"Αγιον Ορος" Χριστιανικό Ορθόδοξο Φόρουμ

ΙB' Η γλώσσα



Mε την γλώσσαν οι άνθρωποι εξωτερικεύουν τους εσωτερικούς τους διαλογισμούς και επικοινωνούν με τους συνανθρώπους τους. Δυστυχώς ομως με την γλώσσαν τους οι άνθρωποι συχνά παρασύρονται και σε σοβαρά αμαρτήματα, που αποδεικνύονται ολέθρια, τοσον σ' εκείνον που τα διαπράττει οσον και σ' άλλους ανθρώπους. Αξίζει επομένως να προσέξουμε τις σοφές σκέψεις, που ο Σειράχ διατυπώνει γύρω από το θέμα της γλώσσας και της καλής ή κακής χρησιμοποιήσεως της εκ μέρους μας.

1) Προσοχή στα λόγια μας.

Πόσην σημασίαν δίδει ο Σειράχ στην γλώσσαν, ως εκφραστικού οργάνου του ανθρώπου, φανερώνουν οι ακόλουθες παρατηρήσεις του:

«Παιδείαν στόματος ακούσατε, τέκνα, και ο φυλάσσων ού μή αλώ. Εν τοις χείλεσιν αυτού καταληφθήσεται αμαρτωλός, και λοίδορος και υπερήφανος σκανδαλιαθήσονται εν αυτοίς» ( κγ', 7 - 8 ). " Ολίσθημα από εδάφους μάλλον ή από γλώσσης» ( κ', 18 ). «Μακάριος ανήρ, ος ούκ ωλίσθησεν εν στόματι αυτού και ού κατενόγη εν λύπη αμαρτίας» ( ιδ, 1 ).

Με πατρικήν στοργήν λοιπόν ο Σειράχ λέγει προς τους αναγνώστες του συγγράμματος του: Παιδιά μου, ακούστε συμβουλές, που θα σας βοηθήσουν στην ορθήν χρησιμοποίησιν της γλώσσας σας. Όποιος δε θα τις εφαρμόση, δεν θα πέση στην παγίδα των αμαρτημάτων της γλώσσας. Αντίθετα, από τα λόγια του θα συλληφθή ο αμαρτωλός. Αλλά και ο κάθε υβριστής και υπερήφανος, από απροσεξίες στα λόγια του, θα σκοντάψη και θα πέση.

Είναι τόσον σοβαρά τα αμαρτήματα της γλώσσας, προσθέτει ο Σειράχ, ώστε να θεωρήται προτιμότερον να πέση κάποιος στο έδαφος και να κτυπήση, παρά να του ξεφύγουν άπρεπα λόγια. Είναι επομένως ευτυχισμένος ο άνθρωπος εκείνος, από το στόμα του οποίου δεν ξεφεύγουν λόγια αμαρτωλά. Διότι αυτός δεν θα έχη τύψεις συνειδήσεως και δεν θα λυπάται διά τις αμαρτίες του στόματος του.

«Ει τις εν λόγω ού πταιει, ούτος τέλειος ανήρ» ( Ιακ. γ',2 ), γράφει και ο θείος Ιάκωβος. Και τονίζει και αυτός θεοπνεύστως ότι, όποιος κατορθώνει να μη αμαρτάνη με τα λόγια του, αυτός ημπορή να χαρακτηρισθή σαν τέλειος άνθρωπος.

2) η πολυλογία.

Ο σοφός Σειράχ επισημαίνει την πολυλογίαν σαν ένα από τα πιο συνηθισμένα και σοβαρά αμαρτήματα της γλώσσας. Γράφει δε τα εξής σχετικά:

«Ίδε πεpίφραξον το κτήμα σου ακάνθαις, το αργύριόν σου και το χρυσίον σου κατάδησον και τοις λόγοις σου ποίησον ζυγόν και σταθμόν, και τω στόματί σου ποίησον θύραν και μοχλόν» ( κη', 24 - 25 ). «Μή γίνου ταχύς εν γλώσση σου» ( δ', 29 ). «Γίνου ταχύς εν ακροάσει σου» ( ε', 11 ).
"Φοβερός εν πόλει αυτού ανήρ γλωσσώδης, και ο προπετήςεν λόγω αυτού ισηθήσεται».( θ'',18 ).

Πρόσεξε, γράφει ο Σειράχ. ΄Όπως φράσσεις το αγρόκτημα σου με αγκάθια και όπως δένεις σε κομπόδεμα τα αργυρά και χρυσά σου νομίσματα, έτσι πάρε ζυγαριάν και σταθμά, διά να ζυγίζης τα λόγια σου. Και γύρω από το στόμα σου βάλε θύραν και σύρτην, διά να ελέγχης όσα θα λέγης.

«Θού, Κύριε, φυλακήν τω στόματί μου και θύραν περιοχής περί τα χείλη μου» ( Ψαλμ. 140, 3 ), προσεύχεται και ο Δαβίδ. Και ζητά από τον Θεόν να του χαρίση την ικανότητα να περιφρουρή το στόμα και τα χείλη του, ώστε να μη βγαίνουν απ' αυτά λόγια ατελώνιστα και άχρηστα.

Ακόμη, λέγει στον καθένα μας ο Σειράχ, μη αφήνης την γλώσσαν σου να σπεύδη και να λέγη πολλά λόγια. Τουναντίον μάθε να είσαι γρήγορος στο να ακούης. Γίνε «ταχύς εις το ακούσαι, βραδύς εις το λαλήσαι» ( Ιακ. α', 19 ), μας συμβουλεύει και ο θείος Ιάκωβος. Διότι ο αθυρόστομος και πολύλογος άνθρωπος τρομάζει τους συμπολίτες του και γίνεται μισητός σ' αυτούς.

3) Αισχρολογίες και συκοφαντίες.

Σοβαρότερα από την πολυλογίαν και αργολογίαν είναι τα ακάθαρτα και βρωμερά λόγια. Σ' αυτά αναφέρεται και ο Σειράχ και γράφει:

«Έστι λέξις αντιπεριβεβλημένη θανάτω... Απαιδευσίαν ασυρή μη συνεθίσης το στόμα σου, έστι γαρ εν αυτή λόγος αμαρτίας... ΄Ανθρωπος συνεθιζόμενος λόγοις ονειδισμού εν πόσαις ταις ημέραις αυτού ού μη παιδευθή» ( κγ', 12. 13. 15 ).

Υπάρχουν δηλαδή λόγια και φράσεις τόσον βαρειές και απρεπείς, ώστε εκείνοι που τις εκστομίζουν πρέπει να τιμωρούνται με θανατον. Μη συνηθίσετε λοιπόν το στόμα σας σε φράσεις ακάθαρτες και αισχρές. Διότι μέσα σ΄ αυτές υπάρχουν λόγια αμαρτωλά.

΄Όποιος δε άνθρωπος έχει συνηθίσει να λέγη κατά των άλλων λόγια υβριστικά, δεν
πρόκειται ποτέ στην ζωήν του να μορφωθή και να προοδεύση. Βαρύτερο ακόμη αμάρτημα με καταστροφικές συνέπειες είναι οι συκοφαντίες. Αυτό τονίζει και ο Σειράχ με τις ακόλουθες γνώμες του:

«Γλώσσα τρίτη πολλούς εσάλευσε και διέστησεν αυτούς από έθνους εις έθνος και πόλεις οχυράς καθείλε και οικίας μεγιστάνων κατέστρεψε. Γλώσσα τρίτη γυναίκας ανδρείας εξέβαλε και εστέρησεν αυτάς των πόνων αυτών... Πληγή μάστιγος ποιεί μώλωπας, πληγή δε γλώσσης συγκλάσει οστά. Πολλοί έπεσαν εν στοματί μαχαίρας, και ούχ ως οι πεπτωκότες διά γλώσσαν. Μακάριος ο σκεπασθείς απ' αυτής, ος ού διήλθεν εν τω θυμώ αυτής, ος ούχ είλκυσε τον ζυγόν αυτής και εν τοις δεσμοίς αυτής ούκ εδέθη. ο γαρ ζυγός αυτής ζυγός σιδηρούς, και οι δεσμοί αυτής δεσμοί χάλκεοι. Θάνατος πονηρός ο θάνατος αυτής, και λυσιτελής μάλλον ο άδης αυτής, ( κη'. 14-15,17 • 21 ).

Η συκοφαντική δηλαδή γλώσσα επιφέρει πολλές αναστατώσείς και καταστροφές. Αυτή συνετάραξε πολλούς ανθρώπους και συνέβαλε στο να εξορισθούν από το έθνος τους και να καταφύγουν σ' άλλο έθνος. Εκρήμνισεν οχυρωμένες πόλείς και κατέστρεψε αρχοντικές οικογένειες. Ακόμη από συκοφαντίες, που διετύπωσαν γλώσσες δηλητηριώδεις, γυναίκες τίμιες και εργατικές εξεδιώχθησαν από τους συζύγους τους και εστερήθησαν από τους καρπούς των κόπων τους.

Τα κτυπήματα, προσθέτει ο Σειράχ, που δίδονται μ' ένα μαστίγιο, προξενούν στο σώμα μωλωπισμούς και πληγές. Όμως τα συκοφαντικά λόγια σπάζουν κόκκαλα. «Η γλώσσα κόκκαλα δεν έχει και κόκκαλα τσακίζει», όπως λέγει και η λαϊκή παροιμία. Στην ζωήν δε πολλοί είναι εκείνοι, που εφονεύθησαν από κοφτερά μαχαίρια, περισσότεροι όμως είναι εκείνοι, που εκτυπήθησαν και επληγώθησαν από συκοφαντικές γλώσσες. Έτσι θεωρείται ευτυχισμένος όποιος ποτέ δεν έγινε θύμα της σκληρής και συκοφαντικής γλώσσας και δεν αναγκάσθηκε να σηκώση πάνω του τις θλιβερές συνέπειες της συκοφαντίας, που μοιάζει με βαρειά σιδερένια και χάλκινα δεσμά. Διότι πράγματι της συκοφαντίας ο ζυγός είναι βαρύς σαν σίδερο και τα δεσμά της είναι σαν χάλκινες χειροπέδες. Η θλίψις, που αισθάνεται ο συκοφαντημένος, είναι πικρή σαν τον θάνατον. Προτιμότερος ακόμη είναι ο θάνατος και ο Άδης.

4) Το ψευδός.

Ένα από τα βασικά αμαρτήματα, τα οποία πρέπει να αποφεύγουμε, ο Σειράχ θεωρεί και το ψεύδος. Δι' αυτό δε γράφει:

«Μή θέλε ψεύδεσθαι παν ψεύδος, ο γαρ ενδελεχισμός αυτού ούκ εις αγαθόν» ( ζ', 13 ). «Μώμος πονηρός εν ανθρώπω ψεύδος, εν στόματι απαίδευτων ενδελεχισθήσεται. Αιρετόν κλέπτης ή ο ενδελεχίζων ψεύδει,αμφότεροι δε απώλειαν κληρονομήσουσιν. 'Ηθος ανθρώπου ψευδούς ατιμία, και η αισχύνη αυτού μετ' αυτού ενδελεχώς» ( κ'. 24-26 ).

Πρόσεξε, λέγει στον καθένα μας, να μή λέγης κανένα ψευδός. Διότι αν συνηθίσης να λέγης ψέματα, δεν θα σου βγη σε καλό. Διότι το ψεύδος είναι μεγάλη εντροπή διά τον άνθρωπον. Τούτο δε υπάρχει συνεχώς στο στόμα ανθρώπων, που είναι ακαλλιέργητοι πνευματικά. Προτιμότερος δε από εκείνον που συνεχώς ψεύδεται είναι ο κλέφτης. Όμως και ο ψεύτης και ο κλέφτης θα τιμωρηθούν αυστηρά.

Οπωσδήποτε όμως η συνήθεια της ψευδολογίας είναι εξευτελιστική σ' εκείνον, που την έχει. Και η εντροπή διά την συνήθειάν του αυτήν θα είναι πάντα μαζί του.

5) Η διπλοπροσωπία.

Αμάρτημα σοβαρό θεωρεί ο Σειράχ και την ανειλικρίνειαν και διπλοπροσωπίαν. Μας προτρέπει δε να αποφεύγουμε και το αμάρτημα αυτό με τις ακόλουθες σοφές και παραστατικές συμβουλές του:

«Μή λίκμα εν παντί ανέμω και μή πορεύου εν πάση ατραπώ• ούτως ο αμαρτωλός ο δίγλωσσος. " Ίσθι εστηριγμένος εν συνέσει σου, και εις έστω σου ο λόγος» ( ε, 9 -10 ).

Μή μοιάζης δηλαδή με εκείνους, που, όταν ελίχνιζαν το σιτάρι τους, επροσαρμόζοντο προς το φύσημα κάθε ανέμου. Ούτε να ακολουθής όποιον δρόμον ανοίγεται μπροστά σου. Με άλλα λόγια να μή φέρεσαι σαν άνθρωπος, που δεν έχει αρχές και πεποιθήσεις αλλά φέρεται ανάλογα με την συμπεριφοράν και τα φρονήματα των γύρω του. Διότι έτσι φέρονται οι αμαρτωλοί και οι υποκριτές και διπλοπρόσωποι. Αντίθετα λοιπόν με αυτούς, εσύ να είσαι σταθερός στις συνετές αποφάσεις και πεποιθήσεις σου. Να έχης πρόγραμμα στην ζωήν σου. Και ο λόγος σου να είναι ένας και ο ίδιος προς όλους, ανεξάρτητα αν θα τους αρέση ή όχι.

6) Oι όρκοι.

Η συνήθεια να ορκίζωνται χωρίς λόγον οι άνθρωποι θεωρείται σοβαρό αμάρτημα από τον θεόπνευστον λόγον της Παλαιάς και Καινής Διαθήκης. Βασικά δε καταδικάζεται ο όρκος, αφού κατ' αυτόν αναφέρεται μάταια και άσκοπα το άγιον Όνομα του Θεού. Έτσι όσοι επιπόλαια και χωρίς να υπάρχη σοβαρός λόγος και εξαναγκασμός ορκίζονται, παραβαίνουν την δεύτερην εντολήν του Δεκάλογου, που λέγει: «Ού λήψει το όνομα Κυρίου του Θεού σου επί ματαίω» ( Εξόδ. κ', 7 ).

Στους όρκους λοιπόν αναφέρεται και ο σοφός Σειράχ και τονίζει τα ακόλουθα:

«Όρκω μή εθίσης το στόμα σου και ονομασία του αγίου μή συνεθισθής... Αν ή ρ πολύορκος πλησθήσεται ανομίας, και ούκ αποστήσεται από του οίκου αυτού μάστιξ. εάν πλημμελήση, αμαρτία αύτού επ' αυτώ, καν υπερίδη, ήμαρτε δισσώς• και ει διακενής ώμοσεν, ού δικαιωθήσεται, πλησθήσεται γαρ επαγωγών ο οίκος αυτού» ( κγ', 9, 11 ).

Μας συμβουλεύει λοιπόν ο Σειράχ: μη συνηθίσης το στόμα σου στους όρκους. Ούτε και να προφέρης άσκοπα το όνομα του αγίου Θεού. Διότι όποιος άνθρωπος κάμνει πολλούς όρκους, θα γεμίση από παρανομίες, και από το σπίτι του δεν θα λείψουν οι τιμωρίες και οι θλίψεις. Τονίζει επίσης ότι όσον περισσότερον ένοχος είναι ένας στο αμάρτημα των όρκων, τόσον περισσότερες θα είναι οι συμφορές του. Και αξιολογεί
ως ακολούθως τα στάδια της αμαρτίας των όρκων.

α') ΄Όποιος άνθρωπος κάμνει πολλούς όρκους, οπωσδήποτε αμαρτάνει ενώπιον του Θεού.

β') ΄Όποιος όμως αδιαφορεί και παραβαίνει τους όρκους, που κάμνει, αυτός διαπράττει διπλή αμαρτίαν. Διότι όχι μόνον ορκίζεται, αλλά γίνεται και επίορκος και αθετεί τις υποσχέσεις του.

γ΄) Ασυγχώρητος όμως τελείως και περισσότερον ένοχος απ' όλους είναι όποιος δίδει ψεύτικους όρκους. Διότι αυτός συνειδητά γίνεται και ψεύδορκος.

Και ο Σειράχ λοιπόν μοιάζει να μας συμβουλεύη μαζί με τον θείον Ιάκωβον: «Προ πάντων δε, αδελφοί μου, μη ομνύετε... ήτω δε υμών το ναι ναι, και το ού ού, ίνα μή υπό κρίσιν πέσητε» (Ι ακ, ε', 12 ). Προσέχετε δηλαδή, αδελφοί μου, ιδιαίτερα να μη ορκίζεσθε. Ας είναι δε το ναι, που λέγετε, πραγματικό ναι, και το όχι σας πραγματικό όχι. Έτσι δεν θα επισύρετε πάνω σας την κρίσιν και καταδίκην του Θεού.

7) Λόγια συνετά.

Παράλληλα με τις συστάσεις να μη αμαρτάνουμε με την γλώσσαν μας, ο σοφός Σειράχ μας προτρέπει ως εξής να λέγουμε με αυτήν λόγια καλά και συνετά:

«Ο σοφός εν λόγω εαυτόν προσφιλή ποιήσει.» ( κ', 13 ). «Λάρυγξ γλυκύς πληθύνει φίλους αυτού, και γλώσσα εύλαλος πληθύνει ευπροσήγορα» ( στ', 5 ). «Αυλός και ψαλτήριον ηδύνουσι μέλι. Και υπέρ αμφότερα γλώσσα ηδεία» ( μ', 21 ).

Ενώ δηλαδή ο απρόσεκτος στα λόγια του δημιουργεί εχθρούς, ο συνετός άνθρωπος, με τα καλά του λόγια, θα κάμη τον εαυτόν του προσφιλή στους άλλους. Τα γλυκά και προσεκτικά λόγια συμβάλλουν στο να αυξάνωνται οι φίλοι εκείνου, που τα λέγει. Και η γλώσσα, που ομιλεί ορθά, θα συμβάλλη στο να λέγουν και άλλοι λόγια καλά. Τα μουσικά όργανα του αυλού και του ψαλτηρίου αποδίδουν ήχους γλυκείς, σαν το μέλι. Περισσότερον όμως ευχάριστη και από τα δύο είναι η γλυκειά γλώσσα.

8 ) Εχεμύθετα.

Μιαν αρετήν σχετικήν με τα λόγια μας, μας συνιστά ο σοφός Σειράχ με τα ακόλουθα γνωμικά του:

«Εν φίλω και εν εχθρώ μη διηγού, και ει μη έστι σοι αμαρτία, μή αποκάλυπτε... Ακήκοας λόγον. συναποθανέτω σοι. θάρσει, ου μή σε ρήξει. Από προσώπου λόγου ωδινήσει μωρός ως από προσώπου βρέφους η τίκτουσα. Βέλος πεπηγός εν μηρώ σαρκός, ούτως λόγος εν κοιλία μωρού" ( ιθ', 8, 10 - 12 ). «Ο αποκαλύπτων μυστήρια απώλεσε πίστιν. Και ού μη εύρη φίλον προς την ψυχήν αυτού" ( κζ', 16 ).

Λέγει λοιπόν ο Σειράχ στον καθένα μας: Μη σπεύδης να ανακοινώνης αδιακρίτως
σε εχθρούς και φίλους σου όσα ακούεις. Μή αποκαλύπτης τα πάντα, εκτός αν η απόκρυψις τους συνιστά αμαρτίαν. ΄Άκουσες κάποιο μυστικό; Ας αποθάνη αυτό μαζί
σου. ΄Έχε θάρρος και μη νομίσης ότι, αν το κρύψης, θα σκάσης. Μόνον ένας ανόητος. Όταν έχη μέσα του ένα μυστικό, αισθάνεται πόνους, σαν εκείνους που νοιώθει η γυναίκα, που πρόκεται να γεννήση. ΄Οπως, όταν ένα βέλος καρφωθή στον
μηρόν του σώματος μας, προκαλεί πόνους, έτσι και ένα μυστικό στον ανόητον φέρνει πόνον. Οπωσδήποτε όμως ο συνετός άνθρωπος δεν αποκαλύπτει τα μυστικά, που του εμπιστεύονται. Διότι όποιος κάμνει κάτι τέτοιο, χάνει την εμπιστοσύνην των άλλων και δεν θα εύρη φίλους κατά την επιθυμίαν της ψυχής του.

9) Η σιωπή.

Και η σιωπή χαρακτηρίζεται από τον Σειράχ ως αρετή σπουδαία. Διά την αξίαν της δε και τον τρόπον εφαρμογής της γράφει τα έξης:

«Εί έστι σοι σύνεσις, αποκρίθητι τω πλησίον ει δε μη, η χείρ σου έστω επί στόματί σου» ( ε'. 12 ). «Ο μισών λαλιάν ελαττονούται κακία. Μηδέποτε δευτερώσης λόγον, και ουθέν σοι ου μη ελαττονωθή» ( ιθ'', 6 - 7 ). «Έστι σιωπών ευρισκόμενος σοφός, και έστι μισητός από πολλής λαλιάς. ΄Εστι σιωπών ου γαp έχει απόκρισιν, και έστι σιωπών ειδώς καιρόν. Άνθρωπος σοφός σιγήσει έως καιρού, ο δε λαπιστής και άφρων
υπερβήσεται καιρόν» ( κ', 5 - 7 ).

Εάν, λέγει ο Σειράχ, έχεις κάποιαν συνετήν γνώμην, απάντησε στον πλησίον σου. Διαφορετικά κλείσε με το δάκτυλό σου το στόμα σου και μή ομιλήσης. ΄Όποιος αποφεύγει την φλυαρίαν, θα διαπράττη ολιγώτερα αμαρτήματα. Και συ λοιπόν μη μεταφέρεις εδώ και εκεί τα λόγια, που άκουσες, και απ' αυτό δεν θα χάσης τίποτε.

Υπάρχουν άνθρωποι, που είναι σοφοί, επειδή ξεύρουν να σιωπούν. Και άλλοι δίνονται μισητοί, επειδή φλυαρούν. Σοφοί δε είναι εκείνοι που σιωπούν, όχι διότι δεν ξεύρουν τι να απαντήσουν, αλλά διότι γνωρίζουν τον κατάλληλον χρόνον να ομιλήσουν. Πράγματι δε ο συνετός άνθρωπος σιωπά, όσον χρόνον πρέπει, ενώ ο φλύαρος και υπερήφανος ομιλεί σε ακατάλληλον και περισσότερον απ' όσον πρέπει χρόνον.

«Τις δώσει μοι επί στόμα μου φυλακήν και επί των χειλέων μου σφραγίδα πανούργον, ίνα μη πέσω απ' αυτής και η γλώσσα μου απολέση με; Κύριε, πάτερ και δέσποτα ζωής μου, μη εγκαταλίπης με εν βουλή αυτών, μη αφής με πεσείν εν αυτοίς» ( κβ', 27 - κγ', 1 ).

Με το ερώτημα και την προσευχήν αυτήν του Σειράχ κλείουμε το σχετικό με τα λόγια μας κεφάλαιο. Και ο καθένας μας ας επαναλάβη με πολλήν συνοχήν: Ποιος θα βάλη και στο ιδικό μου στόμα φύλακα και στα χείλη μου σφραγίδα, διά να μη περιπέσω σε
αμαρτήματα λόγων και να μη με καταστρέψη η γλώσσα μου; Συ, Κύριε, Πάτερ και Δέποτα της ζωής μου, μη με εγκαταλείψης στην διάθεσιν των ασύνετων και απρόσεκτων μου λόγων και μη με αφήσης να γίνω θύμα τους.

ΙΓ' Ποιος είναι ευτυχισμένος;



Στο ερώτημα, ποιος θα ημπορούσε να χαρακτηρισθή ευτυχισμένος, οι άνθρωποι, ανάλογα με τις προσωπικές τους εκτιμήσεις, θα έδιδαν διάφορες απαντήσεις. Kαι ο Σειράχ όμως ασχολείται με το θέμα αυτό στο σύγγραμμα του. Μερικές δε από τις σοφές του απόψεις αναλύουμε στην συνέχειαν.

1) Πρώτα η υγεία.

Στο να αισθάνεται ένας άνθρωπος χαρούμενος και ευτυχισμένος συμβάλλουν πολλά πράγματα της καθημερινής ζωής. με αποκορύφωμα τους την υγείαν και την ψυχικήν ευεξίαν. Αυτό πιστεύει ο έμπειρος και μελετημένος Σειράχ.

Περιληπτικά δε πρώτα λέγει ότι ευτυχισμένος θεωρείται όποιος αποκτήσει πολλά παιδιά και έχει συγχρόνως καλήν και άμεμπτην σύζυγον. Αλλά και το κρασί και η μουσική ευφραίνουν την καρδιάν του ανθρώπου. Τα μουσικά όργανα, όπως είναι ο αυλός και το ψαλτήρι, τέρπουν τον άνθρωπον, όπως και το μέλι. Ευχάριστα επίσης αισθάνεται ο άνθρωπος, όταν ακούη κάποιον να ομιλή με γλυκειάν γλώσσαν η όταν βλέπη χαρούμενα πρόσωπα η όταν αντικρύζη τις ομορφιές της φύσεως και ιδιαίτερα την γεμάτην σπέρματα και καρπούς βλάστησιν της υπαίθρου. Ευχάριστη ακόμη είναι η συνάντησις ενός άνθρωπου με τον φίλον του η με τον ή την σύντροφον της ζωής του. Και η βοήθεια μεταξύ αδελφών ή φίλων δίδει στήριγμα και ανακούφισιν. Ιδιαίτερα σ' όποιον ευρίσκεται μέσα σε θλίψεις.

Επίσης και μια καλή συμβουλή συμβάλλει στην ευδοκίμησιν όποιου την δέχεται. Τέλος και ο χρυσός και ο άργυρος και τα χρήματα και η δύναμις στηρίζουν τα πόδια και ανυψώνουν τις καρδιές των ανθρώπων. ( Πρβ. μ', 19-26 ). Προσθέτει όμως ο Σειράχ και τα ακόλουθα:

«Κρείσσων πτωχός υγιής και ισχύων τή έξει ή πλούσιος μεμαστιγωμένος εις σώμα αυτού. Υγεία και ευεξία βέλτιον παντός χρυσίου, και σώμα εύρωστον ή όλβος αμέτρητος. Ούκ ίση πλούτος βέλτιων υγείας σώματος και ούκ έστιν ευφροσύνη υπέρ χαρόν καρδίας» ( λ', 14-16 ).

Πιο ευτυχισμένος δηλαδή είναι ο υγιής άνθρωπος, έστω και αν είναι φτωχός, από ένα πλούσιον κτυπημένον από αρρώστιες. Διότι η υγεία και ευεξία είναι αγαθά πολυτιμότερα από αμέτρητα πλούτη. Και τα μεγαλύτερα ακόμη πλούτη δεν είναι προτιμότερα από την υγείαν του σώματος. Ούτε υπάρχει ευφροσύνη ανώτερη από την χαράν της καρδιάς. Δηλαδή από την αγαλλίασιν, που προέρχεται από την σωματικήν ευεξίαν.

2) Η ολιγάρκεια.

Ένα άλλο μέσο, διά να αισθάνεται ένας ικανοποιημένος και αναπαυμένος, είναι και η ολιγάρκεια και η αποφυγή περιττών κόπων και φροντίδων. Αυτό διακηρύσσει ο Σειράχ με τα ακόλουθα γνωμικά του:

Ζωή αυτάρκους εργάτου γλυκανθήσεται...» ( μ'. 18 ). «Τέκνον, μή περί πολλά έστωσαν αι πράξεις σου• εάν πληθυνής ούκ αθωωθήση- και εάν διώκης, ού μή καταλάβης. Και ου μή εκφύγης διαδράς. Έστι κοπιών και πονών και σπεύδων, και τόσω μάλλον υτερείται» ( ια΄, 10-11 ).

Γλυκειά δηλαδή γίνεται η ζωή του ανθρώπου, που έμαθε να εργάζεται και να αρκήται στα αναγκαία διά την συντήρησιν της ζωής του. Διά τούτο, παιδί μου, προσθέτει ο Σειράχ, μή ασχολείσαι με πολλά πράγματα και μάλιστα με έργα ανώτερα από τις δυνάμεις σου. Διότι, αν γίνης πολυάσχολος, δεν θα αποφυγής σφάλματα. Και αν θέλης να επιτύχης πολλά, θα αποτύχης και δεν θα διαφύγης πτώσεις και στενοχώριες. Υπάρχουν άνθρωποι, που όσον κοπιάζουν και μοχθούν και τρέχουν συνεχώς να κάμουν πολλά, τόσον και περισσότερον στερούνται και μένουν ανικανοποίητοι.

3) Η ευσέβεια και η αγαθή συνείδηση.

Πιστεύει όμως ο Σειράχ και διακηρύσσει με τα ακόλουθα λόγια του ότι πάνω απ' όλα η ευσέβεια και η συμμόρφωσις με του Θεού το θέλημα είναι αφορμή της πιο μεγάλης ευτυχίας:

«Δόσις Κυρίου παραμένει ευσεβέσι, και η ευδοκία αύτου εις τον αιώνα ευοδωθήσεται... Ευλογία Κυρίου εν μισθώ ευσεβούς, και εν ώρα ταχινή αναβάλλει ευλογίαν αυτού» ( ια', 17, 2 2). «Ούκ έστιν εν φόβω Κυρίου ελάττωσις, και ούκ εστίν επιζητήσαι εν αυτώ βοήθειαν φόβος Κυρίου ως παράδεισος ευλογίας, και υπέρ πάσαν δόξαν εκάλυψαν αυτόν» ( μ', 26 - 27 ). «Μακάριος ού ου κατέγνω η ψυχή αυτού, και ος ούκ έπεσεν από της ελπίδος αυτού» ( ιδ'. 2 ).

Τα δώρα δηλαδή του Θεού παρέχονται και μένουν στα χέρια των ευσεβών. Και η εύνοια του Κυρίου στερεώνει την ευτυχίαν των ευσεβών όλων των αιώνων. Η ευλογία του Κυρίου είναι η αμοιβή των ευσεβών. Ημπορεί δε ο Κύριος μέσα σε στιγμές χρόνου να κάμη, ώστε η ευλογία του να μεταβάλη τον ευσεβή σε δένδρο θαλερό και καρποφόρο. Όπου υπάρχει ευλάβεια προς τον Θεόν, εκεί δεν υπάρχει φτώχεια και στέρησις. Ο ευλαβικός φόβος προς τον Θεόν μοιάζει με ευλογημένον και γεματον καρπούς κήπον. Τον δε ευσεβή άνθρωπον ο Θεός τον σκεπάζει με δόξαν μοναδικήν.

Ευτυχισμένος λοιπόν πραγματικά ημπορεί να είναι ο θεοφοβούμενος άνθρωπος.
Διότι αυτός δεν ταλαιπωρείται από τους ελέγχους της συνειδήσεως του και ποτέ δεν χάνει την προς τον Θεόν ελπίδα του.

ΙΔ' Κοινωνικά φαινόμενα



Σειράχ, όπως και στον πρόλογον του βιβλίου μας εσημειώσαμε, έκαμε πολλά ταξείδια και εγνώρισεv από κοντά την νοοτροπίαν των ανθρώπων διαφόρων λαών και γενικώτερα την κοινωνικήν κατάστασιν. Στο σύγγραμμα του λοιπόν αναφέρεται και σε μερικές κοινωνικές καταστάσεις, που του έκαμαν άλλοτε μεν ευχάριστην άλλοτε δε
δυσάρεστην εντύπωσιν. Με απλότητα δε και πολύ παραστατικά διατυπώνει ως ακολούθως τις σκέψεις του.

1) Ευχάριστα φαινόμενα.

Αναφέρεται κατ' αρχήν ο έμπειρος Σειράχ σε τρεις κοινωνικές αρετές, που είδε σε κάποιους ανθρώπους. Και γράφει σχετικά:

«Εν τρισίν ωραίσθην και ανέστην ωραία έναντι Κυρίου και ανθρώπων ομόνοια αδελφών, και φιλία των πλησίον, και γυνή και ανήρ εαυτοίς συμπεριφερόμενοι» ( κε', 1 ).

Τρία πράγματα, λέγει ο Σειράχ, αρέσουν ιδιαίτερα και σ' εμένα και στον Θεόν και στους ανθρώπους.

Πρώτο απ' αυτά είναι η ομόνοια μεταξύ αδελφών κατά σάρκα και μεταξύ ανθρώπων, που ανήκουν στο ίδιο έθνος. Και πράγματι είναι συγκινητικό το φαινόμενο, που παρουσιάζουν τα μέλη μιας οικογένειας και οι πολίτες ενός έθνους, όταν παραθεωρούν τους εγωισμούς τους και ξεπερνούν τις ατομικές τους αδυναμίες και ιδιοτέλειες και συνοικούν με αγάπην και συνεργάζονται με ειλικρίνειαν, διά το καλό όλων και την πρόοδον του συνόλου, στο οποίο και οι ίδιοι ανήκουν.

Δεύτερο, από τα άξια επαίνου πράγματα, είναι η ειλικρινής φιλία. Εξ ιδίας πείρας δε, όσοι απέκτησαν πραγματικούς φίλους αλλά και εκαλλιέργησαν μέσα τους φιλίαν αγνήν προς άλλα πρόσωπα, είναι σε θέσιν να αντιληφθούν πόσον πολύτιμη είναι η προσφορά της φιλίας προς εκείνους, ανάμεσα στους οποίους αναπτύσσεται.

Τρίτο πράγμα άξιο θαυμασμού είναι η καλή συμπεριφορά μεταξύ ενός ανδρογύνου,
φαίνεται δε ότι, όπως και σήμερα, και τότε επαρουσιάζοντο πολλά προβλήματα στην αρμονικήν συζυγικήν ζωήν, σε τρόπον ώστε ένα αγαπημένο ανδρόγυνο να αποτελή αξιοπαρατήρητο και θαυμαστό φαινόμενο.

2) Θλιβερά φαινόμενα.

Στην συνέχειαν ο Σειράχ αναφέρει και κακίζει τρία ελαττώματα, που ασχημίζουν την
κοινωνικήν ζωήν. Δι' αυτά δε γράφει:

«Τρία είδη εμίσησεν η ψυχή μου και προσώχθισα σφόδρα τη ζωή αυτών πτωχόν υττερήφανον, και πλούσιον ψεύστην, γέροντα μοιχόν ελαττούμενον συνέσα» ( κε', 2 ).

Τρεις τάξεις ανθρώπων, προσθέτει ο Σειράχ, εμίσησεν η ψυχή μου και αγανάκτησα
πάρα πολύ διά την ύπαρξίν τους.

Πρώτοι μεταξύ αυτών είναι οι υπερήφανοι φτωχοί. Ασφαλώς κάθε εγωιστής είναι
απαράδεκτος σαν χαρακτήρας. Και η υπερηφάνεια είναι ελάττωμα σοβαρό σ' οποιονδήποτε την έχει. Γίνεται όμως το ελάττωμα αυτό εντονώτερα αποκρουστικό, όταν εκείνοι, που προσπαθούν να επιδειχθούν με στολίδια και μάταιες επιδείξεις και άσκοπα έξοδα, σπαταλούν χρήματα, που τους είναι απολύτως απαραίτητα διά την συντήρησιν των ιδίων και της οικογένειάς τους. Και από τον λαόν τέτοιοι άνθρωποι αποδοκιμάζονται με το να χαρακτηρίζωνται σαν «αρχοντοχωριάτες», η «ψωρουπερήφανοι».

Δεύτερη τάξις ανθρώπων, που επροκαλούσαν και στον Σειράχ άσχημα συναισθήματα, είναι οι πλούσιοι ψεύτες. Είναι δε πιο αποκρουστικοί οι πλούσιοι παρά οι φτωχοί ψεύτες, διότι μέχρις σ' ένα βαθμό θα ημπορούσε κάπως να δικαιολογηθή ένας φτωχός, που λέγει ψέματα, εξ αφορμής των πολλών αναγκών και
οικονομικών προβλημάτων, που αντιμετωπίζει. Κανένα όμως ελαφρυντικό και καμμιάν δικαιολογίαν δεν έχει ο πλούσιος, όταν με ψεύδη και απάτες προσπαθή να αυξήση τα πολλά, που έχει ήδη.

Η τρίτη παράταξις ανθρώπων, που χαρακτηρίζονται από τον Σειράχ αποκρουστικοί είναι οι ανήθικοι γέροι. Δικαιολογημένα δε όσοι και στην γεροντικήν τους ηλικία εξακολουθούν να διαπράττουν ηθικά αμαρτήματα, που και στους νέους δεν επιτρέπονται, κακοχαρακτηρίζονται περισσότερον. Οι άνθρωποι αυτοί, αντί με την πάροδον του χρόνου να γίνωνται συνετώτεροι και εγκρατέστεροι, χάνουν τελείως την αξιοττρέπειάν τους. Και αντί με την ειλικρινή τους μετάνοιαν να διορθώσουν τις νεανικές τους παρεκτροπές, εξακολουθούν να μένουν αδιόρθωτοι και ασύνετοι.

Εξ αφορμής των ανθρώπων αυτών, ο σοφός Σειράχ απευθύνει προς νέους και γέρους τις ακόλουθες εμπνευσμένες συμβουλές:

«Εν νεότητι ού συναγήοχας, και πως αν εύροις εν τω γήρα σου; ως ωραίον πολιαίς κρίσις και πρεσβύτεροις επιγνώναι βουλήν. Ως ωραία γερόντων σοφία και δεδοξασμένοις διανόημα και βουλή. Στέφανος γερόντων πολυπειρία, και το καύχημα αυτών φόβος Κυρίου» (ΚΕ΄, 3-6).

Διά τους γέροντες λοιπόν λέγει τα εξής ο Σειράχ: Πόσον ωραία και ταιριαστή είναι σ' αυτούς η ορθή κρίσις και η ικανότης να δίδουν ορθές συμβουλές και η σοφία και η πείρα και η καλή σκέψις! Οι αρετές αυτές είναι το πιο ωραίο και ταιριαστό στεφάνι πάνω στην κεφαλήν των γερόντων. Και ο σεβασμός τους προς τον Θεόν είναι δι' αυτούς δικαιολογημένη αφορμή καυχήσεως.

Λοιπόν, λέγει ο Σειράχ προς τους νέους. Εργασθήτε όσον ημπορείτε περισσότερον κατά τα χρόνια της νεότητός σας διά την κατάκτησιν της αρετής, διά να ημπορέσετε να καυχάσθε και να χαίρεσθε στην γεροντικήν σας ηλικίαν διά την αρετήν και σύνεσίν
σας. Διότι, αν κατά την νεότητα σας δεν αποθησαυρίσετε σοφίαν και αρετήν, πως θα έχετε τα χαρίσματα αυτά στα γεράματα σας;

3) Αλλα τρία κακά.

Αισθήματα θλίψεως εκφράζει ο θεοφοβούμενος και έμπειρος Σειράχ και διά τρία άλλα
φαινόμενα της κοινωνικής ζωής με τις ακόλουθες σκέψεις του:

«Επί δυσί λελύπηται η καρδία μου, και επί τω τρίτω θυμός μοι επήλθεν ανήρ πολεμιστής υστερων δι' ένδειαν, και άνδρες συνετοί εάν σκυβαλισθώσιν, επανάγων από δικαιοσύνης επί αμαρτίαν ο Κύριος ετοιμάσει εις ρομφαίαν αυτόν ( κατ', 28 ).

Δύο πράγματα, λέγει, λυπούν την καρδιάν μου, ενώ ένα τρίτο προκαλεί μέσα μου αγανάκτησιν.

Πρώτο απ' αυτά, προσθέτει, είναι να βλέπω ένα γενναίον πολεμιστήν, που εθυσίασε τα πάντα διά την πατρίδα του, να στερήται από τα απαραίτητα διά την ζωήν του. Είναι δε θλιβερό το φαινόμενο αυτό, διότι αποκαλύπτει την περιφρόνησιν και αχαριστίαν ενός λαού προς ανιδιοτελείς πατριώτες, που με αυταπάρνησιν και αυτοθυσίαν συνέβαλαν στο μεγαλείο της πατρίδος τους.

Κατά δεύτερον λόγον θλίβεται ο Σειράχ στις περιπτώσεις, που άνθρωποι δίκαιοι και ενάρετοι παραγκωνίζονται και μένουν στο περιθώριο της κοινωνικής ζωής. Με την περιφρόνησιν αυτήν προς τους άξιους και ικανούς, δεν αδικούνται μόνον αυτοί, αλλά βλάπτεται το κοινωνικό σύνολο. Διότι στις θέσεις και επάλξεις, από τις οποίες είναι δυνατόν να εξυπηρετήται ο λαός, αναρριχώνται συμφεροντολόγοι και καιροσκόποι, που μόνον κακό προκαλούν στους γύρω τους.

Ως τρίτην και μεγαλύτερην από τις προηγούμενες αφορμήν θλίψεως, θεωρεί ο Σειράχ την εγκατάλειψιν από κάποιον του δρόμου της αρετής και την μεταπήδησίν του στην αμαρτίαν. Είναι δε πράγματι ο δίκαιος, που γίνεται αμαρτωλός, περισσότερον άξιολύπητος από εκείνον, που ποτέ δεν έζησε την ζωήν της αρετής, διότι σ' αυτόν η
μετάνοια είναι δυσκολώτερη, αν όχι αδύνατη μερικές φορές. «Αδύνατον τους άπαξ φωτισθέντας γευσαμένους τε της δωρεάς της επουρανίου και μετόχους γενηθέντας Πνεύματος αγίου και καλόν γευσαμένους Θεού ρήμα δυνάμεις τε μέλλοντος αιώνος, και παραπεσόντας, πάλιν ανακαινίζειν εις μετάνοιαν» ( Εβρ. στ', 4 - 6 ), γράφει και ο θεόπνευστος συγγραφεύς της προς Εβραίους επιστολής. Όσοι δηλαδή, ενώ έλαβαν τον φωτισμόν της θείας αλήθειας και εγεύθησαν την γλυκύτητα των χαρίτων του επουρανίου Θεού και έγιναν μέτοχοι των χαρισμάτων του Αγίου Πνεύματος και εδοκίμασαν την ειρήνην και την χαράν, που δίδει στην ψυχήν ο λόγος του Θεού, και επρογεύθησαν την υπερφυσικήν και θαυμαστήν χάριν της αιώνιας ζωής, μετά απ' όλα αυτά εξέπεσαν και απεμακρύνθησαν θεληματικά από την θείαν χάριν, είναι αδύνατον πια να μετανοήσουν και να ανακαινισθούν. Διότι στις πωρωμένες ψυχές τους δεν επιδρά πια η θεία χάρις.

Δικαιολογημένα λοιπόν και ο Σειράχ θεωρεί αξιολύπητους και αξιοθρήνητους και δυστυχέστερους απ' όλους τους ανθρώπους όσους με την αποστασίαν τους κατατάσσουν τους εαυτούς τους ανάμεσα σ' εκείνους, τους οποίους, διά την αμετανοησίαν τους, ο Κύριος θα τιμωρήση με τον αιώνιον θάνατον.

ΙΕ' Ο κοινωνικός άνθρωπος




Σποραδικά στο σύγγραμμα του ο Σειράχ εκφράζει διάφορες απόψεις και γύρω από εκδηλώσεις και έργα των ανθρώπων στην καθημερινήν τους ζωήν, που ανάλογα με την ποιότητα τους τους αναδεικνύουν καλούς ή κακούς πολίτες.

1) Εργατικοί.

Πιστεύει ο σοφός Σειράχ ότι όλοι γενικά οι άνθρωποι έχουν καθήκον ιερό να εργάζωνται και να αξιοποιούν τις ικανότητες τους, διά το συμφέρον το ιδικό τους και των συνανθρώπων τους. Γράφει δε σχετικά:

«Κρείσσων εργαζόμενος και περισσεύων εν πάσιν ή περιπατών δοξαζόμενος και απορών άρτων» ( ι', 27 ). «Ζωή αυτάρκους εργάτου γλυκανθήσεται»( μ', 18 ).

Καλύτερος δηλαδή ανάμεσα στους ανθρώπους είναι εκείνος, που εργάζεται και εξασφαλίζει με το παραπάνω τα αναγκαία της ζωής του, παρά εκείνος που μένει αργόσχολος και περιφέρεται και καυχάται διά τον εαυτόν του, ενώ στερείται και αυτό ακόμη το ψωμί του.

Γλυκειά επίσης και ευτυχισμένη είναι η ζωή του εργατικού ανθρώπου, που παράλληλα ξεύρει να αρκήται σ' όσα με τον ιδρώτα του κερδίζει. Αναφέρεται επίσης ο Σειράχ και στα διάφορα χειρωνακτικά επαγγέλματα, που οι άνθρωποι εξασκούσαν στην εποχήν του, διά να τονίση ότι διά των ταπεινών και σκληρών αυτών εργασιών εξυπηρετείται το σύνολο των ανθρώπων. Σαν τέτοια δε επαγγέλματα αναφέρει την γεωργίαν, την κτηνοτροφίαν, την ξυλουργικήν, την γλυπτικήν, την σιδηρουργίαν και την κεραμοποιίαν ( Πρβ. ζ', 15, λη\ 24-34 ). Ενώ δε τονίζει ότι ευλογημένοι είναι οι κόποι, που οι χειρώνακτες τίμιοι επαγγελματίες καταβάλλουν, καλεί όλους να προσέχουν από τις αμαρτίες και αδικίες, στις οποίες συνήθως παρασύρονται οι εμπορευόμενοι και οι μεταπράτες. Διότι, λέγει:

Μόλις εξελείται έμπορος από πλημμελείας, και ού δικαιωθήσεται κάπηλος από αμαρτίας» ( κατ΄, 29 ).

2) φιλόστοργοι.

Αποκρουστικοί και απαράδεκτοι είναι όσοι από τους ανθρώπους στις κοινωνικές τους σχέσεις είναι σκληροί και ασυμπαθείς. Διά τούτο και ο σοφός Σειράχ δίδει προς τον κάθε άνθρωπον τις ακόλουθες συμβουλές:

«Μή ίσθι ως λέων εν τω οίκω σου και φαντασιοκοπών εν τοις οικέταις σου» ( δ'. 3 0).
«Ο βάλλων λίθον εις ύψος επί κεφαλήν αυτού βάλλει, και πληγή δολία διελεί τραύματα.
Ο ορύσσων βόθρον εις αυτόν εμπεσείται, και ο ιστών πανίδα εν αυτή αλώσεται. Ο ποιών πονηρά εις αυτόν κυλισθήσεται, και ού μή επιγνώ πόθεν ήκει αυτώ... Παγίδι αλώσσνται οι ευφραινόμενοι πτώσει ευσεβών, και οδύνη καταναλώσει αυτούς προ του Θανάτου αυτών» ( κζ', 25 - 27, 29 ).

Δηλαδή. Μή γίνεσαι μέσα στο περιβάλλον σου σκληρός σαν το λιοντάρι. Και ανάμεσα στους υπηρέτες και υφισταμένους σου μή φέρεσαι με μεγαλομανίαν, με το να τους διηγήσαι φανταστικές ιστορίες και ψεύτικα κατορθώματα σου, διά να τους εντυπωσιάσης. Ποτέ μή βλάψης τους συνανθρώπους σου, διά να μή εύρουν κακά εσένα τον ίδιον. Διότι, όποιος ρίχνει πέτρες στον αέρα, διά να κτυπήση άλλους, θα δεχθή τις πέτρες αυτές στην ιδικήν του κεφαλήν. Και όποιος με δόλιον τρόπον πλήττει τον πλησίον του, προξενεί τραύματα στον εαυτόν του. Εκείνος που σκάπτει τον λάκκον του άλλου, θα πέση ο ίδιος μέσα. Και όποιος στήνει παγίδα διά τους άλλους, θα συλληφθή ο ίδιος σ' αυτήν. Τα κακά, που ένας σχεδιάζει σε βάρος άλλων, θα γυρίσουν πάνω του, χωρίς και ο ίδιος να καταλάβη από που τον ευρήκαν. Εκείνοι δε που χαίρονται στις δυστυχίες ευσεβών ανθρώπων, θα τιμωρηθούν ακόμη περισσότερον. Θα πέσουν στις παγίδες πολλών συμφορών και πριν τον θάνατον τους θα υποστούν πολλές οδύνες.

3) φιλάνθρωποι.

Προβάλλει επίσης ο Σειράχ την φιλανθρωπίαν ως απαραίτητην κοινωνικήν αρετήν, όταν γράφη:

«Και πτωχώ ίκτεινον την χείρα σου, ίνα τελειωθή η ευλογία σου... Μή υστέρει από κλαιόντων και μετά πενθούντων πένθησον. Μή όκνει επισκέπτεσθαι άρρωστον, εκ γαρ των τοιούτων αγαπηθήση» ( ζ', 32, 34 -35 ). Μή έστω η χείρ σου εκτεταμένη εις το λαβείν και εν τω αποδιδόναι συνεσταλμένη» ( δ', 31 ).

Άπλωνε, προτρέπει ο Σειράχ κάθε μέλος της κοινωνίας, το χέρι σου και δίδε βοήθειαν στους φτωχούς. Έτσι θα έχης πολλήν ευλογίαν από τον Θεόν. Μή μένης μακρυά απ' όσους κλαίουν και μή παραλείπης να πενθής μαζί με όσους έχουν πένθος, τονίζει, διά να μας πη, μαζί με τον Απ. Παύλο, ότι έχουμε καθήκον «κλαίειν μετά κλαιόντων» ( Ρωμ. ιβ', 15 ).

Μή αμελήσης να επισκέπτεσαι αρρώστους. Διότι από τέτοια έργα θα γίνης αγαπητός και στον Θεόν και στους ανθρώπους. Το χέρι σου μή το απλώνης εύκολα, διά να λαμβάνης, και μή το σφίγγης, όταν πρέπη να δίδη βοήθειαν, προσθέτει ο Σειράχ. Και ενθυμίζουν τα λόγια του την φράσιν του Κυρίου: «Μακάριόν έστι μάλλον διδόναι ή λαμβάνειν» ( Πράξ. Κ', 35 ). Είναι δηλαδή προτιμότερο σ' ένα Χριστιανόν να δίδη στους άλλους, παρά να λαμβάνη απ' αυτούς.

ΙΣΤ' Οικογενειακά θέματα



σοφός Σειράχ στο σύγγραμμα του ασχολείται και με προβλήματα, που αφορούν στην οικογενειακήν ζωήν και στον ρόλον, που κάθε μέλος μιας οικογένειας έχει να διαδραματήση. Μερικές από τις σοφές απόψεις του θα
μελετήσουμε στην συνέχειαν.

1) ο άνδρας.

Σημαντικόν και σπουδαίον βλέπει και περιγράφει κατ' αρχήν ο Σειράχ τον ρόλον του άνδρα στην όλην πορείαν μιας οικογένειας. Και γράφει:

«Ου ούκ έστι φραγμός, διαραταγήσεται κτήμα, και ου ούκ έστι γυνή, στέναξα πλανώμενος. Τις γαρ πιστεύσει ευζώνω ληστή σφαλλομένω εκ πόλους εις πόλιν; ούτως ανθρώπω μή έχοντι νοσσιάν και καταλύοντι ου εάν οψίση» ( λστ', 25-27 ).

Υποδεικνύει δηλαδή ο Σιράχ στους άνδρες το καθήκον τους να συνάπτουν έγκαιρα γάμον και να δημιουργούν ιδικήν τους οικογένειαν, αν θέλουν να ζουν με αξιοπρέπειαν και εντιμότητα. Και λέγει:

Όπως σ' ένα κτήμα ξέφραγο εύκολα ο καθένας μπαίνει και ανεξέλεγκτα αρπάζει ό,τι θέλει, έτσι και ο άγαμος αφήνει τον εαυτόν του εκτεθειμένον στους ηθικούς κινδύνους. Και επειδή λείπει από την ζωήν του η σύζυγος, περιπλανάται εδώ και εκεί και αναστενάζει. Διότι, όπως κανένας δεν εμπιστεύεται ένα περιπλανώμενον από πόλιν σε πόλιν τυχοδιώκτην και ληστήν, έτσι συμβαίνει και με τον άνθρωπον, που δεν εδημιούργησε οικογενειακήν φωληάν, αλλά διανυκτερεύει όπου τον εύρη η νύκτα.

Και σήμερα λοιπόν, με εξαίρεσιν όσους εκλέγουν την αγνήν παρθενικήν ζωήν και την αφιέρωσιν του εαυτού τους στην υπηρεσίαν του θελήματος του Θεού και της αγίας μας Εκκλησίας, οι υπόλοιποι άνθρωποι έχουν ηθικήν υποχρέωσιν να νυμφεύωνται και να κάμνουν οικογένειαν.

2) Έναντι της συζύγου του.

Με πολλήν σοφίαν ο Σειράχ υποδεικνύει στον άνδρα μερικές αρχές και καθήκοντα του ως προς την σύζυγόν του με τις ακόλουθες προτροπές του:

«Γυνή σοι έστι κατά ψυχήν, μή εκβάλης αυτήν και μισυυμένη μή εμπιστεύσης σεαυτόν» ( ζ', 26 ).

Συμβουλεύει κατ αρχήν τον κάθε άνδρα να διαλέγη και να κάμνη σύζυγόν του μιαν γυναίκα, που να την αγαπά με την καρδιάν του και όχι κάποιαν, προς την οποίαν αισθάνεται αποστροφήν. Όποιαν όμως κατέστησε σύζυγόν του, ποτέ να μή την διώξη, έστω και αν έχη κάποιες αδυναμίες. Μετά περιγράφει ως ακολούθως την ευτυχίαν όποιου έχει καλήν και ενάρετην σύζυγον:

«Γυναίκας αγαθής μακάριος ο ανήρ, και αριθμός των ημερών αυτού διπλάσιος. Γυνή ανδρεία ευφραίνει τον άνδρα αυτής, και τα έτη αυ τού πλήρωσα εν ειρήνη. Γυνή αγαθή μερίς αγαθή, εv μερίδι φοβουμένων Κύριον δοθήσεται. Πλουσίου δε και πτωχού καρδία αγαθή, εν παντί καιρώ πρόσωπον ιλαρόν» ( κστ', 1 - 4 ). Κάλλος γυναικός ιλαρύvει πρόσωπον και υπέρ πάσαν επιθυμίαν ανθρώπου υπεράγει... Ο κτώμενος γυναίκα ενάρχεται κτήσεως, βοηθόν κατ' αυτόν και στύλον αναπαύσεως» ( λστ' 22, 24 ). «Μή αστόχει γυναικός σοφής και αγαθής, η γαρ χάρις αυτής υπέρ χρυσίον» ( ζ', 19 ).

Ευτυχισμένος δηλαδή είναι ο άνδρας, που έχει σύζυγόν του γυναίκα ενάρετην και δραστήριαν. Αυτός, από την ευχάριστην ζωήν που θα κάμνη, θα διπλασιάση τις ημερες του. Και τα χρόνια του θα είναι γεμάτα ειρήνην. Η ενάρετη σύζυγος είναι ένα ωραίο δώρο, που ο Κύριος δίδει στην μερίδα των θεοφοβούμενων ανθρώπων. Ένα δε τέτοιο δώρο ημπορούν να το αποκτήσουν και πλούσιοι και φτωχοί άνδρες. Διότι γενικά, όλοι όσοι έχουν σύζυγον καλήν, αισθάνονται διαρκώς ευτυχισμένοι, αφού και στις ώρες των θλίψεων έχουν παρηγορίαν και ενίσχυσιν.

Το κάλλος της αρετής μιας γυναίκας κάμνει το πρόσωπο του συζύγου της χαρούμενο
και ειρηνικό. Και ικανοποιεί, όπως κανένα άλλο πράγμα, τις επιθυμίες του. Όποιος νυμφεύεται μιαν ενάρετην γυναίκα, αρχίζει να ζη μιαν νέαν ευτυχισμένην ζωήν. Διότι έχει κοντά του την σύζυγον του στήριγμα και συμπαραστάτην και στύλον αναπαύσεως.

Λοιπόν, προσθέτει ο Σειράχ, μή παραθεωρήσης και μή περιφρόνησης την συνετήν και ενάρετην σύζυγόν σου. Διότι η χάρις των αρετών της αξίζει περισσότερον και από το χρυσάφι.

3) Η ενάρετη σύζυγος.

Ποιες επί μέρους αρετές διακρίνουν την καλήν σύζυγον και τι αυτή προσφέρει στην οικογένειάν της, μνημονεύει ο Σειράχ με τις ακόλουθες παρατηρήσεις του:

«Δόσις Κυρίου γυνή σιγηρά, και ουκ έστιν αντάλλαγμα πεπαιδευμένης ψυχής. Χάρις επί χάριτι γυνή αισχυντηρά. Και ουκ έστι σταθμός πας άξιος εγκρατούς ψυχής" ( κστ', 14 - 15 ). " Εί έστιν επί γλώσσης αυτής έλεος και πραϋτης, ουκ έστιν ο ανήρ αυτής καθ' υιούς ανθρώπων» ( λστ' 23 ).

Μια γυναίκα, που ξεύρει να σιωπά, όταν πρέπη, είναι δώρο του Θεού προς τον άνδρα της. Κανένα δε αντάλλαγμα δεν υπάρχει διά μιαν γυναικείαν ψυχήν μορφωμένην και καλλιεργημένην. Μια τέτοια ντροπαλή και σεμνή γυναίκα είναι διά τον άνδρα της η καλύτερη δωρεά. Και τίποτε δεν υπάρχει, που να αντισταθμίζη την αξίαν της αγνής ψυχής της.

Η ενάρετη όμως γυναίκα είναι και διά την όλην της οικογένειαν πηγή χαράς και ενισχύσεως, τονίζει και πάλιν ο Σειράχ, με την ακόλουθην παρατήρησίν του:

Ήλιος ανατέλλων εν υψίστοις Κυρίου και κάλλος αγαθής γυναικός εν κόσμω οικίας αυτής. Λύχνος εκλάμπων επί λυχνίας αγίας και κάλλος προσώπου επί ηλικία στασίμη- Στύλοι χρύσεοι επί βάσεως αργυράς» ( κατ', 16- 17 ).

Όπως δηλαδή λάμπει ο ήλιος, όταν ανατέλλη και σηκωθή στα ύψη του ουρανού του Θεού, έτσι και το ψυχικό κάλλος της σεμνής και ενάρετης γυναίκας λάμπει μέσα στο καλοστολισμένο σπίτι της. Όπως ακόμη λάμπει η ιερή επτάφωτη λυχνία, έτσι ακτινοβολεί στο ώριμο πρόσωπο της σεμνής γυναίκας η εσωτερική της αρετή. Αυτή μέσα στο σπίτι της μοιάζει με τις 80 χρυσές κολώνες, που στηρίζονται πάνω σε αργυρές βάσεις και συγκρατούν ένα εκλεκτό οικοδόμημα.

4) Η κακή σύζυγος.

Αναφέρεται όμως ο σοφός Σειράχ και στα προβλήματα, που προκαλούνται στην οικογενειακήν ζωήν από τις κακές και δύστροπες γυναίκες. Και γράφει:

«Από γυναικός αρχή αμαρτίας» ( κε', 24 ). «Πάσαν πληγήν και μή πληγήν καρδίας, και πάσαν πονηρίαν και μή πονηρίαν γυναικός... Συνοικήσαι λέοντι και δράκοντι ευδοκήσω ή ενοικήσαι μετά γυναικός πονηράς ... Μικρά πάσα κακία προς κακίαν γυναικός, κλήρος αμαρτωλού επιπέσοι αυτή» ( κε'. 13. 16, 19 ).

Υπενθυμίζει πρώτα ο Σειράχ ότι, όπως από την Εύαν άρχισεν η αμαρτία, έτσι και από άλλες γυναίκες παρέχονται αφορμές διά πολλές οικογενειακές αναστατώσεις. Μετά λέγει: Κάθε άλλην πληγήν την υποφέρει κάποιος, όχι όμως και την πληγήν της καρδιάς. Έτσι είναι δυνατόν ένας να υποφέρη κάθε άλλην πονηρίαν, όχι όμως και την γυναικείαν κακίαν και δυστροπίαν. Προτιμώ δε να συγκατοικώ μ' ένα λιοντάρι η μ' ένα δράκον, παρά με μιαν πονηρήν γυναίκα. Διότι κάθε άλλη κακία είναι μικρή μπροστά στην κακίαν μιας διεφθαρμένης γυναίκας. Και μόνον σ' ένα αμαρτωλόν και διεφθαρμένον άνδρα και διά τιμωρίαν του αξίζει να δίδεται σύζυγος μια τέτοια γυναίκα. Σχετικά δε με τα πιο κτυπητά ελαττώματα σε μιαν γυναίκα, ο Σειράχ γράφει τα ακόλουθα:

« Ανάβασις αμμώδης εν ποσί πρεσβυτέρου, ούτως γυνή γλωσσώδης» ( κε', 20 ) «Γυνή μεγαλόφωνος και γλωσσώδης ως σάλπιγξ πολέμων εις τροπήν θεωρηθήσεται, ανθρώπου δε παντός ψυχή ομοιότροπος τούτοις, πολέμου ακαταστασίαις την ψυχήν διαιτηθήσεται» ( κστ', 27 ). " Άλγος καρδίας και πένθος γυνή αντίζηλος επί γυναικί... Οργή μεγάλη γυνή μέθυσος και ασχημοσύνην αυτής ού συγκαλύψει. Πορνεία γυναικός εν μετεωρισμοίς οφθαλμών και εν βλεφάροις αυτής γνωσθήσεται». ( κστ', 6, 8 - 9 ).

Ό,τι, λέγει, είναι διά τα πόδια ενός γέροντος η αμμουδερή ανωφέρεια, έτσι κουραστική είναι και η φλύαρη γυναίκα διά τον φιλήσυχον σύζυγόν της. Και η γυναίκα, που φωνάζει και έχει μεγάλην γλώσσαν, μοιάζει με πολεμικήν σάλπιγγα, που τρέπει σε φυγήν τους εχθρούς σε ώραν πολέμου. Και η ψυχή κάθε ανθρώπου, που έχει γυναίκα φλύαρην και μεγαλόφωνην, υποφέρει σαν εκείνον, που ζη ακατάστατην και πολεμικήν ζωήν.

Εκτός όμως από την φλύαρην, και η γυναίκα, που ζηλεύει άλλες γυναίκες, προκαλεί στον σύζυγόν της πόνον στην καρδιάν και πένθος στην ψυχήν. Επίσης μεγάλη δυστυχία διά τον σύζυγόν της είναι και η μέθυσος σύζυγος, που αποκαλύπτει πράγματα που πρέπει να μένουν κρυφά. Περισσότερον όμως αξιοκατάκριτη είναι όποια γυναίκα προδίδει την συζυγικήν πίστιν. Αυτής η αναισχυντία φαίνεται και στα μάτια και τα βλέφαρα της.

5) Τα παιδιά.

Εκλεκτή μερίδα μιας οικογένειας είναι τα παιδιά. Προς αυτά οι γονείς πρέπει να δείχνουν ιδιαίτερην αγάπην και να καταβάλλουν κάθε φροντίδα διά την καλήν τους ανατροφήν. Αυτό τονίζει και ο Σειράχ. Και επειδή στην εποχήν του την κυρίαν ευθύνην διά τα παιδιά την είχεν ο πατέρας, προς αυτόν δίδει τις ακόλουθες συμβουλές:

«Αισχύνη πατρός εν γεννήσει απαίδευτου, θυγάτηρ δε επ' ελαττώσει γίνεται, ( κβ', 3 ) «Τέκνα σοι έστι, παίδευσον αυτά, και κάμψον εκ νεότητας τον τράχηλον αυτών... Έκδου θυγατέρα, και έση τετελεκώς έργον μέγα, και ανδρί συνετω δωρήσαι αυτήν» ( ζ', 23,25 ).

Τονίζει πρώτα ο Σειράχ ότι υιοί και θυγατέρες, που δεν εκπαιδεύθησαν και δεν εκαλλιεργήθησαν πνευματικά, αποτελουν διά τους γονείς τους αφορμήν εντροπής και αιτίαν δυσφημήσεως τους. Οφείλουν λοιπόν οι γονείς να διαπαιδαγωγούν τα παιδιά τους και να τα πείθουν, από τότε που είναι μικρά, να δέχωνται πάνω τους τον ζυγόν των θείων εντολών και να συμμορφώνωνται με το θέλημα του Θεού.

Συμβουλεύει ακόμη ο Σειράχ τον κάθε πατέρα να φροντίζη ιδιαίτερα διά την ορθήν ανατροφήν της θυγατέρας του, διά να επιτύχη στο σπουδαίο αυτό έργο, και να την υπανδρεύση μ' ένα καλόν και συνετόν σύζυγόν. Σχετικά δε με τον τρόπον διαπαιδαγωγήσεως ο Σειράχ γράφει τα ακόλουθα:

«Περιψύχων υιόν καταδεσμεύσει τραύματα αυτού... Υιός ανειμένος εκβαίνει προαλής. Τιθήνησον τέκνον, και εκθαμβήσει σε...» ( λ'. 7, 8.9 ).

Πιστεύει δηλαδή ο Σειράχ ότι η πολλή επιείκεια και η έλλειψις αυστηρότητος στην διαπαιδαγώγησιν των παιδιών αποβαίνει τελικά προς ζημιάν τους. Και λέγει: Όποιος πατέρας παραχαίδεύει το παιδί του, θα το ενθαρρύνη σε παρεκτροπές.

Και έπειτα ο ίδιος θα χρειασθή να επιδένη τις πληγές, που το παιδί του θα του προκαλή. Διότι κάθε παιδί, που εγκαταλείπεται στον εαυτόν του, γίνεται αναιδής και επιζήμιος. Αν λοιπόν χαίδεύης πολύ το παιδί σου, θα εκπλαγής αργότερα από την άπρεπη συμπεριφοράν του.

Αντίθετα ευεργετικά αποτελέσματα έχει η ορθή διαπαιδαγώγησις των παιδιών. Διότι, όπως τονίζει ο Σειράχ:

«Ο παιδεύων τον υιόν αυτού ονήσεται επ' αυτώ και ανά μέσον γνωρίμων επ' αυτώ καυχήσεται'
ο διδάσκων τον υιόν αυτού παραξηλώσει τον εχθρόν και έναντι φίλων επ' αυτώ αγαλλιάσεται.
Ετελεύτησεν αυτού ο πατήρ, και ως ούκ απέθανεν όμοιον γαρ αυτώ κατέλιπε μετ' αυτόν. Εν τη
ζωή αυτού είδε και ευφράνθη και εν τη τελευτή αυτού ούκ ελυπήθη» ( λ', 2-5 ).

Όποιος δηλαδή διαπαιδαγωγήσει ορθά το παιδί του, θα βγη και ο ίδιος ωφελημένος. Και θα ημπορή να καυχάται δι' αυτό μπροστά στους γνωστούς του. Όποιος διδάσκει ορθά το παιδί του, θα κάμη δι' αυτό τους μεν εχθρούς του να ζηλεύουν, τον εαυτόν του δε να ευφραίνεται ανάμεσα στους φίλους του. Και όταν ο πατέρας αυτός αποθάνη, είναι σαν να μή απέθανε. Διότι άφησε πίσω του παιδί όμοιο του, μέσα στο
οποίο είναι σαν να ζη ο ίδιος. Έτσι ο πατέρας αυτός, ενώ εζούσεν, έχαιρε με το να βλέπη το παιδί του να προοδευη. Και όταν ήλθεν η ώρα να αποθάνη, δεν έφυγε λυπημένος.

ΙΖ'Oι γονείς μας.

Πολλήν βαρύτητα δίδει ο σοφός Σειράχ στον Θεοδίδακτον νόμον του σεβασμού των τέκνων προς τους γονείς τους, που στην Π. Διαθήκην διατυπώνεται ως εξής με την τέταρτην εντολήν του Μωσαίκού Νόμου: «Τίμα τον πατέρα σου και την μητέρα σου. Ίνα ευ σοι γένηται και ίνα μακροχρόνιος γένη επί της γης» ( Έξοδ. Κ', 12 ). Υπόσχετο δηλαδή η αρχαία εντολή στους τηρητές της ευτυχίαν και μακροημέρευσιν στην γην. Αυτήν την εντολήν αναπτύσσει πλατύτερο και ο Σειράχ.

1) Χρέος και καθήκον.

Διά να μας υπενθυμίση ότι η προς τους γονείς τιμή είναι χρέος και καθήκον όλων γενικά των ανθρώπων, ο σοφός Σειράχ γράφει:

«Εν όλη καρδία δόξασον τον πατέρα σου και μητρός ωδίνας μή επιλάθη• μνήσθητι ότι δι' αυτών εγεννήθης, και τι άνταποδώσεις αυτοίς καθώς αυτοί σοι;» ( ζ', 27 - 28 ).

Με όλην σου την καρδιάν δηλαδή πρέπει να τιμάς και να σέβεσαι τον πατέρα σου και ποτέ να μή λησμονήσης τους πόνους, που η μητέρα σου εδοκίμασεν, όταν σε εγεννούσε. Να ενθυμήσαι δε με αισθήματα ευγνωμοσύνης ότι διά των δύο αυτών προσώπων ήλθες στον κόσμον και ότι με τίποτε δεν θα ημπορούσες να τους ανταποδώσης όσα αυτοί σου επρόσφεραν. Επομένως η προς αυτούς ευγνωμοσύνη και σεβασμός σου είναι χρέος ανεξόφλητο.

Είναι όμως η τιμή προς τους γονείς και ιερό καθήκον. Διότι, όπως τονίζει ο σοφός Σειράχ:

«Ο Κύριος εδόξασε πατέρα επί τέκνοις και κρίσιν μητρός εστερέωσεν εφ' υιοίς. Ο τιμών πατέρα εξιλάσεται αμαρτίας και ως ο αποθησαυρίζων. Ο δοξάζων μητέρα αυτού» ( γ'. 2 - 4 ).

Ο ίδιος δηλαδή ο Θεός εθέσπισε τον σεβασμόν και την τιμήν των τέκνων προς τον πατέρα και την μητέρα τους. Όποιος επομένως τιμά τον πατέρα του και σέβεται την μητέρα του, εφαρμόζει θεικόν νόμον και ευαρεστεί στον Θεόν. Έτσι μοιάζει να προσφέρη στον Θεόν θυσίαν ευάρεστην, ένεκα της οποίας του συγχωρούνται οι αμαρτίες του και αποκτά θησαυρούς ουράνιους.

2) Έχει αμοιβήν.

Αναπτύσσει όμως ο Σειράχ σαφέστερα τους καρπούς, που έχει η τιμή προς τους γονείς, και τις αμοιβές, που ο Θεός επιφυλάσσει στα παιδιά, που σέβονται τους γονείς τους. Και γράφει:

«Εν έργω και λόγω τίμα τον πατέρα σου. Ίνα επέλθη σοι ευλογία παρ' αυτού• ευλογία γαρ πατρός στηρίζει οίκους τέκνων, κατάρα δε μητρός εκριζοί θεμέλια" ( γ' ,8 -9 ).

Με έργα και λόγια, λέγει ο Σειράχ στο κάθε παιδί, να εκδηλώνης τον σεβασμόν σου προς τον πατέρα, αλλά και την μητέρα σου. Έτσι, αντί της κατάρας μιας πληγωμένης από τα παιδιά της μητέρας, που καταστρέφει από τα θεμέλια τα σπίτια τους, θα έχης την ευχήν του πατέρα σου, που γίνεται ευλογία και στήριγμα στα σπίτια των παιδιών του.

Οι σοφές διαπιστώσεις του Σειράχ, διά την ευεργετικήν επίδρασιν της ευλογίας των γονέων στα παιδιά τους και τις οικογένειες τους, έχουν απήχησιν και στην ακολουθίαν του μυστηρίου του χριστιανικού γάμου. Έτσι κατά την τέλεσιν του Μυστηρίου τονίζεται και το ότι «ευχαί γονέων στηρίζουσι θεμέλια οίκων». Και η Εκκλησία μας λοιπόν πιστεύει και διδάσκει ότι ένα από τα στηρίγματα μιας νέας οικογένειας είναι και οι ευχές των γονέων του ανδρογύνου.

Προσθέτει δε ακόμη ο Σειράχ:

«Ο τιμών πατέρα ευφρανθήσεται υπό τέκνων, και εν ημέρα προσευχής αυτού εισακουσθήσεται...
Ελεημοσύνη γαρ πατρός ούκ επιλησθήσεται, και αντί αμαρτιών προσανοικοδομηθήσεταί σοι. Εν ημέρα θλίψεώς σου αναμνησθήσεταί σου• ως ευδία επί παγετώ, ούτως αναλυθήσονταί σου αι αμαρτίαι» ( γ΄, 5, 14 - 15 ).

Θα βγη δηλαδή κερδισμένος όποιος τιμά τους γονείς του και διά τους εξής δύο λόγους: Πρώτα διότι με το παράδειγμα του θα διδάξη και τα ιδικά του παιδιά να δείξουν σ' αυτόν την ίδιαν τιμήν, που εκείνος δείχνει στους γονείς του. Δεύτερον διότι, όταν προσεύχεται προς τον Θεόν, θα γίνεται ακουστή η προσευχή του. Τούτο δε, διότι η ευσπλαχνική συμπεριφορά ενός παιδιου προς τους γονείς του δεν παραθεωρείται από τον Θεόν. Ο Θεός μάλιστα συγχωρεί ευκολώτερα τις αμαρτίες όσων τιμούν και εξυπηρετούν τους γονείς τους. Τις σβήνει δε ο Θεός τις αμαρτίες τους, κατά παρόμοιον τρόπον με εκείνον που διαλύεται ο πάγος, όταν υπάρξη καλοκαιρία. Ακόμη θα ενθυμηθή και θα βοηθήση κατά τις ημέρες των θλίψεων τους όσους εξεπλήρωσαν τα προς τους γονείς τους καθήκοντα.