ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Σοφία Σειράχ» ή «Σοφία Ιησού, υιού Σειράχ» λέγεται ένα από τα θεόπνευστα βιβλία της Π. Διαθήκης. Το διδακτικώτατο δε αυτό και ελκυστικώτατο βιβλίο έγραψεν ο Ιουδαίος κάτοικος της Ιερουσαλήμ Ιησούς υιός του Σειράχ περί το 190 έως 180 π.Χ. και σε μιαν εποχήν που η Παλαιστίνη ευρίσκετο κάτω από την εξουσίαν και πολιτικήν διακυβέρνησιν των Πτολεμαίων, διαδόχων του Μ. Αλεξάνδρου.
Ο Ιησούς του Σειράχ ανήκε στην τάξιν των γραμματισμένων και πλουσίων αλλά και ευσεβών Ιουδαίων. Είχε μελετήσει τον Μωσαϊκόν Νόμον και τα άλλα θεόπνευστα βιβλία της Π. Διαθήκης καθώς και την εθνικήν παράδοσιν του λαού του. Εταξείδευσεν επίσης, σε ώριμην πια ηλικίαν, σε διάφορες ξένες χώρες και εγνώρισε τα ήθη και έθιμα και τον τρόπον ζωής και σκέψεως των ανθρώπων πολλών χωρών. Από την επικοινωνίαν του δε αυτήν με ειδωλολάτρες ανθρώπους όχι μόνον δεν επηρεάσθηκε δυσμενώς αλλά τουναντίον αγάπησεν ακόμη περισσότερον την θείαν σοφίαν και εξετίμησε βαθύτερα τις θείες ευεργεσίες και επλημμύρισεν η καρδιά του από απέραντην ευγνωμοσύνην προς τον μόνον αληθινόν Θεόν των πατέρων του.
Κατά τα τελευταία χρόνια της ζωής του ο σοφός και έμπειρος «Σειραχίδης» εγκαταστάθηκε μόνιμα στην Ιερουσαλήμ και άνοιξεν ιδικήν του σχολήν, διά να διδάσκη τους συμπατριώτες του την Αγ. Γραφήν και να τους ενισχύη στην ηθικήν ζωήν. Κατά την περίοδον αυτήν έγραψε στην εβραϊκήν γλώσσαν και το βιβλίο του, με σκοπόν και πόθον να προφύλαξη τους ανθρώπους του έθνους του από την πλάνην των ειδώλων και να τους ενίσχυση στις θλίψεις, που εδοκίμαζαν και να στήριξη όλους, ιδιαίτερα δε τους νέους, στην βίωσιν των αληθειών του Νόμου του Θεού.
Το βιβλίο αυτό μετέφρασε στην ελληνικήν γλώσσαν το 132 π.Χ. ο εγγονός του θεοπνεύστου συγγραφέως Ιησούς, που ευρίσκετο τότε με πολλούς άλλους Ιουδαίους στην Αίγυπτον. Ο μεταφραστής στον πρόλογόν του δίδει σημαντικές πληροφορίες τόσον διά την προσωπικότητα του παππού του όσον και διά τις συνθήκες, κάτω από τις οποίες ζούσαν τότε οι συμπατριώτες του στην Αίγυπτον, καθώς και διά τον άμεσον κίνδυνον να αφομοιωθούν αυτοί με τους ειδωλολάτρες κατοίκους της. Υπογραμμίζει δέ ότι κατά το διάστημα της μεταφράσεως αγρύπνησε και Εκουράσθηκε πολύ προς χάριν των συμπατριωτών του της διασποράς, που ήθελαν να μελετούν τα ιερά βιβλία και ήσαν πρόθυμοι να συμμορφώνουν την ζωήν τους σύμφωνα με τον Νόμον του Κυρίου.
Παρ' όλον όμως που το βιβλίο του σοφού Σειράχ απευθύνετο προς ανθρώπους της προχριστιανικής εποχής, είναι διδακτικώτατο και διά τους Χριστιανούς. Διότι τα σοφά γνωμικά του και τα εμπνευσμένα διδάγματα του γύρω από ζητήματα της πρακτικής ζωής ανταποκρίνονται σχεδόν στο σύνολο τους στις ανάγκες και στις διαθέσεις της συνειδήσεως των Χριστιανών.
Μερικά λοιπόν από τα διδάγματα της Σοφίας Σειράχ εκρίναμε χρήσιμο και ωφέλιμο να μεταφέρουμε και να αναλύσουμε στο βιβλίο μας αυτό προς πνευματικήν οικοδομήν των αναγνωστών του.
Α' Η σοφία
Η σοφία είναι η βασική ιδέα του βιβλίου του Σειράχ. Αυτή κατευθύνει την σκέψιν του. Αυτήν και προβάλλει στους αναγνώστες του βιβλίου του σαν τρόπον ζωής και σαν βάσιν και προυπόθεσιν διά την βίωσιν των ηθικών αληθειών και σαν μέσο κατακτήσεως της πραγματικής ευτυχίας. Ποια όμως είναι η σοφία, που τόσον συγκινεί τον θεόπνευστον Σειράχ;
1) Η πηγή και το μεγαλείο της σοφίας.
«Πάσα σοφία παρά Κυρίου και μετ' αυτού έστιν εις τον αιώνα... Κύριος αυτός έκτισεν αυτήν και είδε και εξηρίθμησεν αυτήν και εξέχεεν αυτήν επί πάντα τα έργα αυτού, μετά πάσης σαρκός κατά την δόσιν αυτού, και εχορήγησεν αυτήν τοις αναπώσιν αυτόν» ( α', 1,9-10 ).
Διακηρύσσει κατ' αρχήν ο σοφός Σειράχ ότι η πηγή κάθε είδους σοφίας είναι ο Κύριος και Θεός και ότι σ' Αυτόν η σοφία είναι αιώνια, όπως αιώνιος είναι και ο ίδιος ο Θεός. Ο Κύριος ο ίδιος δημιούργησε την σοφία και την κατέχει και την εξερευνά σ' όλο της το βάθος, αλλά και την χορηγεί σ' όλα του τα πλάσματα. Σύμφωνα δε με το μέτρο της χάριτος του την βάζει μέσα σε κάθε άνθρωπον. Ιδιαίτερα όμως την χορηγεί στους ανθρώπους, που τον αγαπούν. Είναι δε η σοφία του Θεού μεγάλη και ανεξερεύνητη στο ανθρώπινο λογικό. Διά τούτο και ο σοφός Σειράχ τονίζει:
«Άμμον θαλασσών και σταγόνας υετού και ημέρας αιώνος τις εξαριθμήσει; ύψος ουρανού και πλάτος γης και άβυσσον και σοφία τις εξιχνιάσει;... Ρίζα σοφίας τίνι απεκαλύφθη; και τα πανουργεύματα αυτής τις έγνω;» ( α', 2-3.6 ).
Όσον λοιπόν είναι δυνατόν στον άνθρωπον να μετρήση τους κόκκους της άμμου των θαλασσών ή τις σταγόνες της βροχής ή τις ήμερες των αιώνων του παρελθόντος, ή όσον θα ημπορούσαν ένας να εξιχνιάση το ύψος του ουρανού ή το πλάτος της γης ή τα βάθη της αβύσσου, άλλο τόσον θα ήτο δυνατόν σε κάποιον να μετρήση την σοφία του Θεού σ' όλην της την έκτασιν. Και όπως κανένας δεν θα εύρη ποτέ την αρχήν του Θεού, αφού είναι άναρχος, έτσι και κανένας δεν θα ανακαλύψη την ρίζαν της θείας σοφίας με βάσιν την οποίαν εκαταρτίσθησαν και επραγματοποιήθησαν τα σχέδια της δημιουργίας του κόσμου.
2) Σοφία και θεοσέβεια.
Παρ' όλον όμως που η θεία σοφία είναι ανεξιχνίαστη, είναι δυνατόν να κατακτηθή και από τους ανθρώπους. Διότι αυτή έχει και πρακτικήν αξίαν και έννοιαν. Και χαρακτηρίζει την συμπεριφοράν και την νοοτροπίαν των θεοφοβούμενων και δικαίων ανθρώπων. Γράφει δε σχετικά ο σοφός Σειράχ:
«Αρχή σοφίας φοβείσθαι τον Κύριον... Πλησμονή σοφίας φοβείσθαι τον Κύριον... Στέφανος σοφίας φόβος Κυρίου... Ρίζα σοφίας φοβείσθαι τον Κύριον». ( α, 14, 16, 18, 20 ). « Ο φοβούμενος Κύριον ποιήσει αυτό, και ο εγκρατής του νόμου καταλήψεται αυτήν και υπαντήσεται αυτή ως μήτηρ και ως γυνή παρθενίας προσδέξεται αυτόν... Ου μη καταλήψονται αυτήν άνθρωποι ασύνετοι, και άνδρες αμαρτωλοί ου μη ίδωσιν αυτήν μακρόν έστιν υπερηφανίας, και άνδρες ψεύσται ου μη μνησθήσονται αυτής» ( ιε', 1-2, 7-8 ).
Αρχίζει δηλαδή ένας να γίνεται σοφός από την ώραν που τρέφει μέσα του φόβον και σεβασμόν προς τον Κύριον. Όσην δε περισσότερην ευλάβεια έχει κάποιος προς τον Κύριον, τόσον και πιο σοφός αποδεικνύεται. Και ολοκληρωμένη και τέλεια σοφία είναι η θεοσέβεια. Πραγματικά, ρίζα και αρχή της σοφίας είναι η ευλάβεια και ο φόβος προς τον Κύριον. Διά τούτο και όποιος στην πραγματικότητα φοβείται τον Κύριον, θα κάμνη αυτό, που η σοφία του υποδεικνύει. Όποιος δε μελετά και γνωρίζει καλά τον νόμον του Θεού, θα καταλάβη και θα κάμη κτήμα του την σοφία. Αυτή δε θα τον προϋπαντήσει και θα τον υποδεχθή, κατά τον τρόπον που η μητέρα υποδέχεται το παιδί της και η νεαρή σύζυγος υποδέχεται τον αγαπημένον της σύζυγον. Ενώ όμως οι θεοσεβείς κατακτούν την σοφία, οι ασεβές είναι ανίκανοι να την κατακτήσουν και να την απολαύσουν. Και οι αμαρτωλοί ούτε να την ατενίσουν θα ημπορέσουν. Και οι υπερήφανοι θα μείνουν μακριά της. Και οι άνθρωποι του ψεύδους ούτε καν θα την ενθυμηθούν.
Μόνον οι ευσεβείς λοιπόν και μόνον όσοι μελετούν και εμβαθύνουν και εφαρμόζουν τα διδάγματα και παραγγέλματα του θείου νόμου είναι σε θέσιν να εκτιμήσουν την αξίαν της θείας σοφίας και να γίνουν κατά Θεόν σοφοί.
3) οι καρποί της σοφίας.
Ποιο όμως είναι το κέρδος και οι πρακτικές ωφέλειες, που έχουν όσοι κατακτούν την θείαν σοφία; στο ερώτημα αυτό ο σοφός Σειράχ απαντά ως ακολούθως:
«Μεθύσκει αυτούς από των καρπών αυτής» ( α', 16 ). «Η σοφία υιούς αυτής ανύψωσε και επιλαμβάνεται των ζητούντων αυτήν. Ο αγαπών αυτήν αγαπά ζωήν, και οι ορθρίζοντες προς αυτήν εμπλησθήσονται ευφροσύνης. Ο κρατών αυτής κληρονομήσει δόξαν, και ού εισπορεύεται, ευλογήσει Κύριος. Οι λατρεύοντες αυτή λειτουργήσουσιν αγίω, και τους αγαπώντας αυτήν αγαπά ο Κύριος. Ο υπακούων αυτής κρίνει έθνη, και ο προσεχών αυτή κατασκηνώσει πεποιθώς. Εάν εμπιστεύση, κατακληρονομήσει αυτήν, και εν κατασχέσει έσονται αι γενεαί αυτού» ( ιδ', 11-16 ). «Ψωμιεί αυτόν άρτον συνέσεως και ύδωρ σ
οφίας ποτίσει αυτόν. Στηριχθήσεται επ' αυτήν και ού μή κλιθή, και επ' αυτής έφεξα και ού μή καταισχυνθή• και υψώσει αυτόν παρά τους πλησίον αυτού και εν μέσω εκκλησίας ανοίξει στόμα αυτού. Ευφροσύνην και στέφανον αγαλλιάματος και όνομα αιώνιον κατακληρονομήσει» ( ιε', 3-6 ). «Τω φοβουμένω τον Κύριον ευ έσται επ' εσχάτων, και εν ημέρα τελεστής αυτού ευρήσει χάριν» ( α', 13 ).
Χορταίνουν οι ευσεβείς με το παραπάνω από τους γλυκείς καρπούς, που τους χαρίζει η θεία σοφία. Και όσοι την αποκτούν ευφραίνονται πνευματικά. Διότι η σοφία, σαν φιλόστοργη μητέρα και τροφός και παιδαγωγός, ανυψώνει και δοξάζει τα παιδιά της. Και φροντίζει δι' εκείνους, που ζητούν να την κατακτήσουν. Όσοι αγαπούν την σοφία, στην πραγματικότητα αγαπούν την ειρηνική και ευτυχισμένη ζωήν. Και όσοι σηκώνονται πολύ πρωί, διά να μελετούν και να εμβαθύνουν στα νοήματα της, αυτοί θα γεμίζουν από χαράν. Όσοι δε κατέχουν την σοφία του Θεού και ζουν σύμφωνα με τις εντολές της,αυτοί θα κληρονομήσουν και την πραγματική δόξα. Διότι σ' όποιον εισέλθη η σοφία, σ' αυτόν ο Κύριος χαρίζει και την ευλογία του. Όσοι υπηρετούν την σοφία, αυτοί και προσφέρουν στον άγιον Θεόν λατρείαν ευάρεστην. και όσοι αγαπούν την θείαν σοφία, θα αγαπηθούν και από τον Κύριον. Έτσι η σοφία γίνεται ο συνδετικός κρίκος μεταξύ των ευσεβών και του Κυρίου. Αλλά και ανάμεσα στους άλλους ανθρώπους, όποιος εμπνέεται από την σοφία του Θεού, αναδεικνύεται επιφανής και ικανός να κατευθύνη άλλους. Και όποιος προσέχει στα παραγγέλματα της θείας σοφίας, αυτός θα κατοική ήσυχος και ασφαλισμένος στο σπίτι του και δεν θα αισθάνεται κανένα φόβον. Όποιος δε εμπιστεύεται τον εαυτόν του στην σοφία, και ο ίδιος θα κληρονομήση τα δώρα της, αλλά και τους απογόνους του θα βοηθήση να γίνουν μέτοχοι σ' αυτά.
Ακόμη η θεία σοφία χορταίνει τον κάτοχόν της με τα πνευματικά της δώρα. Του χαρίζει, σαν πνευματικόν άρτον, την σύνεσιν και, σαν πνευματικό ποτό, την θεογνωσία. Έτσι ο κάθε θεοσεβής θα στηρίζεται πάνω στην σοφία και δεν θα κλονισθή ποτέ. Θα προσκολληθή σ' αυτήν και έτσι ποτέ δεν θα εντροπιασθή, αφού δεν θα παρασυρθή σε ατοπήματα και αμαρτήματα. Η σοφία τον θεοσεβή άνθρωπον θα τον αναδείξη ανάμεσα στους ανθρώπους του περιβάλλοντος του και θα τον βοηθά να ανοίγη το στόμα του με θάρρος και να διδάσκη τα ορθά ανάμεσα σε συνάξεις του λαού του.
Τονίζει ιδιαίτερα ο σοφός Σειράχ ότι η εσωτερική ευφροσύνη και η ολοκληρωμένη δόξα και η τιμή και καλή φήμη θα συνοδεύουν αιώνια τον θεοφοβούμενον άνθρωπον. Διότι αυτός όχι μόνον στις ήσυχες ημέρες της ζωής του θα νοιώθη ευτυχισμένος, αλλά και θα εξασφαλίση καλά και ανεπαίσχυντα τέλη της επίγειας ζωής του. Το σπουδαιότερο δε, κατά την ημέραν του θανάτου του, θα εύρη χάριν ενώπιον του Θεού και θα λάβη σαν κληρονομίαν την αιώνιαν ευτυχίαν της Βασιλείας των ουρανών.
4) από την νεανικήν ηλικίαν.
Διά την κατάκτησιν της θείας σοφίας χρειάζονται προσπάθειες παρατεταμένες και κόποι πολλοί. Κατά τον σοφόν Σειράχ, οι προσπάθειες διά την απόκτησιν της σοφίας πρέπει να αρχίζουν από την νεανικήν ηλικίαν και να συνεχίζωνται μέχρι τέλους της ζωής κάθε άνθρωπου. Διά τούτο και συμβουλεύει:
«Τέκνον, εκ νεότητας σου επίλεξαι παιδείαν, και έως πολιών ευρήσεις σοφία. Ως ο αροτριών και ο σπείρων πρόσελθε αυτή και ανάμενε τους αγαθούς καρπούς αυτής• εν γαρ τη εργασία αυτής ολίγον κοπιάσεις και ταχύ φάγεσαι γεννημάτων αυτής... Εν πάση ψυχή σου πρόσελθε αυτή και εν όλη δυνάμει σου συντήρησον τας οδούς αυτής. Εξίχνευσον και ζήτησον και γνωσθήσεταί σοι, και εγκρατής γενόμενος μή αφής αυτήν επ' εσχάτων γαρ ευρήσεις την ανάπαυσιν αυτής, και στραφήσεταί σοι εις ευφροσύνην» ( στ', 18-19.26-28 )
Παιδί μου, δηλαδή, από την νεαρή σου ηλικία διάλεξε την καλήν διαπαιδαγώγησιν και έτσι μέχρις ότου ασπρίσουν οι τρίχες της κεφαλής σου θα επιτύχης την αληθινή σοφία.
Όπως κοπιάζει εκείνος που οργώνει και σπέρνει, έτσι και συ πλησίασε την σοφία με την απόφασιν να κουρασθής και περίμενε στον κατάλληλον χρόνον τους καλούς της καρπούς. Διότι πρέπει πρώτα να κοπιάσης ολίγον, διά να απόλαυσης γρήγορα τους καρπούς της. Πλησίασε λοιπόν μ' όλην σου την καρδιάν την σοφία και μ' όλες σου τις
δυνάμεις βάδισε τους δρόμους της. Ακολούθησε τα ίχνη της. Αναζήτησέ την και θα την εύρης. Και όταν πια θα την κατακτήσης, μή την αφήσης ποτέ. Διότι στο τέλος των προσπαθειών σου θα εύρης σ' αυτήν ανάπαυσιν. Και τότε αυτή θα μεταβληθή σε αφορμήν χαράς και αγαλλιάσεως σου.
Στον καθένα λοιπόν και από μας ο σοφός Σειράχ θα υπεδείκνυεν ότι, αν πραγματικά θέλουμε να γίνουμε άνθρωποι συνετοί και φρόνιμοι, πρέπει πρώτα να εφαρμόσουμε τις θείες εντολές. Και τότε ο Κύριος, τονίζει, θα μας χαρίση την ιδικήν του σοφία.«Επεθύμησας σοφία; διατήρησον εντολάς, και Κύριος χορηγήσει σοι αυτήν» ( α', 26 ).
