Η εν Εφέσω Γ΄ Οικουμενική Σύνοδος του 431

[konstantinoupolitis]

1) Η Χριστολογία του Νεστορίου Κωνσταντινουπόλεως

Η Χριστολογία του Νεστορίου

Ο Νεστόριος έγινε Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως το 428. Σύμφωνα με μαρτυρία του, εκεί βρήκε ήδη σχετική Χριστολογική διαμάχη σε εξέλιξη και συγκεκριμένα αναφερόμενη περί του τρόπου επικλήσεως της μητρός του Κυρίου, της Παναγίας. Πιθανότατα ο πρεσβύτερος Αναστάσιος, από αυτούς που μαζί του έφερε ο Νεστόριος από το κλίμα της Αντιοχείας, κήρυξε για πρώτη φορά δημόσια στη Πόλη την Παναγία «ανθρωποτόκο».
Οι αντιδράσεις υπό του κλήρου και των μοναχών ήταν, τότε, μεγάλες. Ο Νεστόριος πρότεινε ως βιβλικό τον όρο «Χριστοτόκος».

Εδώ να γίνει μια διευκρίνιση: Με την έννοια «Χριστός», ο Νεστόριος δεν υπαινίσσονταν το Θεάνθρωπο Μεσσία, αλλά την ενιαία πνευματική ενέργεια δύο φαινομενικά ενωμένων μα στην πραγματικότητα ξένων μεταξύ τους προσώπων. Επίσης για να μην φανερωθεί πως δεν πίστευε σε ουσιαστική ένωση, ρητόρευε λέγοντας: «δύο φύσεις, ένα πρόσωπο»!!

Ο Νεστόριος, μάλλον δεν επιθυμούσε να ηγηθεί αιρέσεως. Φαίνεται πως επιχείρησε να προστατέψει και να συμβιβάσει. Όσο η διένεξη έμενε στα όρια της Αντιοχείας, δεν έδειχνε να ξεσπά το οποιοδήποτε σκάνδαλο. Όταν, όμως, ανέλαβε το ύπατο αξίωμα και όχι ο ίδιος αλλά τρίτοι κήρυξαν από άμβωνος την δοξασία, ο ίδιος έδειξε σχετική ανοχή.
Σημαντική εξέλιξη απετέλεσε η στάση του νομικού Ευσεβίου και αργότερα επισκόπου Δορυλαίου. Ο Νεστόριος, πολλές φορές διεκόπη από αυτόν σε κηρύγματα του και λογομάχησε μαζί του για το Χριστολογικό. Η τελική κατάληξη ήταν, η τοιχοκόλληση στη βασιλική της Αγίας Σοφίας κατηγορητηρίου από τον Ευσέβιο. Ο ίδιος τον κατήγγειλε στον Κύριλλο Αλεξανδρείας και τον Ρώμης Καιλεστίνο. Ο Μονοφυσιτισμός ξεκινούσε και επίσημα.

Ο δι΄ επιστολών διάλογος Νεστορίου και Κυρίλλου:

Ο Κύριλλος Αλεξανδρείας απέστειλε επιστολή, με την οποία ζητούσε από το Νεστόριο να επανορθώσει αναφορικά με τη Θεοτόκο. Η ελλιπής από την άλλη απάντηση του Νεστορίου τον οδήγησε σε δευτέρα επιστολή, στην οποία και ανέλυε διεξοδικά τις παρεκκλίσεις του Νεστορίου. Η δευτέρα κατά σειρά απόρριψη της θεολογίας του, τον ανάγκασε σε ενημέρωση του αυτοκράτορος και του Ρώμης.

Οι Σύνοδοι της Ρώμης και της Αλεξάνδρειας του 430:

Τόσο στην Ρώμη(κατά τον Αύγουστο), όσο και στη Αλεξάνδρεια(κατά τον Νοέμβριο), συνεκλήθησαν Σύνοδοι το 430 από τους αρμοδίους Πατριάρχες. Το θέμα, βέβαια, ήταν η αντιμετώπιση της θεολογίας του Νεστορίου. Οι αποφάσεις κοινές: καταδίκη και αναθεματισμός των θέσεων του, οι οποίες και κοινοποιήθηκαν προς τους λοιπούς Πατριάρχες, τον Αρχιεπίσκοπο Θεσσαλονίκης και το Νεστόριο, μέσω της λεγομένης 3ης επιστολής του Κυρίλλου. Η τελευταία, έφερε ως κατακλείδα τους περιφήμους 12 αναθεματισμούς.

[konstantinoupolitis]

Το Χριστολογικό πρόβλημα
κατά την εν Εφέσω Γ΄ Οικουμενική του 431

Συγκρότηση τόπος
και συμμετοχή:
Την τελική απόφαση για την σύγκληση Οικουμενικής Συνόδου, έλαβε ο αυτοκράτωρ Θεοδόσιος ο Β΄. Ο ίδιος διέκειτο φιλικά προς τον Νεστόριο, φίλος δε του Νεστορίου ήταν και ο Αντιοχείας Ιωάννης. Ο Ρώμης από τη μεριά του, δεν θεωρούσε υποχρεωτική τη σχετική σύγκληση.
Επιλέχθηκε ως τόπος η Έφεσος και ειδικότερα ο Ναός της Αγίας Μαρίας(προφανώς της Θεοτόκου). Χρόνος, η Πεντηκοστή του 431, που τότε συνέπιπτε με την 7η Ιουνίου. Τον αυτοκράτορα εκπροσώπησε, ο κόμης και φίλος του Νεστορίου Ιωάννης Κανδιδιανός.
Η προσέλευση των συνοδικών χαρακτηρίστηκε προβληματική. Στην ορισθείσα ημέρα κατέφθασε, πλην των τοπικών επισκόπων, μόνο η Αλεξανδρινή αντιπροσωπεία με επικεφαλής τον Κύριλλο και η του Νεστορίου, συνοδευομένη από αυτοκρατορική φρουρά. Στις 12 αφίχθησαν οι Παλαιστίνιοι, 15 τον αριθμό, με επικεφαλής τον Ιουβενάλιο Ιεροσολύμων και προσκείμενοι στην Ορθοδοξία. Ο Ιωάννης Αντιοχείας, σκοπίμως καθυστερούσε. Τελικά ο Κύριλλος πέτυχε να ξεκινήσουν προκαταρτικές εργασίες και αργότερα στις 22 η κυρίως Σύνοδος, με αρχικά μέλη 160 συνοδικούς. Εντούτοις στην έναρξη της Συνόδου(χωρίς την παρουσία του Ιωάννου και γενικά των Ανατολικών), αντιτάχθηκαν 68 επίσκοποι και ο αυτοκρατορικός επίτροπος. Η Σύνοδος κατέληξε, τελικά, στην καταδίκη του Νεστορίου και των απόψεων του, αναγνωρίζοντας στην Παναγία την ιδιότητα «Θεοτόκος». Παρόμοια τύχη, είχε και η συγγενής αίρεση του Πελαγιανισμού. Εν τω μεταξύ, συνέχιζαν να καταφθάνουν επίσκοποι από διάφορα μέρη της αυτοκρατορίας.
Στις 9 ή 10 Ιουλίου αφίχθησαν οι Παπικοί λεγάτοι /αντιπρόσωποι(από το Λατινικό Legatus που σημαίνει τον δια διαθήκης κληρονομήσαντα υιό), αποτελούμενοι από τους επισκόπους Αρκάδιο, Προτζέκτο και τον πρεσβύτερο Φίλιππο. Οι οδηγίες τους ήταν, να έρθουν ως κριτές και να καταδικάσουν το Νεστόριο. Όταν τους γνωστοποιήθηκαν οι αποφάσεις, συνήλθαν στο σπίτι του Εφέσου και συνυπέγραψαν τις αποφάσεις στις 11 Ιουλίου. Τα πρακτικά(που διεσώθησαν), απεδέχθησαν, συνολικά, 198 επίσκοποι.
Στις 26 Ιουνίου κατέφθασε ο Ιωάννης. Μαζί του και 30 επίσκοποι της ευρυτέρας Ανατολής και Συρίας, που αργότερα έγιναν 43 και βαθμιαία 54.

Μόλις έμαθαν τα γεγενημένα πραγματοποίησαν Αντισύνοδο, στην οποία δέχθηκαν την ανασκευή(υπό των Θεοδωρήτου Κύρου και Ανδρέα Σαμοσάτων) των δώδεκα αναθεματισμών του Αγ. Κυρίλλου. Καθαίρεσαν δε τον Κύριλλο και τον τοπικό Μέμνων, επειδή αρνήθηκε κοινωνία στο Νεστόριο.

Ως απάντηση η Σύνοδος με απόφαση της(16 Ιουλίου), δεν συνευδόκησε στις καθαιρέσεις των Ανατολικών και την επομένη αφόρισε τον Ιωάννη, ύστερα από πολλαπλή κλήση του και επανειλημμένη άρνηση του να παρουσιαστεί.

[konstantinoupolitis]

Η Έκθεση των Διαλλαγών του 433

Μέχρι και την τελευταία στιγμή της Συνόδου επιχειρήθηκε συμφιλίωση, πιθανότατα με αυτοκρατορική προτροπή, η οποία και είναι γνωστή ως «Αναφορά». Συνταχθείσα, μάλλον, υπό του Θεοδωρήτου Κύρου. Τότε με οξυμένα τα πνεύματα δεν έγινε δεκτή. Δυο χρόνια αργότερα, η ίδια «Αναφορά» ως βάση, θα γίνει αποδεκτή εξελισσόμενη σε «Έκθεση των Διαλλαγών».
Σε πρώτη φάση, ο νοτάριος Αριστόλαος σε συνεννόηση με τον Θεοδόσιο, προσκόμισε τους όρους του νέου Πατριάρχη Μαξιμιανού προς τον Ιωάννη Αντιοχείας. Περιελάμβαναν την αποκήρυξη του Νεστοριανισμού και την αποδοχή της καθαιρέσεως του Πατριάρχου Νεστορίου. Οι Ανατολικοί με βάση την «Αναφορά», διαμόρφωσαν ένα κείμενο εντός του 432 και το οποίο πρότειναν στους Αλεξανδρινούς μέσω του Παύλου Εμέσης(πρέπει επίσης να συντάχθηκε από τον Θεοδώρητο Κύρου). Ωστόσο αναφορικά με την καταδίκη του Νεστορίου και τον απόψεων του κωλυσιεργούσαν, προτάσσοντας διάφορες προφάσεις. Το αποτέλεσμα ήταν, να αποκαταστήσει μεν ο Κύριλλος στο πρόσωπο του Παύλου Εμέσης την κοινωνία με τους Ανατολικούς, εντούτοις να μην αποδεχτεί την δογματική Ομολογία τους.
Τελικά ο Κύριλλος απάντησε θετικά στο κείμενο αυτό, εντάσσοντας όμως και τις απαραίτητες διασαφήσεις του επί του όρου «Θεοτόκος». Επισύναψε μάλιστα και επιστολή του Μ. Αθανασίου, για την ακρίβεια την «Προς Επίκτητο», ως ερμηνευτική του Συμβόλου της Νικαίας. Και αυτό γιατί αρχικά οι Ανατολικοί, για να μη δεχθούν συγκεκριμένα Χριστολογικά κείμενα, προφασίζονταν ενδεχόμενη παρέκκλιση από την εν Νικαία Πίστη. Έτσι καταλήξαμε στο κείμενο που είναι γνωστό ως «Έκθεση των Διαλλαγών» και την επίσημη άρση του αδιεξόδου στις 23 Απριλίου του 433,. Υπό αυτή τη ολοκληρωμένη δευτέρα μορφή, η Έκθεση έγινε δεκτή ως το επίσημο Συνοδικό κείμενο της Γ΄ Οικουμενικής.

Η Έκθεση των Διαλλαγών ("ΕΦΡΑΙΝΕΣΘΩΣΑΝ") υπο την μορφή που έγινε μεταγενέστερα αποδεκτή ως Επίσημος Όρος της Γ΄ Οικουμενικής

(«