"Αγιον Ορος" Χριστιανικό Ορθόδοξο Φόρουμ

Στ' Καλή χρήσις του πλούτου

Tα χρήματα προξενούν πνευματικήν βλάβην στον φιλάργυρον και εγωιστήν άνθρωπον. Διότι και σαρκολάτρην τον κάμνουν και από τον Θεόν της αγάπης τον αποξενώνουν και από τους άλλους ανθρώπους τον χωρίζουν. Αντίθετα, όποιος ξεύρει να χρησιμοποιή ορθά τα πλούτη, που του εχάρισεν ο Θεός, αυτός και τους ανθρώπους ευεργετεί και στον Θεόν γίνεται ευάρεστος και από τώρα, που ευρίσκεται στην γην, θησαυρίζει θησαυρούς στον ουρανόν. Αυτές τις αλήθειες υπενθυμίζει σ' όλους μας με σοφά γνωμικά ο Σειράχ.

1) Η φιλανθρωπία.

«Τέκνον, την ζωήν του πτωχού μή αποστέρησης και μή παρελκύσης οφθαλμούς επιδεείς. Ψυχήν πεινώσαν μή λυπήσης και μή παροργίσης άνδρα εν απορία αυτού. Καρδίαν παρωργισμένην μή προσταράξης και μή παρελκύσης δόσιν προσδεομένου. Ικέτην θλιβόμενον μή απαναίνου και μή αποστρέψης το πρόσωπον σου από πτωχού. Από δεομένου μή αποστρέψης οφθαλμόν... Κλίνον πτωχώ το ους σου και αποκρίθητι αυτώ ειρηνικά εν πραότητι... Γίνου ορφανοίς ως πατήρ και αντί ανδρός τη μητρί αυτών και έση ως υιός Υψίστου, και αγαπήσει σε μάλλον ή η μήτηρ σου» ( δ'. 1 5, 8, 10 ).

Τονίζει με τα λόγια του αυτά ο σοφός Σειράχ ότι και των φτωχών η ζωή είναι πολύτιμη και ότι και αυτοί δικαιούνται όσα τους χρειάζονται, διά να ζήσουν. Και συμβουλεύει πατρικά κάθε θεοσεβή πλούσιον να μή αναβάλλη την βοήθειάν του προς όσους στηρίζουν πάνω του ικετευτικά τους οφθαλμούς τους και μυστικά ζητούν την συνδρομή του. Μή λυπήσης ποτέ, προσθέτει, κάποιον, που πεινά και μή εξοργίσης με την περιφρόνησίν σου κάποιον, που ευρίσκεται μέσα σε στερήσεις. Μή προσφέρης περισσότερην λύπην και ταραχή σ' ένα στενοχωρημένο, με το να αναβάλης ή να του αρνηθής την βοήθειάν σου. Μή γίνης ακατάδεκτος και άσπλαχνος προς όποιον μέσα στις θλίψεις του σε παρακαλεί να τον βοηθήσης. Και μή αποστρέψης το πρόσωπο σου από τον φτωχό. Σκύψε και άκουσε τον καταδεκτικά. Και πρόθυμα και με ειρηνική διάθεσιν πρόσφερε του ό,τι σου είναι δυνατόν. Ιδιαίτερα δείξε προς τα ορφανά αγάπην αυθόρμητην, σαν εκείνην που δείχνει ένας πατέρας προς τα ιδικά του παιδιά. Και στην χήραν μητέρα των παιδιών αυτών δείξε ενδιαφέρον, σαν εκείνο που θα έδειχνε σ' αυτήν ο σύζυγος της. Έτσι θα σε αναγνώριση ο Ύψιστος Θεός παιδί του και θα σε αγαπήση πολύ περισσότερον απ' όσον σε αγάπησεν η μητέρα σου.

2) Mε ανιδιοτέλειαν.

Οι εκδηλώσεις αγάπης και φιλανθρωπίας προς τους φτωχούς και πονεμένους είναι γενικά έργο θεάρεστο. Όπως όμως επανειλημμένα από τον θεόπνευστον λόγον της Κ. Διαθήκης, έτσι και από τον σοφόν Σειράχ επισημαίνεται ότι, όποιος θέλει να έχη μισθόν από τον Θεόν, πρέπει να δίδη, χωρίς να περιμένη καμμιάν αναγνώρισιν και ανταπόδοσιν από εκείνους, στους οποίους γίνεται ευεργετικός. Διά τούτο και λέγει:

«Πολλοί χάριν πονηρίας απέστρεψαν, αποστερηθήναι δωρεάν ευλαβήθησαν. Πλην επί ταπεινώ μακροθύμησον και επ' ελεημοσύνην μή παρελκύσης αυτόν. Χάριν εντολής αντιλαβού πένητος και κατά την ένδειαν αυτού μή αποστρέψης αυτόν κενόν. Απόλεσον αργύριον δι' αδελφόν και φίλον, και μή ιωθήτω υπό τον λίθον εις απώλειαν. Θές τον θησαυρόν σου κατ' έντολάς Υψίστου, και λυσιτελήσει σοι μάλλον ή το χρυσίον. Σύγκλεισον ελεημοσύνην εν τοις ταμείοις σου, και αύτη εξελείταί σε εκ πάσης κακώσεως υπέρ ασπίδα κράτους και υπέρ δόρυ αλκής κατέναντι εχθρού πολεμήσει υπέρ σού» ( κθ', 7 13 ).

Αρχίζει ο Σειράχ τις σκέψεις του με την έξης διαπίστωσιν: Πολλοί, λέγει, αρνούνται να βοηθήσουν άλλους, επειδή φοβούνται ότι θα στερηθούν από τα αγαθά τους, χωρίς και να έχουν οποιανδήποτε ωφέλειαν, ή διότι σκέπτονται την αχαριστίαν εκείνων, τους οποίους θα ευεργετήσουν. Όμως εσύ, συμβουλεύει ο Σειράχ τον καθένα μας,
ανεξάρτητα από την συμπεριφοράν εκείνων που ευεργετείς, να είσαι επιεικής και συγκαταβατικός προς την δυστυχίαν των φτωχών και να μή διστάζης να προσφέρης σ' αυτούς κάθε αναγκαίαν βοήθειαν.

Προσεγγίζουν οι απόψεις αυτές του σοφού συγγραφέως της Π. Διαθήκης την σχετικήν με την ανιδιοτελή αγάπην διδασκαλίαν του Κυρίου μας, που λέγει:

«Αγαθοποιείτε και δανείζετε μηδέν απελπίζοντες, και έσται ο μισθός υμών πολύς, και έσεσθε υιοί Υψίστου, ότι αυτός χρηστός έστιν επί τους αχαρίστους και πονηρούς» ( Λουκ. στ', 35 ).

Μας υποδεικνύει δηλαδή ο Κύριος να ευεργετούμε και να δίδουμε χρήματα και σ' όσους ακόμη μας θεωρούν εχθρούς τους, χωρίς να περιμένουμε απ' αυτούς καμμιάν ανταπόδοσιν. Και τότε θα έχουμε πολύν μισθόν και μεγάλην αμοιβήν από τον Θεόν. Και θα αναγνωρισθούμε κατά χάριν παιδιά του Υψίστου Θεού. Διότι και Αυτός είναι ευεργετικός και ωφέλιμος προς ανθρώπους, που είναι απέναντι του αχάριστοι και πονηροί.

Και ο Σειράχ λοιπόν, κάτω από τον φωτισμόν του Αγίου Πνεύματος, μας προτρέπει να σεβώμεθα την εντολήν του Θεού, που μας θέλει να στηρίζουμε τους φτωχούς στις ανάγκες τους και να μή τους αφήνουμε να φεύγουν από κοντά μας αβοήθητοι και στερημένοι. Είναι προτιμότερον, μας λέγει, να χάσετε τα χρήματα σας προς χάριν των φτωχών αδελφών και φίλων σας, παρά να τα αφήνετε να σκουριάζουν ή να τα κρύβετε στο θησαυροφυλάκια σας. Σας συμφέρει περισσότερον να δώσετε τα χρήματα σας στους φτωχούς, όπως ο Ύψιστος εντέλλεται, παρά να τα κρατάτε διά τους εαυτούς σας. Αντί λοιπόν των χρημάτων σας, αποθηκεύσατε μέσα στα ταμεία σας τα καλά έργα της ελεημοσύνης σας. Έτσι, αντί της πρόσκαιρης και σχετικής βοήθειας, που τα χρήματα προσφέρουν, θα έχετε βοήθειαν και υπεράσπισιν κατά τις ώρες των δοκιμασιών σας. Και οι ελεημοσύνες σας θα σας υπερασπισθούν στις ώρες των εχθρικών επιθέσεων, κατά τρόπον πιο αποτελεσματικόν από την ασπίδα και το δόρυ.

Τέλος, διά να μας πείση να γίνουμε φιλάνθρωποι και ελεήμονες, ο σοφός Σειράχ μας υπενθυμίζει ότι ο θάνατος δεν θα βραδύνη να έλθη και σε μας, αφού κανένας άνθρωπος δεν υπέγραψε συμφωνίαν με τον Άδην, διά να μή μεταβή εκεί. Πριν λοιπόν να πεθάνετε, μας προτρέπει, κάμετε το καλό στους γύρω σας και ανάλογα με τις δυνάμεις σας απλώστε τα χέρια, διά να τους ευεργετήσετε. Έτσι θα γίνετε άξιοι των αμοιβών του Θεού στην αιωνιότητα.

Μνήσθητι ότι θάνατος ού χρονιεί και διαθήκη άδου ούχ υπεδείχθη σοι πριν σε
τελευτήσαι, ευ ποίει φίλω και κατά την ισχύν σου έκτεινον
και δως αυτώ» ( ιδ', 12 13 ).

3) Όχι στους ασεβείς.

Αξιοπρόσεκτη είναι η άποψις, την οποίαν και ο σοφός Σειράχ υποστηρίζει, ότι δεν πρέπει να βοηθούμε και ευεργετούμε ασεβείς ανθρώπους. Γράφει δε τα έξης σχετικά:
«'Εάν ευ ποιής, γνώθι τίνι ποιείς, και έστω χάρις τοις αγαθοίς σου... Ούκ έστιν αγαθά τω ενδελεχίζοντι εις κακά και τω ελεημοσύνην μή χαριζομένω. Δός τω ευσεβεί και μή αντιλάβη του αμαρτωλού. Ευ ποίησαν τω ταπεινώ και μή δως ασεβεί» ( ιβ'. 1,3 4 ).
Γενική αρχή, που κατευθύνει την σκέψιν του συγγραφέως της Π. Διαθήκης, είναι ότι ο καθένας, που κάμνει το καλό και εξασκεί το θεάρεστο έργο της ελεημοσύνης, πρέπει να εξετάζη, αν κάποιοι είναι άξιοι να ευεργετούνται. Διότι μόνον τότε θα αισθάνεται
εσωτερική χαράν διά τις ευεργεσίες, που κάμνει.

Βέβαια οι Χριστιανοί δεν πρέπει να λησμονούμε την παραγγελίαν, που μας έδωσεν ο Κύριος, να κάμνουμε το καλό προς όλους ανεξάρτητα τους ανθρώπους, και τους «πονηρούς και αγαθούς» ( Ματθ. ε', 45 )

Και τους φίλους και τους εχθρούς μας. Ασφαλώς όμως πρέπει να λαμβάνουμε υπ' όψιν μας ότι δεν αξίζει να δίδουμε χρήματα και άλλα αγαθά σε ανθρώπους, που
επιμένουν να κάμνουν το κακό, και ποτέ δεν εσκέφθησαν ότι έχουν και εκείνοι υποχρέωσιν να είναι χρήσιμοι στους συνανθρώπους τους. Αν βοηθούμε τέτοιους ανθρώπους, είναι σαν να τους δίδουμε τα μέσα να επαναλαμβάνουν τα αμαρτήματα τους και να προκόπτουν στο κακό.

Απ' αυτής λοιπόν της απόψεως είναι κατά πάντα σωστή η συμβουλή, που ο Σειράχ μας δίδει: Δίδε ελεημοσύνην στους ευσεβείς, μή βοηθάς όμως τους αμαρτωλούς.

Ζ' Η εγκράτεια

O άνθρωπος είναι γεμάτος από επιθυμίες και ορέξεις. Μερικές από τις έμφυτες ή επίκτητες, τις φυσικές ή πνευματικές επιθυμίες και ανάγκες μας είναι άμεσα συνδυασμένες με αμαρτίες. Άλλες όμως αυτές καθ' εαυτές δεν είναι εφάμαρτες. Τέτοιες επιθυμίες είναι εκείνες, που από την χριστιανικήν ηθικήν χαρακτηρίζονται σαν «αδιάβλητα πάθη», διά την ικανοποίησιν των οποίων κανένας δεν θα εκατηγορείτο, εφ' όσον βέβαια γίνεται με μέτρο και μέσα σε λογικά και ηθικά όρια. Αδιάβλητα δε πάθη είναι π.χ. η πείνα, η δίψα, η ανάγκη διά ξεκούρασιν και ύπνον κλπ.

Παρά ταύτα ο άνθρωπος κινδυνεύει και να υποδουλωθή στις αμαρτωλές του επιθυμίες, αλλά και να δώση όλην του την προσοχήν στις υλικές του ανάγκες και να αδιαφορήση πλήρως διά την πνευματικήν του υπόστασιν. Δικαιολογημένα λοιπόν και ο σοφός Σειράχ μας συμβουλεύει να δείχνουμε εγκράτειαν στις ορέξεις μας και με αυτοκυριαρχίαν να ρυθμίζουμε τον τρόπον της ζωής μας.

1) Όχι υποδούλωσις.

Την ανάγκην να μή αφήσουμε ποτέ την ψυχήν μας να υποδουλωθή γενικά στις επιθυμίες και στις ορέξεις μας υπογραμμίζει ο σοφός Σειράχ με τα ακόλουθα γνωμικά του:

«Μή εξακολουθεί τή ψυχή σου και τή ισχύί σου του πορεύεσθαι εν επιθυμίαις καρδίας σου» ( ε', 2 ).
«Οπίσω των επιθυμιών σου μή πορεύου και από των ορέξεων σου κωλύου. Εάν χορήγησης τή ψυχή σου ευδοκίαν επιθυμίας, ποιήσει σε επίχαρμα των εχθρών σου» ( ιη', 30 31 ).

Μη δηλαδή ακολουθήσης τις ορέξεις και τους αμαρτωλούς πόθους της ψυχής σου. Και μή στηριχθής στην δύναμίν σου, ώστε να κυβερνάσαι και να φέρεσαι από τις αμαρτωλές επιθυμίες της καρδίας σου. Μή βαδίζης στα τυφλά πίσω από τις επιθυμίες του μή αναγεννημένου εαυτού σου. Μάλλον εμπόδιζε τον εαυτόν σου από τις ορέξεις του. Διότι, εάν παραχώρησης στην ψυχήν σου το δικαίωμα να εκπληρώνη τις άτοπες της επιθυμίες, θα γίνης καταγέλαστος στους εχθρούς σου.

2) Όχι στην πολυφαγίαν.

Με πολλήν έμφασιν ο Σειράχ τονίζει ότι ο συνετός άνθρωπος ποτέ δεν εξαρτά την ευτυχίαν του από την τρυφήν ούτε και αφήνει τον εαυτόν του να είναι άπληστος και αγενής κατά την ώραν του φαγητού. Γράφει δε τα έξης σχετικά:

«Μή ευφραίνου επί πολλή τρυφή, μηδέ προσδεθής συμβολή αυτής" (ιη', 32). Επί τραπέζης μεγάλης εκάθισας, μή ανοίξης επ' αυτής φάρυγγα σου και μή είπης πολλά γε τα επ' αυτής. Μνήσθητι ότι κακόν οφθαλμός πονηρός πονηρότερον οφθαλμού τί έκτισται; διά τούτο από παντός προσώπου δακρύει. Ού εάν επιβλέψη, μή εκτείνης χείρα και μή συνθλίβου αυτώ εν τρυβλίω» ( λα', 12 14 ).

Αφού πρώτα ο Σειράχ συμβουλεύει τον κάθε σοβαρόν άνθρωπον να μή θεωρή την πολυφαγίαν και τις συχνές διασκεδάσεις σαν αφορμήν πραγματικής χαράς και να μή επιδιώκη να συνδέεται με όσους γλεντούν και διασκεδάζουν, μετά του απευθύνει τις
ακόλουθες προτροπές:


Αν προσκληθής από κάποιον σ' ένα πλούσιο τραπέζι, μή ανοίγης μπροστά σ' αυτό αχόρταστα το στόμα σου και μή πης μέσα σου, πολλά φαγητά υπάρχουν πάνω σ' αυτό. Μή ξεχνάς ότι ο λαίμαργος οφθαλμός είναι κακό πράγμα. Τι άλλο υπάρχει στον άνθρωπον πιο πονηρό από τον αχόρταστον οφθαλμόν; Διά τούτο και σε κάθε άνθρωπον μόνον τα μάτια του κλαίουν, όταν ευρίσκεται σε στερήσεις. Και συ λοιπόν,
όταν αρχίση το φαγητό, μή απλώσης λαίμαργα το χέρι σου όπου βλέπει το μάτι του οικοδεσπότου, διά να μή συγκρούεται το χέρι σου με το ιδικό του χέρι στην προσπάθειάν σας ποιος να αρπάξη την καλύτερην μερίδα από την πιατέλαν. Με πολύ χαριτωμένον τρόπον επίσης ο Σειράχ μας τονίζει ότι πρέπει να τρώμε ευγενικά και μας κάμνει και την ακόλουθην σύστασιν:

«Φάγε ως άνθρωπος τα παρακείμενα σοι και μή διαμασώ, μή μισηθής. Παύσαι πρώτος χάριν παιδείας και μή απληστεύου, μήποτε προσκόψης• και εί ανά μέσον πλειόνων εκάθισας, πρότερος αυτών μή εκτείνης την χείρα σου» ( λα', 16 18 ).

Τρώγε δηλαδή σαν άνθρωπος από τα φαγητά, που ευρίσκονται μπροστά σου, και μή μασάς με θόρυβο, διά να μή σε σιχαθούν οι άλλοι. Αν πράγματι έχης καλήν ανατροφήν, σταμάτα πρώτος το φαγητό. Μή παρουσιασθής άπληστος, διά να μή
προκαλέσης στους άλλους αντίδρασιν. Ποτέ μή σπεύσης να αρχίσης να τρώγης, πρίν είναι έτοιμοι και οι άλλοι ομοτράπεζοί σου.

3) Λαιμαργία και υγεία.

Η λαιμαργία δεν είναι μόνον εκδήλωσις αγένειας, αλλά και αφορμή φθοράς της υγείας του ανθρώπου. Γύρω δε από την πλευράν αυτήν του θέματος ο σοφός Σειράχ λέγει τα ακόλουθα:

«Ως ικανόν ανθρώπω πεπαιδευμένω το ολίγον, και επί της κοίτης αυτού ουκ ασθμαίνει. Ύπνος υγιείας επί εντέρω μετρίω, ανέστη πρωί, και η ψυχή αυτού μετ' αύτού. Πόνος αγρυπνίας και χολέρας και στρόφος μετά ανδρός απλήστου» ( λα', 19 20 ) .Κ «Εν πολλοίς βρώμασιν έσται πόνος, και η απληστία εγγιεί έως χολέρας. Δι' απληστίαν πολλοί ετελεύτησαν, ο δε προσέχων προσθήσει ζωήν» ( λζ', 30 31 ).

Στον άνθρωπον δηλαδή, που είναι κοινωνικά και πνευματικά μορφωμένος, και το λίγο φαγητό είναι αρκετό. Έτσι αυτός και στον ύπνον του δεν θα δυσκολεύεται και στο κρεββάτι του δεν θα ασθμαίνη, σαν εκείνους που κοιμούνται με βαρυφορτωμένο στομάχι. Ήσυχος και υγιεινός θα είναι ο ύπνος όποιου δεν παραγεμίζει τα έντερα του από την πολυφαγίαν. Αυτός, όταν ξυπνά το πρωί, θα έχη καθαρήν και ελεύθερην την
διάνοιάν του και θα είναι ευδιάθετος. Αντίθετα ο λαίμαργος άνθρωπος θα υποφέρη από πόνους και αϋπνίες. Θα έχη εμετούς και διαταραχές στο στομάχι του. Πολλοί δε είναι εκείνοι, που επειδή δεν εκατώρθωσαν να τρώγουν με μέτρο, όχι μόνον επροκάλεσαν βλάβην στην υγείαν τους, αλλά και απέθαναν από την απληστίαν τους. Όσοι όμως προσέχουν και συγκρατούν τις ορέξεις τους, αυτοί προσθέτουν ήμερες στην ζωήν τους.

Συμπληρώνει δε ο Σειράχ τις σκέψεις του με την ακόλουθην συμβουλήν:

«Ει εβιάσθης εν εδέσμασιν, ανάστα μεσοπωρών και ανάπαυση» ( λα. 21 ).

Αν, λέγει, συμβή κάποτε να σε πιέσουν και να φάγης περισσότερα απ' όσα πρέπει φαγητά, τότε μή φάγης φρούτα, ή, αφού σηκωθης από το τραπέζι, κάμε ένα περίπατον στο ύπαιθρο, διά να χωνεύσης και να αναπαυθής.

4) Η οινοποσία.

Εγκράτειαν συνιστά ο Σειράχ και στην χρήσιν οινοπνευματωδών ποτών. Και λέγει:
«Εν οίνω μή ανδρίζου, πολλούς γαρ απώλεσεν ο οίνος... Αγαλλίαμα καρδίας και ευφροσύνη ψυχής οίνος πινόμενος εν καιρώ αυτάρκης. Πικρία ψυχής οίνος πινόμενος πολύς εν ερεθισμώ και αντιπτώματι. Πληθύνει μέθη θυμόν άφρονος εις πρόσκομμα, ελαττών ισχύν και προσποιών
τραύματα» ( λα', 25. 28 30 ).

Μή κάμνης το παλληκάρι στην οινοποσίαν, διότι η μέθη έχει καταστρέψει πολλούς, συνιστά στον καθένα ο Σειράχ, ενώ και αυτός, όπως και ο Ψαλμωδός, παραδέχεται ότι «οίνος ευφραίνει καρδίαν ανθρώπου» ( Ψαλμ. 103, 15 ). Αγαλλίασιν όμως στην καρδιάν και ψυχικήν ευεξίαν προκαλεί ο οίνος, που πίνεται όταν πρέπει και όσον πρέπει. Πίκραν όμως και ταραχή προκαλεί στην ψυχήν ο οίνος, όταν πίνεται σε μεγάλην ποσότητα. Τότε επίσης και προκαλεί ερεθισμούς και αντεγκλήσεις μεταξύ των ανθρώπων. Και η μέθη μεγαλώνει τον θυμόν του ασύνετου ανθρώπου, με αποτέλεσμα αυτός να συγκρούεται με τους άλλους, αλλά και να υφίσταται μείωσιν της δυνάμεως του και τραυματισμούς.

Πολύ ορθή επίσης είναι και η άποψις του Σειράχ ότι η οινοποσία συνδυάζεται συνήθως με ηθικές παρεκτροπές, που οδηγούν τον άνθρωπον στην διαφθοράν και την καταστροφήν.

«Οίνος και γυναίκες αποστήσουσι συνετούς, και ο κολλώμενος πόρναις τολμηρότερος έσται σήτες και σκώληκες κληρονομήσουσιν αυτόν, και ψυχή τολμηρά εξαρθήσεται» ( ιθ', 2 3 ).

Το κρασί και οι γυναίκες, λέγει ο Σειράχ, γίνονται συχνά αιτία να απομακρύνωνται από τον Θεόν ακόμη και φρόνιμοι άνθρωποι. Ιδιαίτερα δε, όσοι υποδουλωθούν στα σαρκικά πάθη, γίνονται ασυγκράτητοι στον κατήφορον της ηθικής διαφθοράς. Και παραδίδουν τον μεν σωματικόν τους οργανισμόν στην φθοράν, που προκαλούν οι ασθένειες στο σώμα, την δε πωρωμένην ψυχήν τους στην αιώνιαν καταδίκην.

5) Προσευχή και εγκράτεια.

Χρήσιμες τέλος και σοφές κατά πάντα αποδεικνύονται και οι ακόλουθες προτροπές του Σειράχ, με τις οποίες συμπληρώνονται οι σκέψεις του διά την εγκράτειαν.

«Άκουσον μου, τέκνον. και μή εξουδενώσης με, και επ' εσχάτων ευρήσεις τους λόγους μου...» ( λα', 22 ). «Κύριε, πάτερ και Θεέ ζωής μου, μετεωρισμών οφθαλμών μή δως μοι και εττιθυμίαν αττόστρεψον αττ' εμού. κοιλίας όρεξις και συνουσιασμός μή καταλαβέτωσάν με. και ψυχή αναιδεί μή παραδως με» ( κγ', 4 6 ).

Άκουσε, παιδί μου, με προσοχήν και μή περιφρόνησης όσα σου είπα σχετικά με την εγκράτειαν στις επιθυμίες και στα φαγοπότια. Τελικά δε θα αντιληφθής ότι τα λόγια μου είναι αληθινά και χρήσιμα, λέγει κατ' αρχήν στον καθένα μας ο έμπειρος Σειράχ. Μετά δε μας συμβουλεύει, προκειμένου να κατακτήσουμε την εγκράτειαν, να απευθύνουμε προς τον Θεόν και την ακόλουθην προσευχήν:

Κύριε, πατέρα μου και Θεέ μου, μή επιτρέψης να ρίχνω γύρω μου υπερήφανα και ακάθαρτα και λαίμαργα βλέμματα. Διώξε από μέσα μου τις κακές επιθυμίες, που είναι η ρίζα πολλών αμαρτημάτων. Μή επιτρέψης να υποδουλωθώ στις ορέξεις της κοιλιάς
μου και στις κατώτερες και σαρκικές μου επιθυμίες. Μή με αφήσης να κυριευθώ από τις αδιάντροπες επιθυμίες της ψυχής μου.

Η' Η ταπείνωσις



H ταπείνωσις θεωρείται γενικά από την χριστιανικήν διδασκαλίαν, τον Κύριον, τους θεοπνεύστους συγγραφείς της Κ. Διαθήκης και τους Πατέρες της Εκκλησίας μας, σαν η ακλόνητη βάσις και το σταθερό θεμέλιο του πνευματικού μας οικοδομήματος. Και ο σοφός Σειράχ όμως την ταπεινοφροσύνην προβάλλει σαν τρόπον σκέψεως και ζωής σ' όσους θέλουν να εξελιχθούν σε ολοκληρωμένες προσωπικότητες.

1) Κατά της αλαζονείας.

Τελείως αδικαιολόγητη και ξένη προς την αλήθειαν είναι η τάσις των ανθρώπων να
υπερηφανεύωνται. Τούτο τονίζει ο Σειράχ με τα ακόλουθα γνωμικά του:

«Τί υπερηφανεύεται γη και σποδός.... Εν γαρ τω αποθανείν άνθρωπον κληρονομήσει ερπετά και θηρία και σκώληκας» ( ι', 9, 11 ).
«Τι άνθρωπος και Τι η χρήσις αυτού; Τι το αγαθόν αυτού και Τι το κακόν αυτού, αριθμός ημερών ανθρώπου πολλά έτη εκατόν ως σταγών ύδατος από θαλάσσης και ψήφος άμμου, ούτως ολίγα έτη εη ήμέρα αιώνος»( ιη.8 10 ).

Διατί υπερηφανεύεται ο άνθρωπος, αφού είναι χώμα και στάκτη; διερωτάται ο Σειράχ. Και ο ίδιος, διά να περιγράψη την αθλιότητα και μηδαμινότητα της σωματικής υποστάσεως του ανθρώπου, μας υπενθυμίζει ότι όποιος αποθνήσκει, αν μεν μείνη άταφος, τον παραλαμβάνουν τα ερπετά και τα θηρία, αν δε ταφή, τα σκουλήκια. Πράγματι! Τι είναι ο άνθρωπος και σε Τι του χρησιμεύουν οι προσπάθειες του; Ποιο, απ' όσα έχει, είναι καλό και ευχάριστο και ποιο είναι κακό και δυσάρεστο; Και αν ακόμη τα χρόνια της ζωής του φθάσουν τα εκατόν, Τι κερδίζει; Όλα τα χρόνια του, μπροστά στην αιωνιότητα, μοιάζουν με μιαν σταγόνα νερού μέσα στην θάλασσαν και με ένα κόκκον άμμου μέσα στην απέραντην αμμουδιάν.

Ενθυμίζουν οι σκέψεις αυτές του Σειράχ τις γνώμες του Αβραάμ, που είπε διά τον εαυτόν του: « Εγώ ειμί γη και σποδός» ( Γεν. ιη', 27 ), και ταπεινωμένος διεκήρυξεν ότι ήτο χώμα και στάχτη, και του Ιώβ, που ωμολόγησε: «Θάνατον επεκαλεσάμην πατέρα μου είναι, μητέρα δε μου και αδελφήν σαπρίαν» ( Ιώβ, ιζ', 14 ). Αισθάνομαι, είπεν ο Ιώβ τόσον στενά εξαρτημένος με τον σωματικόν μου αφανισμόν, ώστε να ονομάζω τον μεν θάνατον πατέρα μου, μητέρα μου δε και αδελφήν μου την σαπίλαν του τάφου.

2) Αποκρουστικός ο υπερήφανος.

Ο υπερήφανος δεν είναι αρεστός στους ανθρώπους. Πολύ όμως πιο σημαντικό είναι ότι και ο Θεός βδελύσσεται και αποστρέφεται τον εγωιστήν άνθρωπον. Διά ποιόν λόγον, μας επεξηγεί και ο Σειράχ στους ακόλουθους στίχους του συγγράμματός του:

«Μισητή έναντι Κυρίου και ανθρώπων υπερηφανία, και εξ' αμφοτέρων πλημμελήσα άδικα... Αρχή υπερηφανίας ανθρώπου υφισταμένου από Κυρίου, και από του ποιήσαντος αυτόν απέστη η καρδία αυτού. Ότι αρχή υπερηφανίας αμαρτία, και ο κρατών αυτής εξομβρήσει βδέλυγμα διά τούτο παρεδόξασε Κύριος τας επαγωγάς και κατέστρεψεν εις τέλος αυτούς» ( ι', 7,12 13 ).

Όποιος λοιπόν αφήσει την υπερηφάνειαν να τον κυριεύση, αυτός θα μισηθή και από τον Θεόν και από τους ανθρώπους. Τούτο δε θα συμβή, διότι ο υπερήφανος και κατά των ανθρώπων θα διάπραξη αδικίες αλλά και ενώπιον του Θεού θα αμαρτήση. Διότι το πρώτο βήμα, που κάμνει ο άνθρωπος που απομακρύνεται από τον Θεόν, είναι η υπερηφάνεια. Διότι η καρδιά του υπερήφανου έχει ήδη απομακρυνθή από τον Δημιουργόν του. Επειδή δε πηγή και αρχή κάθε αμαρτίας είναι ο εγωισμός, εκείνος που κυριαρχείται από τον εγωισμόν του, θα βγάλη από μέσα του βλελυρότητες. Διά τούτο τελικά ο Θεός θα επιφέρη κατά των υπερήφανων τιμωρίες και θα τους καταστρέψη τελείως. «Ο Θεός υπερηφάνοις αντιτάσσεται» ( Παροιμ. γ', 34. Ιακ. δ', 6. Α' Πέτρ. ε', 5 ), μοιάζει να λέγη και ο Σειράχ. Διά να τονίση και αυτός μαζί με άλλους θεοπνεύστους συγγραφείς της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης ότι ο Θεός τους εγωιστές και φουσκωμένους ανθρώπους τους θεωρεί σαν εχθρούς του και στέκεται αντιμέτωπος τους.

3) Ή χάρις τής ταπεινώσεως.

Τον υπερήφανον άνθρωπον απορρίπτουν και ο Θεός και οι άνθρωποι. Αντίθετα αγαπητός στον Θεόν και στους ανθρώπους γίνεται ο ταπεινός. Αυτό διακηρύσσει και ο Σειράχ με τα ακόλουθα λόγια του:

«Τέκνον, εν πραυτητι τα έργα σου διέξαγε, και υπό ανθρώπου δεκτού αγαπηθήση. Όσω μέγας
ει, τοσούτω ταπεινού σεαυτόν, και έναντι Κυρίου ευρήσεις χάριν ότι μεγάλη η δυναστεία του Κυρίου και υπό των ταπεινών δοξάζεται» (γ' 17 20).

Παιδί μου, λέγει, να κάμνης τα έργα σου πάντοτε με πραότητα και ταπεινοφροσύνην,
και τότε θα αγαπηθής από τους καλούς ανθρώπους. Ιδιαίτερα δε ο Σειράχ συμβουλεύει τον καθένα, όσον περισσότερον υψώνεται μέσα στην κοινωνίαν, τόσον και περισσότερον να ταπεινώνη τον εαυτόν του. Και τότε θα ελκύση πάνω του, εκτός από την αγάπην των ανθρώπων, και την χάριν και εύνοιαν του Θεού. Διότι ο Θεός, που η εξουσία και η μεγαλοπρέπεια του είναι μεγάλη, καταδέχεται να τον δοξάζουν μόνον οι ταπεινοί άνθρωποι.

Διαπιστώνει και ο σοφός Σειράχ ότι, όσοι σημειώνουν επιτυχίες στην ζωήν τους, διατρέχουν μεγάλον κίνδυνον να κυριευθούν από τον εγωισμόν και την υψηλοφροσύνην. Διότι πράγματι η δόξα και η λάμψις των αξιωμάτων και οι κοσμικές επιδείξεις και οι κολακείες συχνά διαφθείρουν τον χαρακτήρα των ανθρώπων και τους κάμνουν να φέρωνται με αγέρωχον τρόπον και υπεροπτικήν αλαζονίαν όχι μόνον προς τους συνανθρώπους τους αλλά και έναντι στον Θεόν. Απ' αυτόν τον κίνδυνον θέλει να μας προφύλαξη ο Σειράχ.

Διά τούτο με τον ιδικόν του τρόπον μας υπενθυμίζει, όπως και οι άλλοι θεόπνευστοι
συγγραφείς που προαναφέραμε, ότι ο Θεός, ενώ αντιτάσσεται στους υπερήφανους
«ταπεινοίς δίδωσι χάριν» ( Παροιμ. γ',34 )κ.λ.π.

4) Η συμπεριφορά του ταπεινού.

Η αρετή της ταπεινώσεως είναι βασικά εσωτερικό φρόνημα και συναίσθησις της ανθρώπινης αδυναμίας και μικρότητας. Και έμπρακτα όμως ο ταπεινός εκδηλώνει την αρετήν του στις επιδιώξεις και εκδηλώσεις του. Αυτά διδάσκει και ο Σειράχ με τις ακόλουθες συμβουλές του:

«Χαλεπώτερά σου μή ζήτει και ισχυρότερα σου μή εξέταζε ά προσετάγη σοι, ταύτα διανοού, ου γαρ εστί σοι χρεία των κρυπτών. Εν τοις περισσοίς των έργων σου μή περιεργάζου πλείονα γαρ συνέσεως ανθρώπων υπεδείχθη σοι• πολλούς γαρ επλάνησεν η υπόληψις αυτών, και υπόνοια πονηρά ωλίσθησε διανοίας αυτών» ( γ' ,21 24 ).

Μας υποδεικνύει λοιπόν ο Σειράχ ότι πρέπει να έχουμε επίγνωσιν ότι öï δυνατότητες μας είναι περιορισμένες και να αποφεύγουμε την πολυπραγμοσύνην και την ανώφελην περιέργειαν. Υπάρχουν, τονίζει, πράγματα και θέματα δύσκολα και ανώτερα από τις ανθρώπινες δυνάμεις. Μεταξύ αυτών συγκαταλέγονται και οι μυστηριώδεις αλήθειες της πίστεως και οι μυστικές βουλές του Θεού. Είναι επομένως μάταιον και άσκοπον να θέλη κάποιος να εξερεύνηση και να κατανόηση όσα είναι πιο πάνω από τις ικανότητες του και όσα ο Θεός προς το παρόν κρατά κρυμμένα από τους ανθρώπους. Αντίθετα πρέπει ο καθένας να σκέπτεται και να αγωνίζεται να εφαρμόζη όσα ο Θεός εθέσπισε και αφορούν στο έργο και τον τρόπον της σωτηρίας της ψυχής μας. Διαφορετικά, αν δηλαδή ασχολούμεθα με θέματα, που ικανοποιούν μόνον την περιέργειαν και την κενοδοξίαν μας, θα πλανηθούμε και θα ναυαγήσουμε.

Και είναι πράγματι πολλοί εκείνοι, που, εξαφορμής της επάρσεως και των λανθασμένων συμπερασμάτων, στα οποία κατέληξαν, εγλίστρησαν στην ζωήν τους και έχασαν τον προορισμόν τους. Πολύ ψυχολογημένη και σωστή επίσης είναι η ακόλουθη σύστασις του Σειράχ να μή στηρίζουμε την προσωπικήν μας αξίαν και επιτυχίαν στην εξωτερικήν μας εμφάνισιν και την κοσμικήν δόξα:

« Εν περιβολή Ιματίων μή καύχηση και εν ημέρα δόξης μή επαίρου ότι θαυμαστά τα έργα Κυρίου, και κρυπτά τα έργα αυτού εν ανθρώποις. . Πολλοί δυνάσται ητιμάσθησαν σφόδρα, και ένδοξοι παρεδόθησαν εις χείρας ετέρων» ( ια'. 4, 6 ).

Τονίζει δηλαδή ο σοφός συγγραφεύς την ματαιότητα και παροδικότητα όλων των
εγκοσμίων πραγμάτων. Και προτρέπει τον κάθε συνετόν άνθρωπον να μή καυχάται διά τα ρούχα του ούτε και να αισθάνεται έπαρσιν στις περιπτώσεις, που οι άλλοι τον τιμούν.

Διότι κανένα από τα ανθρώπινα πράγματα δεν είναι άξιο θαυμασμού. Αντίθετα όμως
αξιοθαύμαστα είναι τα έργα του Κυρίου, και τα φανερά και τα κρυμμένα από τους ανθρώπους. Διά να μας πείση δε ο Σειράχ ότι δεν πρέπει να θαυμάζουμε τα ανθρώπινα μεγαλεία και την κοσμικήν δόξα, μας υπενθυμίζει ότι πολλοί από τους δυνατούς της γης περιέπεσαν σε ανυποληψίαν και πολλοί ένδοξοι έγιναν δούλοι άλλων ανθρώπων.

Μή ζηλεύσουμε λοιπόν την ματαιότητα των κοσμικών πραγμάτων και μή θαυμάσουμε όσους υπερηφανεύονται διά τα μεγαλεία τους. Το πνευματικό μας συμφέρον απαιτεί να αποκτήσουμε αυτογνωσίαν και ταπεινό φρόνημα. Τότε και μεις θα ανήκουμε στους ταπεινούς και εκλεκτούς εκείνους ανθρώπους, διά τους οποίους ο σοφός Σειράχ χρησιμοποιεί την έξης εικόνα:

«Μικρά εν πετεινοίς μέλισσα, και αρχή γλυκασμάτων ο καρπός αυτής» ( ια. 3 ).

Η μέλισσα δηλαδή, καίτοι ανάμεσα σ' όλα τα φτερωτά ζώα είναι πολύ μικρή, παράγει σαν καρπόν το μέλι, που είναι γλυκύτερο από κάθε γλύκυσμα. Και ανάμεσα λοιπόν σ' όλους τους ανθρώπους, εκλεκτότεροι και προτιμότεροι είναι οι ταπεινοί. Διότι αυτοί δεν εντυπωσιάζουν μεν με την πομπώδη εμφάνισίν τους και την επιδεικτικήν τους συμπεριφοράν, όμως με τον πράον και ήσυχόν τους χαρακτήρα και την ταπεινήν τους προσφοράν και την χάριν της αρετής τους γλυκαίνουν την ζωήν των συνανθρώπων τους.

Θ' Η προσευχή

προσευχή είναι η μυστική γέφυρα, διά μέσου της οποίας ο φτωχός και αδύνατος άνθρωπος συναντά τον ουράνιον Θεόν και συνομιλεί μαζί του. Διά της προσευχής επίσης ο ευσεβής άνθρωπος εξασφαλίζει τους θησαυρούς της θείας αγάπης και την απαραίτητην ενίσχυσιν, διά να βγη νικητής μέσα από τις δυσκολίες και τους πειρασμούς της ζωής και να κατάκτηση «τον στέφανον της ζωής» ( Ιάκ. α', 12 ).

Τις αλήθειες αυτές τονίζει και ο σοφός Σειράχ, ενώ συγχρόνως και υποδεικνύει το γνωρίσματα, που πρέπει να εχη μια θεάρεστη προσευχή.

1) με πίστιν και υπομονήν

Τονίζει πρώτα ο Σειράχ ότι από μόνοι τους οι άνθρωποι και χωρίς την βοήθειαν του Θεού δεν είναι δυνατόν να επιτύχουν στις επιδιώξεις τους. Γράφει δε:

«Έστι νωθρός και προσδεόμενος αντιλήψεως, ύστερων ισχύι και πτωχεία περίσσευα• και οι οφθαλμοί Κυρίου επέβλεψαν αυτώ εις αγαθό, και ανώρθωσεν αυτόν εκ ταπεινώσεως αυτού και ανύψωσε κεφαλήν αυτού και απεθαύμασαν επ' αυτώ πολλοί» ( ια', 12 13 ).

Υπάρχουν, λέγει ο Σειράχ, άνθρωποι, που αισθάνονται αδύναμοι και έχουν ανάγκην ενισχύσεως στις επιδιώξεις της ζωής τους. Πάνω σ' αυτούς λοιπόν ο Κύριος, γεμάτος συμπάθειαν, στηρίζει το βλέμμα του και τους ανορθώνει από την ταπεινήν και δύσκολην θέσιν, στην οποίαν ευρίσκονται. Πολλοί δε είναι εκείνοι, τους οποίους η εύνοια του Κυρίου ανύψωσε και εστήριξε, με αποτέλεσμα να τους θαυμάζουν και να τους ζηλεύουν και πολλοί άλλοι άνθρωποι.

Επιβλέπει λοιπόν ο Θεός με συμπάθειαν πάνω στους ανθρώπους, που συναισθάνονται την αδυναμία τους. Διά τούτο και ο Σειράχ σ' αυτούς συνιστά να καταφεύγουν με θάρρος στην ιδικήν του χάριν. Και διά της προσευχής να του ζητούν όσα τους χρειάζονται, με την βεβαίαν ελπίδα ότι θα εισακουσθούν οι προσευχές τους. Λέγει συγκεκριμένα στον καθένα:

«Μή ολιγοψυχήσης εν τη προσευχή σου... Και μή δευτερώσης λόγον εν προσευχή σου» ( ζ΄ 10, 14 ).

Προσεύχου, λέγει, πάντοτε με υπομονήν και εγκαρτέρησιν και χωρίς καμμιάν αμφιβολίαν διά το ότι ο Θεός θα εισακούση τις αιτήσεις σου. Την ίδιαν ακριβώς ανάγκην, να επιμένουμε δηλαδή στην προσευχήν μας, τονίζει και ο Κύριος, που συνιστούσε στους ακροατές του «πάντοτε προσεύχεσθαι... και μή εκκακείν» ( Λουκ. ιη' 1 ). Να προσεύχωνται δηλαδή πάντοτε και επίμονα και να μή αποκάμνουν και αποθαρρύνωνται, εάν οι προσευχές τους δεν εισακούωνται αμέσως.

Επίσης, όπως και ο Κύριος είπε στους ανθρώπους «προσευχόμενοι μή βαττολογήσητε» ( Ματθ. στ', 7 ), έτσι και ο Σειράχ συνιστά, σ' όποιον προσεύχεται, να μή φλυαρή και να μή επαναλαμβάνη άσκοπα και μάταια τα ίδια λόγια. Διότι, διά να ακούση ο Θεός την προσευχήν μας, δεν χρειάζεται να του ανακοινώνουμε με επαναλήψεις και πολλά λόγια τις ανάγκες μας, αλλά αρκεί να έχουμε συγκεντρωμένην την προσοχήν και την καρδιάν μας σ' ό,τι του ζητούμε.

2) Η προσευχή των ταπεινών.

Οι πιο ευάρεστες στον Θεόν προσευχές είναι εκείνες που βγαίνουν μέσα από πονεμένες και ταπεινωμένες και συντετριμμένες καρδιές ( Πρβ. και Ψαλμ. 50, 19 ). Αυτό διδάσκει και ο Σειράχ, που γράφει:

«Δέησιν ηδικημένου εισακούσεταν ου μή υπερίδη ικετείαν ορφανού και χήραν. εάν εκχέη λαλιάν ουχί δάκρυα χήρας επί σιαγόνα καταβαίνει και η καταβόησις επί τω καταγαγόντι αυτό; θεραπεύων εν ευδοκία δεχθήσεται. και η δέησις αυτού έως νεφελών συνάψει. Προσευχή ταπεινού νεφέλας διήλθε, και έως συνεγγίση. ου μή παρακληθή και ου μή αποστή, έως επισκέψηται ο Ύψιστος. Και κρίνει δικαίως και ποιήσει κρίσιν. Και ο Κύριος ου μή βραδύνη... Ωραίον έλεος εν καιρώ θλίψεως αυτού, ως νεφέλαι υετού εν καιρώ αβροχίας» ( λε', 13 19, 24 ).

Οπωσδήποτε δηλαδή ο Θεός θα εισακούση την δέησιν του αδικημένου φτωχού. Και δεν θα παράβλεψη ποτέ τις προσευχές, που απευθύνουν τα ορφανά και οι χήρες, που μέσα στις συμφορές τους εκχύνουν προς Αυτόν τον πόνον τους. Τα δάκρυα της χήρας, που αυλακώνουν το πρόσωπο της, και η κατακραυγή της εναντίον εκείνων, που την κάμνουν να χύνη δάκρυα πόνου, δεν αφήνουν ασυγκίνητον και αδιάφορον τον Θεόν. «Ορφανόν και χήραν αναλήψεται» ( Ψαλμ. 145, 9 ), λέγει και ο Ψαλμωδός. Και αυτός, όπως και ο Σειράχ, τονίζει την ιδιαίτερην στοργήν του Θεού προς τα ορφανά παιδιά και τις χήρες γυναίκες, ένεκα της οποίας και ικανοποιεί τα αιτήματα, που του απευθύνουν.

Ευάρεστος επίσης στον Θεόν είναι και όποιος προσφέρει με αγαθές διαθέσεις υπηρεσίες στο έργο του Θεού. Και αυτού η προσευχή γίνεται δεκτή από τον Θεόν και
φθάνει μέχρι τις νεφέλες του ουρανού, το μυστικό κατοικητήριο του Θεού. Επίσης και του ταπεινού άνθρωπου η προσευχή θα ξεπεράση τις νεφέλες του ουρανού και δεν θα σταματήση, παρά μόνον μπροστά στον θρόνον του Θεού. Και ο Θεός, αφού την δεχθή με εύνοιαν, θα στείλη στον πονεμένον και ταπεινόν άνθρωπον παρηγορίαν και ενίσχυσιν. Έτσι αυτός δεν θα φύγη ποτέ, από τον τόπον που προσεύχεται, με άδεια χέρια. Τουναντίον ο Ύψιστος Θεός θα τον απολύη από την προσευχήν του, αφού τον επισκεφθή και τον κρίνει δίκαια και εκδώσει δι' αυτόν δίκαιην απόφασιν. Και δεν θα βραδύνη ο Κύριος να δείξη την εύνοιάν του αυτήν σ' όποιον τον παρακαλεί με πίστιν.

Πόσον πράγματι ωραία είναι η παρηγοριά και η χάρις, που ο Θεός στέλλει σ' όσους μέσα στις θλίψεις τους προσεύχονται σ' Αυτόν! Μοιάζει η προσφορά αυτή του Θεού με τα νέφη, που φέρνουν βροχές σε καιρόν ανομβρίας και ξηρασίας.

I' Προσέχετε από τους ανθρώπους

O Σειράχ, που εμελέτησε και εγνώρισε καλά τους ανθρώπους, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι πολλά κακά ημπορεί να πάθη κάποιος, αν δεν προσέξη στις συναναστροφές και επικοινωνίες του με διαφόρους τύπους ανθρώπων. Στο σύγγραμμα του δε επισημαίνει και τους κινδύνους και τους ανθρώπους, από τους οποίους πρέπει να φυλαγώμεθα.

1) με προσοχήν και διάκρισιν.

Ο συνετός και φρόνιμος άνθρωπος έχει δικαίωμα αλλά και καθήκον να κάμνη διάκρισιν μεταξύ εκείνων, που επιδιώκουν να τον συναναστρέφωνται, και να αποκλείη από το περιβάλλον του όσους θεωρεί ανάξιους της εμπιστοσύνης του. Αυτό τονίζει ο Σειράχ με τα ακόλουθα γνωμικά του:

«Πρόσεχε μή αποπλανηθής και μή ταπεινωθής εν αφροσύνη σου» ( ιγ', 8 ). "Μή πάντα άνθρωπον είσαγε εις τον οίκον σου, πολλά γαρ τα ένεδρα του δολίου... Ενοίκισον αλλότριον και διαστρέψει σε εν ταραχαίς, και απαλλοτριώσει σε των ιδίων σου» ( ια', 29, 34 ). Από οράσεως επιγνωσθήσεται ανήρ, και από απαντήσεως προσώπου επιγνωσθήσεται νοήμων. Στολισμός ανδρός και γέλως οδόντων και βήματα ανθρώπου αναγγέλλει τα περί αυτού» ( ιθ'. 29 - 30 ).

Πρόσεχε, λέγει στον καθένα μας ο έμπειρος Σειράχ, να μή παραπλανηθής από ανθρώπους δολίους, διά να μή εξευτελισθής και ταπεινωθής από ιδικήν σου επιπολαιότητα και απερισκεψίαν. Μή βάζης λοιπόν μέσα στο σπίτι σου ανεξέλεγκτα κάθε άνθρωπον. Διότι πολλές παγίδες είναι δυνατόν να σου στήση ένας απατεώνας. Αν δε επιτρέψης την είσοδον στο σπίτι σου ενός τέτοιου ανθρώπου, θα σε αναστάτωση οπωσδήποτε και θα σου δημιουργήση οικογενειακές ταραχές και θα σε αποξένωση από τους ιδικούς σου ανθρώπους.

Kαι προσθέτει ο Σειράχ: δεν είναι δύσκολον να διακρίνης την ποιότητα ενός άνθρωπου. Διότι ακόμη και από την εξωτερικήν του εμφάνισιν είναι δυνατόν να γίνη
αντιληπτός ο κακός άνθρωπος, όπως και από την όψιν του προσώπου του είναι δυνατόν να αναγνωρισθή ο καλός και σοβαρός άνθρωπος. Και τα ενδύματα ακόμη κάποιου και το χαμόγελό του και το βάδισμα του φανερώνουν και διαλαλούν τι άνθρωπος είναι.

2) ειδικές περιπτώσεις.

Σε διάφορα μέρη του συγγράμματος του ο Σειράχ με παραστατικές εικόνες και ωραία παραδείγματα μας υποδεικνύει από ποιους συγκεκριμένα ανθρώπους πρέπει να προσέχουμε.

α') Από τους εχθρούς μας.

«Μή πιστεύσης τω εχθρώ σου εις τον αιώνα. ως γαρ ο χαλκός ιούται, ούτως η πονηρία αυτού. Και εάν ταπεινωθή και πορεύηται συγκεκυφώς, επίστησον την ψυχήν σου και φύλαξαι απ' αυτού και έση αυτώ ως εκμεμαχώς 'εσοπτρον, και γνώση ότι ουκ εις τέλος κατίωσε. Μή στήσης αυτόν παρά σεαυτόν, μή ανατρέψας σε στη επί τον τόπον σου. μή καθίσης αυτόν εκ δεξιών σου, μήποτε ζητήση την καθέδραν σου και επ' εσχάτων επίγνωση τους λόγους μου και επί των ρημάτων μου κατανυγήση» ( ιβ'. 10 - 12 ).

Πιστεύει ο Σειράχ ότι η κακία και η μοχθηρία διαφθείρουν ανεπανόρθωτα την ψυχήν των ανθρώπων. Διά τούτο και συμβουλεύει τον καθένα να μή εμπιστεύεται ένα εχθρόν του. Διότι, λέγει, όπως ο χαλκός, όταν οξειδωθή και σκουριάση, δεν φαίνεται το εσωτερικό του, έτσι συμβαίνει και με την πονηρίαν του εχθρού σου. Και αν αυτός ταπεινωθή μπροστά σου και βαδίζη με το κεφάλι σκυμμένο προς τα κάτω, πρόσεξε τον εαυτόν σου και φυλάξου απ΄ αυτόν. ΄Οπως, διά να εξέτασης ένα καθρέπτην, τον
σκουπίζεις πρώτα, έτσι να κάμνης και με τον εχθρόν σου. Και θα διαπιστώσης ότι αυτός δεν έχει απαλλαγή από την σκουριάν και την πονηρίαν του. Μή τον βάλης λοιπόν κοντά σου, διά να μή σε ανατρέψη και καθίση εκείνος στην θέσιν σου. Μή τον βάλης να καθίση στα δεξιά σου, διά να μή επιζήτηση να σε εκτοπίση και να καθίση εκείνος στην ιδικήν σου θέσιν. Διότι τότε πολύ αργά θα κατανόησης τα λόγια μου και θα λυπηθής, επειδή δεν άκουσες έγκαιρα τις συμβουλές μου.

β') από τους υποκριτές.

Με ιδιαίτερην προσοχήν, μας συνιστά ο σοφός Σειράχ, να αντιμετωπίζουμε όσους από τους εχθρούς μας χαρακτηρίζονται διά την υποκρισίαν τους, με όπλο την οποίαν θέλουν να πραγματοποιήσουν τα δόλια τους σχέδια. Γράφει δε τα εξής σχετικά:

«Και εν τοις χείλεσιν αυτού γλυκάνει ο εχθρός και εν τη καρδία αυτού βουλεύσεται ανατρέψαι σε εις βόθρον εν οφθαλμοίς αυτού δακρύσει ο εχθρός, και εάν εύρη καιρόν, ούκ εμπλησθήσεται αφ' αίματος. Κακό αν υπαντήση σοι, ευρήσεις αυτόν εκεί πρότερόν σου, και ως βοηθών υποσχάσει
πτέρναν σου' κινήσει την κεφαλήν αυτού και επικροτήσει ταις χερσίν αυτού και πολλά διαψιθυρίσει και αλλοιώσει το πρόσωπον αυτού» ( ιβ', 16 - 18 ). Πολλά εμίσησα και ούχ ωμοίωσα αυτώ, και ο Κύριος μισήσει αυτόν» ( κζ', 24 ).

Ο ύπουλος και υποκριτής εχθρός σου, λέγει, θα σε πλησιάση με γλυκόλογα στα χείλη του, ενώ μέσα του θα σκέπτεται να σε ανατρέψη και να σε ρίψη στον βόθρον. Στα μάτια του θα έχη υποκριτικά δάκρυα συμπαθείας, αν όμως του δοθή ευκαιρία, δεν θα διστάση να πιη το αίμα σου. Αν κάποτε σου συμβή κάποιο κακό, θα τον εύρης εκεί μπροστά σου, και ενώ θα υποκρίνεται ότι θέλει να σε βοηθήση, θα σου βάλη τρικλοποδιάν, διά να σε ρίψη κάτω. Και μετά θα κινά χλευαστικά την κεφαλήν του και θα τρίβη με χαιρεκακίαν τα χέρια του και θα ψιθυρίζη πολλά σε βάρος σου. Θα αποβάλη δηλαδή πια το προσωπείο της υποκρισίας του και θα φανή ποιος είναι στην πραγματικότητα.

Πολλά πράγματα μίσησα, προσθέτει ο έμπειρος Σειράχ, αλλά κανένα δεν εμίσησα τόσον όσον την υποκρισία. Αλλά και ο Θεός εμίσησε την υποκρισία.

γ) από τους υπερήφανους.

Ιδιαίτερα επικίνδυνους θεωρεί ο Σειράχ και τους εγωιστές και υπερήφανους. Και δι' αυτούς εκφέρει τις ακόλουθες κρίσεις:

Εμπαιγμός και ονειδισμός υπερηφάνων...» ( κζ', 28 ) «Πέρδιξ θηρευτής εν καρτάλλω, ούτως καρδία υπερηφάνου, και ως ο κατάσκοπος επιβλέπει πτώσιν το γαp αγαθά εις κακά μεταστρέφων ενεδρεύει και εν τοις αιρετοίς επιθήσει μώμον... Πρόσεχε από κακούργου, πονηρά γαρ τεκταίνει, μήποτε μώμον εις τον αιώνα δω σοι» ( ια ',30 -31, 33 ).

Στο στόμα δηλαδή των υπερήφανων υπάρχουν πάντοτε σαρκασμοί και ύβρεις. ΄Όπως δε μερικές φορές οι κυνηγοί χρησιμοποιούν σαν δόλωμα, διά να πιάσουν άλλες πέρδικες, πέρδικες μέσα σε κλουβί, έτσι και ο υπερήφανος χρησιμοποιεί την δόλιαν καρδιάν του, διά να εξαπατά τα θύματα του. Διότι ο υπερήφανος, σαν άλλος κατάσκοπος, συνεχώς παραμονεύει και καιροφυλακτεί, διά να καταστρέψη ανθρώπους. Και παραποιεί την αλήθειαν. Και τις αρετές ακόμη τις παρουσιάζει σαν κακίες, προκειμένου να συκοφαντήση και να προσάψη κατηγορίες εναντίον και εκλεκτών ακόμη ανθρώπων.

Προσέχετε, λοιπόν, μας λέγει ο Σειράχ, από τους πονηρούς αυτούς ανθρώπους, που συνεχώς σκέπτονται το κακό. Διότι δεν αποκλείεται να σας προσάψουν συκοφαντίαν, που να μείνη διά πάντα.

δ') από τους ανόητους.

Μας καλεί ακόμη ο Σειράχ να αποφεύγουμε και τους ανόητους ανθρώπους. Διότι:

«Συγκολλών όστρακον ο διδάσκων μωρόν, εξεγείρων καθεύδοντα εκ βαθέως ύπνου. Διηγούμενος νυστάζοντι ο διηγούμενος μωρώ, και επί συντελετα ερεί, τι έστιν;... Μετά άφρονος μή πληθύνης λόγον, και προς ασύνετον μή πορεύου' φύλαξαι απ' αυτού, ίνα μή κόπον ίχης και ού μή μολυνθής εν τω εντιναγμώ αυτού' έκκλινον απ' αυτού και ευρήσεις ανάπαυσιν και ού μή ακηδιάσης εν τή απoνοία αυτού. 'Υπέρ μόλυβδον τι βαρυνθήσεται, και τι αυτώ όνομα αλλ' η μωρός; Άμμον και άλα και βώλον σιδήρου εύκοπον υπενεγκείν η άνθρωπον ασύνετον»{ κβ',7-8,13-15 ).

΄Όποιος, λέγει ο Σειράχ, διδάσκει ένα μωρόν, μοιάζει με εκείνον, που προσπαθή να συγκολλήση τα συντρίμματα κάποιου σπασμένου πήλινου δοχείου. Μοιάζει επίσης και με εκείνον, που προσπαθεί να ξυπνήση και να διδάξη αμέσως ένα, που κοιμάται βαθειά. Αυτός, όταν εκείνος που τον διδάσκει τελειώση, θα πη με αδιαφορίαν: τι συμβαίνει;

Αφού λοιπόν, προσθέτει ο Σειράχ, μόνον χάνεις τον κόπον σου, όταν διδάσκης και
συμβουλεύης ένα άφρονα και ασύνετον, μή τον συναναστρέφεσαι. Μένε μακριά του, διά να μή κουράζεσαι ψυχικά και μή μολύνεσαι από τα ανόητα και ακάθαρτα λόγια του. Απομακρύνσου από κοντά του. Έτσι θα εύρης την ησυχίαν σου και δεν θα στενοχωριέσαι με τις ανοησίες του.

Τελειώνει δε ο Σειράχ τις σκέψεις του γύρω από τους ανόητους και αδιάφορους
πνευματικά ανθρώπους με την διαπίστωσιν ότι αυτοί είναι πιο βαρείς και πιο κουραστικοί και από το μέταλλο του μολύβδου. Και ότι επίσης είναι ευκολώτερον να σηκώνη κάποιος στους ώμους του άμμον και αλάτι και όγκον σιδήρου, παρά να υποφέρη από ένα ανόητον ασεβή άνθρωπον.

ε') από τις γυναίκες.

Σοφά επίσης ο Σειράχ σκέπτεται και συμβουλεύει τους άνδρες να είναι προσεκτικοί
γενικά απέναντι στις γυναίκες και ειδικώτερα απέναντι σ' όσες δεν διακρίνονται διά την σεμνότητα και ευλάβεια τους. Λέγει δε μεταξύ άλλων και τα εξής:

«Μή υπάντα γυναικί εταιριζομένη, μήποτε εμπέσης εις τας παγίδας αυτής» ( θ', 3 ). «Κρείσσων πονηρία ανδρός ή αγαθοποιός γυνή, και γυνή καταισχύνουσα εις ονειδισμόν» ( μβ', 14 ).

Μη επιδιώξης δηλαδή συναντήσεις με οποιανδήποτε κακόφημην γυναίκα, διά να μή
πέσης στις παγίδες και στα τεχνάσματα της. Είναι προτιμότερο να ευρεθής αντιμέτωπος με την σκληρότητα και την κακίαν ενός άνδρα, παρά με την επίπλαστην καλωσύνην μιας ύπουλης γυναίκας, η να συναναστρέφεσαι με μιαν, που η συμπεριφορά της θα σε κατεντροπιάση και θα σε κάμη άξιον να σε ονειδίζουν οι άλλοι.

ΙA' Αμαρτία και μετάνοια

Kαι ο σοφός Σειράχ τονίζει ότι η αμαρτία είναι «ευπερίστατος» ( Έβρ. ιβ', 1 ). Επειδή δε ακριβώς γνωρίζει ότι εύκολα όλοι οι άνθρωποι παρασύρονται και διαπράττουν διάφορες αμαρτίες, μας συμβουλεύει πρώτα να αποφεύγουμε τους πειρασμούς της αμαρτίας και θεληματικά τουλάχιστον να μη διαπράττουμε οποιανδήποτε ανομίαν. Επίσης μας προτρέπει, όταν δι' οποιονδήποτε λόγον καθιστάμεθα ένοχοι, να διορθώνουμε με την μετάνοιαν τά λάθη μας.

1) Μεγάλος κίνδυνος.

Πόσον επικίνδυνη είναι η αμαρτία, μας διδάσκει ο Σειράχ, όταν γράφη:

«Λέων θήραν ενέδρευει, ούτως αμαρτίαι εργαζομένους άδικα ( κζ', 10 ). «Ως από προσώπου όφεως φεύγε από αμαρτίας, εάν γαρ προσέλθης. δήξεται σε- οδόντες λέοντος οι οδόντες αυτής αναιρούντες ψυχάς ανθρώπων. Ως ρομφαία δίστομος πάσα ανομία, τή πληγή αυτής ουκ έστιν ίασις... Οδός αμαρτωλών ωμαλισμένη εκ λίθων, και επ' εσχάτω αυτής βόθρος άδου» ( κα', 2 - 3, 10 ).

Παρομοιάζει δηλαδή ο έμπειρος Σειράχ την αμαρτίαν με λιοντάρι, με φίδι και με δίκοπο μαχαίρι. Και μας προτρέπει να προσέχουμε να μη πέσουμε στα δόντια της, που φονεύουν τις ψυχές των ανθρώπων. Αλλά και να αποφεύγουμε το δηλητήριο, που χύνει μέσα στον πνευματικόν μας οργανισμόν και με το οποίο επεξεργάζεται τον πνευματικόν μας θάνατον. Επίσης και να μη επιτρέψουμε ποτέ στην ύπουλην αμαρτίαν να μας πληγώση θανάσιμα και κατά τρόπον αθεράπευτον.

Ο δρόμος, που ακολουθούν οι αμαρτωλοί, προσθέτει ο Σειράχ, δεν έχει πέτρες και εμπόδια. Είναι εύκολος. Οδηγεί όμως όσους τον ακολουθούν στο βάραθρο τού Άδη. «Πλατεία η πύλη και ευρύχωρος η οδός η απάγουσα εις την απώλειαν» ( Ματθ. ζ', 13 ), λέγει και ο Κύριος. Και με το θεϊκό του κύρος επιβεβαιώνει ότι είναι εύκολη η είσοδος και χωρίς εμπόδια ο δρόμος της αμαρτίας, που οδηγούν όμως στην αιώνια απώλεια.

2) Ανυποχώρητοι.

Η σύνεσις λοιπόν επιβάλλει να προσέχουμε ιδιαίτερα τις αφορμές και προκλήσεις της αμαρτίας. Αυτό τονίζει και ο Σειράχ με τα ακόλουθα λόγια του:

«Συντήρησον καιρόν και φύλαξαι από πονηρού και περί της ψυχής σου μη αισχυνθής... ΄Εως θανάτου αγώνισαι περί της αληθείας, και Κύριος ο Θεός πολεμήσει υπέρ σου » ( δ', 20. 28 ).

Να προσέχης δηλαδή και να σταθμίζης τις περιστάσεις της ζωής σου με τέτοιον τρόπον, ώστε να μη εκθέτης τον εαυτόν σου στον κίνδυνον της αμαρτίας και της εντροπής, από την οποίαν αυτή συνοδεύεται. Ποτέ δε να μη εντραπής κανένα σε ζητήματα, που αφορούν στην πρόοδον και στην σωτηρίαν της ψυχής σου. Τουναντίον μεχρι την τελευταίαν σου αναπνοήν να αγωνίζεσαι διά την αλήθειαν και την αρετήν. Και τότε να είσαι βέβαιος ότι ο Κύριος και Θεός σου θα πολεμά μαζί σου και θα σε ενισχύη σ' όλες σου τις προσπάθειες.

3) Μετάνοια και διόρθωσις.

Γνωρίζει όμως ο σοφός Σειράχ ότι είναι αδύνατον στον κάθε άνθρωπον να μη αμαρτήση ποτέ. Διά τούτο και υποδεικνύει την αναγνώρισιν των λαθών μας και την μετάνοιαν σαν φάρμακο απαλλαγής μας από τις συνέπειες της αμαρτίας. Και γράφει:

«Τέκνον, ήμαρτες. μη προσθής μηκέτι και περί των προτέρων σου δεήθητι» ( κα', 1 ). «Μή αισχυνθής ομολογήσαι εφ' αμαρτίαις σου...» ( δ',26 ).

Παιδί μου, λέγει, αν παρασυρθής στην αμαρτίαν, μη συνεχίσης να αμαρτάνης. Αλλά και διά τις αμαρτίες, που ήδη έκαμες, παρακάλεσε τον Θεόν να σε συγχωρήση. Μη δε εντραπής ποτέ να ομολογήσης τα σφάλματα σου.

Ενώ δε ο Σειράχ με τα λόγια του αυτά τονίζει ότι η ταπεινή παραδοχή των λαθών μας είναι το πρώτο βήμα προς την μετάνοιαν, διευκρινίζει σαφέστερα τις εκδηλώσεις της μετανοίας με τα ακόλουθα:

«Μή είπης ήμαρτον, και τι μοι εγένετο; ο γαp Κύριος έστι μακρόθυμος. Περί εξιλασμού μή άφοβος γίνου, προσθείναι αμαρτίαν εφ' αμαρτίαις- και μη είπης- ο οικτιρμός αυτού πολύς, το πλήθος των αμαρτιών μου εξιλάσεται- έλεος γαp και οργή παρ' αυτού, και επί αμαρτωλούς καταπαύσα ο θυμός αυτού. Μη ανάμενε επιστρέψαι προς Κύριον και μη υπερβάλλου ημέραν εξ ημέρας• εξαπινα γαp εξελεύσεται οργή Κυρίου, και εν καιρω εκδικήσεως εξολή» ( ε΄, 4 - 7 ).

΄Όταν αμαρτήσης, μας συμβουλεύει ο Σειράχ, μη πής: Αμάρτησα. Και λοιπόν, τι το κακό θα μου συμβή; ΄Οχι μη σκέπτεσαι έτσι. Διότι, αν δεν ετιμωρήθηκες, αυτό οφείλεται στην μακροθυμίαν του Κυρίου. ΄Ομως εσύ δεν πρέπει διά τον λόγον αυτόν να αμαρτάνης άφοβα και να προσθέτης αμαρτίες πάνω σε αμαρτίες. Μη πης επίσης: Το έλεος του Θεού είναι μεγάλο και επομένως θα μου συγχωρήση το πλήθος των αμαρτιών μου. Μη σκέπτεσαι έτσι, διότι είναι ο Θεός πολυέλεος, αλλά συγχρόνως θα εκχύση τον θυμόν του πάνω σε όσους αμαρτάνουν άφοβα.

Μη βραδύνης λοιπόν να επιστρέψης διά της μετανοίας στον Κύριον και μή ανάβαλλε την διόρθωσίν σου από την μιαν ημέραν στην άλλην. Διότι έτσι θα ξεσπάση εναντίον σου ξαφνικά η οργή του Κυρίου. Και κατά την ημέραν της δίκαιης κρίσεως του θα καταστραφής.