τη θεία τους έξη, είναι η αεικινησία γύρω από το Θεό και η ακλόνητη εδραίωση και διαμονή σ΄ Αυτόν. Και μαζί μ΄ αυτά, υπάρχει η έξη της δεκτικότητας των ελλάμψεων, με την οποία γίνονται μέτοχοι του Θεού και μεταδίδουν και σε άλλους άφθονα με το λόγο τούς φωτισμούς και τις χάριτές Του.
19. Η άγνοια είναι φοβερό κακό, και περισσότερο από το φοβερό· είναι αυτό το ίδιο το ψηλαφητό σκοτάδι. Και τις ψυχές πού θα καταλάβει, τις ρίχνει στο ζόφο. Διαιρεί το λογιστικό σε πολλά μέρη και αποκόπτει την ψυχή από την ένωση με το Θεό. Αυτό πού τελικά συνάγομε από αυτήν, είναι η αλογία. Γιατί κάνει άλογο και αναίσθητο τον άνθρωπο στο σύνολό του. Κι όπως η άγνοια, όταν απλωθεί παχυλή, γίνεται πελώριος βυθός του Άδη για την ψυχή πού λυγίζει από το βάρος της, στον οποίο υπάρχει κάθε τιμωρία και οδύνη και λύπη και στεναγμός, έτσι και η θεία γνώση πού είναι λαμπρή και γεμάτη από άπειρο φως, κάνει τις ψυχές στις οποίες θα πάει για την καθαρότητά τους, φωτοειδείς με τρόπο πού αρμόζει στο Θεό. Και τις γεμίζει ειρήνη, γαλήνη, χαρά, σοφία ανέκφραστη και τέλεια αγάπη.
20. Η παρουσία του θείου φωτός, επειδή είναι απλή και ενιαία, συνάγει προς τον εαυτό της τις μετέχουσες ψυχές και τις κάνει να στραφούν προς αυτήν. Τις ενώνει με την ενότητά της, τις τελειοποιεί με την τελειότητά της και, οδηγώντας προς τα βάθη του Θεού την οπτική δύναμη της διάνοιάς τους, τις κάνει θεωρούς και μύστιδες και μυσταγωγούς μεγάλων μυστηρίων. Θέλησε λοιπόν με αγώνα να καθαρθείς τελείως, και θα δεις καθαρά μέσα σου τη θεοφιλή ενέργεια όσων σου λέω.
21. Οι ελλάμψεις του πρώτου Φωτός πού γίνονται με τη γνώση στις καθαρμένες ψυχές, δεν τις κάνουν μόνο αγαθές και φωτοειδείς, αλλά και τις ανεβάζουν με τη φυσική θεωρία σε νοητούς ουρανούς. Και δεν στέκεται ως εδώ η θεία ενέργεια σ΄ αυτές, αλλά τότε σταματά, όταν με τη σοφία και τη γνώση των απορρήτων ενωθούν με τον Ένα και γίνουν μέσα σ΄ Αυτόν, ένα αντί πολλά.
22. Πρώτα πρέπει να γίνομε καθαροί και αθόλωτοι από την πρόσυλη κακία των νοητών με την καθαρτική τάξη, έπειτα να γίνουν τα νοερά μας μάτια φωτισμένα κι ολόλαμπρα πάντοτε, με μια άλλη τάξη, τη φωτιστική, η οποία τελείται με τη μυστική και στο Θεό κρυμμένη σοφία. Και έτσι, αφού ανέβουμε στην επιστήμη των ιερών γνώσεων, η οποία διακονεί με το λόγο τα νέα και τα παλαιά σ΄ εκείνους πού είναι δεκτικοί, θα μεταδίδομε τα απόκρυφα και μυστικά της νοήματα, μετοχετεύοντάς τα, βέβαια, σε αβέβηλες ακοές και διαστέλλοντάς τα από τούς ατελέστερους, για να μη δοθούν τα άγια στα σκυλιά, ούτε το μαργαριτάρι του λόγου να πεταχτεί σε χοίρων ψυχές, πού θα το αχρηστέψουν.
23. Όταν κανείς βλέπει τη φλόγα της ψυχής του να πλατύνεται γύρω από την ενδιάθετη πίστη και την αγάπη του Θεού, τότε ας γνωρίζει ότι φέρνει μέσα του το Χριστό, ο οποίος ενεργεί την ανύψωση της ψυχής από τη γη και τα ορατά και ετοιμάζει την κατοικία της στους ουρανούς. Όταν επίσης βλέπει την καρδιά του να γεμίζει από χαρά και να επιθυμεί με κατάνυξη τα ανέκφραστα αγαθά του Θεού, τότε ας γνωρίζει ότι μέσα του ενεργεί το Θειο Πνεύμα. Όταν πάλι αισθανθεί το νου του να γεμίζει με άρρητο φως και νοήματα της ουράνιας σοφίας, τότε ας γνωρίζει ότι ήδη είναι και ενεργείται η επιφοίτηση του Παρακλήτου στην ψυχή του, για να του φανερώσει τούς θησαυρούς της βασιλείας των ουρανών πού είναι κρυμμένοι μέσα του. Και τότε ας φυλάει τον εαυτό του με επιμέλεια σαν παλάτι του Θεού και κατοικητήριο του Πνεύματος.
24. Η φύλαξη των απόκρυφων θησαυρών του Πνεύματος είναι η αποχή από τα ανθρώπινα πράγματα, η οποία κυρίως ονομάζεται ησυχία. Αυτή, από καθαρότητα καρδιάς και ηδονή κατανύξεως, ανάβει σφοδρότερα τον πόθο της αγάπης του Θεού και λύνει την ψυχή από τα δεσμά των αισθήσεων και την πείθει να ακολουθεί την ελευθερία των τρόπων ζωής. Και αφού μεταστρέψει τις δυνάμεις της, τις επαναφέρει στο κατά φύση και τις αποκαθιστά στην αρχική κατάσταση της δημιουργίας, για να μην υπάρχει καμιά λαβή κατηγορίας εναντίον του Δημιουργού των καλών για τη μεταβολή της εικόνας Του και την κίνησή της προς το χειρότερο.
25. Στην ιερή και θεία αυτή τελείωση ανεβάζει με λαμπρότητα η λογική και επιστημονική ησυχία, όταν βέβαια ασκείται και γίνεται σύμφωνα με τούς κανόνες. Αν τώρα κανείς πού νομίζει ότι ησυχάζει, δεν έφτασε σε τέτοια ανύψωση και τελείωση, σημαίνει ότι δεν ησύχασε ακόμη τη νοητή και τέλεια ησυχία. Αλλά και ούτε θα ησυχάσει από την εσωτερική ταραχή των ανυπότακτων παθών, μέχρις ότου ανέβει σ΄ αυτό το ύψος. Έως τότε μόνο το σώμα θα έχει κλεισμένο στους τοίχους η σε τρύπες της γης και σπήλαια, να καταπονείται από ένα νου άτακτο και περιπλανώμενο.
26. Οι ψυχές πού έφτασαν στα άκρα της καθαρότητας και ανέβηκαν σε μεγάλο ύψος σοφίας και γνώσεως, μοιάζουν κατά άμεσο σχεδόν τρόπο με τα Χερουβείμ, αφού πλησιάζουν με την επιστήμη τους την Πηγή των καλών, και δέχονται από εκεί μέσα τους καθαρή την αποκάλυψη της άμεσης εποπτείας, με την οποία μόνο οι δυνάμεις των Χερουβείμ -όπως είπε κάποιος- καταφωτίζονται άμεσα, συνήθως, από την ίδια τη Θεαρχία στις θειες θεωρίες, σε μία υπέρτατη ανάταση.
27. Όπως οι πρώτες αγγελικές δυνάμεις, άλλες είναι θερμότατες και ταχύτατες γύρω από τα θεια και έχουν αδιάκοπη αεικινησία γύρω απ΄ αυτά, ενώ άλλες είναι θεοπτικότατες, γνωστικές και σοφότατες και η θεία τους έξη είναι αυτή, να κινούνται πάντοτε γύρω από αυτά, έτσι και οι ψυχές, πού είπαμε, είναι θερμότατες γύρω από τα θεια και ταχύτατες, σοφές, γνωστικές και ικανότατες να ανυψώνονται με τις μυστικές θεωρίες. Το ιδίωμά τους, κατά τη δύναμη και τη θεία τους έξη, είναι η αεικινησία γύρω από το Θεό και η ακλόνητη εδραίωση και διαμονή σ΄ Αυτόν. Και μαζί μ΄ αυτά, υπάρχει η έξη της δεκτικότητας των ελλάμψεων, με την οποία γίνονται μέτοχοι του Θεού και μεταδίδουν και σε άλλους άφθονα με το λόγο τούς φωτισμούς και τις χάριτές Του.
Κύριε Ιησού Χριστέ, ελέησον με τον αμαρτωλό
28. Ο Θεός είναι Νους και αιτία της αεικινησίας του παντός, και όλοι οι νόες σ΄ αυτόν, ως πρώτο Νου, έχουν μόνιμη τη στάση και ακατάπαυστη την κίνηση. Αυτό συμβαίνει σε όσους δεν έχουν φιλόυλη και εμπαθή κίνηση, αλλά έχουν αποκτήσει με ιερούς αγώνες κίνηση καθαρή και αθόλωτη. Και τούς συμβαίνει τούτο επειδή, έχοντας θειο έρωτα, μεταδίδουν ο ένας στον άλλο και στον εαυτό τους τις ελλάμψεις πού ως χορηγός των αγαθών εκπέμπει η Θεαρχία, και μεταδίδουν με αγάπη και σε άλλους τη σοφία των μυστηρίων του Θεού πού κρύβεται μέσα τους, για να υμνείται ακατάπαυστα η αγάπη του Θεού.
29. Στέκονται και κινούνται γύρω από το Θεό οι ψυχές εκείνες, όσες ελάφρυναν το λογιστικό τους από την ύλη, και τη δυάδα πού μάχεται με τον εαυτό της (σάρκα - πνεύμα) την έκαναν άρμα πειθήνιο πού τρέχει στους ουρανούς. Και κινούνται αδιάκοπα γύρω από το Θεό, επειδή Αυτός είναι το κέντρο και η αιτία της κινήσεως του κύκλου. Στέκονται δε μόνιμα και σταθερά σαν σε κύκλο, χωρίς να μπορούν να διασκορπιστούν από τη συνοχή τους αυτή και να στραφούν προς την αίσθηση και την κάτω περιπλάνηση των ανθρωπίνων πραγμάτων. Αυτό λοιπόν είναι το ολοκληρωμένο τέλος της ησυχίας και σ΄ αυτό οδηγεί τούς πραγματικούς ησυχαστές, ώστε ενώ κινούνται να στέκονται, και ενώ στέκονται σταθερά, να κινούνται περί τα θεια. Και όσο αυτό δε γίνεται, ενώ νομίζομε ότι ησυχάζομε, είναι αδύνατο να βρεθεί ο νους μας έξω από την ύλη και την περιπλάνηση.
30. Όταν με την μεγάλη μας επιμέλεια και σπουδή φτάσομε στο αρχαίο κάλλος του λόγου και ευτυχήσομε να λάβομε με την επιφοίτηση του Πνεύματος τη σοφία και τη γνώση πού μας δίνονται από τον ουρανό, τότε διαπιστώνομε ότι η πρώτη Πηγή και Αιτία της παραγωγής των πάντων είναι σοφή και καλή σ΄ εμάς πού μπορούμε πια να βλέπομε κατά φύση. Και δεν υπάρχει πια σ΄ εμάς τίποτε για να κατηγορηθεί Αυτή για την κακία πού κόλλησε στο πλάσμα Της κατά την παρεκτροπή του στο χειρότερο, όταν αυτό αποσπάστηκε και κατέπεσε και, χάνοντας το αρχικό κάλλος, ξέπεσε από τη θέωση, οπότε η κακία εφόρμησε μέσα του και του έδωσε την άλογη μορφή της.
31. Πρώτη βάση εκείνων πού επεκτείνουν την πρόοδό τους είναι η γνώση των όντων, την οποία προξενεί σ΄ αυτούς η πρακτική φιλοσοφία. Δεύτερη είναι η επίγνωση των κρυμμένων μυστηρίων του Θεού, στην οποία μυσταγωγούνται από τη φυσική θεωρία. Και τρίτη, η ένωση και ανάκραση με το Πρώτο Φως, όπου τελειώνει και αναπαύεται κάθε πρακτική προκοπή και κάθε θεωρία.
32. Όλοι οι νόες, αυτοί καθ΄ εαυτούς, περιστρέφονται κατά ενιαίο τρόπο με τα τρία πού αναφέραμε, κατευθυνόμενοι προς τον εαυτό τους και προς το όντως Όν. Και φωτίζοντας τούς πλησίον, ως πνεύματα πού καθαίρονται, τούς μυσταγωγούν στα θεια και τούς τελειοποιούν με την ουράνια σοφία, ενοποιώντας τους με τον εαυτό τους και με τη Μονάδα.
33. Θέωση στη ζωή αυτή είναι η νοερή και όντως θεία ιερουργία, κατά την οποία ιερουργείται ο λόγος της απόρρητης σοφίας και μεταδίδεται όσο είναι δυνατό σ΄ εκείνους πού ετοίμασαν τον εαυτό τους. Αυτήν ο Θεός με την αγαθότητά Του τη χάρισε από την αρχή στη λογική φύση για την ενότητα της πίστεως. Όσοι δηλαδή για την καθαρότητά τους έφτασαν στη μέθεξη αυτής της υψηλής καταστάσεως, μέσω της γνώσεως των θείων, θα γίνονται όμοιοι με το Θεό, αφού γίνουν ομοιότυπα της εικόνας του Υιού Του με τις υψηλές και νοερές κινήσεις τους γύρω από τα θεια. Έτσι θα είναι θέσει θεοί για τούς άλλους ανθρώπους πάνω στη γη. Οι άλλοι πάλι θα τελειοποιούνται στην αρετή με την κάθαρση μέσω του λόγου και της ιερής συναναστροφής των πρώτων και, ανάλογα με την προκοπή και την κάθαρσή τους, θα μετέχουν και αυτοί στη θέωση των πρώτων και θα γίνονται κοινωνοί της ενώσεώς τους με το Θεό. Και έτσι, αφού ενωθούν όλοι και γίνουν ένα με την ενότητα της αγάπης, θα ενωθούν για πάντα με τον ένα Θεό. Και θα είναι ο φύσει Θεός ανάμεσα στους θέσει θεούς, ο αίτιος των αγαθών έργων, χωρίς να υπάρχει τίποτε από την κτίση για το οποίο να μπορεί να κατηγορηθεί.
34. Είναι αδύνατο ο αγωνιστής να επιτύχει την κατά το δυνατόν ομοίωσή του με το Θεό, αν πρωτύτερα δεν καθαρίσει με θερμά δάκρυα την ασχήμια του βούρκου των κακών πού τον εμποδίζει και δεν καταπιαστεί με την ιερουργία των εντολών του Χριστού. Διαφορετικά, δεν μπορεί να γίνει μέτοχος των απορρήτων αγαθών του Θεού. Γιατί εκείνος πού επιθυμεί να γευθεί νοερά τη θεία γλυκύτητα και ηδονή των νοερών πραγμάτων, αποδημεί από όλη την αίσθηση του κόσμου και, από επιθυμία των αγαθών πού είναι ετοιμασμένα για τούς Αγίους, έχει την ψυχή του να ασχολείται συνεχώς με τη θεωρία των όντων.
35. Το να διατηρηθεί αναλλοίωτη η ομοίωση με το Θεό, η οποία προξενείτε από την ακρότατη κάθαρση και την πολλή αγάπη προς Αυτόν, κατορθώνεται μόνο με την αδιάκοπη ανάνευση προς το Θεό και την ανάταση του θεωρητικότατου νου. Αυτή συνήθως γεννιέται στην ψυχή από τη μόνιμη ησυχία των αρετών, από την άϋλη και απερίσπαστη και αδιάλειπτη προσευχή, από την καθολική εγκράτεια και από την επιμελημένη ανάγνωση των Γραφών.
36. Δεν πρέπει να σπεύδομε για να καταλήξομε μόνο στην ειρήνη των εσωτερικών μας δυνάμεων, αλλά και να φτάσομε στον πόθο της νοερής αναπαύσεως. Αυτή ξέρει να αναπαύει κάθε έφεση για το αγαθό με τη γαλήνη των λογισμών, και με τη θεία δροσιά πού κατεβαίνει από τον ουρανό να θεραπεύει την πληγωμένη καρδιά και να τη δροσίζει από τη φωτιά πού έρχεται από ψηλά και πού την ανάβει το Πνεύμα.
37. Ψυχή πού πληγώθηκε βαθιά από τον έρωτα του Θεού, αφού γεύθηκε τις νοητές δωρεές της γλυκύτητάς Του, δεν μπορεί να μένει στον εαυτό της η στην ίδια κατάσταση και να μην επεκτείνεται στις ουράνιες αναβάσεις. Γιατί όσο προχωρεί με τη βοήθεια του Πνεύματος σε διαδοχικές αναβάσεις και όσο εισχωρεί στα βάθη του Θεού, τόσο πυρπολείται από τη φωτιά της επιθυμίας και τόσο ερευνά το μέγεθος των ακόμη βαθύτερων μυστηρίων του Θεού και βιάζεται να πλησιάσει το μακάριο φως όπου σταματά κάθε άπλωμα του νου, για να ολοκληρώσει εκεί την πορεία της με ευφροσύνη καρδιάς.
38. Όταν γίνει κανείς μέτοχος του Αγίου Πνεύματος, και γνωρίσει την επιφοίτησή Του με κάποια ανέκφραστη μέσα του ενέργεια και ευωδία, ώστε η ευωδία να περνά και στην επιφάνεια του σώματος, τότε δεν υποφέρει στο εξής να μένει στα όρια της φύσεως. Αλλά επειδή έχει υποστεί την καλή αλλοίωση με ενέργεια του Υψίστου, λησμονεί την τροφή, τον ύπνο, ξεπερνά τα σωματικά,περιφρονεί τη σωματική ανάπαυση· όλη την ημέρα, ενώ βρίσκεται σε κόπους και αγώνες ασκητικούς, δεν αισθάνεται κανένα κόπο η φυσική ανάγκη, πείνα, δίψα, ύπνο ή τις άλλες ανάγκες της φύσεως. Γιατί έχει χυθεί αόρατα η αγάπη του Θεού με ανέκφραστη χαρά μέσα στην καρδιά του. Και όλη τη νύχτα, παραμένοντας σε πύρινο φωτισμό, εργάζεται τη νοερή εργασία με σωματικά γυμνάσματα, και απολαμβάνει το αθάνατο συμπόσιο των αθανάτων φυτών του νοητού Παραδείσου. Σ΄ αυτόν και ο Παύλος αφού υψώθηκε, άκουσε άρρητα ρήματα, τα όποια δεν επιτρέπεται να τα ακούσει άνθρωπος πού είναι ακόμη προσκολλημένος εμπαθώς στα ορατά.
29. Στέκονται και κινούνται γύρω από το Θεό οι ψυχές εκείνες, όσες ελάφρυναν το λογιστικό τους από την ύλη, και τη δυάδα πού μάχεται με τον εαυτό της (σάρκα - πνεύμα) την έκαναν άρμα πειθήνιο πού τρέχει στους ουρανούς. Και κινούνται αδιάκοπα γύρω από το Θεό, επειδή Αυτός είναι το κέντρο και η αιτία της κινήσεως του κύκλου. Στέκονται δε μόνιμα και σταθερά σαν σε κύκλο, χωρίς να μπορούν να διασκορπιστούν από τη συνοχή τους αυτή και να στραφούν προς την αίσθηση και την κάτω περιπλάνηση των ανθρωπίνων πραγμάτων. Αυτό λοιπόν είναι το ολοκληρωμένο τέλος της ησυχίας και σ΄ αυτό οδηγεί τούς πραγματικούς ησυχαστές, ώστε ενώ κινούνται να στέκονται, και ενώ στέκονται σταθερά, να κινούνται περί τα θεια. Και όσο αυτό δε γίνεται, ενώ νομίζομε ότι ησυχάζομε, είναι αδύνατο να βρεθεί ο νους μας έξω από την ύλη και την περιπλάνηση.
30. Όταν με την μεγάλη μας επιμέλεια και σπουδή φτάσομε στο αρχαίο κάλλος του λόγου και ευτυχήσομε να λάβομε με την επιφοίτηση του Πνεύματος τη σοφία και τη γνώση πού μας δίνονται από τον ουρανό, τότε διαπιστώνομε ότι η πρώτη Πηγή και Αιτία της παραγωγής των πάντων είναι σοφή και καλή σ΄ εμάς πού μπορούμε πια να βλέπομε κατά φύση. Και δεν υπάρχει πια σ΄ εμάς τίποτε για να κατηγορηθεί Αυτή για την κακία πού κόλλησε στο πλάσμα Της κατά την παρεκτροπή του στο χειρότερο, όταν αυτό αποσπάστηκε και κατέπεσε και, χάνοντας το αρχικό κάλλος, ξέπεσε από τη θέωση, οπότε η κακία εφόρμησε μέσα του και του έδωσε την άλογη μορφή της.
31. Πρώτη βάση εκείνων πού επεκτείνουν την πρόοδό τους είναι η γνώση των όντων, την οποία προξενεί σ΄ αυτούς η πρακτική φιλοσοφία. Δεύτερη είναι η επίγνωση των κρυμμένων μυστηρίων του Θεού, στην οποία μυσταγωγούνται από τη φυσική θεωρία. Και τρίτη, η ένωση και ανάκραση με το Πρώτο Φως, όπου τελειώνει και αναπαύεται κάθε πρακτική προκοπή και κάθε θεωρία.
32. Όλοι οι νόες, αυτοί καθ΄ εαυτούς, περιστρέφονται κατά ενιαίο τρόπο με τα τρία πού αναφέραμε, κατευθυνόμενοι προς τον εαυτό τους και προς το όντως Όν. Και φωτίζοντας τούς πλησίον, ως πνεύματα πού καθαίρονται, τούς μυσταγωγούν στα θεια και τούς τελειοποιούν με την ουράνια σοφία, ενοποιώντας τους με τον εαυτό τους και με τη Μονάδα.
33. Θέωση στη ζωή αυτή είναι η νοερή και όντως θεία ιερουργία, κατά την οποία ιερουργείται ο λόγος της απόρρητης σοφίας και μεταδίδεται όσο είναι δυνατό σ΄ εκείνους πού ετοίμασαν τον εαυτό τους. Αυτήν ο Θεός με την αγαθότητά Του τη χάρισε από την αρχή στη λογική φύση για την ενότητα της πίστεως. Όσοι δηλαδή για την καθαρότητά τους έφτασαν στη μέθεξη αυτής της υψηλής καταστάσεως, μέσω της γνώσεως των θείων, θα γίνονται όμοιοι με το Θεό, αφού γίνουν ομοιότυπα της εικόνας του Υιού Του με τις υψηλές και νοερές κινήσεις τους γύρω από τα θεια. Έτσι θα είναι θέσει θεοί για τούς άλλους ανθρώπους πάνω στη γη. Οι άλλοι πάλι θα τελειοποιούνται στην αρετή με την κάθαρση μέσω του λόγου και της ιερής συναναστροφής των πρώτων και, ανάλογα με την προκοπή και την κάθαρσή τους, θα μετέχουν και αυτοί στη θέωση των πρώτων και θα γίνονται κοινωνοί της ενώσεώς τους με το Θεό. Και έτσι, αφού ενωθούν όλοι και γίνουν ένα με την ενότητα της αγάπης, θα ενωθούν για πάντα με τον ένα Θεό. Και θα είναι ο φύσει Θεός ανάμεσα στους θέσει θεούς, ο αίτιος των αγαθών έργων, χωρίς να υπάρχει τίποτε από την κτίση για το οποίο να μπορεί να κατηγορηθεί.
34. Είναι αδύνατο ο αγωνιστής να επιτύχει την κατά το δυνατόν ομοίωσή του με το Θεό, αν πρωτύτερα δεν καθαρίσει με θερμά δάκρυα την ασχήμια του βούρκου των κακών πού τον εμποδίζει και δεν καταπιαστεί με την ιερουργία των εντολών του Χριστού. Διαφορετικά, δεν μπορεί να γίνει μέτοχος των απορρήτων αγαθών του Θεού. Γιατί εκείνος πού επιθυμεί να γευθεί νοερά τη θεία γλυκύτητα και ηδονή των νοερών πραγμάτων, αποδημεί από όλη την αίσθηση του κόσμου και, από επιθυμία των αγαθών πού είναι ετοιμασμένα για τούς Αγίους, έχει την ψυχή του να ασχολείται συνεχώς με τη θεωρία των όντων.
35. Το να διατηρηθεί αναλλοίωτη η ομοίωση με το Θεό, η οποία προξενείτε από την ακρότατη κάθαρση και την πολλή αγάπη προς Αυτόν, κατορθώνεται μόνο με την αδιάκοπη ανάνευση προς το Θεό και την ανάταση του θεωρητικότατου νου. Αυτή συνήθως γεννιέται στην ψυχή από τη μόνιμη ησυχία των αρετών, από την άϋλη και απερίσπαστη και αδιάλειπτη προσευχή, από την καθολική εγκράτεια και από την επιμελημένη ανάγνωση των Γραφών.
36. Δεν πρέπει να σπεύδομε για να καταλήξομε μόνο στην ειρήνη των εσωτερικών μας δυνάμεων, αλλά και να φτάσομε στον πόθο της νοερής αναπαύσεως. Αυτή ξέρει να αναπαύει κάθε έφεση για το αγαθό με τη γαλήνη των λογισμών, και με τη θεία δροσιά πού κατεβαίνει από τον ουρανό να θεραπεύει την πληγωμένη καρδιά και να τη δροσίζει από τη φωτιά πού έρχεται από ψηλά και πού την ανάβει το Πνεύμα.
37. Ψυχή πού πληγώθηκε βαθιά από τον έρωτα του Θεού, αφού γεύθηκε τις νοητές δωρεές της γλυκύτητάς Του, δεν μπορεί να μένει στον εαυτό της η στην ίδια κατάσταση και να μην επεκτείνεται στις ουράνιες αναβάσεις. Γιατί όσο προχωρεί με τη βοήθεια του Πνεύματος σε διαδοχικές αναβάσεις και όσο εισχωρεί στα βάθη του Θεού, τόσο πυρπολείται από τη φωτιά της επιθυμίας και τόσο ερευνά το μέγεθος των ακόμη βαθύτερων μυστηρίων του Θεού και βιάζεται να πλησιάσει το μακάριο φως όπου σταματά κάθε άπλωμα του νου, για να ολοκληρώσει εκεί την πορεία της με ευφροσύνη καρδιάς.
38. Όταν γίνει κανείς μέτοχος του Αγίου Πνεύματος, και γνωρίσει την επιφοίτησή Του με κάποια ανέκφραστη μέσα του ενέργεια και ευωδία, ώστε η ευωδία να περνά και στην επιφάνεια του σώματος, τότε δεν υποφέρει στο εξής να μένει στα όρια της φύσεως. Αλλά επειδή έχει υποστεί την καλή αλλοίωση με ενέργεια του Υψίστου, λησμονεί την τροφή, τον ύπνο, ξεπερνά τα σωματικά,περιφρονεί τη σωματική ανάπαυση· όλη την ημέρα, ενώ βρίσκεται σε κόπους και αγώνες ασκητικούς, δεν αισθάνεται κανένα κόπο η φυσική ανάγκη, πείνα, δίψα, ύπνο ή τις άλλες ανάγκες της φύσεως. Γιατί έχει χυθεί αόρατα η αγάπη του Θεού με ανέκφραστη χαρά μέσα στην καρδιά του. Και όλη τη νύχτα, παραμένοντας σε πύρινο φωτισμό, εργάζεται τη νοερή εργασία με σωματικά γυμνάσματα, και απολαμβάνει το αθάνατο συμπόσιο των αθανάτων φυτών του νοητού Παραδείσου. Σ΄ αυτόν και ο Παύλος αφού υψώθηκε, άκουσε άρρητα ρήματα, τα όποια δεν επιτρέπεται να τα ακούσει άνθρωπος πού είναι ακόμη προσκολλημένος εμπαθώς στα ορατά.
Κύριε Ιησού Χριστέ, ελέησον με τον αμαρτωλό
39. Το σώμα, όταν μια φορά πυρωθεί στη φωτιά της ασκήσεως και βάφει στο νερό των δακρύων, δεν αμβλύνεται πια από τούς κόπους, γιατί καταπαύει τούς πολλούς αγώνες, επειδή έγινε ανώτερο από την πρακτική άσκηση. Αλλά αφού δεχτεί μέσα του γαλήνη και σιωπή ειρήνης, γεμίζει μάλλον από μια άλλη δύναμη, άλλη ευτονία, άλλη ισχύ του Πνεύματος. Όταν τέτοιο σώμα αποκτήσει συνεργό η ψυχή και δει την κατάστασή του ότι είναι ανώτερη από τη σωματική άσκηση, αλλάζει τις φυσικές της κινήσεις και τις στρέφει σε νοητούς αγώνες και, εργαζόμενη με δύναμη τη νοερή εργασία, φυλάει για τον εαυτό της τούς καρπούς των αθανάτων φυτών μέσα στο νοητό Παράδεισο. Απ΄ όπου σαν ποταμοί τρέχουν οι πηγές των θεοπρεπών νοημάτων και μέσα στον οποίο βρίσκεται το δένδρο της γνώσεως του Θεού, πού παράγει καρπούς σοφίας, χαράς, ειρήνης, χρηστότητας, αγαθοσύνης, μακροθυμίας και ανέκφραστης αγάπης. Και καθώς έτσι εργάζεται με σπουδή και έτσι φυλάει, απομακρύνεται από το σώμα και εισδύει στο γνόφο της θεολογίας. Φεύγει με την έκσταση απ΄ όλα, επειδή δεν την κρατάει τίποτε από τα ορατά, και αφού ενωθεί με το Θεό, σταματά ν΄ αγωνίζεται και να ποθεί.
40. Ποιο από τα δύο στοιχεία μας είναι ανώτερο -ερωτώνται οι αγωνιστές-, το ορώμενο η το νοούμενο; Αν είναι ανώτερο το ορώμενο, άρα τίποτε άλλο δεν πρέπει να προτιμήσομε και να δεχτούμε εκτός από τα φθαρτά, κι επομένως ούτε η ψυχή είναι ανώτερη από το σώμα. Αν όμως ανώτερο είναι το νοούμενο, ο Θεός είναι πνεύμα και όσοι Τον προσκυνούν πρέπει να το κάνουν πνευματικά κι αληθινά. Κι έτσι περιττεύει η σωματική άσκηση όταν είναι ακμαία η νοερή εργασία της ψυχής, η οποία κάνει ελαφρό το σώμα πού κλίνει στα κάτω και το μετατρέπει όλο σε πνευματικό, ενώνοντάς το με το ανώτερο.
41. Τρεις είναι οι τάξεις εκείνων πού προοδεύουν στις τελειοποιητικές αναβάσεις: η καθαρτική, η φωτιστική και η μυστική, πού είναι και η τελειοποιητική. Η πρώτη είναι των αρχαρίων, η άλλη των μέσων και η τρίτη των τελείων. Αυτές τις τρεις τάξεις περνώντας με τη σειρά ο αγωνιστής, προχωρεί στην κατά Χριστόν ηλικία και γίνεται ώριμος άνδρας, αποκτώντας την τελειότητα πού μέτρο της είναι ο Χριστός.
42. Η καθαρτική τάξη είναι για όσους αρχίζουν τούς πνευματικούς αγώνες. Το χαρακτηριστικό της είναι η απόρριψη της μορφής του χοϊκού ανθρώπου, η απολύτρωση από κάθε πρόσυλη κακία και η ένδυση του νέου ανθρώπου, πού τον ανακαινίζει το Άγιο Πνεύμα. Έργο της είναι το μίσος της ύλης, το λιώσιμο της σάρκας, η αποφυγή κάθε αιτίας πού ωθεί το λογιστικό σε πάθος, η μετάνοια για τα περασμένα αμαρτήματα. Είναι ακόμη να ξεπλύνει με δάκρυα την αλμύρα της αμαρτίας, να ρυθμίσει τη διαγωγή σύμφωνα με την χρηστότητα του πνεύματος και να καθαρίσει με την κατάνυξη το εσωτερικό του ποτηριού, δηλαδή του νου, από κάθε σαρκικό και πνευματικό μολυσμό. Κι έτσι να βάλει μέσα του το κρασί του λόγου, το οποίο ευφραίνει την καρδιά του ανθρώπου πού καθαίρεται, και να το προσφέρει στον Βασιλιά των πνευμάτων για να το γευθεί. Σκοπός της τάξεως αυτής είναι να πυρακτωθεί ο άνθρωπος στην πράξη με τη φωτιά της ασκήσεως και με τούς σωματικούς κόπους ώστε να αποβάλει κάθε σκουριά της αμαρτίας, να χαλυβδωθεί, και αφού βουτηχτεί στο νερό της κατανύξεως, να γίνει ξίφος κοφτερό και δυνατό εναντίον των παθών και των δαιμόνων. Εκείνος πού έφτασε σ΄ αυτό το σημείο με πολλούς κόπους ασκήσεως, έσβησε τη δύναμη του έμφυτου πυρός, έφραξε τα στόματα των λεόντων, των αγρίων παθών, δυνάμωσε το αδύνατο πνεύμα του, έγινε ισχυρός, και σαν άλλος Ιώβ έστησε τρόπαιο υπομονής, αφού νίκησε το διάβολο πού τον πείραζε.
43. Η φωτιστική είναι η τάξη εκείνων οι οποίοι από τούς ιερούς αγώνες προχώρησαν στην πρώτη απάθεια. Χαρακτηριστικό της είναι η γνώση των όντων, η θεωρία των λόγων της κτίσεως και η μέθεξη του Αγίου Πνεύματος. Έργο της είναι η κάθαρση του νου, πού γίνεται με τη θεϊκή φωτιά, η νοερή αποκάλυψη των οφθαλμών της καρδιάς και η γέννηση του λόγου μαζί με υψηλά νοήματα της γνώσεως. Σκοπός της είναι ο λόγος της σοφίας πού σαφηνίζει τις φύσεις των όντων, η επίγνωση των θείων και των ανθρωπίνων πραγμάτων και η φανέρωση των μυστηρίων της βασιλείας των ουρανών. Όποιος έφτασε σ΄ αυτό το σημείο με την πνευματική εργασία του νου, κάθεται σαν άλλος Ηλίας Θεσβίτης πάνω σε πύρινο άρμα πού έχει για άλογα τις τέσσερις γενικές αρετές και, ενώ ζει ακόμη, ανυψώνεται στο νοητό αέρα και περιοδεύει στα ουράνια, αφού ξεπέρασε την ταπεινότητα του σώματος.
44. Η μυστική και τελειοποιητική τάξη είναι εκείνων πού τα πέρασαν όλα και έφτασαν στην πλήρη ωριμότητα του Χριστού. Χαρακτηριστικό τους είναι να διασχίσουν τον αέρα και να υπερβούν τα πάντα και να φτάσουν όπου οι άνω τάξεις των ουρανών· να πλησιάσουν το Πρώτο Φως και να ερευνήσουν με το πνεύμα τα βάθη του Θεού. Έργο της τάξεως αυτής είναι να γεμίσει το νου πού είναι θεατής όλων αυτών, με τούς λόγους για την πρόνοια, τη δικαιοσύνη και την αλήθεια του Θεού και τούς λόγους για τη λύση αινιγμάτων και παραβολών και σκοτεινών λόγων της θείας Γραφής. Και σκοπός της, να μυσταγωγήσει αυτόν πού τελειοποιήθηκε έτσι, τα απόκρυφα μυστήρια του Θεού, να τον γεμίσει ανείπωτη σοφία με τη συνάφεια με το Πνεύμα και να τον αναδείξει σοφό θεολόγο μέσα στη μεγάλη Εκκλησία του Θεού, να φωτίζει τούς ανθρώπους με το λόγο της θεολογίας. Εκείνος πού έφτασε σ΄ αυτό το σημείο με βαθύτατη ταπεινοφροσύνη και κατάνυξη, ανέβηκε στον τρίτο ουρανό της θεολογίας σαν άλλος Παύλος και άκουσε άρρητα ρήματα, τα όποια δεν επιτρέπεται να τα ακούσει άνθρωπος κυριαρχούμενος από την αίσθηση, και γεύθηκε τα απόρρητα αγαθά πού δεν τα είδαν μάτια και αυτιά δεν τα άκουσαν. Ακόμη, έγινε διάκονος των μυστηρίων του Θεού, επειδή έγινε στόμα Θεού και μεταδίδει όλα αυτά στους ανθρώπους με το λόγο, ζώντας, τέλειος μέσα στον τέλειο Θεό, την μακάρια ανάπαυση, ενωμένος με τούς θεολόγους στις υπέρτατες δυνάμεις των Χερουβείμ και των Σεραφείμ, οι οποίες έχουν ως ιδίωμα τη σοφία και τη γνώση.
40. Ποιο από τα δύο στοιχεία μας είναι ανώτερο -ερωτώνται οι αγωνιστές-, το ορώμενο η το νοούμενο; Αν είναι ανώτερο το ορώμενο, άρα τίποτε άλλο δεν πρέπει να προτιμήσομε και να δεχτούμε εκτός από τα φθαρτά, κι επομένως ούτε η ψυχή είναι ανώτερη από το σώμα. Αν όμως ανώτερο είναι το νοούμενο, ο Θεός είναι πνεύμα και όσοι Τον προσκυνούν πρέπει να το κάνουν πνευματικά κι αληθινά. Κι έτσι περιττεύει η σωματική άσκηση όταν είναι ακμαία η νοερή εργασία της ψυχής, η οποία κάνει ελαφρό το σώμα πού κλίνει στα κάτω και το μετατρέπει όλο σε πνευματικό, ενώνοντάς το με το ανώτερο.
41. Τρεις είναι οι τάξεις εκείνων πού προοδεύουν στις τελειοποιητικές αναβάσεις: η καθαρτική, η φωτιστική και η μυστική, πού είναι και η τελειοποιητική. Η πρώτη είναι των αρχαρίων, η άλλη των μέσων και η τρίτη των τελείων. Αυτές τις τρεις τάξεις περνώντας με τη σειρά ο αγωνιστής, προχωρεί στην κατά Χριστόν ηλικία και γίνεται ώριμος άνδρας, αποκτώντας την τελειότητα πού μέτρο της είναι ο Χριστός.
42. Η καθαρτική τάξη είναι για όσους αρχίζουν τούς πνευματικούς αγώνες. Το χαρακτηριστικό της είναι η απόρριψη της μορφής του χοϊκού ανθρώπου, η απολύτρωση από κάθε πρόσυλη κακία και η ένδυση του νέου ανθρώπου, πού τον ανακαινίζει το Άγιο Πνεύμα. Έργο της είναι το μίσος της ύλης, το λιώσιμο της σάρκας, η αποφυγή κάθε αιτίας πού ωθεί το λογιστικό σε πάθος, η μετάνοια για τα περασμένα αμαρτήματα. Είναι ακόμη να ξεπλύνει με δάκρυα την αλμύρα της αμαρτίας, να ρυθμίσει τη διαγωγή σύμφωνα με την χρηστότητα του πνεύματος και να καθαρίσει με την κατάνυξη το εσωτερικό του ποτηριού, δηλαδή του νου, από κάθε σαρκικό και πνευματικό μολυσμό. Κι έτσι να βάλει μέσα του το κρασί του λόγου, το οποίο ευφραίνει την καρδιά του ανθρώπου πού καθαίρεται, και να το προσφέρει στον Βασιλιά των πνευμάτων για να το γευθεί. Σκοπός της τάξεως αυτής είναι να πυρακτωθεί ο άνθρωπος στην πράξη με τη φωτιά της ασκήσεως και με τούς σωματικούς κόπους ώστε να αποβάλει κάθε σκουριά της αμαρτίας, να χαλυβδωθεί, και αφού βουτηχτεί στο νερό της κατανύξεως, να γίνει ξίφος κοφτερό και δυνατό εναντίον των παθών και των δαιμόνων. Εκείνος πού έφτασε σ΄ αυτό το σημείο με πολλούς κόπους ασκήσεως, έσβησε τη δύναμη του έμφυτου πυρός, έφραξε τα στόματα των λεόντων, των αγρίων παθών, δυνάμωσε το αδύνατο πνεύμα του, έγινε ισχυρός, και σαν άλλος Ιώβ έστησε τρόπαιο υπομονής, αφού νίκησε το διάβολο πού τον πείραζε.
43. Η φωτιστική είναι η τάξη εκείνων οι οποίοι από τούς ιερούς αγώνες προχώρησαν στην πρώτη απάθεια. Χαρακτηριστικό της είναι η γνώση των όντων, η θεωρία των λόγων της κτίσεως και η μέθεξη του Αγίου Πνεύματος. Έργο της είναι η κάθαρση του νου, πού γίνεται με τη θεϊκή φωτιά, η νοερή αποκάλυψη των οφθαλμών της καρδιάς και η γέννηση του λόγου μαζί με υψηλά νοήματα της γνώσεως. Σκοπός της είναι ο λόγος της σοφίας πού σαφηνίζει τις φύσεις των όντων, η επίγνωση των θείων και των ανθρωπίνων πραγμάτων και η φανέρωση των μυστηρίων της βασιλείας των ουρανών. Όποιος έφτασε σ΄ αυτό το σημείο με την πνευματική εργασία του νου, κάθεται σαν άλλος Ηλίας Θεσβίτης πάνω σε πύρινο άρμα πού έχει για άλογα τις τέσσερις γενικές αρετές και, ενώ ζει ακόμη, ανυψώνεται στο νοητό αέρα και περιοδεύει στα ουράνια, αφού ξεπέρασε την ταπεινότητα του σώματος.
44. Η μυστική και τελειοποιητική τάξη είναι εκείνων πού τα πέρασαν όλα και έφτασαν στην πλήρη ωριμότητα του Χριστού. Χαρακτηριστικό τους είναι να διασχίσουν τον αέρα και να υπερβούν τα πάντα και να φτάσουν όπου οι άνω τάξεις των ουρανών· να πλησιάσουν το Πρώτο Φως και να ερευνήσουν με το πνεύμα τα βάθη του Θεού. Έργο της τάξεως αυτής είναι να γεμίσει το νου πού είναι θεατής όλων αυτών, με τούς λόγους για την πρόνοια, τη δικαιοσύνη και την αλήθεια του Θεού και τούς λόγους για τη λύση αινιγμάτων και παραβολών και σκοτεινών λόγων της θείας Γραφής. Και σκοπός της, να μυσταγωγήσει αυτόν πού τελειοποιήθηκε έτσι, τα απόκρυφα μυστήρια του Θεού, να τον γεμίσει ανείπωτη σοφία με τη συνάφεια με το Πνεύμα και να τον αναδείξει σοφό θεολόγο μέσα στη μεγάλη Εκκλησία του Θεού, να φωτίζει τούς ανθρώπους με το λόγο της θεολογίας. Εκείνος πού έφτασε σ΄ αυτό το σημείο με βαθύτατη ταπεινοφροσύνη και κατάνυξη, ανέβηκε στον τρίτο ουρανό της θεολογίας σαν άλλος Παύλος και άκουσε άρρητα ρήματα, τα όποια δεν επιτρέπεται να τα ακούσει άνθρωπος κυριαρχούμενος από την αίσθηση, και γεύθηκε τα απόρρητα αγαθά πού δεν τα είδαν μάτια και αυτιά δεν τα άκουσαν. Ακόμη, έγινε διάκονος των μυστηρίων του Θεού, επειδή έγινε στόμα Θεού και μεταδίδει όλα αυτά στους ανθρώπους με το λόγο, ζώντας, τέλειος μέσα στον τέλειο Θεό, την μακάρια ανάπαυση, ενωμένος με τούς θεολόγους στις υπέρτατες δυνάμεις των Χερουβείμ και των Σεραφείμ, οι οποίες έχουν ως ιδίωμα τη σοφία και τη γνώση.
Κύριε Ιησού Χριστέ, ελέησον με τον αμαρτωλό