ΜΕΛΕΤΗΜΑ 11ον
Τη νοερά προσευχή ο καθένας μας μπορεί να την αποκτήσει και να την κάνει μέσο επικοινωνίας του με τον Κύριο. Δεν στοιχίζει τίποτε, εκτός από την προσπάθεια της σιωπής και τη φροντίδα για την όσο το δυνατό συχνότερη επίκληση του γλυκύτατου ονόματος του Κυρίου Ιησού, που γεμίζει τον άνθρωπο με αγαλλίαση. Η ενδοσκόπηση του ψυχικού μας κόσμου μας δίνει την ευκαιρία να γνωρίσουμε τί μυστήριο είναι ο άνθρωπος. Να νιώσουμε την ευφροσύνη της αυτογνωσίας και να χύνουμε πικρά δάκρυα μετανοίας για τις πτώσεις μας και την αδυναμία της θελήσεως μας. Με το νου μέσα την καρδιά μας μπορούμε να κάνουμε σιωπηλοί κρίσεις και επικρίσεις και να διαβάζουμε μυστικά ολόκληρα βιβλία. Έτσι, άς μην αφήνουμε το νου μας να λέει τίποτε άλλο, παρά τη σύντομη και μονολόγιστη καλούμενη προσευχή «Κύριε Ιησού Χριστέ, Υιέ του Θεού, ελέησον με».
Αλλά δεν αρκεί μόνον αυτό. Χρειάζεται ακόμη να κινήσεις και τη θέληση σου, δηλαδή να λες την ευχήν αυτή μʼ όλη τη δύναμη της αγάπης σου προς τον Κύριον Ιησούν. Μόνον όταν απερίσπαστη από άλλες έννοιες και σκέψεις έλθει η ψυχή μας σʼ επαφή με τον Κύριο, τότε προσκολλάται με αγάπη στα νοήματα της ευχής… Όμως ο νους μας από τα μικρά μας χρόνια έχει συνηθίσει να πετάει, καθώς λέμε, στα αισθητά πράγματα του έξω κόσμου και στις διάφορες υποθέσεις, που μας απασχολούν ως άτομα. Ανάγκη λοιπόν να καταβάλλουμε κάθε προσπάθεια, για να κατευθύνεται την ώρα της προσευχής όλη μας η σκέψη στην καρδιά. Για να το πετύχουμε αυτό γρηγορότερα οι Άγιοι Πατέρες μας συμβουλεύουν τα παρακάτω: Όταν λέμε τη νοερά προσευχή, να κρατάμε την αναπνοή μας κατά τρόπο ώστε να μην αναπνέουμε με φυσικό ρυθμό, αλλʼ ύστερα από κάθε επαγγελία της ευχής. Το κράτημα αυτό της αναπνοής γίνεται αιτία να στενοχωρείται η καρδιά μας μʼ αποτέλεσμα να πονεί. Συνέπεια του πόνου είναι να επιστρέφει ο νους στην καρδιά και στη συνέχεια η ανάμνηση του Θεού μας φέρνει μια γλυκειά ευχαρίστηση. «Εμνήσθην του Θεού και ηυφράνθην», δηλαδή: «Θυμήθηκα τον Θεόν και ευχαριστήθηκα». Είναι διαπιστωμένο πια ότι εκείνοι που μνημονεύουν το όνομα του Κυρίου νιώθουν ηδονή και ευχαρίστηση.
Έπειτα με το λίγο και μικρό αυτό κράτημα της αναπνοής λεπτύνεται η σκληρότητα της καρδιάς και γίνεται πιο ταπεινή και πιο κατάλληλη για κατάνυξη και πιο εύκολη στα δάκρυα. Μʼ άλλα λόγια ο ψυχικός μας κόσμος γίνεται πιο κατάλληλος για να λάμψει μέσα μας το Θείο φως!… Λέει ο Αγ. Μάρκος «Η ανάμνηση του Θεού για την καρδιά είναι πόνος που προκαλείται για την ευσέβεια. Όποιος ξεχνάει το Θεό γίνεται δούλος των παθών και ανάλγητος στον πόνο». Αλλού πάλι ο ίδιος λέει: «Ο νούς όταν προσεύχεται απερίσπαστος, στενοχωρεί την καρδιά και τις συντετριμμένες και ταπεινωμένες καρδιές ο Θεός ποτέ δεν τις εξουθενώνει».
Πνευματικά Μελετήματα
Συντονιστές: ntinoula, Συντονιστές
ΜΕΛΕΤΗΜΑ 12ον
Από τα παραπάνω βγαίνει το συμπέρασμα ότι πιο πολύ οι αρχάριοι έχουν ανάγκη από το κράτημα της αναπνοής, όταν προσεύχονται. Όσο για τους προοδευμένους στην εργασία της νοεράς προσευχής, και χωρίς το κράτημα αυτό μπορούν νʼ αυτοσυγκεντρώνονται και να προσεύχονται. Όμως κι αυτοί, σε στιγμές πολέμου λογισμών και παθών, με τη σύμμετρη αναπνοή, που επιβάλλει το κράτημα της, θα τα καταφέρουν καλύτερα…
Σε παρακαλώ λοιπόν θερμά, αδελφέ μου, μαζί με την άλλη ακολουθία και προσευχή, που κάθε μέρα διαβάζεις, να καταγίνεσαι και με την καρδιακή και νοερά αυτή προσευχή, έχοντας την για αδιάλειπτο και παντοτινό σου έργο. Όταν καλείς μέσα από την καρδιά σου τον ενδιάθετο λόγο το γλυκύ, κοσμοπόθητο και παντοπόθητο όνομα του Ιησού, όταν αναπλάθεις με το νου σου τον Ιησού, όταν ποθείς και αγαπάς μʼ όλη σου τη θέληση τον Ιησού, όταν επιστρέφεις όλες σου τις ψυχικές δυνάμεις στον Ιησού και όταν με συντριβή και ταπείνωση ζητείς το έλεος από τον Ιησού, σε πληροφορώ ότι θα απολαύσεις μεγάλη ωφέλεια και θα θερίσεις πλούσιους καρπούς.
Και άν δεν μπορείς πάντοτε να καταγίνεσαι μʼ αυτό, γιατί θα σʼ εμποδίζουν οι φροντίδες κι οι ταραχές του κόσμου τούτου, έχε τουλάχιστο καθορισμένες μια-δυο ώρες τη μέρα- πιο πολύ τα βράδυα- κατά τις οποίες να αποσύρεσαι σε τόπο ήσυχο και σκοτεινό και να καταγίνεσαι εκεί απερίσπαστος με την ιερή και πνευματική αυτή εργασία. Σίγουρα τότε θα έχεις και συ τα αποτελέσματα της προσευχής που φανερώνονται πλούσια στο πνεύμα μας, στα συναισθήματα μας αλλά και στις αποκαλύψεις.
Από τα παραπάνω βγαίνει το συμπέρασμα ότι πιο πολύ οι αρχάριοι έχουν ανάγκη από το κράτημα της αναπνοής, όταν προσεύχονται. Όσο για τους προοδευμένους στην εργασία της νοεράς προσευχής, και χωρίς το κράτημα αυτό μπορούν νʼ αυτοσυγκεντρώνονται και να προσεύχονται. Όμως κι αυτοί, σε στιγμές πολέμου λογισμών και παθών, με τη σύμμετρη αναπνοή, που επιβάλλει το κράτημα της, θα τα καταφέρουν καλύτερα…
Σε παρακαλώ λοιπόν θερμά, αδελφέ μου, μαζί με την άλλη ακολουθία και προσευχή, που κάθε μέρα διαβάζεις, να καταγίνεσαι και με την καρδιακή και νοερά αυτή προσευχή, έχοντας την για αδιάλειπτο και παντοτινό σου έργο. Όταν καλείς μέσα από την καρδιά σου τον ενδιάθετο λόγο το γλυκύ, κοσμοπόθητο και παντοπόθητο όνομα του Ιησού, όταν αναπλάθεις με το νου σου τον Ιησού, όταν ποθείς και αγαπάς μʼ όλη σου τη θέληση τον Ιησού, όταν επιστρέφεις όλες σου τις ψυχικές δυνάμεις στον Ιησού και όταν με συντριβή και ταπείνωση ζητείς το έλεος από τον Ιησού, σε πληροφορώ ότι θα απολαύσεις μεγάλη ωφέλεια και θα θερίσεις πλούσιους καρπούς.
Και άν δεν μπορείς πάντοτε να καταγίνεσαι μʼ αυτό, γιατί θα σʼ εμποδίζουν οι φροντίδες κι οι ταραχές του κόσμου τούτου, έχε τουλάχιστο καθορισμένες μια-δυο ώρες τη μέρα- πιο πολύ τα βράδυα- κατά τις οποίες να αποσύρεσαι σε τόπο ήσυχο και σκοτεινό και να καταγίνεσαι εκεί απερίσπαστος με την ιερή και πνευματική αυτή εργασία. Σίγουρα τότε θα έχεις και συ τα αποτελέσματα της προσευχής που φανερώνονται πλούσια στο πνεύμα μας, στα συναισθήματα μας αλλά και στις αποκαλύψεις.
ΜΕΛΕΤΗΜΑ 13ον
Οι καρποί της νοεράς προσευχής είναι οι εξής:
«Πρώτος καρπός: Εκείνος που κλείνεται μέσα στην καρδιά του, αποξενώνεται απʼ όλα τα ωραία της ζωής και, καθώς ζει μέσα στο πνεύμα, δεν καταχτιέται από τις επιθυμίες της σάρκας. Ακόμη, όταν ο νους ενός ανθρώπου συνηθίσει να μένει μέσα στην καρδιά, αυτός ο άνθρωπος όχι μόνον αγαπάει να κλείνει την πόρτα του σπιτιού του και να ησυχάζει, όχι μόνον να κλείνει την πόρτα του στόματος του και να σιωπά, αλλά με την προσευχή του κλείνει και την εσωτερική πόρτα των λογισμών και δεν αφήνει τα πονηρά πνεύματα να λαλούν με αυτούς όσα κακά και πονηρά θέλουν. Διότι με τους πονηρούς λογισμούς γίνεται ακάθαρτος ο άνθρωπος ενώπιον του Θεού του ανακρίνοντος καρδίας και νεφρούς. Γιʼ αυτό και ο Αγ. Ιωάννης της Κλίμακος λέει: «Κλείνε καλά την πόρτα του κελλιού σου για το σώμα, την πόρτα της γλώσσας για τα λόγια και την εσωτερική πόρτα για τους λογισμούς».
Δεύτερος καρπός είναι, κατά τον Θεσσαλονίκης Γρηγόριον, η με τη νοερά προσευχή απόκτηση ταπεινώσεως, πένθους και δακρύων. Ερωτά ο άγιος: «Πώς να μη ταπεινωθεί ο δυστυχής, όταν βλέπει όλον τον κόσμο της καρδιάς του σκοτεινό και ζοφώδη από το πυκνό σκότος, το οποίο προξενήθηκε σʼ αυτόν από τις τόσες αμαρτίες που έκαμε στη ζωή με λόγια, μʼ έργα και με λογισμούς;» Γράφει και ο Όσιος Μάρκος: «Εκείνος που είναι αιχμάλωτος των λογισμών του, πώς είναι δυνατό να δει την αμαρτία που έχει μέσα του, αφού σκεπάζεται από τους λογισμούς; Πώς είναι δυνατό να τη διακρίνει, αφού σκεπάζεται από το σκοτάδι και την ομίχλη της ψυχής, που προέρχεται από κακές πράξεις;».
Πώς να μη πενθήσει και να μη λυπηθεί ο ταλαίπωρος, όταν βλέπει το λογιστικό του μέρος γεμάτο από τόσους υπερήφανους λογισμούς; Από τόσους άλογους και τόσους βλάσφημους και δαιμονιώδεις λογισμούς; Πώς να μη κλάψει ο ελεεινός, όταν βλέπει το επιθυμητικό αιχμάλωτο από τόσους αισχρούς λογισμούς και τόσες άτοπες επιθυμίες, και το θυμικό του σε τόσες άτακτες ορμές μίσους και φθόνου κατά του πλησίον του; Πώς να μη φωνάζει προς τον Κύριον Ιησούν να τον ελεήσει και να τον ιατρεύσει; Πώς να μη φωνάξει προς τον Κύριον Ιησούν, όταν βλέπει όλον τον εσωτερικόν άνθρωπον όχι ναό του Θεού και της Χάριτος, αλλά σπήλαιον των ληστών και εργαστήριον της αμαρτίας και των δαιμόνων; Όθεν με την ταπείνωση τούτη και το πένθος και τα δάκρυα ίλεως γίνεται ο Θεός εις αυτόν και τον ανακουφίζει από τα πάθη και τον ελευθερώνει από τις προσβολές των λογισμών και των δαιμόνων…
Οι καρποί της νοεράς προσευχής είναι οι εξής:
«Πρώτος καρπός: Εκείνος που κλείνεται μέσα στην καρδιά του, αποξενώνεται απʼ όλα τα ωραία της ζωής και, καθώς ζει μέσα στο πνεύμα, δεν καταχτιέται από τις επιθυμίες της σάρκας. Ακόμη, όταν ο νους ενός ανθρώπου συνηθίσει να μένει μέσα στην καρδιά, αυτός ο άνθρωπος όχι μόνον αγαπάει να κλείνει την πόρτα του σπιτιού του και να ησυχάζει, όχι μόνον να κλείνει την πόρτα του στόματος του και να σιωπά, αλλά με την προσευχή του κλείνει και την εσωτερική πόρτα των λογισμών και δεν αφήνει τα πονηρά πνεύματα να λαλούν με αυτούς όσα κακά και πονηρά θέλουν. Διότι με τους πονηρούς λογισμούς γίνεται ακάθαρτος ο άνθρωπος ενώπιον του Θεού του ανακρίνοντος καρδίας και νεφρούς. Γιʼ αυτό και ο Αγ. Ιωάννης της Κλίμακος λέει: «Κλείνε καλά την πόρτα του κελλιού σου για το σώμα, την πόρτα της γλώσσας για τα λόγια και την εσωτερική πόρτα για τους λογισμούς».
Δεύτερος καρπός είναι, κατά τον Θεσσαλονίκης Γρηγόριον, η με τη νοερά προσευχή απόκτηση ταπεινώσεως, πένθους και δακρύων. Ερωτά ο άγιος: «Πώς να μη ταπεινωθεί ο δυστυχής, όταν βλέπει όλον τον κόσμο της καρδιάς του σκοτεινό και ζοφώδη από το πυκνό σκότος, το οποίο προξενήθηκε σʼ αυτόν από τις τόσες αμαρτίες που έκαμε στη ζωή με λόγια, μʼ έργα και με λογισμούς;» Γράφει και ο Όσιος Μάρκος: «Εκείνος που είναι αιχμάλωτος των λογισμών του, πώς είναι δυνατό να δει την αμαρτία που έχει μέσα του, αφού σκεπάζεται από τους λογισμούς; Πώς είναι δυνατό να τη διακρίνει, αφού σκεπάζεται από το σκοτάδι και την ομίχλη της ψυχής, που προέρχεται από κακές πράξεις;».
Πώς να μη πενθήσει και να μη λυπηθεί ο ταλαίπωρος, όταν βλέπει το λογιστικό του μέρος γεμάτο από τόσους υπερήφανους λογισμούς; Από τόσους άλογους και τόσους βλάσφημους και δαιμονιώδεις λογισμούς; Πώς να μη κλάψει ο ελεεινός, όταν βλέπει το επιθυμητικό αιχμάλωτο από τόσους αισχρούς λογισμούς και τόσες άτοπες επιθυμίες, και το θυμικό του σε τόσες άτακτες ορμές μίσους και φθόνου κατά του πλησίον του; Πώς να μη φωνάζει προς τον Κύριον Ιησούν να τον ελεήσει και να τον ιατρεύσει; Πώς να μη φωνάξει προς τον Κύριον Ιησούν, όταν βλέπει όλον τον εσωτερικόν άνθρωπον όχι ναό του Θεού και της Χάριτος, αλλά σπήλαιον των ληστών και εργαστήριον της αμαρτίας και των δαιμόνων; Όθεν με την ταπείνωση τούτη και το πένθος και τα δάκρυα ίλεως γίνεται ο Θεός εις αυτόν και τον ανακουφίζει από τα πάθη και τον ελευθερώνει από τις προσβολές των λογισμών και των δαιμόνων…
ΜΕΛΕΤΗΜΑ 14ον
Τρίτος καρπός της νοεράς προσευχής είναι η επιστροφή του νου στην καρδιά και η διαμονή σʼ αυτήν, οπότε βλέπει ο νους τις κακές κλίσεις της καρδιάς, τις πονηρές κινήσεις των λογισμών του, τις επιβουλές και τις κλοπές κι ενέδρες των ακαθάρτων πνευμάτων. Έτσι βλέπει καθαρά, σαν σε καθρέπτη, όλα του τα σφάλματα μέχρι τα παραμικρά κι έτσι επικαλείται τον Κύριον Ιησούν σε βοήθεια και ζητεί συγχώρεση, μετανοεί, λυπείται, προσθέτει πένθος στο πένθος, ταπείνωση στην ταπείνωση και κάνει όσα μπορεί, για να διορθωθεί και να μην αμαρτάνει πλέον. Για τούτο και περί της νοεράς προσευχής είπε ο Αγ. Ιωάννης της Κλίμακος: «Την κατάσταση που επικρατεί μέσα σου η προσευχή σου θα την φανερώσει. Καθρέπτην αυτήν έχουν δώσει για τους μοναχούς, οι Θεολόγοι».
Τέταρτος καρπός της νοεράς προσευχής είναι η καθαρότητα της ανθρωπίνης φύσεως και η μετά την κάθαρση διδομένη υπερφυσική ενέργεια του Αγ. Πνεύματος. Οι Αγ. Πατέρες μετά τις νηστείες, αγρυπνίες, γονυκλισίες και λοιπές κακοπάθειες του σώματος, για να καθαρίσουν την ανθρώπινη φύση από τα πάθη, επενόησαν και τη μέθοδο της επιστροφής του νου στην καρδιά. Έτσι αφʼ ενός καθαρίζονται ευκολότερα ο νους και η καρδιά, που είναι τα πλέον ευκολότρεπτα στο κακό και αφʼ ετέρου κάνουν κατάλληλη την ανθρώπινη φύση να δεχθεί την υπερφυσική Χάρη κι ενέργεια του Θεού. Έτσι μπορεί το να αγαπήσει ο άνθρωπος τον Θεόν εξ όλης της ψυχής του, εξ όλης της καρδίας του, εξ όλης της ισχύος του και εξ όλης της διανοίας του, κατά την πρώτην εντολήν…
Τρίτος καρπός της νοεράς προσευχής είναι η επιστροφή του νου στην καρδιά και η διαμονή σʼ αυτήν, οπότε βλέπει ο νους τις κακές κλίσεις της καρδιάς, τις πονηρές κινήσεις των λογισμών του, τις επιβουλές και τις κλοπές κι ενέδρες των ακαθάρτων πνευμάτων. Έτσι βλέπει καθαρά, σαν σε καθρέπτη, όλα του τα σφάλματα μέχρι τα παραμικρά κι έτσι επικαλείται τον Κύριον Ιησούν σε βοήθεια και ζητεί συγχώρεση, μετανοεί, λυπείται, προσθέτει πένθος στο πένθος, ταπείνωση στην ταπείνωση και κάνει όσα μπορεί, για να διορθωθεί και να μην αμαρτάνει πλέον. Για τούτο και περί της νοεράς προσευχής είπε ο Αγ. Ιωάννης της Κλίμακος: «Την κατάσταση που επικρατεί μέσα σου η προσευχή σου θα την φανερώσει. Καθρέπτην αυτήν έχουν δώσει για τους μοναχούς, οι Θεολόγοι».
Τέταρτος καρπός της νοεράς προσευχής είναι η καθαρότητα της ανθρωπίνης φύσεως και η μετά την κάθαρση διδομένη υπερφυσική ενέργεια του Αγ. Πνεύματος. Οι Αγ. Πατέρες μετά τις νηστείες, αγρυπνίες, γονυκλισίες και λοιπές κακοπάθειες του σώματος, για να καθαρίσουν την ανθρώπινη φύση από τα πάθη, επενόησαν και τη μέθοδο της επιστροφής του νου στην καρδιά. Έτσι αφʼ ενός καθαρίζονται ευκολότερα ο νους και η καρδιά, που είναι τα πλέον ευκολότρεπτα στο κακό και αφʼ ετέρου κάνουν κατάλληλη την ανθρώπινη φύση να δεχθεί την υπερφυσική Χάρη κι ενέργεια του Θεού. Έτσι μπορεί το να αγαπήσει ο άνθρωπος τον Θεόν εξ όλης της ψυχής του, εξ όλης της καρδίας του, εξ όλης της ισχύος του και εξ όλης της διανοίας του, κατά την πρώτην εντολήν…
ΜΕΛΕΤΗΜΑ 15ον
Πέμπτος καρπός της νοεράς προσευχής είναι ότι, εάν ο νους συνηθίσει να μπαίνει στην καρδιά και να συνομιλεί με τον ενδιάθετο λόγο και να βρίσκει το θέλημα του, δεν μένει χωρίς χαρά και ευφροσύνη. Συμβαίνει δηλαδή κάτι παρόμοιο με κάποιον ξενιτεμένο, που, όταν γυρίσει στο σπίτι του, χαίρεται και ευφραίνεται, που αξιώθηκε να δει τη γυναίκα και τα παιδιά του ύστερα από τόσα χρόνια ξενιτιάς. Έτσι συμβαίνει και στο νουν, όταν εισέλθει στην καρδιά του, καθώς λέει και ο Θείος Νικηφόρος ο μονάζων: «Όπως ο άνδρας που έλειπε καιρό από το σπίτι του, όταν επιστρέψει, γίνεται έξαλλος από τη χαρά του, έτσι και ο νους, όταν ενωθεί με την ψυχή, γεμίζει από ανείπωτη χαρά κι ευφροσύνη».
Αφήνω κατά μέρος όλα τα άλλα αγαθά κι υπερφυσικά χαρίσματα, τα οποία αξιώνεται ο πιστός από τη νοερά τούτη επιστροφή του νου και την καρδιακή προσευχή. Μπορείς, αδελφέ μου, να φυλάξεις το νου και την καρδιά σου άν όχι τελείως καθαρά και απαθή- γιατί τούτο είναι δύσκολο να το πετύχεις μέσα στον κόσμο-, τουλάχιστον ολιγοπαθή και όσο σου είναι δυνατόν καθαρά. Η Αγ. Γραφή λέει: «Φύλαγε τον εαυτό σου και μην αφήνεις κανένα κρυφό λογισμό να γίνει ανόμημα στην καρδιά σου». Και ο Σολομών παραγγέλλει: «Πρόσεχε όλες τις πόρτες της καρδιάς σου, γιατί όλες είναι έξοδοι προς την ζωήν».
Ο Αγ. Νικόδημος ο Αγιορείτης εκφράζεται ως εξής για τη συνεχή επίκληση του ονόματος του Ιησού:
«Ο Ιησούς ας είναι το γλυκύ μελέτημα της καρδιάς σου.
Ο Ιησούς ας είναι το εντρύφημα της γλώσσας σου.
Ο Ιησούς ας είναι το συνεχές αδολέσχημα και η ιδέα του νου σου.
Ο Ιησούς ας είναι η αναπνοή σου και ποτέ να μη χορταίνεις επικαλούμενος τον Ιησούν.
Από αυτή τη συνεχή και γλυκύτατη μνήμη του Ιησού θέλουν εμφυτευθεί και γίνουν μεγάλα δένδρα οι τρεις εκείνες μεγάλες και θεολογικές αρετές, η πίστη, η ελπίς και η αγάπη».
Λοιπόν και συ, αδελφέ μου, λέγε το όνομα του Ιησού με αγάπη και δάκρυα, διότι κατά τον Αγ. Ισαάκ «Η θύμηση των αγαπημένων προκαλεί δάκρυα». Όταν έτσι κάνεις, ύστερα από λίγο καιρό θα έχεις τη συναίσθηση ότι η προσευχή του Χριστού πέρασε από τα χείλη στην καρδιά σου και στον κάθε χτύπο της επαναλαμβάνονται οι λέξεις της. Τα μάτια σου τότε θα σου φαίνεται ότι θα βλέπουν με την καρδιά σου και μέσα της θα νιώθεις κάτι σαν ελαφρό πόνο, ενώ στη σκέψη σου θα βασιλεύει μεγάλη αγάπη για τον Κύριον Ιησούν. Όποιος ασχολείται με την αδιάκοπη εσωτερική προσευχή όχι μόνο σωφρονεί, αλλά και βλέπει καλά και θεολογεί: «Ζείτε αγνή πνευματική ζωή και τότε δεν θα υποκύπτετε στις επιθυμίες της σάρκας», λέει ο Θ. Παύλος. Η προσευχή είναι ένα λειτούργημα που βοηθάει τον άνθρωπο να επικοινωνεί με το Δημιουργό του. Όλοι οι άγιοι Πατέρες στην κατά κόσμο ζωή τους την προσευχή είχαν κάνει καθημερινή απασχόληση τους και κυριαρχικό βίωμα τους.
Πέμπτος καρπός της νοεράς προσευχής είναι ότι, εάν ο νους συνηθίσει να μπαίνει στην καρδιά και να συνομιλεί με τον ενδιάθετο λόγο και να βρίσκει το θέλημα του, δεν μένει χωρίς χαρά και ευφροσύνη. Συμβαίνει δηλαδή κάτι παρόμοιο με κάποιον ξενιτεμένο, που, όταν γυρίσει στο σπίτι του, χαίρεται και ευφραίνεται, που αξιώθηκε να δει τη γυναίκα και τα παιδιά του ύστερα από τόσα χρόνια ξενιτιάς. Έτσι συμβαίνει και στο νουν, όταν εισέλθει στην καρδιά του, καθώς λέει και ο Θείος Νικηφόρος ο μονάζων: «Όπως ο άνδρας που έλειπε καιρό από το σπίτι του, όταν επιστρέψει, γίνεται έξαλλος από τη χαρά του, έτσι και ο νους, όταν ενωθεί με την ψυχή, γεμίζει από ανείπωτη χαρά κι ευφροσύνη».
Αφήνω κατά μέρος όλα τα άλλα αγαθά κι υπερφυσικά χαρίσματα, τα οποία αξιώνεται ο πιστός από τη νοερά τούτη επιστροφή του νου και την καρδιακή προσευχή. Μπορείς, αδελφέ μου, να φυλάξεις το νου και την καρδιά σου άν όχι τελείως καθαρά και απαθή- γιατί τούτο είναι δύσκολο να το πετύχεις μέσα στον κόσμο-, τουλάχιστον ολιγοπαθή και όσο σου είναι δυνατόν καθαρά. Η Αγ. Γραφή λέει: «Φύλαγε τον εαυτό σου και μην αφήνεις κανένα κρυφό λογισμό να γίνει ανόμημα στην καρδιά σου». Και ο Σολομών παραγγέλλει: «Πρόσεχε όλες τις πόρτες της καρδιάς σου, γιατί όλες είναι έξοδοι προς την ζωήν».
Ο Αγ. Νικόδημος ο Αγιορείτης εκφράζεται ως εξής για τη συνεχή επίκληση του ονόματος του Ιησού:
«Ο Ιησούς ας είναι το γλυκύ μελέτημα της καρδιάς σου.
Ο Ιησούς ας είναι το εντρύφημα της γλώσσας σου.
Ο Ιησούς ας είναι το συνεχές αδολέσχημα και η ιδέα του νου σου.
Ο Ιησούς ας είναι η αναπνοή σου και ποτέ να μη χορταίνεις επικαλούμενος τον Ιησούν.
Από αυτή τη συνεχή και γλυκύτατη μνήμη του Ιησού θέλουν εμφυτευθεί και γίνουν μεγάλα δένδρα οι τρεις εκείνες μεγάλες και θεολογικές αρετές, η πίστη, η ελπίς και η αγάπη».
Λοιπόν και συ, αδελφέ μου, λέγε το όνομα του Ιησού με αγάπη και δάκρυα, διότι κατά τον Αγ. Ισαάκ «Η θύμηση των αγαπημένων προκαλεί δάκρυα». Όταν έτσι κάνεις, ύστερα από λίγο καιρό θα έχεις τη συναίσθηση ότι η προσευχή του Χριστού πέρασε από τα χείλη στην καρδιά σου και στον κάθε χτύπο της επαναλαμβάνονται οι λέξεις της. Τα μάτια σου τότε θα σου φαίνεται ότι θα βλέπουν με την καρδιά σου και μέσα της θα νιώθεις κάτι σαν ελαφρό πόνο, ενώ στη σκέψη σου θα βασιλεύει μεγάλη αγάπη για τον Κύριον Ιησούν. Όποιος ασχολείται με την αδιάκοπη εσωτερική προσευχή όχι μόνο σωφρονεί, αλλά και βλέπει καλά και θεολογεί: «Ζείτε αγνή πνευματική ζωή και τότε δεν θα υποκύπτετε στις επιθυμίες της σάρκας», λέει ο Θ. Παύλος. Η προσευχή είναι ένα λειτούργημα που βοηθάει τον άνθρωπο να επικοινωνεί με το Δημιουργό του. Όλοι οι άγιοι Πατέρες στην κατά κόσμο ζωή τους την προσευχή είχαν κάνει καθημερινή απασχόληση τους και κυριαρχικό βίωμα τους.
ΜΕΛΕΤΗΜΑ 16ον
Ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης γράφει: Οι τρόποι με τους οποίους πρέπει να προσεύχεσαι είναι δύο, εσωτερικός και εξωτερικός. Ο εσωτερικός είναι το να βιάζεσαι να συμμαζώνεις το νου σου στα λόγια της προσευχής κι άλλο κανένα πράγμα να μην τον αφήνεις να συλλογίζεται στοχαζόμενος ότι παρίστασαι ενώπιον του Θεού. Και για να συμμαζώνεται ο νους σου ευκολότερα βάστα και λίγο την αναπνοή σου. Την δε καρδιά σου κάνε την να νοστιμεύεται στα λεγόμενα, καθώς νοστιμεύεται και στα καλά φαγητά. Να έχεις ταπείνωση, συντριβή και κατάνυξη, και άλλοτε μεν να προσεύχεσαι με το νου και την καρδιά, που είναι καλύτερο, άλλοτε δε και με το στόμα.
Ο δε εξωτερικός τρόπος, κατά τον αυτόν Αγ. Νικόδημον, είναι το να προσεύχεσαι πότε σκύβοντας κάτω την κεφαλή σου, σαν τον τελώνη, πότε στεκόμενος, πότε γονατιστός και πότε σηκώνοντας τα χέρια σου. Όλοι αυτοί οι τρόποι είναι μαρτυρημένοι από τις Θείες Γραφές.
Ο καιρός της προσευχής είναι το να προσεύχεσαι στους διορισμένους από την Εκκλησία επτά καιρούς (=εσπερινόν, απόδειπνον, μεσονυκτικόν, όρθρον και ώρες) κατά το ψαλμικό «Επτά φορές τη μέρα Σε ύμνησα». Ιδιαίτερα να βιάζεις τον εαυτό σου στο να προσεύχεσαι παντοτινά και αδιάλειπτα, καθώς παραγγέλλει ο Απ. Παύλος «Αδιαλείπτως προσεύχεσθε». Να προσεύχεσαι λοιπόν και όταν κάνεις την τέχνη σου ή άλλη σου υπηρεσία και να τις αρταίνεις με την προσευχή ωσάν με αλάτι, κατά τον Μέγαν Βασίλειον.
Ο τόπος της προσευχής κατά πρώτον λόγον είναι ο ναός. Κατά δεύτερον λόγον να είναι ο πλέον ήσυχος τόπος του σπιτιού σουR διότι βλέπουμε και τον Απ. Πέτρο που «ανέβη πάνω στο δώμα του σπιτιού να προσευχηθεί».
Λοιπόν με τέτοιο τρόπο προσευχόμενος ομολόγησε ότι όλη σου η ελπίδα και δύναμη είναι ακουμβισμένη πάνω στη δύναμη του λυτρωτού σου και όσο Εκείνος σε κρατάει να μη πέσεις, τόσο θέλεις μείνει όρθιος και από τους πειρασμούς ανίκητος!. Και συνεχίζει ο Αγ. Νικόδημος: «Κάμε απόφαση, ότι από τώρα και εμπρός νʼ αφιερώνεσαι κάθε μέρα στο Δεσπότη Χριστό και να μη αποκάμης ζητώντας Του έλεος και όλα τα προς σωτηρίαν αιτήματα». Και αν δεν σου τα δώσει, λέγει ο Μέγας Βασίλειος: «Κι άν περάση μήνας κι άν χρόνος κι αν τρία ή τέσσερα και περισσότερα έτη, ώσπου να εισακουσθείς, μη παραιτείσαι, αλλά με πίστη ζήτα πάντοτε υπηρετώντας το αγαθόν». Επειδή βλέπουμε τον δίκαιον εκείνον Ισαάκ, που παρακαλούσε τον Θεό είκοσι ολόκληρα χρόνια, για να του δώσει παιδί και ύστερα τον εισήκουσε. Και πολλοί από τους Αγίους εφώναζαν στο Θεό κάθε μέρα «έλεος, έλεος, έλεος», άλλος επί πενήντα και άλλος εξήντα χρόνια και ύστερα έπαιρναν το ζητούμενο ή στον καιρόν της ζωής ή στον καιρό του θανάτου!..
Κατά τον Μέγα Βασίλειο κάνει τούτο ο Θεός και δεν μας δίνει εύκολα το ζητούμενο και γιʼ άλλες αιτίες, που Αυτός ξέρει, κυρίως όμως, για να μας κάνει να στεκόμαστε πάντοτε κοντά Του και για να φυλάξουμε αυτό, που πήραμε με τόσες δυσκολίες.
Παρακάλεσε τον Κύριον, αδελφέ μου, να σου δώσει αυτό το πνεύμα και χάρισμα της προσευχής, με το οποίον ωσάν με ένα χρυσό κλειδί να μπορείς νʼ ανοίγεις σε κάθε καιρό κατά τις ανάγκες σου τους θησαυρούς της χάριτος και βοήθειας Του.
Ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης γράφει: Οι τρόποι με τους οποίους πρέπει να προσεύχεσαι είναι δύο, εσωτερικός και εξωτερικός. Ο εσωτερικός είναι το να βιάζεσαι να συμμαζώνεις το νου σου στα λόγια της προσευχής κι άλλο κανένα πράγμα να μην τον αφήνεις να συλλογίζεται στοχαζόμενος ότι παρίστασαι ενώπιον του Θεού. Και για να συμμαζώνεται ο νους σου ευκολότερα βάστα και λίγο την αναπνοή σου. Την δε καρδιά σου κάνε την να νοστιμεύεται στα λεγόμενα, καθώς νοστιμεύεται και στα καλά φαγητά. Να έχεις ταπείνωση, συντριβή και κατάνυξη, και άλλοτε μεν να προσεύχεσαι με το νου και την καρδιά, που είναι καλύτερο, άλλοτε δε και με το στόμα.
Ο δε εξωτερικός τρόπος, κατά τον αυτόν Αγ. Νικόδημον, είναι το να προσεύχεσαι πότε σκύβοντας κάτω την κεφαλή σου, σαν τον τελώνη, πότε στεκόμενος, πότε γονατιστός και πότε σηκώνοντας τα χέρια σου. Όλοι αυτοί οι τρόποι είναι μαρτυρημένοι από τις Θείες Γραφές.
Ο καιρός της προσευχής είναι το να προσεύχεσαι στους διορισμένους από την Εκκλησία επτά καιρούς (=εσπερινόν, απόδειπνον, μεσονυκτικόν, όρθρον και ώρες) κατά το ψαλμικό «Επτά φορές τη μέρα Σε ύμνησα». Ιδιαίτερα να βιάζεις τον εαυτό σου στο να προσεύχεσαι παντοτινά και αδιάλειπτα, καθώς παραγγέλλει ο Απ. Παύλος «Αδιαλείπτως προσεύχεσθε». Να προσεύχεσαι λοιπόν και όταν κάνεις την τέχνη σου ή άλλη σου υπηρεσία και να τις αρταίνεις με την προσευχή ωσάν με αλάτι, κατά τον Μέγαν Βασίλειον.
Ο τόπος της προσευχής κατά πρώτον λόγον είναι ο ναός. Κατά δεύτερον λόγον να είναι ο πλέον ήσυχος τόπος του σπιτιού σουR διότι βλέπουμε και τον Απ. Πέτρο που «ανέβη πάνω στο δώμα του σπιτιού να προσευχηθεί».
Λοιπόν με τέτοιο τρόπο προσευχόμενος ομολόγησε ότι όλη σου η ελπίδα και δύναμη είναι ακουμβισμένη πάνω στη δύναμη του λυτρωτού σου και όσο Εκείνος σε κρατάει να μη πέσεις, τόσο θέλεις μείνει όρθιος και από τους πειρασμούς ανίκητος!. Και συνεχίζει ο Αγ. Νικόδημος: «Κάμε απόφαση, ότι από τώρα και εμπρός νʼ αφιερώνεσαι κάθε μέρα στο Δεσπότη Χριστό και να μη αποκάμης ζητώντας Του έλεος και όλα τα προς σωτηρίαν αιτήματα». Και αν δεν σου τα δώσει, λέγει ο Μέγας Βασίλειος: «Κι άν περάση μήνας κι άν χρόνος κι αν τρία ή τέσσερα και περισσότερα έτη, ώσπου να εισακουσθείς, μη παραιτείσαι, αλλά με πίστη ζήτα πάντοτε υπηρετώντας το αγαθόν». Επειδή βλέπουμε τον δίκαιον εκείνον Ισαάκ, που παρακαλούσε τον Θεό είκοσι ολόκληρα χρόνια, για να του δώσει παιδί και ύστερα τον εισήκουσε. Και πολλοί από τους Αγίους εφώναζαν στο Θεό κάθε μέρα «έλεος, έλεος, έλεος», άλλος επί πενήντα και άλλος εξήντα χρόνια και ύστερα έπαιρναν το ζητούμενο ή στον καιρόν της ζωής ή στον καιρό του θανάτου!..
Κατά τον Μέγα Βασίλειο κάνει τούτο ο Θεός και δεν μας δίνει εύκολα το ζητούμενο και γιʼ άλλες αιτίες, που Αυτός ξέρει, κυρίως όμως, για να μας κάνει να στεκόμαστε πάντοτε κοντά Του και για να φυλάξουμε αυτό, που πήραμε με τόσες δυσκολίες.
Παρακάλεσε τον Κύριον, αδελφέ μου, να σου δώσει αυτό το πνεύμα και χάρισμα της προσευχής, με το οποίον ωσάν με ένα χρυσό κλειδί να μπορείς νʼ ανοίγεις σε κάθε καιρό κατά τις ανάγκες σου τους θησαυρούς της χάριτος και βοήθειας Του.
ΜΕΛΕΤΗΜΑ 17ον
Άς δούμε όμως τι λένε και οι άλλοι Άγιοι Πατέρες περί της νοεράς προσευχής:
Ο Άγ. Ησύχιος γράφει για τη προσευχή: «Από τη συνεχή μνήμη και επίκληση του Κυρίου Ιησού προέρχεται μέσα στο νου μας μια θεϊκή κατάσταση. Τούτο συμβαίνει, άν επικαλούμεθα τον Κύριον Ιησούν με θέρμη καρδιάς βοώντες προς Αυτόν μέρα-νύχτα, οπότε η συνέχεια γεννάει τη συνήθεια και η συνήθεια γίνεται δεύτερη φύση!… Όταν έρθει σʼ αυτήν την κατάσταση ο νους μας, επιζητεί τους πολέμιους διαβόλους – όπως ο κυνηγητικός σκύλος το λαγό στο δάσος – για να τους εξαφανίσει»!
Ο Άγ. Μακάριος Αιγύπτιος για να μας δείξει ότι συνέχεια και με προσοχή πρέπει να προσευχόμαστε στον Θεό, γράφει: «Καθώς μια οικία, που έχει μέσα της τον νοικοκύρη, είναι καθαρή, έτσι και η ψυχή που έχει μέσα της το Δεσπότη Χριστό διαμένοντα είναι πεντακάθαρη, διότι τον Κύριο με όλους τους πνευματικούς θησαυρούς έχει ένοικον και ηνίοχον!.. Ουαί δε στην ψυχήν εκείνην, της οποίας αποδημεί ο Δεσπότης Χριστός!.. Γιατί τότε η ψυχή αυτή είναι έρημη από αρετές και γεμάτη από κάθε ακαθαρσία και ακαταστασία. Εκεί σειρήνες και δαίμονες κατοικούν, όπως στην ερημωθείσα οικία αίλουροι και σκυλιά και κάθε ακαθαρσία. Ουαί στην ψυχήν εκείνην, η οποία δεν σηκώνεται από το φοβερό πέσιμο της και μέσα της έχει τους δαίμονες, που την πειθαναγκάζουν νʼ αποστρέφεται τον Ουράνιον Νυμφίον της αποσπώντας το νου της από το Νυμφίο Χριστό και παρασύροντας τον στις βιοτικές μέριμνες… Όταν δε η ψυχή αυτή επιστρέψει στον Κύριο επικαλούμενη Αυτόν νύχτα-μέρα, θα «εκδικήσει» αυτήν, όπως υπεσχέθη, και θα καθαρίσει αυτήν από την κακία που έχει μέσα της, οπότε άμωμη και άσπιλη νύμφη θα παραστήσει αυτήν ενώπιον Του.
Εάν δεν πιστεύεις ότι αυτά είναι αληθινά – όπως και είναι – εξέτασε τον εαυτό σου: α) άν σε οδηγεί το Φως το αληθινό και β) αν τρώγεις την αληθινή βρώση και πόση, που είναι ο Κύριος (=Θ. Κοινωνία). Εάν όμως είσαι έρημος και στερείσαι τούτων, ζήτα μέρα και νύχτα να λάβεις αυτά που στερείσαι.
Όταν λοιπόν, αδελφέ μου, βλέπεις τον αισθητόν Ήλιον, ύψωνε τη διάνοια σου στον νοητόν και τούτον ζήτησε, γιατί είσαι τυφλός!. Όταν θεωρείς φως, στρέψε τη ψυχή σου και βλέπε, άν βρήκες το αληθινό και αγαθό φως!… Διότι όλος αυτός ο φαινόμενος κόσμος είναι σκιά του νοητού και αοράτου κόσμου. Έτσι παρά τον φαινόμενον άνθρωπον υπάρχει και άλλος αφανής!… Και μάτια, που τύφλωσε ο σατανάς και αυτιά που εκούφανε ο μισόκαλος. Και τούτον τον έσω άνθρωπον ήλθε νʼ αποκαταστήσει υγιή ο Κύριος Ιησούς, «εις όν άμα τω Πατρί και Πνεύματι Αγίω πρέπει τιμή και δόξα αιώνιος. Αμήν»
Άς δούμε όμως τι λένε και οι άλλοι Άγιοι Πατέρες περί της νοεράς προσευχής:
Ο Άγ. Ησύχιος γράφει για τη προσευχή: «Από τη συνεχή μνήμη και επίκληση του Κυρίου Ιησού προέρχεται μέσα στο νου μας μια θεϊκή κατάσταση. Τούτο συμβαίνει, άν επικαλούμεθα τον Κύριον Ιησούν με θέρμη καρδιάς βοώντες προς Αυτόν μέρα-νύχτα, οπότε η συνέχεια γεννάει τη συνήθεια και η συνήθεια γίνεται δεύτερη φύση!… Όταν έρθει σʼ αυτήν την κατάσταση ο νους μας, επιζητεί τους πολέμιους διαβόλους – όπως ο κυνηγητικός σκύλος το λαγό στο δάσος – για να τους εξαφανίσει»!
Ο Άγ. Μακάριος Αιγύπτιος για να μας δείξει ότι συνέχεια και με προσοχή πρέπει να προσευχόμαστε στον Θεό, γράφει: «Καθώς μια οικία, που έχει μέσα της τον νοικοκύρη, είναι καθαρή, έτσι και η ψυχή που έχει μέσα της το Δεσπότη Χριστό διαμένοντα είναι πεντακάθαρη, διότι τον Κύριο με όλους τους πνευματικούς θησαυρούς έχει ένοικον και ηνίοχον!.. Ουαί δε στην ψυχήν εκείνην, της οποίας αποδημεί ο Δεσπότης Χριστός!.. Γιατί τότε η ψυχή αυτή είναι έρημη από αρετές και γεμάτη από κάθε ακαθαρσία και ακαταστασία. Εκεί σειρήνες και δαίμονες κατοικούν, όπως στην ερημωθείσα οικία αίλουροι και σκυλιά και κάθε ακαθαρσία. Ουαί στην ψυχήν εκείνην, η οποία δεν σηκώνεται από το φοβερό πέσιμο της και μέσα της έχει τους δαίμονες, που την πειθαναγκάζουν νʼ αποστρέφεται τον Ουράνιον Νυμφίον της αποσπώντας το νου της από το Νυμφίο Χριστό και παρασύροντας τον στις βιοτικές μέριμνες… Όταν δε η ψυχή αυτή επιστρέψει στον Κύριο επικαλούμενη Αυτόν νύχτα-μέρα, θα «εκδικήσει» αυτήν, όπως υπεσχέθη, και θα καθαρίσει αυτήν από την κακία που έχει μέσα της, οπότε άμωμη και άσπιλη νύμφη θα παραστήσει αυτήν ενώπιον Του.
Εάν δεν πιστεύεις ότι αυτά είναι αληθινά – όπως και είναι – εξέτασε τον εαυτό σου: α) άν σε οδηγεί το Φως το αληθινό και β) αν τρώγεις την αληθινή βρώση και πόση, που είναι ο Κύριος (=Θ. Κοινωνία). Εάν όμως είσαι έρημος και στερείσαι τούτων, ζήτα μέρα και νύχτα να λάβεις αυτά που στερείσαι.
Όταν λοιπόν, αδελφέ μου, βλέπεις τον αισθητόν Ήλιον, ύψωνε τη διάνοια σου στον νοητόν και τούτον ζήτησε, γιατί είσαι τυφλός!. Όταν θεωρείς φως, στρέψε τη ψυχή σου και βλέπε, άν βρήκες το αληθινό και αγαθό φως!… Διότι όλος αυτός ο φαινόμενος κόσμος είναι σκιά του νοητού και αοράτου κόσμου. Έτσι παρά τον φαινόμενον άνθρωπον υπάρχει και άλλος αφανής!… Και μάτια, που τύφλωσε ο σατανάς και αυτιά που εκούφανε ο μισόκαλος. Και τούτον τον έσω άνθρωπον ήλθε νʼ αποκαταστήσει υγιή ο Κύριος Ιησούς, «εις όν άμα τω Πατρί και Πνεύματι Αγίω πρέπει τιμή και δόξα αιώνιος. Αμήν»
ΜΕΛΕΤΗΜΑ 18ον
Ο Άγιος Νικηφόρος γράφει τα παρακάτω για την πνοή και την αναπνοή: «…Σύ λοιπόν, αδελφέ μου, αφού καθήσεις και συγκεντρώσεις το νού σου, εισάγαγε αυτόν στην οπή της μύτης, με την οποία μπαίνει ο αέρας, και βίασε το νού σου να συνεισέλθει στην καρδιά σου, και δεν θα μείνεις χωρίς χαρά κι ευφροσύνη!.. Συνήθιζε να μην εξέρχεται γρήγορα ο νους σου από την καρδιά σου, όπου ευχαριστείται και κατά το λόγιο του Κυρίου «Η Βασιλεία των Ουρανών εντός ημών εστί». Οπότε με την καθαρή προσευχή όλα τα εκτός τα αποστρέφεται και τα μισεί».
Ο Θεοφύλακτος στις Επιστολές του προς τους Μοναχούς και τις Μοναχές, γράφει: «Όλοι οι Χριστιανοί, μικροί και μεγάλοι, άνδρες και γυναίκες, μάλιστα δε οι Μοναχοί και οι Μοναχές πρέπει να προσεύχονται και εκεί που δουλεύουν τις τέχνες τους και όταν τρώγουν και όταν περπατούν λέγοντες πότε με το στόμα και πότε με το νου και την καρδιά τη σύντομη ευχή «Κύριε Ιησού Χριστέ, Υιέ του Θεού, ελέησον με». Και μʼ αυτή νʼ αρταίνουν και σαν με αλάτι νʼ αλατίζουν τις εργασίες τους. Ευλογούνται μʼ αυτή όλες τους οι υποθέσεις και αγιάζονται τα στόματα και οι καρδιές τους δια του Αγίου Ονόματος του Κυρίου Ιησού. Για τούτο και ο Θείος Χρυσόστομος παραγγέλλει σʼ όλους τους τεχνίτες τούτα: «Είσαι χειροτέχνης; Ψάλλε. Κάθεσαι; Ψάλλε. Είναι μεγάλος βοηθός ο Ψαλμός».
Ο κάθε Χριστιανός οφείλει πάντοτε να θυμάται το Θεό και να Τον αγαπάει. Επειδή μʼ όποιο πράγμα έχει δεθεί η καρδιά μας, εκείνο μας τραβάει πάντα κοντά Του, και αυτό πρέπει να είναι ο Θεός. Κι όταν η καρδιά μας ποθεί το Θεό, Αυτός είναι και ο Κύριος της. Όχι μόνον όταν ευτυχούμε στη ζωή μας, αλλά και όλον τον άλλο χρόνο να προσευχόμαστε. «Πάντοτε να χαίρεσθε και συνέχεια να προσεύχεσθε», μας συμβουλεύει και ο Θ. Παύλος.
Κατά την αποστολική υποθήκη ο καλός Χριστιανός ό,τι κάνει το κάνει για τη δόξα του Θεού. Έτσι κάθε πράξη και λόγος και κάθε ενέργεια αποτελεί νοερά προσευχή. «Προσεύχεται για μας πάντοτε ο νους, όταν ξεφράξουμε όλες τις διεξόδους της μνήμης για το Θεό, γιατί δουλειά του πρέπει να είναι οι θεάρεστες σκέψεις» λέει ο Αγ. Διάδοχος. «Ας μη προφασιζόμαστε λέγοντας πως είναι δυνατό να προσευχηθεί εκείνος που εργάζεται στις βιοτικές ασχολίες, αφού δεν μπορεί την ώρα της δουλειάς να πάει στο Ναό. Γιατί όπου και να είσαι μπορείς να προσευχηθείς. Κανένας τόπος δεν εμποδίζει και καμμιά ώρα δεν είναι ακατάλληλη. Κι άν τα γόνατα δεν κλίνεις κι άν το στήθος δεν χτυπήσεις και τα χέρια σου στον Ουρανό δεν σηκώσεις, αρκεί μόνο διάνοια καθαρή να δείξεις και δημιούργησες ό,τι χρειάζεται για προσευχή», γράφει ο Ι. Χρυσόστομος. Φοβερός είναι και ο λόγος Γέροντος: «Αν ο μοναχός νομίζει πως μόνον όταν βρίσκεται σε στάση προσευχής, τότε μόνον προσεύχεται, ο μοναχός αυτός καθόλου δεν προσεύχεται».
Ο Άγιος Νικηφόρος γράφει τα παρακάτω για την πνοή και την αναπνοή: «…Σύ λοιπόν, αδελφέ μου, αφού καθήσεις και συγκεντρώσεις το νού σου, εισάγαγε αυτόν στην οπή της μύτης, με την οποία μπαίνει ο αέρας, και βίασε το νού σου να συνεισέλθει στην καρδιά σου, και δεν θα μείνεις χωρίς χαρά κι ευφροσύνη!.. Συνήθιζε να μην εξέρχεται γρήγορα ο νους σου από την καρδιά σου, όπου ευχαριστείται και κατά το λόγιο του Κυρίου «Η Βασιλεία των Ουρανών εντός ημών εστί». Οπότε με την καθαρή προσευχή όλα τα εκτός τα αποστρέφεται και τα μισεί».
Ο Θεοφύλακτος στις Επιστολές του προς τους Μοναχούς και τις Μοναχές, γράφει: «Όλοι οι Χριστιανοί, μικροί και μεγάλοι, άνδρες και γυναίκες, μάλιστα δε οι Μοναχοί και οι Μοναχές πρέπει να προσεύχονται και εκεί που δουλεύουν τις τέχνες τους και όταν τρώγουν και όταν περπατούν λέγοντες πότε με το στόμα και πότε με το νου και την καρδιά τη σύντομη ευχή «Κύριε Ιησού Χριστέ, Υιέ του Θεού, ελέησον με». Και μʼ αυτή νʼ αρταίνουν και σαν με αλάτι νʼ αλατίζουν τις εργασίες τους. Ευλογούνται μʼ αυτή όλες τους οι υποθέσεις και αγιάζονται τα στόματα και οι καρδιές τους δια του Αγίου Ονόματος του Κυρίου Ιησού. Για τούτο και ο Θείος Χρυσόστομος παραγγέλλει σʼ όλους τους τεχνίτες τούτα: «Είσαι χειροτέχνης; Ψάλλε. Κάθεσαι; Ψάλλε. Είναι μεγάλος βοηθός ο Ψαλμός».
Ο κάθε Χριστιανός οφείλει πάντοτε να θυμάται το Θεό και να Τον αγαπάει. Επειδή μʼ όποιο πράγμα έχει δεθεί η καρδιά μας, εκείνο μας τραβάει πάντα κοντά Του, και αυτό πρέπει να είναι ο Θεός. Κι όταν η καρδιά μας ποθεί το Θεό, Αυτός είναι και ο Κύριος της. Όχι μόνον όταν ευτυχούμε στη ζωή μας, αλλά και όλον τον άλλο χρόνο να προσευχόμαστε. «Πάντοτε να χαίρεσθε και συνέχεια να προσεύχεσθε», μας συμβουλεύει και ο Θ. Παύλος.
Κατά την αποστολική υποθήκη ο καλός Χριστιανός ό,τι κάνει το κάνει για τη δόξα του Θεού. Έτσι κάθε πράξη και λόγος και κάθε ενέργεια αποτελεί νοερά προσευχή. «Προσεύχεται για μας πάντοτε ο νους, όταν ξεφράξουμε όλες τις διεξόδους της μνήμης για το Θεό, γιατί δουλειά του πρέπει να είναι οι θεάρεστες σκέψεις» λέει ο Αγ. Διάδοχος. «Ας μη προφασιζόμαστε λέγοντας πως είναι δυνατό να προσευχηθεί εκείνος που εργάζεται στις βιοτικές ασχολίες, αφού δεν μπορεί την ώρα της δουλειάς να πάει στο Ναό. Γιατί όπου και να είσαι μπορείς να προσευχηθείς. Κανένας τόπος δεν εμποδίζει και καμμιά ώρα δεν είναι ακατάλληλη. Κι άν τα γόνατα δεν κλίνεις κι άν το στήθος δεν χτυπήσεις και τα χέρια σου στον Ουρανό δεν σηκώσεις, αρκεί μόνο διάνοια καθαρή να δείξεις και δημιούργησες ό,τι χρειάζεται για προσευχή», γράφει ο Ι. Χρυσόστομος. Φοβερός είναι και ο λόγος Γέροντος: «Αν ο μοναχός νομίζει πως μόνον όταν βρίσκεται σε στάση προσευχής, τότε μόνον προσεύχεται, ο μοναχός αυτός καθόλου δεν προσεύχεται».
ΜΕΛΕΤΗΜΑ 19ον
Ο Άγ. Ιωάννης ο Χρυσόστομος στο λόγο του περί νήψεως και προσευχής, λέει τα πιο κάτω: «Αδελφοί, νʼασχολείσθε πάντοτε με τη νοερά προσευχή και να μην απομακρύνεστε από τον Κύριο Ιησούν, μέχρις ότου πετύχετε τα ελέη Του και τους οικτιρμούς Του. Να μη ζητάτε τίποτε άλλο ειμή το άπειρον αυτού έλεος και τούτο αρκεί για τη σωτηρία σας. Ζητούντες δε το έλεος του Θεού, να βοάτε με ταπεινή και συντριμμένη καρδιά από το πρωί μέχρι το βράδυ και άν είναι δυνατόν και όλη τη νύχτα λέγοντας συνέχεια «Κύριε Ιησού Χριστέ, Υιέ του Θεού, ελέησον ημάς».
Όθεν σας παρακαλώ, αδελφοί, βιάζετε το νου σας στην ευχή τούτη μέχρι θανάτου. Γιατί το έργο αυτό της προσευχής απαιτεί βία μεγάλη, γιατί το πολεμούν οι δαίμονες και στενή και θλιμμένη είναι η οδός, που οδηγεί στην αιώνια ζωή και όσοι βιάζονται εισέρχονται, όπως είπε και το αψευδές στόμα του Κυρίου μας.
Και δεύτερον παρακαλώ, αδελφοί, μη ξεκόβετε την καρδιά σας και το νου σας από τον Θεό, αλλά προσέχετε να κρατάτε την καρδιά σας καθαρή από κάθε πονηρό λογισμό επικαλούμενοι το όνομα του Κυρίου Ιησού, έως ότου φυτευθεί στις καρδιές σας το σωτήριο και πανάγιο όνομα του Κυρίου Ιησού και μορφωθεί μέσα σας ο Χριστός. Τότε θα νιώσετε μέσα στις καρδιές σας τα υπερφυσικά και ουράνια αυτού χαρίσματα και ενεργείας και μη ξεχνάτε ποτέ ότι «η Βασιλεία των Ουρανών ανήκει σε κείνους που βιάζουν τις θύρες της».
Και τρίτην, αδελφοί, παράκληση σας απευθύνω. Μη παύσετε μήτε νʼ αμελήσετε τον κανόνα τούτο της νοεράς προσευχής, γιατί άκουσα να λέγουν οι Πατέρες μας: Εκείνος που αμελεί τον κανόνα τούτον της προσευχής δεν είναι Χριστιανός! Γιατί ο Χριστιανός κι όταν τρώγει κι όταν πίνει κι όταν κάθεται κι όταν εργάζεται κι όταν βαδίζει, οφείλει να κράζει αδιάκοπα μέσα στην καρδιά του το «Κύριε Ιησού Χριστέ, Υιέ του Θεού, ελέησον με». Κι αυτό ίνα η συνεχής αυτή ενθύμηση του ονόματος του Κυρίου Ιησού κινήσει σε πόλεμο το δράκοντα, που φωλιάζει στις καρδιές μας. Και τότε, είτε τα καλά και θεία χαρίσματα είτε τα κακά και τα πάθη, που κρύβονται μέσα μας, θα βρει και θα τα γνωρίσει με τη νοερά Προσευχή, η με αυτήν ασχολούμενη ψυχή.
Και πρώτον μεν θα γνωρίσει κάθε ρυπαρό και πονηρό μολυσμό, δεύτερον δε θα νιώσει τα καλά και θεία χαρίσματα, διότι η ευχή θα καταβάλει όλη τη δύναμη του διαβόλου, που ενεργεί μέσα μας, και σιγά-σιγά θα την εκμηδενίσει! Το όνομα του Κυρίου Ιησού κατερχόμενο στα βάθη της καρδιάς μας θα κατατροπώσει το δράκοντα τον κρατούντα τις νομές της καρδιάς μας, θα ελευθερώσει την ψυχή μας από την εξουσία του διαβόλου και θα ζωντανέψει αυτήν, που ήταν νεκρή από την αμαρτία! Για τούτο συνέχεια να επικαλείσθε το όνομα του Κυρίου Ιησού, μέχρις ότου η καρδιά καταπιεί τον Κύριον, και πάλιν ο Κύριος καταπιεί την καρδιά, κι έτσι η καρδιά και ο Κύριος γίνουν ένα πράγμα.
Αλλά πρέπει να γνωρίζετε ότι δεν μπορείτε να πετύχετε αυτό το έργο σε μιά ή δυό μέρες, αλλά χρειάζεται και χρόνος μακρύς και αγώνας πολύς, μέχρις ότου να εξέλθει από την καρδιά ο σατανάς, να εισέλθει δε και να ενοικήσει και κατοικήσει σʼ αυτήν ο Δεσπότης Χριστός!.. Τούτο επιβεβαιώνει και ο Θ. Παύλος γράφοντας: «Έχετε να πολεμήσετε εχθρούς όχι αισθητούς και σωματικούς, αλλά ασώματους και αόρατους, τους πονηρούς δαίμονες, τους άρχοντες του σκοτεινού τούτου και παρερχόμενου κόσμου». Ο ίδιος Άγιος λέει για την προσευχή: «Η προσευχή, όταν την κάνουμε με την καρδιά μας, όσο αμαρτωλοί κι άν είμαστε, μας καθαρίζει». Η αγάπη του Θεού είναι πολύ μεγάλη, ενώ εμείς, άν και είμαστε αμαρτωλοί, δεν θέλουμε να δώσουμε ούτε λίγη ώρα για ευχαριστίες στον Θεό, ανταλλάσσουμε δε το χρόνο της προσευχής, που είναι ο πιο πολύτιμος απʼ όλους, με βιοτικές και ανωφελείς φροντίδες, ξεχνώντας το Θεό και το καθήκον και το συμφέρον μας. Εξαιτίας αυτού πολλές φορές παθαίνουμε ατυχήματα και δυστυχήματα, τα οποία πάλι η αγάπη και η πρόνοια του Θεού τα χρησιμοποιεί, για να μας οδηγήσει και να μας διδάξει να στρέψουμε την καρδιά σʼ Εκείνον και να πετύχουμε τη σωτηρία της ψυχής μας.
Ο Άγ. Ιωάννης ο Χρυσόστομος στο λόγο του περί νήψεως και προσευχής, λέει τα πιο κάτω: «Αδελφοί, νʼασχολείσθε πάντοτε με τη νοερά προσευχή και να μην απομακρύνεστε από τον Κύριο Ιησούν, μέχρις ότου πετύχετε τα ελέη Του και τους οικτιρμούς Του. Να μη ζητάτε τίποτε άλλο ειμή το άπειρον αυτού έλεος και τούτο αρκεί για τη σωτηρία σας. Ζητούντες δε το έλεος του Θεού, να βοάτε με ταπεινή και συντριμμένη καρδιά από το πρωί μέχρι το βράδυ και άν είναι δυνατόν και όλη τη νύχτα λέγοντας συνέχεια «Κύριε Ιησού Χριστέ, Υιέ του Θεού, ελέησον ημάς».
Όθεν σας παρακαλώ, αδελφοί, βιάζετε το νου σας στην ευχή τούτη μέχρι θανάτου. Γιατί το έργο αυτό της προσευχής απαιτεί βία μεγάλη, γιατί το πολεμούν οι δαίμονες και στενή και θλιμμένη είναι η οδός, που οδηγεί στην αιώνια ζωή και όσοι βιάζονται εισέρχονται, όπως είπε και το αψευδές στόμα του Κυρίου μας.
Και δεύτερον παρακαλώ, αδελφοί, μη ξεκόβετε την καρδιά σας και το νου σας από τον Θεό, αλλά προσέχετε να κρατάτε την καρδιά σας καθαρή από κάθε πονηρό λογισμό επικαλούμενοι το όνομα του Κυρίου Ιησού, έως ότου φυτευθεί στις καρδιές σας το σωτήριο και πανάγιο όνομα του Κυρίου Ιησού και μορφωθεί μέσα σας ο Χριστός. Τότε θα νιώσετε μέσα στις καρδιές σας τα υπερφυσικά και ουράνια αυτού χαρίσματα και ενεργείας και μη ξεχνάτε ποτέ ότι «η Βασιλεία των Ουρανών ανήκει σε κείνους που βιάζουν τις θύρες της».
Και τρίτην, αδελφοί, παράκληση σας απευθύνω. Μη παύσετε μήτε νʼ αμελήσετε τον κανόνα τούτο της νοεράς προσευχής, γιατί άκουσα να λέγουν οι Πατέρες μας: Εκείνος που αμελεί τον κανόνα τούτον της προσευχής δεν είναι Χριστιανός! Γιατί ο Χριστιανός κι όταν τρώγει κι όταν πίνει κι όταν κάθεται κι όταν εργάζεται κι όταν βαδίζει, οφείλει να κράζει αδιάκοπα μέσα στην καρδιά του το «Κύριε Ιησού Χριστέ, Υιέ του Θεού, ελέησον με». Κι αυτό ίνα η συνεχής αυτή ενθύμηση του ονόματος του Κυρίου Ιησού κινήσει σε πόλεμο το δράκοντα, που φωλιάζει στις καρδιές μας. Και τότε, είτε τα καλά και θεία χαρίσματα είτε τα κακά και τα πάθη, που κρύβονται μέσα μας, θα βρει και θα τα γνωρίσει με τη νοερά Προσευχή, η με αυτήν ασχολούμενη ψυχή.
Και πρώτον μεν θα γνωρίσει κάθε ρυπαρό και πονηρό μολυσμό, δεύτερον δε θα νιώσει τα καλά και θεία χαρίσματα, διότι η ευχή θα καταβάλει όλη τη δύναμη του διαβόλου, που ενεργεί μέσα μας, και σιγά-σιγά θα την εκμηδενίσει! Το όνομα του Κυρίου Ιησού κατερχόμενο στα βάθη της καρδιάς μας θα κατατροπώσει το δράκοντα τον κρατούντα τις νομές της καρδιάς μας, θα ελευθερώσει την ψυχή μας από την εξουσία του διαβόλου και θα ζωντανέψει αυτήν, που ήταν νεκρή από την αμαρτία! Για τούτο συνέχεια να επικαλείσθε το όνομα του Κυρίου Ιησού, μέχρις ότου η καρδιά καταπιεί τον Κύριον, και πάλιν ο Κύριος καταπιεί την καρδιά, κι έτσι η καρδιά και ο Κύριος γίνουν ένα πράγμα.
Αλλά πρέπει να γνωρίζετε ότι δεν μπορείτε να πετύχετε αυτό το έργο σε μιά ή δυό μέρες, αλλά χρειάζεται και χρόνος μακρύς και αγώνας πολύς, μέχρις ότου να εξέλθει από την καρδιά ο σατανάς, να εισέλθει δε και να ενοικήσει και κατοικήσει σʼ αυτήν ο Δεσπότης Χριστός!.. Τούτο επιβεβαιώνει και ο Θ. Παύλος γράφοντας: «Έχετε να πολεμήσετε εχθρούς όχι αισθητούς και σωματικούς, αλλά ασώματους και αόρατους, τους πονηρούς δαίμονες, τους άρχοντες του σκοτεινού τούτου και παρερχόμενου κόσμου». Ο ίδιος Άγιος λέει για την προσευχή: «Η προσευχή, όταν την κάνουμε με την καρδιά μας, όσο αμαρτωλοί κι άν είμαστε, μας καθαρίζει». Η αγάπη του Θεού είναι πολύ μεγάλη, ενώ εμείς, άν και είμαστε αμαρτωλοί, δεν θέλουμε να δώσουμε ούτε λίγη ώρα για ευχαριστίες στον Θεό, ανταλλάσσουμε δε το χρόνο της προσευχής, που είναι ο πιο πολύτιμος απʼ όλους, με βιοτικές και ανωφελείς φροντίδες, ξεχνώντας το Θεό και το καθήκον και το συμφέρον μας. Εξαιτίας αυτού πολλές φορές παθαίνουμε ατυχήματα και δυστυχήματα, τα οποία πάλι η αγάπη και η πρόνοια του Θεού τα χρησιμοποιεί, για να μας οδηγήσει και να μας διδάξει να στρέψουμε την καρδιά σʼ Εκείνον και να πετύχουμε τη σωτηρία της ψυχής μας.