"Αγιον Ορος" Χριστιανικό Ορθόδοξο Φόρουμ

45. Ο βίος των ανθρώπων διαιρείται σε δύο τρόπους, ενώ οι στόχοι του σε τρεις τάξεις. Ο ένας τρόπος είναι ο κοινωνικός και εγκόσμιος. Ο άλλος είναι έξω από την κοινωνία των ανθρώπων και υπερκόσμιος. Ο κοινωνικός διαιρείται σε σωφροσύνη και σε απληστία. Ο ακοινώνητος διαιρείται σε φιλοσοφία, σε φυσική γνώση και σε υπερφυσική ενέργεια. Ο πρώτος τώρα, η συνάπτεται στο δίκαιο, οπότε έρχεται στην κατά φύση κατάσταση, η στην αδικία, οπότε φτάνει στην αδικία, χάνοντας τη φυσική του κίνηση. Ο άλλος πάλι, αν βαδίσει προς τον επιδιωκόμενο σκοπό στοιχώντας στον κανόνα, καταλήγει στην άπειρη Φύση, με τελειότητα πάνω από τη φύση· αν όμως η άσκηση του γίνεται από φιλοδοξία, αποτυγχάνει το σκοπό του και καταντά σε αδόκιμο νου, οπότε ως ατελής, εύλογα απορρίπτεται από την τάξη του τελείου.

46. Φως και ζωή και ειρήνη είναι το Άγιο Πνεύμα. Εκείνος λοιπόν πού φωτίζεται από το θειο Πνεύμα, ειρηνεύει και περνά τη ζωή του με γαλήνη. Από τούτο πηγάζει σ΄ αυτόν η γνώση των όντων και η σοφία του λόγου και αποκτά το νου του Χριστού. Αυτός γνωρίζει τα μυστήρια της Βασιλείας, εισχωρεί στα βάθη του Θεού και μέρα με τη μέρα προφέρει αγαθούς λόγους ζωής από ακύμαντη και φωτισμένη καρδιά στους ανθρώπους, επειδή είναι αγαθός, έχοντας μέσα του τον Αγαθό να λαλεί ¨καινά και παλαιά΄΄.

47. Ο Θεός είναι σοφία, κι εκείνους πού βαδίζουν με λόγο και σοφία, αφού τούς θεοποιήσει με τη γνώση των όντων, τούς ενώνει με φως με τον εαυτό Του και τούς αναδεικνύει θέσει θεούς. Κι όπως ο Θεός, αφού κατασκεύασε τα πάντα με σοφία από το μηδέν, με σοφία κυβερνά και κατευθύνει τα εγκόσμια, και με σοφία επίσης εργάζεται πάντοτε τη σωτηρία όλων εκείνων πού Τον πλησιάζουν με τη μετάνοια, έτσι κι εκείνος πού αξιώθηκε να γίνει μέτοχος της ανώτατης σοφίας λόγω καθαρότητας, πάντοτε και αυτός, ως εικόνα του Θεού, με σοφία εκτελεί και εργάζεται το θέλημα του Θεού. Συνάγει δηλαδή τον εαυτό του από τα εξωτερικά και πολυσχιδή, και μέρα με τη μέρα υψώνει και εκτείνει το λογιστικό του με τη γνώση των απορρήτων, προς αγγελικούς πράγματι τρόπους ζωής. Και κάνοντας, όσο είναι εφικτό, ενοειδή τη ζωή του, ενώνει τον εαυτό του με τις άνω δυνάμεις, οι οποίες κινούνται ενιαία γύρω από το Θεό· και με αυτές, σαν καλούς οδηγούς, ανυψώνεται προς την πρώτη Αρχή και Αιτία.

48. Εκείνος πού με την ανώτερη σοφία ένωσε τον εαυτό του με τις αγγελικές δυνάμεις και γι΄ αυτό ενώθηκε με το Θεό, επειδή έγινε καθ΄ ομοίωση του Θεού, πλησιάζει τούς πάντες με εμφιλόσοφο λόγο και συναναστροφή, και με θεία δύναμη αποδεσμεύει όσους θέλουν από τα εξωτερικά και πολυσχιδή, συνάγοντάς τους πνευματικά προς την ενοειδή ζωή ως μιμητής του Θεού, όπως ήδη έκανε με τον εαυτό του. Και τούς ανυψώνει προς τη θεωρία της δόξας του ενός και πρώτου Φωτός, με τη σοφία, τη γνώση και την έλλαμψη των απόκρυφων. Και αφού τούς ενώσει με τις γύρω από το Θεό αγγελικές ουσίες και τάξεις, τούς οδηγεί στην ενότητα με το Θεό, αφού έχουν γίνει ολόλαμπροι από το φωτισμό του Πνεύματος.

49. Την τετράδα των γενικών αρετών συνακολουθούν οκτώ φυσικές αρετές, συνοδεύοντας δύο την κάθε μία, ώστε η κάθε μία από τις γενικές να σχηματίζει τριάδα. Τη φρόνηση λοιπόν συνοδεύουν η γνώση και η σοφή θεωρία. Τη δικαιοσύνη, η διάκριση και η σπλαχνική διάθεση. Την ανδρεία, η υπομονή και η σταθερότητα. Τη σωφροσύνη, η αγνεία και η παρθενία. Ως Κτίστης και Μυσταγωγός αυτής της τριαδικής δωδεκάδας των αρετών, κάθεται με σοφία ο Θεός στο θρόνο του νου, στέλνοντας το Λόγο για τη δημιουργία των αρετών. Ο Λόγος, παίρνοντας από κάθε μία από τις αρχικές αρετές πού είπαμε, δημιουργεί στην ψυχή το νοητό κόσμο της ευσέβειας. Και σαν ουρανό αυτού του κόσμου απλώνει τη φρόνηση, γεμάτη αστέρια για να καταλάμπει τη ζωή, όπου σαν δύο μεγάλους φωστήρες βάζει τη θεία γνώση και τη φυσική θεωρία να λάμπουν και να τον καταφωτίζουν. Σαν γη, θεμελιώνει τη δικαιοσύνη, για αδάπανη πανδαισία. Σαν αέρα απλώνει τη σωφροσύνη, ξεκούρασμα και δροσιά γνησιότατης ζωής. Σαν θάλασσα βάζει την ανδρεία γύρω από την ασθένεια της φύσεως, για να εξουδετερώνει τα οχυρώματα και τα υψώματα του σατανά. Οικοδομώντας λοιπόν έτσι αυτόν τον κόσμο ο Λόγος, βάζει μέσα του σαν δύναμη το Πνεύμα για κίνηση νοητή και αέναη και για συνοχή αδιάσπαστη και διαρκή, σύμφωνα με το λόγο του Δαβίδ: «Με το λόγο του Κυρίου στερεώθηκαν οι ουρανοί, και με το πνεύμα του στόματός Του είναι σ΄ αυτούς όλη η δύναμή τους».

50. Με τις μεταβάσεις των αξίων από τη μια πνευματική ηλικία στην άλλη, μεγαλώνει μαζί και ο Κύριός μας Ιησούς Χριστός. Και όταν είναι ακόμη νήπιοι και έχουν ανάγκη από γάλα, λέγεται ότι θηλάζει το γάλα των εισαγωγικών αρετών της ασκήσεως του σώματος, το οποίο λίγο είναι ωφέλιμο σ΄ εκείνους πού αυξάνουν στην αρετή και αποβάλλουν λίγο-λίγο τη νηπιότητα. Όταν φτάσουν στη νεανική ηλικία και τρέφονται με τη στερεά τροφή της θεωρίας των όντων, έχοντας γυμνασμένα τα αισθητήρια της ψυχής, τότε ο Χριστός λέγεται ότι προοδεύει στην ηλικία και στη θεία χάρη και κάθεται μεταξύ των πρεσβυτέρων και τούς φανερώνει τα βαθιά και σκοτεινά. Όταν γίνουν ώριμοι άνδρες και φτάσουν στην τελειότητα πού μέτρο της είναι ο Χριστός, τότε λέγεται ότι κηρύττει σε όλους το λόγο της μετάνοιας και διδάσκει τούς λαούς για τη βασιλεία των ουρανών και ότι ανυπομονεί να σταυρωθεί. Γιατί αυτό είναι το τέλος καθενός πού έγινε τέλειος στις αρετές· αφού περάσει όλες τις ηλικίες του Χριστού, να καταλήξει να υποστεί το πάθος των πειρασμών, όπως έπαθε και ο Κύριος.

51. Έως ότου είμαστε στα όρια της σωματικής ασκήσεως, αποφεύγοντας να τρώμε διάφορα φαγητά η να χρησιμοποιούμε την αφή η να ατενίζομε ομορφιές η να ακούμε μελωδίες η να οσφραινόμαστε αρώματα, είμαστε κάτω από την κηδεμονία επιτρόπων και κηδεμόνων ως νήπιοι ακόμη, αν και είμαστε κληρονόμοι και κύριοι όλων όσα έχει ο Πατέρας. Όταν όμως έρθει για την άσκηση το πλήρωμα του χρόνου και ολοκληρωθεί με την απάθεια, τότε γεννιέται μέσα μας ο Λόγος από καθαρή διάνοια και μπαίνει κάτω από το νόμο του Πνεύματος, για να εξαγοράσει εμάς πού είμαστε κάτω από το νόμο του σαρκικού φρονήματος και να μας αποδώσει την υιοθεσία. Όταν γίνει αυτό, το Πνεύμα κράζει μέσα στις καρδιές μας: « Αββά, Πατέρα», δείχνοντας και γνωρίζοντάς μας την υιική ιδιότητά μας και την παρρησία προς το Θεό και Πατέρα. Και μένει πλέον μαζί μ΄ εμάς ως υιούς του Θεού και κληρονόμους Του μέσω του Χριστού και συνομιλεί, αφού δεν κρατούμαστε πια από τη δουλεία των αισθήσεων.

52. Σ΄ εκείνους πού προόδεψαν στην πίστη όμως ο Πέτρος, και επανήλθαν στην ελπίδα σαν τον Ιάκωβο και έγιναν τέλειοι στην αγάπη όπως ο Ιωάννης, μεταμορφώνεται ο Κύριος αφού ανέβει σε υψηλό όρος θεολογίας. Και λάμπει σ΄ αυτούς με τη φανέρωση και το χαρακτήρα του καθαρού λόγου όπως ο ήλιος, και με τα νοήματα της απόρρητης σοφίας γίνεται λαμπρός όπως το φως. Και παρουσιάζεται σ΄ αυτούς ο Λόγος, να στέκεται μεταξύ νόμου και προφητείας. Από τη μία δηλαδή νομοθετεί και διδάσκει, ενώ από την άλλη φανερώνει από τούς βαθείς και κρυφούς θησαυρούς της σοφίας· ενίοτε προβλέπει και προλέγει. Αυτούς τούς επισκιάζει σαν νεφέλη φωτεινή το Πνεύμα, απ΄ όπου έρχεται σ΄ αυτούς φωνή μυστικής θεολογίας και τούς μυεί στο μυστήριο της τρισυπόστατης θεότητας, λέγοντας τα εξής: «Αυτός είναι ο αγαπητός μου όρος της τελειώσεως πού με ικανοποιεί, να γίνεστε τέλεια τέκνα μου με το τέλειο Πνεύμα».

53. Η ψυχή πού καταφρόνησε όλα τα χαμαίζηλα και πληγώθηκε ολοκληρωτικά από τον έρωτα του Θεού, παθαίνει μια παράδοξη και θεϊκή έκσταση. Αφού δηλαδή δει καθαρά τις φύσεις και τούς λόγους των όντων και κατανοήσει τα τέλη των ανθρωπίνων πραγμάτων, δεν ανέχεται πλέον να βρίσκεται μέσα στο σύμπαν και να περιορίζεται από το σώμα πού την περιέχει. Αλλά αφού βγει έξω από τα όριά της και αφού κυριαρχήσει πάνω στην αίσθηση και ξεπεράσει τις φύσεις όλων των όντων, εισέρχεται με ανέκφραστη σιγή στο γνόφο της θεολογίας και αντικρίζει το κάλλος του Όντος μέσα σε φως νοημάτων ανείπωτης σοφίας, όσο της δοθεί τότε από τη χάρη. Με τρόπο πού αρμόζει στο Θεό, εμβαθύνει με τα νοήματα στη θεωρία Του και εντρυφά με φόβο αγάπης στους καρπούς των αθανάτων φυτών, εννοώ στα νοήματα των θείων εννοιών, των οποίων τη μεγαλοπρέπεια και τη δόξα ποτέ δεν μπορεί να εκφράσει πλήρως όταν επιστρέψει από την έκσταση στον εαυτό της. Αλλά καθώς υφίσταται την παράδοξη ενέργεια του Πνεύματος, βιώνει το επαινετό αυτό πάθος με μίαν ανείπωτη χαρά και σιγή· τον τρόπο όμως της θείας αυτής ενέργειας, η ποιο είναι εκείνο πού την κινεί και φαίνεται και λέει σ΄ αυτήν μυστικώς τα απόρρητα, δεν μπορεί να εξηγήσει.

54. Εκείνος πού σπέρνει δάκρυα κατανύξεως για την αρετή, θα τρυγήσει σαν καρπό ζωής, χαρά ανέκφραστη. Εκείνος πού ζητεί με ζήλο και αναμένει με υπομονή τον Κύριο μέχρις ότου καρπίσουν τα γεννήματα της αρετής του, αυτός θα θερίσει μεστωμένα τα στάχυα της γνώσεως του Θεού. Και θα φωτίσει τον εαυτό του με το φως της σοφίας και θα γίνει λυχνία αιωνίου φωτός, για να φωτίζει όλους τούς ανθρώπους. Και δε θα φθονήσει τον εαυτό του και τούς πλησίον ώστε να κρύψει κάτω από το μόδιο του φθόνου το φως της σοφίας πού του δόθηκε, αλλά μέσα στην Εκκλησία των πιστών θα πει αγαθά λόγια για ωφέλεια πολλών και θα αναπτύξει παλιά αινίγματα, σύμφωνα με όσα άκουσε από τον ουρανό να του υπαγορεύει το θειο Πνεύμα και όσα έμαθε σχολάζοντας στη θεωρία των όντων και όσα οι πατέρες του του διηγήθηκαν.

55. Θα συμβεί σε κάθε αγωνιστή, κατά την ημέρα της τελειώσεώς του στην αρετή, να του σταλάξουν τα όρη της εργασίας των θείων εντολών γλυκύτητα ευφροσύνης, καθώς θα βασιλεύει στη Σιών, στην καθαρή διάνοια. Και από τα βουνά, τούς λόγους δηλαδή των αρετών, θα ρεύσει γάλα, προσφέροντάς του την τροφή ενώ θα αναπαύεται πάνω στην κλίνη της απάθειας. Και όλες οι πηγές του Ιούδα, εννοώ της πίστεως και της γνώσεώς του, θα αναβλύσουν νερά, δόγματα δηλαδή και παραβολές και αινίγματα θείων πραγμάτων. Από την καρδιά του, σαν από τον οίκο του Κυρίου, θα βγει πηγή ανέκφραστης σοφίας και θα ποτίσει τον χείμαρρο των σχοίνων, δηλαδή τούς ανθρώπους πού ξεράθηκαν από την ξηρασία και τον καύσωνα των παθών. Και τότε θα διαπιστώσει στον εαυτό του την πραγματοποίηση των λόγων του Κυρίου: « Από τα βάθη οποίου πιστεύει σ΄ εμένα, θα ρεύσουν ποτάμια ζωντανό νερό».

56. «Θα ανατείλει, λέει ο Θεός, σ΄ εκείνους πού με φοβούνται, ήλιος δικαιοσύνης, και οι πράξεις τους θα οδηγήσουν στην ίαση. Θα βγουν από τη φυλακή των παθών και θα χοροπηδήσουν σαν μοσχαράκια ελευθερωμένα από δεσμά αμαρτίας. Και θα καταπατήσουν τούς ανόμους και τούς δαίμονες κάτω από τα πόδια τους σαν στάχτη, κατά την ημέρα της αποκαταστάσεώς τους, την οποία επιφέρω εγώ, λέει ο Κύριος, ο Παντοκράτωρ». Αυτό βέβαια θα γίνει όταν ανυψωθούν μέσω όλων των αρετών και τελειοποιηθούν με τη σοφία και τη γνώση από τη μέθεξη του Πνεύματος.

57. Αν στο πεδινό όρος του κόσμου τούτου και της Εκκλησίας του Χριστού, σηκώσεις ψηλά τη σημαία της καινούργιας γνώσεως και υψώσεις, σύμφωνα με τον Προφήτη, τη φωνή της σοφίας πού σου έδωσε ο Θεός, στηρίζοντας με το λόγο σου και διδάσκοντας τούς αδελφούς σου και αποκαλύπτοντάς τους το νόημα της θείας Γραφής ώστε να κατανοούν τις θαυμαστές δωρεές του Θεού, και οδηγώντας τους στην εργασία των εντολών Του, τότε μη φοβηθείς από εκείνους πού φθονούν τη δύναμη των λόγων σου και διαστρεβλώνουν κάθε θεία Γραφή, γιατί αυτοί είναι άδειοι, σαρωμένοι και έτοιμοι για κατοικία του διαβόλου. Γιατί ο Θεός καταγράφει τα λόγια σου στο βιβλίο των ζώντων και δε θα πάθεις βλάβη από αυτούς, όπως ούτε ο Πέτρος από τον Σίμωνα τον μάγο. Θα πεις μάλλον και συ εκείνη την ημέρα μαζί με τον Προφήτη, όταν βλέπεις τούς ανθρώπους αυτούς να κατασκευάζουν εναντίον σου παγίδες στο δρόμο σου: « Ιδού, ο Θεός μου και Κύριος είναι σωτήρας μου· θα έχω την πεποίθησή μου σ΄ Αυτόν, θα με σώσει και δε θα φοβηθώ. Γιατί η δόξα μου και η ύμνησή μου είναι ο Κύριος, και Αυτός έγινε σωτήρας μου. Δε θα πάψω να αναγγέλλω τα ένδοξα έργα Του σε όλη τη γη».

58. Αν κατάλαβες ότι η ορμή των παθών είναι μέσα σου άπρακτη και ότι η κατάνυξη και η ταπεινοφροσύνη αναβλύζουν από τα μάτια σου, τότε να γνωρίζεις ότι ήρθε σ΄ εσένα η βασιλεία του Θεού και εγκυμονείς το Άγιο Πνεύμα. Αν επιπλέον νιώθεις το Πνεύμα να ενεργεί, να κινείται και να λαλεί στα έγκατά σου και να σε παρακινεί να λες σε μεγάλη συνάθροιση της Εκκλησίας την σωτηριώδη αλήθεια του Θεού, μην εμποδίσεις τα χείλη σου φοβούμενος τον φθόνο των ιουδαιοφρόνων. Αλλά κάθισε και γράψε σε πινακίδα, όπως λέει ο Ησαΐας, εκείνα πού σου υπαγορεύει το Πνεύμα, γιατί αυτά θα παραμείνουν για πολύ καιρό, για πάντα. Εκείνοι πού κοιλοπονούν τον φθόνο είναι λαός απειθής, παιδιά νόθα, πού δεν έχουν πίστη και δε θέλουν να ακούσουν ότι το Ευαγγέλιο ενεργεί και σήμερα, δημιουργώντας φίλους του Θεού και προφήτες. Αλλά λένε στους προφήτες και στους διδασκάλους της Εκκλησίας: «Μην αναγγέλλετε σ΄ εμάς τη σοφία του Θεού», και σ΄ εκείνους πού βλέπουν τα οράματα της φυσικής θεωρίας, λένε: «Μη μας λέτε τέτοια, να μας λέτε και να μας αναγγέλλετε άλλα, τα λόγια της πλάνης πού αγαπά ο κόσμος·πάρετε από μας το λόγο του Ισραήλ». Μην προσέξεις λοιπόν το φθόνο και τα λόγια τους. Γιατί εκείνα πού σου υπαγορεύονται από ψηλά για την ωφέλεια πολλών, θα τα ακούσουν όσοι είναι ολότελα κωφοί, και εκείνοι πού βρίσκονται στο σκοτάδι του βίου και τα μάτια των τυφλών πού βρίσκονται στην ομίχλη της αμαρτίας, θα δουν το φως των λόγων σου, και θα νιώσουν αγαλλίαση γι΄ αυτούς οι πνευματικά φτωχοί. Οι απελπισμένοι άνθρωποι θα γεμίσουν ευφροσύνη· οι πλανεμένοι θα αντιληφθούν τη σύνεση πού έχουν τα λόγια σου· όσοι γογγύζουν εναντίον σου, θα μάθουν να υπακούουν στα λόγια του Πνεύματος· και οι γλώσσες πού τραυλίζουν, θα μάθουν να λαλούν ειρηνικά.

59. Λέει ο Ησαΐας: Είναι μακάριος εκείνος πού έχει στη Σιών, δηλαδή στην Εκκλησία του Θεού, τέκνα της διδασκαλίας των λόγων του και υιούς δικούς του πνευματικούς στην άνω Ιερουσαλήμ των πρωτοτόκων. Γιατί, λέει, ο άνθρωπος εκείνος θα κρύβει τα λόγια του για τον κατάλληλο καιρό και θα κρυφτεί σαν να προφυλάγεται από ορμητικά νερά. Και τέλος θα φανεί στη Σιών, στην Εκκλησία των πιστών, σαν ένδοξος ποταμός πού τρέχει μεγαλόπρεπα σε διψασμένη γη, με τα νάματα της σοφίας του. Και όσοι παρασύρονται από τούς φθονερούς, θα πάψουν να έχουν πεποίθηση σ΄ αυτούς, αλλά θα τείνουν τ΄ αυτιά τους ν΄ ακούσουν τα λόγια του ανθρώπου εκείνου, και η καρδιά όσων ασθενούν στην ψυχή θ΄ ακούσει προσεκτικά. Δε θα του πουν πλέον οι υπηρέτες του φθόνου «σώπασε» · επειδή, όντας ευσεβής, σκέφθηκε συνετά και δεν είπε μωρίες όπως οι μωροί σοφοί του κόσμου. Ούτε η καρδιά του σκέφτηκε μάταια να πράττει άνομα και να λέει για το Θεό λόγια πλάνης, ώστε να διασκορπίσει ψυχές πού πεινούν, και αυτές πού διψούν να τις αφήσει ανικανοποίητες. Γι΄ αυτό οι λόγοι του θα παραμείνουν προς ωφέλεια πολλών, κι ας μην αρέσει αυτό στους φθονερούς.

60. Σ΄ αυτόν πού κατοικεί σε υψηλό σπήλαιο ισχυρού βράχου, θα δοθεί χορταστικά ο άρτος της γνώσεως, και το οινοδοχείο της σοφίας μέχρι να μεθύσει· παρόμοια θα είναι άφθονο και το νερό πού θα πίνει. Θα δει τον Βασιλιά με τη δόξα Του, και τα μάτια του θα αντικρίσουν από μακριά γη. Η ψυχή του θα μελετήσει σοφία και θα μιλήσει σ΄ όλους για τον αιώνιο τόπο, έξω από τα όρια του οποίου δεν υπάρχει τίποτε.

61. Αφού λοιπόν η παιδαγωγία του Κυρίου είναι πού ανοίγει τα αυτιά καθενός πού έχει το φόβο Του, και του παρέχει αυτί για ν΄ ακούει, και του δίνει γλώσσα παιδαγωγημένη για να γνωρίζει πότε πρέπει να μιλήσει, τότε ποιος άλλος είναι πού αποδιώχνει άπρακτους τούς φρόνιμους και σοφούς του κόσμου και αποδεικνύει μωρή τη σοφία τους, ενώ βεβαιώνει μόνο τα λόγια των δούλων Του; Δεν είναι άλλος από Αυτόν πού πραγματοποιεί πρωτοφανή και παράδοξα έργα προς δόξαν Του, πού ανοίγει στην έρημο και κατάξερη καρδιά οδό ταπεινώσεως και πραότητας, και στην ξερή και άνυδρη διάνοια ποταμούς ανείπωτης σοφίας, για να ξεδιψάσει το εκλεκτό γένος Του, το λαό πού διάλεξε για να διηγείται τις αρετές Του. Αυτός πορεύεται μπροστά από αυτούς πού Τον αγαπούν και Τον φοβούνται, και για χάρη τους ισοπεδώνει τα βουνά των παθών και συντρίβει τις χάλκινες θύρες της άγνοιας, ενώ τούς ανοίγει τις θύρες της δικής Του γνώσεως και τούς φανερώνει τούς θησαυρούς της πού είναι σκοτεινοί, απόκρυφοι και αόρατοι. Και όλα αυτά, για να μάθουν ότι Αυτός είναι ο Κύριος, ο Θεός, πού τούς έδωσε το όνομα Ισραήλ.

62. Ποιος είναι πού ταράζει τη θάλασσα των παθών και καταπαύει τα κύματά της; Είναι ο Κύριος Σαβαώθ, ο οποίος σώζει όσους Τον αγαπούν από τον κίνδυνο της αμαρτίας και γαληνεύει την τρικυμία των λογισμών τους, ο οποίος θέτει τα λόγια Του στο στόμα τους και τούς σκεπάζει κάτω από τη σκιά των χεριών Του, με τα όποια έστησε τον ουρανό και θεμελίωσε τη γη. Αυτός δίνει σ΄ όσους έχουν το φόβο Του γλώσσα παιδαγωγημένη και ακοή συνετή για να ακούν από ψηλά τη φωνή Του και να απαγγέλλουν τα προστάγματά Του στον οίκο του Ιακώβ, δηλαδή στην Εκκλησία των πιστών. Σ΄ εκείνους όμως πού δεν έχουν μάτια να βλέπουν τις ακτίνες του Ηλίου της δικαιοσύνης και αυτιά ν΄ ακούνε τα ένδοξα του Θεού, το σκοτάδι είναι ο κλήρος της άγνοιάς τους και η ελπίδα τους μάταιη, καθώς και τα λόγια τους. Κανείς από αυτούς δε μιλά σύμφωνα με το δίκαιο, ούτε μπορεί να κρίνει σύμφωνα με την αλήθεια· στηρίζονται στα μάταια και λένε λόγια χωρίς περιεχόμενο· κυοφορούν φθόνο και γεννούν κακολογία. Γιατί τ΄ αυτιά τους είναι απερίτμητα και δεν μπορούν ν΄ ακούνε, και γι΄ αυτό ονειδίζουν το λόγο της γνώσεως του Θεού και δεν πρόκειται να θελήσουν να τον ακούσουν.

63. Ποια σοφία υπάρχει σ΄ αυτούς πού κοιλοπονούν τον φθόνο κατά του πλησίον; Πως δηλαδή θα πουν οι φθονεροί, λέει ο Ιερεμίας, ότι «εμείς είμαστε σοφοί και ο Νόμος του Κυρίου είναι μαζί μας», όταν λιώνουν από ζήλια προς όσους έλαβαν τη χάρη του Πνεύματος μέσω της σοφίας και της γνώσεως του Θεού; Αλλά αποδείχθηκε μάταιη η ψεύτικη γνώση στους γραμματείς και σοφούς του κόσμου, αφού αστόχησαν την αληθινή γνώση. Γι΄ αυτό και ντροπιάστηκαν οι σοφοί πού κρίθηκαν ανάξιοι για τη σοφία του Παρακλήτου, βλέποντάς την να πληθύνεται σε ψαράδες, και φοβήθηκαν τη δύναμη των λόγων τους· και πιάστηκαν στα δίχτυα των νοημάτων τους, επειδή αποδοκίμασαν την αληθινή σοφία και τη γνώση του Κυρίου.

64. Αφού οι φθονεροί εγκατέλειψαν την πηγή της σοφίας του Θεού, γιατί λιώνουν από ζήλια προς όσους δέχτηκαν πλούσια τη χάρη του Πνεύματος και έλαβαν πύρινη γλώσσα σαν γραφίδα ταχυγράφου γραφέα; Αν είχαν ακολουθήσει κι αυτοί το δρόμο του Θεού, θα είχαν κατοικήσει για πάντα στην ειρήνη της απάθειας· θα είχαν μάθει που βρίσκεται η φρόνηση, που βρίσκεται η ισχύς, που βρίσκεται η σύνεση και η γνώση των όντων, που βρίσκεται η μακροβιότητα και η ζωή, που βρίσκεται φως των ματιών και σοφία με ειρήνη· θα είχαν μάθει ποιος βρίσκει τον τόπο της σοφίας και ποιος εισέρχεται στους θησαυρούς της. Θα έβλεπαν τι προστάζει ο Θεός μέσω του Προφήτη στους μύστες του λόγου, λέγοντας: « Ο Προφήτης πού είδε αποκαλυπτικό Όνειρο, ας διηγηθεί την οπτασία του, και όποιος δέχθηκε λόγο δικό μου, ας διηγηθεί το λόγο μου αληθινά», και πάλι: «Γράψε όλους τούς λόγους πού σου είπα σε βιβλίο». Και έτσι ποτέ δε θα έλιωναν από φθόνο για τούς ανθρώπους αυτούς.

65. Αν αλλάξει ο Αιθίοπας το δέρμα του και η λεοπάρδαλη τα στολίσματά της, τότε και οι φθονεροί θα μπορέσουν να σκεφτούν και να πουν κάτι καλό, πού είναι μαθημένοι στη μελέτη των κακών. Γιατί δίνουν ύπουλα ισχυρό κτύπημα στους πλησίον τους, όντας δόλιοι και υποκριτικοί προς τούς φίλους τους. Δε λένε την αλήθεια, γιατί έμαθε η γλώσσα τους στα μάταια και ψεύτικα λόγια. Κατάλαβέ το, λοιπόν, εσύ πού για τη γνώση του Θεού και το λόγο φθονείσαι και εμπαίζεσαι από αυτούς, και κάνε, όμοια με τον Ιερεμία, εκτενή δέηση, λέγοντας:«Θυμήσου με, Κύριε, και έλα κοντά μου και απάλλαξέ με από τούς φθονερούς πού με καταδιώκουν. Μη μακροθυμήσεις, θέλοντας να με δοκιμάσεις περισσότερο. Γνώρισε ότι με εμπαίζουν αυτοί πού απορρίπτουν τη γνώση Σου. Δώσε τέλος στη ζήλια τους. Και τότε ο λόγος της γνώσεώς Σου θα είναι αφορμή ευφροσύνης και χαράς της καρδιάς μου. Γιατί ποτέ δεν κάθισα μαζί με αυτούς πού χλευάζουν τη γνώση Σου, αλλά ένιωθα φόβο για την παρουσία της δυνάμεώς Σου, και έμενα μόνος μου, καθώς πικράθηκα πολύ από το φθόνο τους». Και θ΄ ακούσεις: «Τα ξέρω καλά αυτά. Αν όμως επιστρέψεις κάποιον πλανεμένο από την πλάνη του, θα σε συναριθμήσω με τούς φίλους μου και θα σταθείς μπροστά μου· και αν μετατρέψεις κάποιον ανάξιο σε άξιο, θα είσαι σαν στόμα μου. Θα σε λυτρώσω από τα χέρια των φθονερών κακούργων, λέει ο Κύριος, ο Θεός του Ισραήλ».

66. Ας ακούσουν την κατακλείδα του λόγου οι φθονεροί σοφοί: Οι Ναζιραίοι του Θεού, έγιναν με τούς κόπους τους πιο καθαροί από το χιόνι· λαμπρύνθηκαν στη ζωή τους πιο πολύ από το γάλα· η ομορφιά της σοφίας τους είναι ανώτερη από το ζαφείρι, και ο χαρακτήρας των λόγων τους από το καθαρό μαργαριτάρι. Αντίθετα, αυτοί πού έτρωγαν με απόλαυση την κοσμική γνώση, πέθαναν από πείνα μπροστά στις πηγές του Πνεύματος· αυτοί πού ανατρέφονταν μέσα στην πορφύρα της σοφίας των Ελλήνων, ντύθηκαν την κόπρο της άγνοιας, και έβαλαν πάνω τους δεσμά και τούς έδεσαν. Γιατί η γλώσσα τους κόλλησε στο λάρυγγά τους και έχασαν την ακοή τους, αφού αποδοκίμασαν την αληθινή σοφία και τη γνώση του θείου Πνεύματος και δε θέλησαν να τη λάβουν με κόπους.

67. Ο Θεός πού ταπεινώνει το υψηλό δένδρο και υψώνει το ταπεινό, πού ξεραίνει το χλωρό δένδρο και ξανακάνει θαλερό το ξερό, Αυτός είναι πού δίνει στους δούλους Του στόμα ανοιχτό ενώπιον μεγάλης συνάξεως, και λόγο να ευαγγελιστούν την αλήθεια Του με πολλή δύναμη. Γιατί σ΄ Αυτόν ανήκει η σοφία, η σύνεση και η ισχύς, και όπως μεταβάλλει χρόνους και καιρούς, έτσι αλλοιώνει τις ψυχές πού Τον ζητούν και Τον ποθούν και δίνει σ΄ αυτές τη βασιλεία κατά των παθών και τις ανεβάζει από ζωή σε ζωή. Αυτός δίνει σοφία στους πνευματικά σοφούς και φρόνηση στους συνετούς, και αποκαλύπτει τα βαθιά και απόκρυφα σ΄ όσους ερευνούν τα βάθη του Θεού, δίνοντάς τους τη γνώση των σκοτεινών αινιγμάτων. Γιατί Αυτός έχει το φως της σοφίας και της γνώσεως, και το δίνει όπου θέλει.

68. Σε καθέναν πού εργάζεται με υπομονή τις εντολές εξωτερικά και εσωτερικά, αποβλέποντας μόνο στη δόξα του Θεού, δίνεται τιμή ουράνιας γνώσεως, ειρήνη ψυχής και αφθαρσία, επειδή είναι τηρητής και όχι απλός ακροατής του νόμου της χάρης. Αυτού τη γνώση, πού μαρτυρείτε από τα έργα, δεν την περιφρονεί ο Θεός, αλλά τη δοξάζει μαζί με τούς λόγους της γνώσεως εκείνων πού έλαμψαν με τη θεία σοφία στην Εκκλησία των πιστών· γιατί στο Θεό δεν υπάρχει προσωποληψία. Σ΄ εκείνον όμως πού αγωνίζεται από εγωισμό και απειθεί στα λόγια αυτών πού καθοδηγούνται από το Πνεύμα, ενώ πείθεται στη δική του σύνεση και στα απατηλά λόγια αυτών πού έχουν εξωτερικό μόνο σχήμα ευσέβειας και ενεργούν από φιλοδοξία και φιληδονία, δίνεται θλίψη και στενοχώρια. Και ο φθόνος, ο θυμός και η οργή θα είναι για το παρόν η αμοιβή της πλάνης του, ενώ για το μέλλον θα είναι προς κατηγορία των λογισμών του, όταν θα αλληλοκατηγορούνται η και θα απολογούνται, κατά την ημέρα πού ο Θεός θα κρίνει τα κρυφά των ανθρώπων και θα αποδώσει στον καθένα ανάλογα με τα έργα του.

69. Δεν είναι Ιουδαίος, όπως λέει ο Απόστολος, αυτός πού έχει τα εξωτερικά γνωρίσματα, ούτε η περιτομή ταυτίζεται μ΄ ένα σωματικό σημάδι· Ιουδαίος αληθινός είναι αυτός πού έχει τα εσωτερικά γνωρίσματα, πού έχει περιτμηθεί στην καρδιά από το Πνεύμα, και όχι σύμφωνα με το γράμμα του Νόμου. Έτσι, δεν είναι τέλειος στη γνώση και στη σοφία αυτός πού είναι λαμπρός στον φανερό και εξεζητημένο λόγο, ούτε είναι άκρος αγωνιστής όποιος επιδίδεται στην εξωτερική σωματική άσκηση των κόπων· αλλά αγωνιστής είναι αυτός πού επιδίδεται στην εσωτερική νοερή εργασία, και τέλειος στη σοφία και στη γνώση είναι αυτός πού τα λόγια του βγαίνουν από καθαρή και αγαθή καρδιά με το φωτισμό του Πνεύματος του Θεού, και όχι από βιβλία. Αυτός έχει τον έπαινο όχι από τούς ανθρώπους, αλλά από το Θεό· γιατί οι άνθρωποι τον αγνοούν η και τον φθονούν, και μόνον ο Θεός και αυτοί πού κινούνται από το ίδιο Πνεύμα τον αγαπούν και τον γνωρίζουν.

70. Αν από τα έργα του Νόμου δε θα δικαιωθεί κανένας άνθρωπος ενώπιον του Θεού, κατά τον Απόστολο, τότε ποιος θα τελειωθεί ενώπιον του Θεού μόνον με τούς αγώνες και τούς κόπους της ασκήσεως; Με την πράξη παίρνομε τα στοιχεία για την έξη της αρετής και σταματούμε την ενέργεια των παθών, δεν αποκτούμε όμως, μόνο με αυτή, την τελειότητα πού μέτρο της είναι ο Χριστός. Ποιο είναι λοιπόν εκείνο πού μας ανεβάζει στην τελειότητα; Είναι η συνειδητή πίστη στο Θεό, η οποία κάνει χειροπιαστά αυτά πού ελπίζομε. Με τέτοια πίστη πρόσφερε ο Άβελ καλύτερη θυσία στο Θεό και του δόθηκε η μαρτυρία ότι είναι δίκαιος, και ο Αβραάμ υπάκουσε στην κλήση του Θεού και έφυγε από τη χώρα του για να ζήσει σαν ξένος στη γη της επαγγελίας. Αυτή ανυψώνει, εκείνους πού το θέλουν αληθινά, στις μεγάλες ελπίδες των υψηλών δωρεών του Θεού, και από εκεί, στη γνώση των όντων, και γεμίζει την καρδιά τους με ανεξάντλητους θησαυρούς του Πνεύματος, ώστε να βγάζουν από εκεί καινούργια και παλαιά μυστήρια του Θεού και να δίνουν σ΄ όσους έχουν ανάγκη. Εκείνος λοιπόν πού αξιώθηκε να έχει τέτοια πίστη, ανέβηκε με την αγάπη και έγινε τέλειος στη γνώση του Θεού, και πέρασε στον τόπο αναπαύσεως πού δίνει ο Θεός, όπου αναπαύθηκε και αυτός απ΄ όλα τα έργα του, όπως από τα δικά Του ο Θεός.

71. Αν τα παλιά χρόνια ο Θεός ορκίστηκε ότι δε θ΄ άφηνε να μπουν στη γη της αναπαύσεως όσοι απείθησαν, και πράγματι για την απιστία τους δεν μπόρεσαν να μπουν, πως είναι δυνατόν μερικοί με μόνη τη σωματική άσκηση, χωρίς πίστη, να μπορέσουν να φτάσουν στην ανάπαυση της απάθειας και στην τελειότητα της γνώσεως; Γι΄ αυτό και βλέπομε πολλούς πού δεν μπόρεσαν να φτάσουν και να αναπαυθούν απ΄ όλους τούς κόπους τους. Πρέπει λοιπόν ο καθένας να προσέχει μήπως έχει σκληρή και άπιστη καρδιά, και γι΄ αυτό, παρά τούς πολλούς κόπους, δεν πετυχαίνει την ανάπαυση και τελείωσή του. Γι΄ αυτό και ταλαιπωρείται πάντοτε στα έργα της πρακτικής και τρώει το ψωμί της οδύνης. Αφού λοιπόν τον αναμένει ¨σαββατισμός΄΄ (ημέρα αναπαύσεως), ας αγωνιστεί να φτάσει με την πίστη στην ανάπαυση της απάθειας και στην τελειότητα της γνώσεως, για να μην πέσει στο παλιό παράδειγμα της απείθειας και πάθει τα ίδια με τούς τότε απειθείς.

72. Αφού έχουμε αισθήσεις, λόγο και νόηση, οφείλομε κι εμείς να προσφέρομε από τον εαυτό μας κάποιο φόρο στο Θεό. Ως όντα με αισθήσεις, να αισθανόμαστε σωστά τα αισθητά πράγματα και μέσω του κάλλους τους να ανατρέχομε στο Δημιουργό και να οδηγούμε σ΄ Αυτόν την ορθή γνώση μας γι΄ αυτά. Ως λογικοί, να μιλάμε ορθά για τα θεια και ανθρώπινα πράγματα. Και ως έχοντες νόηση, να νοούμε χωρίς σφάλμα για το Θεό, για την αιώνια ζωή, για τη βασιλεία των ουρανών και για τα μυστήρια του Πνεύματος πού είναι κρυμμένα σ΄ αυτήν. Και τούτο, για να αποδεικνύεται ότι και η αίσθηση και ο λόγος και η νόηση είναι υγιή και ανένοχα έναντι του Θεού. Αυτό είναι όντως αληθινό και θειο μέτρο και ιερή προσφορά στο Θεό.

73. Εισφορά της δεκάτης στο Θεό είναι κυρίως το ψυχικό Πάσχα, δηλαδή το ξεπέρασμα κάθε εμπαθούς έξεως και κάθε άλογης αισθήσεως. Στο Πάσχα αυτό θυσιάζεται ο Λόγος με τη θεωρία των όντων, τρώγεται με τον άρτο της γνώσεως, και το τίμιο αίμα Του πίνεται μέσα στο οινοδοχείο της απόρρητης σοφίας. Όποιος λοιπόν έφαγε και γιόρτασε αυτό το Πάσχα, θυσίασε στον εαυτό του τον αμνό πού σηκώνει την αμαρτία του κόσμου, και δε θα πεθάνει πλέον, αλλά θα ζήσει αιώνια.

74. Εκείνος πού σηκώθηκε από την πτώση στα νεκρά έργα, αναστήθηκε μαζί με το Χριστό. Κι αν αναστήθηκε μαζί με το Χριστό μέσω της γνώσεως, και ο Χριστός δεν πεθαίνει πλέον, τότε ούτε αυτόν θα τον κυριεύσει ο θάνατος της άγνοιας. Γιατί όταν πέθανε τότε από την αμαρτία, βγαίνοντας από την κατά φύση κίνηση, πέθανε μια φορά, ενώ αυτό πού τώρα ζει, το ζει κοντά στο Θεό με την ελευθερία του Αγίου Πνεύματος, το οποίο τον ανέστησε από τα νεκρά έργα της αμαρτίας. Ώστε δε ζει πλέον αυτός για τη σάρκα και τον κόσμο, γιατί νεκρώθηκε για το σώμα του και τα πράγματα του κόσμου, αλλά ζει μέσα του ο Χριστός, επειδή υποτάχθηκε πλέον στη χάρη του Αγίου Πνεύματος και δεν είναι πια κάτω από το νόμο της σάρκας, αφού τα μέλη του τα έδωσε στο Θεό και Πατέρα για να είναι όπλα της αρετής.

75. Εκείνος πού ελευθέρωσε τα μέλη του από τη δουλεία των παθών και τα υποδούλωσε στην αρετή, αυτός πλησίασε τον αγιασμό του Αγίου Πνεύματος, αφού ανέβηκε πάνω από το νόμο της σάρκας. Και δε θα τον κυριεύσει πλέον η αμαρτία, γιατί σχολάζει μέσα στην ελευθερία και στο νόμο του Πνεύματος. Γιατί τα αποτελέσματα της δουλείας στα πάθη δεν είναι όμοια με τα αποτελέσματα της δουλείας στην αρετή. Εκείνα συνήθως καταλήγουν σε νοητό όλεθρο της ψυχής, ενώ αυτά σε ζωή αιώνια, η οποία είναι κρυμμένη στον Ιησού Χριστό, τον Κύριό μας.

76. Όσο ο άνθρωπος ζει σαρκικά, ο νόμος της σάρκας τον εξουσιάζει· όταν όμως πεθάνει και νεκρωθεί για τον κόσμο, ελευθερώνεται από το νόμο αυτό. Δεν υπάρχει άλλος τρόπος να νεκρωθούμε για τον κόσμο, παρά να νεκρώσομε τα μέλη του σώματος. Και τα μέλη του σώματος νεκρώνονται, όταν γίνομε μέτοχοι του Αγίου Πνεύματος. Και τότε αναγνωριζόμαστε ότι είμαστε μέτοχοι του Αγίου Πνεύματος, όταν προσφέρομε στο Θεό καρπούς άξιους του Πνεύματος,δηλαδή αγάπη στο Θεό από όλη την ψυχή μας και προς τον πλησίον από ειλικρινή διάθεση, χαρά της καρδιάς πού προέρχεται από την καθαρή συνείδηση, ειρήνη ψυχής από την απάθεια και την ταπείνωση, αγαθοσύνη των λογισμών του νου, μακροθυμία στις θλίψεις και τούς πειρασμούς, χρηστότητα από την τακτοποίηση των ηθών, πίστη στο Θεό συνειδητή και χωρίς τον παραμικρό δισταγμό, πραότητα από την ταπεινοφροσύνη και την κατάνυξη, και γενική εγκράτεια των αισθήσεων. Όταν προσφέρομε τέτοιους καρπούς στο Θεό, διατελούμε έξω από το νόμο της σάρκας. Και δεν υπάρχει νόμος να μας τιμωρει για τούς καρπούς τούς οποίους καρποφορήσαμε για το θάνατο, όταν ακόμη ζούσαμε σαρκικά. Γιατί ελευθερωθήκαμε από το νόμο της σάρκας, αφού αναστηθήκαμε από τα νεκρά έργα μαζί με το Χριστό, με την ελευθερία του πνεύματος.

77. Εκείνοι πού έλαβαν την απαρχή του Πνεύματος μέσω της αναγεννήσεως του βαπτίσματος και τη φύλαξαν άσβηστη, αυτοί, καθώς πιέζονται από το βάρος της σάρκας, στενάζουν από τα βάθη της καρδιάς τους, περιμένοντας την υιοθεσία με την πλήρωσή τους από τον Παράκλητο, για να δουν την απολύτρωση του σώματός τους από την υποδούλωση στη φθορά. Γιατί το Πνεύμα βοηθάει την αδύνατη φύση τους και μεσιτεύει για χάρη τους με αλάλητους στεναγμούς, επειδή το φρόνημά τους είναι κατά Θεόν και με ελπίδα περιμένουν να δουν στο θνητό σώμα τους την αποκάλυψη των υιών του Θεού, η οποία είναι η ζωοποιός νέκρωση του Ιησού. Ώστε κι αυτοί να γίνουν υιοί του Θεού, ως οδηγούμενοι από το Άγιο Πνεύμα και ελευθερωμένοι από τη δουλεία της σάρκας να φτάσουν στην ένδοξη ελευθερία των τέκνων του Θεού· σ΄ αυτούς, επειδή αγαπούν το Θεό, όλα συνεργούν στο καλό τους.

78. Επειδή η θεία Γραφή εξηγείται πνευματικά και οι θησαυροί της φανερώνονται από το Άγιο Πνεύμα σε πνευματικούς ανθρώπους, γι΄ αυτό ο ψυχικός άνθρωπος (πού δεν έχει δηλαδή το Πνεύμα), δεν μπορεί να δεχθεί τη φανέρωσή τους, γιατί δεν καταδέχεται να νοήσει η να ακούσει να λέγεται από άλλον, κάτι έξω από τα πλαίσια των δικών του λογισμών. Δεν έχει μέσα του το Πνεύμα του Θεού, το οποίο ερευνά τα βάθη του Θεού και γνωρίζει τα του Θεού, αλλά έχει το πνεύμα του κόσμου το υλικό, το γεμάτο ζηλοτυπία και φθόνο, φιλονικία και διχοστασία, και γι΄ αυτό του φαίνεται μωρία να ερευνά την έννοια και να ανιχνεύει το νόημα της Γραφής. Επειδή δεν μπορεί δηλαδή να καταλάβει ότι όλη η θεία Γραφή κατανοείται πνευματικά, περιγελά εκείνους πού εξηγούν πνευματικά τα θεια και ανθρώπινα πράγματα, και τούς ονομάζει όχι πνευματικούς, ούτε καθοδηγούμενους από το θειο Πνεύμα, αλλά αλληγορικούς, και όσο μπορεί διαστρέφει και ανατρέπει, όπως ο Δήμας εκείνος, τούς λόγους και τα θεια νοήματά τους. Ο πνευματικός άνθρωπος όμως δεν είναι έτσι, αλλά όλα τα εξετάζει κινούμενος από το θειο Πνεύμα, ενώ ο ίδιος δεν είναι καταληπτός από κανένα. Και τούτο γιατί έχει το νου του Χριστού, στον οποίο κανένας δε θα μπορέσει να γίνει σύμβουλος.

79. Η τελευταία ημέρα της Κρίσεως θα φανερωθεί με τρόπο πύρινο, και με φωτιά θα δοκιμαστούν, όπως λέει ο Παύλος, τα έργα του καθενός. Αν δηλαδή κάποιου τα έργα, με τα όποια οικοδόμησε τον εαυτό του, είναι από άφθαρτη ουσία, θα μείνουν άφθαρτα μέσα στη φωτιά· κι όχι μόνο δε θα κατακαούν, αλλά και θα λαμπρυνθούν, καθώς θα καθαριστούν ολότελα από καμιά τυχόν μικρή κηλίδα. Αν όμως κάποιου τα έργα, με τα όποια φόρτωσε βαριά τον εαυτό του, είναι από φθαρτή ύλη, θα καούν και θα καταστραφούν και θα τον αφήσουν με άδεια χέρια μέσα στη φωτιά. Τα άφθαρτα έργα πού παραμένουν είναι τα δάκρυα της μετάνοιας, η ελεημοσύνη, η συμπάθεια, η προσευχή, η ταπείνωση, η πίστη, η ελπίδα, η αγάπη και ο,τιδήποτε άλλο πράττεται για την ευσέβεια. Αυτά όλα, και όσο ζει ο άνθρωπος συνοικοδομουνται σε άγιο ναό του Θεού, και όταν φύγει πηγαίνουν μαζί του και διαμένουν άφθαρτα στους αιώνες. Τα έργα πού τα καταστρέφει εκείνη η φωτιά είναι φανερά σε όλους: φιληδονία, φιλοδοξία, φιλαργυρία, μίσος, φθόνος, κλοπή, μέθη, κακολογία, κατάκριση και κάθε τι φαύλο πού ενεργείται με το σώμα από επιθυμία η θυμό. Αυτά, και όσο ζει ο άνθρωπος φθείρονται μαζί του, καθώς αυτός φλογίζεται από τη φωτιά της επιθυμίας, αλλά και όταν χωρίζεται από το σώμα τον ακολουθούν, μα δε μένουν για πάντα μαζί του· αφού κατακαούν, αφήνουν τον άνθρωπο πού τα έπραττε, μέσα στη φωτιά να κολάζεται αθάνατα στους αιώνες των αιώνων.

80. Η γνώση του Θεού σημαίνει ότι, αυτός πού οικοδομήθηκε σ΄ αυτήν με την ταπεινοφροσύνη και την προσευχή, έχει γνωριστεί από το Θεό κι έχει λάβει πλούσια από Αυτόν την αψευδή γνώση των υπερφυσικών Του μυστηρίων. Αν όμως παρατηρείται σ΄ αυτόν οίηση, τότε δεν έχει οικοδομηθεί στη γνώση μ΄ αυτές τις δύο αρετές, αλλά τον κυβερνά το υλικό πνεύμα αυτού του κόσμου. Γι΄ αυτό κι ένας τέτοιος άνθρωπος, νομίζει ότι κάτι γνωρίζει, ενώ δε γνωρίζει τίποτε από τα θεια πράγματα όπως πρέπει να γνωρίζει. Ενώ όποιος αγαπά το Θεό και δεν προτιμά τίποτε άλλο από την αγάπη του Θεού και του πλησίον, αυτός έμαθε τα βάθη του Θεού και τα μυστήρια της βασιλείας Του, όπως πρέπει να τα γνωρίζει εκείνος πού κινείται από το θειο Πνεύμα, και έχει γνωριστεί από το Θεό ως αληθινός εργάτης του μεγάλου κήπου της Εκκλησίας Του, πού θα εργαστεί με αγάπη το θέλημα του Θεού. Δηλαδή θα επιστρέφει ψυχές και θα μεταβάλλει ανάξιους σε άξιους με το λόγο πού του δόθηκε από το Άγιο Πνεύμα. Και θα φυλάγει απρόσβλητο το έργο του με την ταπεινοφροσύνη και την κατάνυξη.

81. Όλοι έχουμε βαπτιστεί στο όνομα του Χριστού με νερό και Πνεύμα Άγιο και όλοι τρώμε την ίδια πνευματική τροφή και πίνομε το ίδιο πνευματικό ποτό, κι αυτά είναι ο Χριστός· αλλά με τούς περισσότερους από μας δεν ευαρεστείται ο Θεός. Γιατί πολλοί πιστοί και αγωνιστές ταλαιπώρησαν και έκαναν κάτισχνα τα σώματά τους με μεγάλους κόπους ασκήσεως και σωματικής γυμνάσεως, αλλά επειδή δεν είχαν κατάνυξη από συντετριμμένη και φιλάγαθη γνώμη, και συμπάθεια από αγάπη προς τούς πλησίον και τούς εαυτούς των, αφέθηκαν άδειοι από την πληρότητα του Αγίου Πνεύματος κι έμειναν μακριά από τη γνώση του Θεού, έχοντας στείρα τη μήτρα της διάνοιάς τους και λόγο ανάλατο και αφώτιστο.

82. Εκείνο πού ζητεί ο λόγος του Θεού από τούς Ναζιραίους, δεν είναι μόνο ν΄ ανεβούν με την πράξη στο όρος Σινά, ούτε να καθαριστούν πριν την ανάβαση και να πλύνουν τα ρούχα τους και να μην πλησιάσουν γυναίκα, αλλά και να δουν, όχι τα οπίσθια του Θεού, αλλά τον ίδιο το Θεό μέσα στη δόξα Του, να ευαρεστείται σ΄ αυτούς και να τούς δίνει τις πλάκες της γνώσεως και να τούς αποστέλλει για την πνευματική κατάρτιση του λαού Του.

83. Ο Λόγος δεν παίρνει μαζί Του όλους τούς υπηρέτες και τούς μαθητές Του κατά την φανέρωση των απόκρυφων και ανωτέρων μυστηρίων Του, αλλά μόνο μερικούς, εκείνους στους οποίους χορηγήθηκε δεκτική ακοή και ανοίχθηκαν μάτια οπτασίας και δόθηκε ευκρινής καινούργια γλώσσα. Αυτούς λοιπόν τούς παραλαμβάνει και τούς ξεχωρίζει από τούς άλλους, πού είναι επίσης μαθητές Του, και ανεβαίνει στο Θαβώριο όρος της θεωρίας και μεταμορφώνεται μπροστά τους· δεν τούς μυσταγωγεί πλέον τα περί της βασιλείας των ουρανών, αλλά τούς δείχνει τη δόξα και τη λαμπρότητα της θεότητας. Και από αυτό τούς δίνει να λάμπουν κατά το χαρακτήρα του βίου και του λόγου τους σαν τον ήλιο μέσα στην Εκκλησία των πιστών. Τα νοήματά τους τα μεταβάλλει, δίνοντάς τους λευκότητα και καθαρότητα υπέρλαμπρου φωτός. Και αποθέτει το δικό Του νου μέσα τους, αποστέλλοντάς τους να διηγούνται καινούργια και παλαιά προς οικοδομή της Εκκλησίας Του.

84. Πολλοί καλλιέργησαν με μεγάλη επιμέλεια τα χωράφια τους και έσπειραν καθαρό σπόρο σ΄ αυτά, αφού προηγουμένως έκοψαν τα αγκάθια και έκαψαν τα τριβόλια με τη φωτιά της μετάνοιας, αλλά επειδή δεν έβρεξε πάνω σ΄ αυτά ο Θεός βροχή Πνεύματος Αγίου με την κατάνυξη, δε θέρισαν τίποτε απ΄ αυτά. Γιατί από την ξηρασία ξεράθηκαν και δεν καρποφόρησαν μέσα τους άφθονο το στάχυ της γνώσεως του Θεού. Γι΄ αυτό και πέθαναν, αν και όχι πεινασμένοι για λόγο Θεού, πάντως φτωχοί από γνώση Θεού και μ΄ άδεια χέρια, λίγα μόνο εφόδια παίρνοντας για τροφή τους από εισφορά άλλων.

85. Καθένας πού βγάζει από το στόμα του ωφέλιμα λόγια για την οικοδομή του πλησίον, τα βγάζει από τούς αγαθούς θησαυρούς της καρδιάς του, όντας ο ίδιος αγαθός, όπως είπε ο Κύριος. Κανείς δεν μπορεί να κινηθεί σε θεολογία και να πει τα περί Θεού, παρά με το φωτισμό του Αγίου Πνεύματος. Και κανείς πού μιλά με Πνεύμα Θεού δε λέει πράγματα αντίθετα στην πίστη στο Χριστό, αλλά όσα ωφελούν, όσα οδηγούν στο Θεό και στη βασιλεία Του και αποκαθιστούν στην παλιά ένδοξη καταγωγή και ενώνουν με το Θεό μερικούς από τούς σωζόμενους. Αν τώρα η φανέρωση του Πνεύματος δωρίζεται στον κάθε ένα προς το συμφέρον όλων, άρα εκείνος πού απέκτησε πλούσια το λόγο της σοφίας του Θεού και αξιώθηκε να λάβει το λόγο της γνώσεως, ενεργείται από το θειο Πνεύμα και είναι θησαυροφυλάκιο των ακένωτων θησαυρών του Θεού.

86. Όποιος πίστεψε στο Χριστό και βαπτίστηκε στο όνομά Του, δεν αφήνεται άμοιρος της χάρης του Πνεύματος, εκτός αν παραδόθηκε σε κάθε ενέργεια του διαβόλου και μόλυνε την πίστη με τα έργα η ζει με ραθυμία και αμέλεια. Γιατί εκείνος πού φύλαξε άσβηστη την απαρχή του Αγίου Πνεύματος, την οποία έλαβε κατά το άγιο βάπτισμα, η πού την άναψε πάλι όταν έσβησε, δεν είναι δυνατό να μη λάβει από τον ουρανό και την πληρότητα του Πνεύματος. Αφού δηλαδή αγωνιστεί καλά, αξιώνεται μέσω της πληρότητας του Πνεύματος να λάβει }η το λόγο της σοφίας του Θεού για να διδάσκει στην Εκκλησία· η το λόγο της γνώσεως των μυστηρίων του Θεού, σύμφωνα με το αυτό Πνεύμα, για να γνωρίζει τα μυστήρια της βασιλείας των ουρανών· η, με το ίδιο πάλι Πνεύμα, τη συνειδητή πίστη, για να πιστεύει τις επαγγελίες του Θεού όπως ο Αβραάμ· η το χάρισμα των ιαμάτων από το ίδιο Πνεύμα, για να θεραπεύει τις ασθένειες· η το χάρισμα της ενέργειας δυνάμεων, για να βγάζει δαιμόνια και να κάνει θαύματα·η το χάρισμα της προφητείας, για να προβλέπει και να προλέγει τα μέλλοντα· η το χάρισμα της διακρίσεως των πνευμάτων για να διακρίνει ποιος ομιλεί με Πνεύμα Θεού και ποιος όχι· η το χάρισμα της ερμηνείας διαφόρων γλωσσών· η το χάρισμα της συμπαραστάσεως σε όσους καταπονούνται· η το χάρισμα της διακυβερνήσεως των ποιμνίων και του λαού του Θεού· η το χάρισμα της αγάπης προς όλους και των δωρεών της αγάπης, δηλαδή της μακροθυμίας, της χρηστότητας και όλων των λοιπών. Αν όμως κανείς είναι άμοιρος όλων αυτών, δε γνωρίζω πως να χαρακτηρίσω αυτόν τον άνθρωπο πιστό, η ότι ανήκει στον κατάλογο εκείνων πού ντύθηκαν το Χριστό με το άγιο βάπτισμα.

87. Εκείνος πού έχει την αγάπη, δε φθονεί από ζήλια, δεν περιαυτολογεί σαν ένας επηρμένος και αυθάδης, δεν αλαζονεύεται απέναντι σε κανένα, δεν ασχημονεί κάνοντας απρέπειες κατά του πλησίον. Δε ζητεί μόνο το δικό του συμφέρον, αλλά και του πλησίον. Δεν εξάπτεται εναντίον εκείνων πού τον λυπούν, και αν πάθει κανένα κακό από άλλον, δεν το λογαριάζει. Δεν χαίρεται όταν, αυτοί πού αγαπά, βρίσκονται στο άδικο, ενώ χαίρεται μαζί τους όταν βρίσκονται στην αλήθεια και τη δικαιοσύνη. Ανέχεται όλα τα λυπηρά πού του έρχονται. Τα πιστεύει όλα, από απλότητα και ακακία. Ελπίζει ότι θα αποκτήσει όλα όσα μας έχει υποσχεθεί ο Θεός. Υπομένει κάθε πειρασμό, χωρίς να ανταποδίδει κακό στο κακό. Γενικά, ποτέ δε χάνει την αγάπη προς τον πλησίον ο εργάτης της αγάπης.

88. Από όσους αξιώθηκαν να λάβουν την ουράνια χάρη του Αγίου Πνεύματος με διάφορα χαρίσματα, άλλοι είναι νήπιοι και ατελείς ακόμη στα θεια χαρίσματα, ενώ άλλοι είναι τέλειοι άνδρες και τα έχουν στην πληρότητά τους. Οι πρώτοι, καθώς επεκτείνονται στην εργασία των θείων εντολών, προοδεύουν στα χαρίσματα, και γεμίζοντας από μεγαλύτερες δωρεές του Πνεύματος, καταργούν τα προηγούμενα χαρίσματα της νηπιότητας. Οι άλλοι, έχοντας φτάσει στην κορυφή της αγάπης και της γνώσεως του Θεού, αφήνουν πια τα επιμέρους χαρίσματα, είτε προφητείες είναι, είτε διακρίσεις πνευμάτων, είτε χαρίσματα συμπαραστάσεως, διακυβερνήσεως κλπ., κατά τον Απόστολο. Γιατί εκείνος πού μπήκε στα ανάκτορα της αγάπης δε γνωρίζει πλέον κατά ένα μέρος το Θεό, ο οποίος είναι αγάπη, αλλά συνομιλώντας πρόσωπο με πρόσωπο με Αυτόν, Τον γνωρίζει με πληρότητα, όπως και Αυτός τον έχει γνωρίσει.

89. Εκείνος πού από ζήλο των πνευματικών χαρισμάτων επεδίωξε την αγάπη και την απέκτησε, δεν ανέχεται να μιλάει κατά την προσευχή και την ανάγνωση μόνο για πνευματικό καταρτισμό του εαυτού του· γιατί εκείνος πού μιλάει μόνο στο Θεό με τη γλώσσα όταν προσεύχεται και ψάλλει, τον εαυτό του οικοδομεί, όπως λέει ο Παύλος. Αυτός επιβάλλεται, κατά τον Παύλο πάλι, να ¨προφητεύει΄΄, για την οικοδομή της Εκκλησίας του Θεού. Να διδάσκει δηλαδή στους πλησίον του την εργασία των θείων εντολών και πως πρέπει να σπεύδουν να ευαρεστήσουν το Θεό. Σε τι θα μπορέσει να ωφελήσει μερικούς ο ηγούμενος πού μιλάει πάντοτε μόνο με τον εαυτό του και το Θεό με την προσευχή και την ψαλμωδία, αν δε μιλήσει και στους υποτακτικούς του, η με αποκάλυψη από το Άγιο Πνεύμα η με γνώση των μυστηρίων του Θεού η με το προορατικό χάρισμα της προφητείας η με διδαχή του λόγου της σοφίας του Θεού; Γιατί αν δεν τούς δώσει ευκολονόητο λόγο διδασκαλίας, γραπτό η προφορικό, ποιος από τούς υποτακτικούς του θα ετοιμαστεί για πόλεμο εναντίον παθών και δαιμόνων; Πράγματι, αν ο ποιμένας δε ζητά να έχει πλούσια το λόγο της διδασκαλίας και τη γνώση του Πνεύματος για την οικοδομή του ποιμνίου του, δεν είναι ζηλωτής των χαρισμάτων του Θεού. Γιατί με το να προσεύχεται μόνο και να ψάλλει πολύ με τη γλώσσα, προσευχόμενος με το πνεύμα του, δηλαδή την ψυχή του, οικοδομεί τον εαυτό του. Ο νους του όμως είναι άκαρπος, αφού δεν προφητεύει με το λόγο της διδασκαλίας και δεν οικοδομεί την Εκκλησία του Θεού. Αν ο Παύλος, ο οποίος περισσότερο από κάθε άνθρωπο ενωνόταν μέσω της προσευχής με το Θεό, ήθελε πέντε λόγια μονάχα του έγκαρπου νου του να πει στην Εκκλησία για να κατηχήσει και τούς άλλους, παρά χιλιάδες λόγους ψαλμωδίας με τη γλώσσα, άρα έχασαν το δρόμο της αγάπης όσοι είναι πνευματικοί οδηγοί άλλων και περιόρισαν μόνο στην ψαλμωδία και την ανάγνωση το αξίωμα του ποιμένα.

90. Εκείνος πού μας έδωσε την ύπαρξη από ύλη και από νοερή ουσία και αυτά τα αντίθετα κατά τη φύση τα ένωσε κατά τρόπο παράδοξο σε μία υπόσταση, Αυτός μας έδωσε και τη μακαριότητα με το λόγο της σοφίας Του και της γνώσεως. Και αυτό το έκανε, από τη μία για να δούμε με την πνευματική γνώση τούς απόκρυφους θησαυρούς της βασιλείας των ουρανών πού μας χάρισε, κι από την άλλη, για να γνωστοποιήσουμε στους πλησίον μας με το λόγο της σοφίας τον πλούτο της αγαθότητάς Του και τα αγαθά της αιώνιας ζωής, τα όποια ετοίμασε να απολαύσουν εκείνοι πού Τον αγαπούν.

91. Εκείνος πού ανέβηκε πάνω από τις απειλές και τις υποσχέσεις των τριών νόμων, έφτασε στη ζωή πού δεν υπόκειται σε νόμο· έγινε αυτός νόμος της Εκκλησίας και δεν εξουσιάζεται από νόμο. Η ελεύθερη ζωή είναι εκείνη πού δεν υπόκειται σε νόμο, άρα είναι πάνω από κάθε φυσική ανάγκη και παραστράτισμα. Και εκείνος πού έφτασε σ΄ αυτή τη ζωή, ελευθερώθηκε, επειδή ξεπέρασε τη σάρκα, κι έγινε πυρ με τη μέθεξη του Πνεύματος, οπότε ενώθηκε και αυτός ολοκληρωτικά με το Χριστό πού είναι πάνω από κάθε φύση, και καταργήθηκε γι΄ αυτόν το μερικό και ατελές.

92. Εκείνος πού έγινε δεκτικός της γνώσεως του πρώτου Νου, -ο οποίος είναι αρχή και τέλος όλων, αόριστος καθ΄ εαυτόν και μέσα και έξω ως προς όλα τα άλλα-, αυτός γνωρίζει και μόνος μονάζει, αλλά και ανάμεσα σε μόνους να μονάζει· ώστε μήτε μένοντας μόνος υφίσταται ζημία στην τελειότητά του, μήτε όντας μαζί με πολλούς υφίσταται ζημία της μονώσεως, αλλά είναι ο ίδιος παντού και σε όλα μόνος, γιατί είναι για τούς άλλους αρχή της κινήσεώς τους για να μονάσουν, και τέλος τελειότατο της αρετής πού βρίσκεται μπροστά τους.

93. Η ασύγχυτη ένωση και συνάφεια της ψυχής και του σώματος, όταν συμφωνεί με τον εαυτό της, εκτελεί ένα έργο, είτε της ύλης, είτε της πνευματικής φύσεως. Όταν όμως δε συμφωνεί, τότε δημιουργεί εμφύλια μάχη, όπου το καθένα επιθυμεί τη νίκη. Έρχεται όμως ο λόγος και ασκώντας το κύρος του, διαλύει αμέσως τη φιλονικία, δίνοντας τα πρωτεία στην ομόνοια, κι αναθέτει το σύνολο των έργων στη φύση και στο πνεύμα.

94. Από τα τρία βασικά μέρη της ψυχής μας, το ένα (το λογιστικό) άρχει, αλλά δεν άρχεται· το άλλο (το θυμικό) και άρχει και άρχεται· το τρίτο (το επιθυμητικό)δεν άρχει, ενώ άρχεται. Όταν λοιπόν αυτό πού άρχει τεθεί κάτω από την αρχή ενός από αυτά πού άρχονται, τότε το εκ φύσεως ελεύθερο παρουσιάζεται δούλο στα εκ φύσεως δούλα και βγαίνει από τα πλαίσια της αρχής και της φύσεώς του, οπότε γίνεται μεγάλη στάση ανάμεσά τους. Και όσο υπάρχει τέτοια στάση σε αυτά, δε βλέπομε ακόμη τα πάντα υποταγμένα στο Λόγο. Όταν όμως εκείνο πού άρχει, επικρατήσει πάνω στα άλλα και τα φέρει κάτω από την αρχή και την εξουσία του, τότε τα χωρισμένα συνενώνονται και συμφωνούν, οπότε έχουν ειρήνη με το Θεό. Και αφού υποταχθούν όλα στο Λόγο, παραδίδεται από αυτόν η βασιλεία στο Θεό και Πατέρα.

95. Αφού οι πέντε αισθήσεις υποταχθούν στις τέσσερις αρχές των γενικών αρετών και μείνουν ευπειθείς σ΄ αυτές, κάνουν την ανθρώπινη φύση πού πλάσθηκε από τα τέσσερα στοιχεία να κινείται ατάραχα γύρω από τον τροχό της ζωής. Και όταν αυτή κινείται έτσι, δε στασιάζουν οι δυνάμεις της ψυχής μεταξύ τους· αλλά αφού το παθητικό μέρος -θυμός και επιθυμία- ενωθεί με το λογιστικό, αναλαμβάνει ο νους τη φυσική του εξουσία και κάνει άρμα του τις τέσσερις αρχές και θρόνο του τη δούλη πεντάδα των αισθήσεων. Και αφού κατατροπώσει την τύραννο σάρκα, αρπάζεται με το τέθριππο άρμα και υψώνεται στους ουρανούς, όπου παραστέκεται στον Βασιλιά των αιώνων και στεφανώνεται με το στεφάνι της νίκης, καταπαύοντας σ΄ Αυτόν την όλη πορεία του.

96. Σ΄ εκείνους πού γίνονται τέλειοι κατά την διάρκεια της θεωρίας και στηρίζονται στους στύλους του Πνεύματος, ετοιμάζεται κύπελλο και προσφέρεται άρτος από τη βασιλική πανδαισία. Τούς δίνεται θρόνος ν΄ αναπαυθούν και χρήματα να πλουτίσουν, και θησαυρός από μαργαριτάρια και πολύτιμους λίθους είναι έτοιμος γι΄ αυτούς, και πλούτος αναρίθμητος τούς παραδίνεται στα χέρια. Αυτούς, καθώς είναι ταχύτατοι στα έργα, η πράξη τούς κάνει διορατικούς και τούς ετοιμάζει να παραστέκονται όχι σε ανθρώπους νωθρούς, αλλά στον ίδιο το Βασιλιά.

97. Ποιο από τα δύο συμβαίνει· η βασιλεία των ουρανών δίνεται από εδώ στους αγωνιστές η μετά το θάνατο; Αν λοιπόν δίνεται από εδώ, τότε η νίκη είναι ακαταμάχητη, η χαρά ανέκφραστη, και η άνοδος μας στον Παράδεισο, ελεύθερη. Γιατί ο Παράδεισος αυτός βρίσκεται κατευθείαν στη θεία ανατολή. Αν όμως δίνεται μετά το θάνατο, πρέπει να εξετάσομε αν η έξοδος από τη ζωή γίνεται χωρίς φόβο, και τι είναι βασιλεία ουρανών και βασιλεία Θεού και Παράδεισος, και τι διαφέρει το ένα από το άλλο και ποιος είναι ο καιρός καθενός από αυτά και αν αποκτούμε και τα τρία και πως και πότε και ύστερα από πόσον καιρό. Γιατί εκείνος πού βρέθηκε μέσα στην πρώτη ενώ ακόμη ζει και φορά τη σάρκα, δεν έχασε και τα άλλα.

98. Ο άνω κόσμος είναι ακόμη ελλιπής και περιμένει την ολοκλήρωσή του, για να αποκατασταθεί στην πληρότητά του, από τούς πρωτότοκους του νέου Ισραήλ πού βλέπουν το Θεό. Γιατί ο άνω κόσμος ολοκληρώνεται καθώς γεμίζει από εκείνους πού ανατρέχουν στη γνώση του Θεού. Και όταν ολοκληρωθεί, ορίζοντας τα τέλη του κάτω κόσμου των πιστών και των απίστων, θα αποτελέσει μία ενιαία συνάθροιση, δίνοντας στον καθένα το βαθμό του και χωρίζοντας μεταξύ τους τις δύο αυτές ασύμφωνες τάξεις. Ο άνω κόσμος οδηγεί προς τον εαυτό του τις αρχές και τα τέλη των άλλων, και τα ορίζει σαν όριο απεριόριστο· ο ίδιος όμως από άλλη αρχή ούτε οδηγείται, ούτε κατευθύνεται, ώστε να περιορίζεται. Ιδίωμά του έχει την αεικινησία, ώστε μήτε συστέλλεται στον εαυτό του, μήτε εκτείνεται πέρα από τα όριά του, αλλά είναι για τούς άλλους σαββατισμός και κατάπαυση κάθε αρχής και κινήσεως.

99. Οι ουράνιες δυνάμεις ως σύνολο, σαν υμνωδοί πού πρωτοστατούν στους ύμνους, συντάσσονται σε χορείες κατά τριαδικό τρόπο, και παραστέκονται τριαδικά στην Αγία Τριάδα, όπου προσφέρουν τον ύμνο λειτουργώντας με φόβο. Από αυτές, άλλες απλώνονται κάτω από την Αρχή και Αιτία των πάντων, όσες είναι πλησιέστερες σ΄ Αυτήν και επικεφαλής των ύμνων· αυτές είναι με τη σειρά οι Θρόνοι, τα Χερουβείμ και τα Σεραφείμ. Ιδίωμά τους είναι η πύρινη σοφία και η γνώση των ουρανίων και κύριο έργο τους ο θεοπρεπής ύμνος του ¨Γέλ΄΄, κατά την εβραϊκή γλώσσα. Άλλες είναι ενδιάμεσες, ανάμεσα στις προηγούμενες και στις επόμενες, δηλαδή οι Εξουσίες, οι Κυριότητες και οι Δυνάμεις, πού στέκονται γύρω από το Θεό. Ιδίωμά τους είναι οι διευθετήσεις των μεγάλων πραγμάτων, οι διενέργειες των θαυμάτων και οι επιτελέσεις θαυμαστών σημείων· κύριο έργο τους είναι ο τρισάγιος ύμνος, το ¨ Άγιος, Άγιος, Άγιος΄΄. Άλλες καταλήγουν σε μας τούς ανθρώπους, όντας πάνω από εμάς και κάτω από τις ανώτερες· στέκονται γύρω από το Θεό και λέγονται Αρχές, Αρχάγγελοι και Άγγελοι. Ιδίωμά τους είναι να εκτελούν θειες υπηρεσίες, και κύριο έργο τους ο ιερός ύμνος ¨ Αλληλούια ΄΄. Όταν λοιπόν η λογική φύση των ανθρώπων τελειοποιειται με κάθε αρετή και ανυψώνεται με κάθε γνώση και σοφία του Πνεύματος και της θεϊκής φωτιάς, τότε γίνεται οικεία μέσω των θείων χαρισμάτων με τις Δυνάμεις αυτές, καθώς έλκει προς τον εαυτό της το ιδίωμα καθεμίας λόγω καθαρότητας. Με τις τελευταίες γίνεται οικεία με τη διακονία και την εργασία των εντολών του Θεού· με τις μεσαίες, με τη συμπάθεια και την προστασία των συνανθρώπων, κι ακόμη με την οικονομία των μεγάλων και θείων πραγμάτων και με τις ενέργειες του Πνεύματος· με τις πρώτες συγκοινωνεί με την πύρινη σοφία του λόγου και με τη γνώση των θείων και ανθρωπίνων πραγμάτων. Καθώς τελειοποιείται έτσι η ανθρώπινη φύση και δέχεται διαδοχικά τις δωρεές, ενώνεται μέσω αυτών με τη δεκάδα-Θεό*, επειδή πρόσφερε σ΄ Αυτόν την απαρχή δέκατης τάξεως από τον εαυτό της.

100. Ο Θεός είναι Μονάδα και Τριάδα· αρχίζει από μονάδα και, καθώς είναι δεκάδα, καταλήγει κυκλικά στον εαυτό Του. Ο Θεός έχει μέσα Του τις αρχές και τα τέλη των πάντων. Είναι όμως έξω από τα πάντα, γιατί είναι επάνω απ΄ όλα. Όποιος βρέθηκε μέσα σ΄ Αυτόν, χώρεσε μέσα του τούς λόγους και τη γνώση των όντων· και ενώ στέκεται έξω απ΄ όλα, παραμένει μέσα σε όλα, γνωρίζοντας τις αρχές και τα τέλη τους, γιατί απέκτησε νοερή συνάφεια με τον Πατέρα μέσω του Λόγου και έγινε τέλειος από το Πνεύμα. Σ΄ αυτήν την παντέλεια και ομοούσια Τριάδα πού προσκυνείται στα πρόσωπα του Πατέρα, του Υιού και του Αγίου Πνεύματος και δοξάζεται ως μία φύση και βασιλεία και δύναμη θεότητας, σ΄ αυτήν ανήκει η εξουσία στους αιώνες. Αμήν.

ΑΓ ΙΩΑΝΝΗΣ ΤΗΣ ΚΛΙΜΑΚΟΣ



Περί ταπεινοφροσύνης

(Διά τήν ὑψίστην ταπεινοφροσύνην, ἡ ὁποία ἀποκτᾶται μέ μυστικόν τρόπον καί ἐξολοθρεύει τά πάθη)
ΕΚΕΊΝΟΣ πού θέλει νά διηγῆται μέ λόγια αἰσθητά τήν αἴσθησι καί τήν ἐνέργεια τῆς ἀγάπης τοῦ Κυρίου στήν κυριολεξία της, καί τῆς ἁγίας ταπεινοφροσύνης καθώς πρέπει, καί τῆς μακαρίας ἁγνότητος ἀληθινά, καί τῆς θείας ἐλλάμψεως παραστατικά, καί τοῦ φόβου τοῦ Θεοῦ πραγματικά, καί τῆς ἐσωτερικῆς πληροφορίας ἀλάνθαστα, καί φαντάζεται ὅτι θά δώση νά καταλάβουν αὐτά τά πράγματα μέ τήν ἐξήγησί του ὅσοι δέν τά ἔχουν γευθῆ προσωπικῶς, αὐτός ὁμοιάζει μέ ἐκεῖνον πού θέλει νά ἐξηγήση μέ λόγια καί παραδείγματα, πόσο γλυκό εἶναι τό μέλι σέ ἐκείνους πού ποτέ δέν τό ἐγεύθηκαν. Καί ὁ μέν δεύτερος ἄδικα φιλολογεῖ, γιά νά μήν εἰπῶ βαττολογεῖ, ὁ δέ πρῶτος ἤ ἀγνοεῖ αὐτά πού διηγεῖται ἤ ἐμπαίζεται ὑπερβολικά ἀπό τήν κενοδοξία.

2. Ὁ παρών λόγος παρουσίασε ἐνώπιον μας πρός ἐξέτασι ἕναν θησαυρό, ὁ ὁποῖος εὑρίσκεται ἀσφαλισμένος μέσα σέ ὀστράκινα σκεύη ἤ καλύτερα σέ ἀνθρώπινα σώματα. Ἕνα θησαυρό πού ἡ ποιότης του δέν μπορεῖ καθόλου νά κατανοηθῆ μέ λόγια. Ἔχει δέ ὁ θησαυρός αὐτός ἀπ' ἔξω μόνο μία ἐπιγραφή, ἡ ὁποία εἶναι ἀκατανόητη καί παρέχει πολλήν καί ἀτέλειωτη ἐρευνητική προσπάθεια σέ ὅσους ζητοῦν νά τήν ἐξηγήσουν μέ λόγια. Καί ἡ ἐπιγραφή αὐτή ἔχει ὡς ἑξῆς: ''Η ΑΓΙΑ ΤΑΠΕΙΝΩΣΙΣ''.

3. Ὅσοι ὁδηγοῦνται ἀπό τό πνεῦμα τοῦ Θεοῦ, ἄς εἰσέλθουν μαζί μας στό νοερό καί πάνσοφο τοῦτο συνέδριο καί ἄς κρατοῦν νοερῶς στά χέρια τους θεόγραπτες πλάκες γνώσεως.
Ἄρχισε λοιπόν τό συνέδριο. Συγκεντρωθήκαμε καί συζητήσαμε καί ἐρευνήσαμε ἐξεταστικά τήν σημασία τῆς σπουδαίας αὐτῆς ἐπιγραφῆς. Ἕνας ἔλεγε ὅτι ταπεινοφροσύνη εἶναι τό λησμονῆς ἀμέσως τά κατορθώματά σου. Ἄλλος, τό νά θεωρῆς τόν ἑαυτόν σου πιό τελευταῖο καί πιό ἁμαρτωλό ἀπό ὅλους. Ἄλλος, τό νά γνωρίσης καλά μέ τον νοῦ σου τήν ἰδική σου ἀδυναμία καί ἀσθένεια. Ἄλλος, τό νά προλαμβάνης σέ φιλονεικίες νά διαλύης πρῶτος τήν ὀργή. Ἄλλος, τό νά γνωρίζης καλά τήν χάρι καί τήν εὐσπλαχνία τοῦ Θεοῦ. Καί ἕνας ἄλλος πάλι, τό νά αἰσθάνεσαι ψυχική συντριβή καί νά ἀπαρνῆσαι τό ἰδικό σου θέλημα.
Καί ἐγώ ἀφοῦ τά ἄκουσα ὅλα αὐτά, καί ἀφοῦ τά ἐξέτασα μόνος μου μέ πολλή περίσκεψι καί προσοχή, δέν κατώρθωσα μέ ὅσα ἄκουσα νά καταλάβω τήν ἔννοια τῆς μακαρίας ταπεινοφροσύνης. Γι' αὐτό ὡς ἔσχατος ὅλων, ἀφοῦ ἐμάζευσα ὅπως ὁ σκύλος τά ψίχουλα πού ἔπεσαν ἀπό τό τραπέζι τῶν γνωστικῶν ἐκείνων καί μακαρίων Πατέρων, κατέληξα στόν ἑξῆς ὁρισμό:
Ἡ ταπεινοφροσύνη εἶναι ἀνώνυμη χάρις τῆς ψυχῆς, ἡ ὁποία μπορεῖ νά ὀνομασθῆ μόνο ἀπό ὅσους τήν ἐδοκίμασαν ἐκ πείρας. Εἶναι ἀνέκφραστος πλοῦτος, ὀνομασία τοῦ Θεοῦ, δωρεά τοῦ Θεοῦ, ἐφ' ὅσον Ἐκεῖνος λέγει: ''Μάθετε οὐκ ἀπ' Ἀγγέλου, οὐκ ἀπ' ἀνθρώπου, οὐκ ἀπό δέλτου, ἀλλ' ἀπ ἐμοῦ'', δηλαδή ἀπό τήν ἐνοίκησί μου καί τήν ἔλλαμψί μου καί τήν ἐνέργειά μου μέσα σας, ''ὅτι πρᾶός εἰμι καί ταπεινός τῆ καρδία καί τῶ λογισμῶ καί τῶ φρονήματι, καί εὑρήσετε ἀνάπαυσιν πολέμων καί κουφισμόν λογισμῶν ταῖς ψυχαῖς ὑμῶν'' ( πρβλ. Ματθ. ια' 29 ).

4. Διαφορετική εἶναι ἡ ὄψις πού παρουσιάζει ἡ ὁσία αὐτή ἄμπελος ὅταν ἀκόμη ἐπικρατῆ ὁ χειμώνας τῶν παθῶν, καί διαφορετική ὅταν πλέον ἔλθη ἡ ἄνοιξις (καί ἡ ἔναρξις) τῶν καρπῶν, καί διαφορετική ὅταν φθάση τό θέρος τῶν ἀρετῶν, παρ' ὅλον ὅτι ὅλες αὐτές οἱ ὄψεις συμβάλλουν σέ μία καί τήν αὐτή εὐφροσύνη καί καρποφορία. Γι' αὐτό ἐμφανίζει καί τά ἀντίστοιχα σημάδια καί τίς ἀποδείξεις τῶν κατά καιρούς καρπῶν της.

5. Ὅταν ἀρχίζη νά ἀνθίζη μέσα μας ἡ σταφυλή τῆς ὁσίας αὐτῆς ἀμπέλου, αἰσθανόμεθα πάραυτα κόπωσι καί μῖσος πρός κάθε ἀνθρώπινη δόξα καί ἔπαινο, ἐνῶ συγχρόνως ἐξορίζομε ἀπό μέσα μας τόν θυμό καί τήν ὀργή. Ὅσο δέ ἐν τῶ μεταξύ προχωρεῖ κατά τήν πνευματική ἡλικία μέσα στήν ψυχή, ἡ βασίλισσα αὐτή τῶν ἀρετῶν, κάθε καλό πού &#79
52;κτελοῦμε τό θεωροῦμε μηδέν ἤ μᾶλλον βδέλυγμα. Κυρίως συλλογιζόμαστε ὅτι κάθε ἡμέρα πού περνᾶ αὐξάνει τό φορτίο τῶν ἁμαρτιῶν καί ἀμελειῶν, πού σκορπίζουν τόν πλοῦτο τῆς ψυχῆς.
Τό δέ πλῆθος τῶν χαρισμάτων πού μᾶς χορηγεῖ ὁ Θεός τό βλέπομε σάν αἰτία μεγαλυτέρας τιμωρίας, γιατί δέν μᾶς ἀξίζει. Ἔτσι ὁ νοῦς ἀσφαλίζεται ἀπό τούς κλέπτες κλεισμένος μέσα στό βαλάντιο τῆς μετριοφροσύνης. Ἀκούει μόνο τά κτυπήματα καί τά παιγνίδια τους, χωρίς νά ἐπηρεάζεται καθόλου ἀπό αὐτά. Καί τοῦτο, διότι ἡ μετριοφροσύνη εἶναι ταμεῖο ἀπαραβίαστο.

6. Ἐτολμήσαμε δι' ὀλίγων νά φιλοσοφήσωμε γιά τήν ἄνθησι καί τήν μικρή ἀνάπτυξι τούτου τοῦ ἀειθαλοῦς καρποῦ. Ἀλλά γιά τό ποιό εἶναι τό τέλειο βραβεῖο, ὁ τέλειος καρπός τῆς ἱερᾶς αὐτῆς ἀρετῆς, ὅσοι εἶσθε οἰκεῖοι τοῦ Κυρίου, ἐρωτήσατε τόν Κύριον. Γιά τήν ποσότητα καί μεγαλωσύνη τῆς ὁσίας αὐτῆς ἀρετῆς δέν εἶναι δυνατόν νά ὁμιλήσω. Γιά τήν ποιότητά της πάλι εἶναι ἀκόμη πιό ἀδύνατο.
Ἔτσι ἄς ἐπιχειρήσωμε πάλι νά ὁμιλήσωμε γιά τίς ἰδιότητές της σύμφωνα μέ τήν σκέψι πού ἦλθε στόν νοῦ μας.

7. Ἡ μετάνοια πού γίνεται μέ συνεχῆ φροντίδα καί τό πένθος πού εἶναι καθαρισμένο ἀπό κάθε κηλῖδα καί ἡ ὁσιωτάτη τῶν ἀρχαρίων ταπείνωσις διαφέρουν καί διακρίνονται μεταξύ τους ὅσο ὁ ἄρτος ἀπό τήν ζύμη καί τό ἀλεύρι. Διότι συντίβεται πρῶτα ἡ ψυχή καί λεπτύνεται μέ τήν πραγματική μετάνοια.
Ἔπειτα ἐνώνεται κατά κάποιον τρόπο καί, ἄς τό εἰπῶ ἔτσι, συμφύρεται μέ τόν Θεόν μέ τό ὕδωρ τοῦ ἀληθινοῦ πένθους. Ἐν συνεχεία, ἀφοῦ ἀνάψη μέ τό πῦρ τοῦ Κυρίου, ἐμφανίζεται ὡς στερεός ἄρτος ἡ μακαρία ταπείνωσις, ἡ ἄζυμος καί ἄτυφος, (ἡ ὁποία δηλαδή εἶναι ἀπηλλαγμένη ἀπό τήν ζύμη τῆς κακίας καί τήν ὑπερηφάνεια).
Καί ὅπως κάθε μία ἀπό τίς τρεῖς αὐτές ἀρετές, τίς ὅμοιες μέ τρίπλοκη ἁλυσίδα ἤ καλύτερα μέ οὐράνιο τόξο, ἐμφανίζει τήν ἴδια δύναμι καί ἐνέργεια καί ἀποβλέπει στόν ἴδιο στόχο, θά πρέπει ὁπωσδήποτε νά ἔχουν μεταξύ τους καί τίς ἰδιότητες κοινές. Ἔτσι ὅποιο θά ὀνομάσης σημάδι τῆς μιᾶς, θά τό εὕρης νά εἶναι γνώρισμα καί τῆς ἄλλης.
Αὐτό δέ πού εἶπα θά προσπαθήσω μέ συντομία νά τό ἀποδείξω καί νά τό ἐπικυρώσω.

8. Πρώτη καί ἐξαιρετική ἰδιότης τῆς ὡραίας καί ἀξιοθαύμαστης αὐτῆς τριάδος εἶναι ἡ μετά πολλῆς χαρᾶς ὑποδοχή τῆς ἀτιμίας, τήν ὁποία δέχεται μέ ἀνοικτά τά χέρια καί τήν ἐναγκαλίζεται, μέ τήν σκέψι ὅτι καταπαύει καί κατακαίει ψυχικές ἀσθένειες καί μεγάλες ἁμαρτίες. Δεύτερο γνώρισμά της εἶναι ἡ ἐξαφάνισης κάθε ἐκδηλώσεως θυμοῦ, καθώς καί ἡ μετριοφροσύνη γι' αὐτή τήν ἐπιτυχία. Ἡ τρίτη δέ καί ἀνωτέρα βαθμίδα εἶναι ἡ ἀναμφίβολος ἀμφιβολία γιά τήν ἰσχύ τῶν καλῶν μας ἔργων, καθώς καί ἡ συνεχής ἔφεσις γιά μάθησι.

9. Ὅπως ''τέλος νόμου καί προφητῶν Χριστός, εἰς δικαιοσύνην παντί τῶ πιστεύοντι'' (Ρωμ. ι' 4), ἔτσι καί τέλος τῶν ἀκαθάρτων παθῶν σέ καθέναν πού δέν προσέχει εἶναι ἡ κενοδοξία καί ἡ ὑπερηφάνεια. Μέ τό νά τίς φονεύη δέ αὐτές ἡ νοερά ἔλαφος τῆς ταπεινοφροσύνης, διαφυλάττει ἐκεῖνον ὁ ὁποῖος συζῆ μαζί της ἀπρόσβλητον ἀπό κάθε θανατηφόρο δηλητήριο. Ποῦ νά ἐμφανισθῆ ἀλήθεια σ' αὐτήν τό δηλητήριο τῆς ὑποκρισίας; Ποῦ τό δηλητήριο τῆς καταλαλιᾶς; Ποῦ νά ἐμφωλεύση σ' αὐτήν ὄφις; Καί ἐάν πάλιν ἐμφωλεύση, δέν θανατώνεται καί δέν ἐξαφανίζεται, ὅταν τραβηχθῆ ἔξω ἀπό τήν καρδιά καί φανερωθῆ; Δέν συναντᾶς σέ ὅποιον συνδέεται μέ αὐτήν μῖσος οὔτε κάποια μορφή ἀντιλογίας οὔτε καμμία ὀσμή ἀπειθαρχίας, ἐκτός ἄν τυχόν πρόκειται γιά θέματα πίστεως.

10. Ὅποιος τήν ἐνυμφεύθη εἶναι ἤπιος, προσηνής, εὐκατάνυκτος, εὐσπλαγχνικός περισσότερο ἀπό κάθε ἄλλον. Εἶναι ἀκόμη γαλήνιος, χαρωπός, εὐκολοκυβέρνητος, ἄλυπος, ἄγρυπνος, ἄοκνος, καί -γιατί νά λέγω πολλά;- ἀπαθής· ἀφοῦ ''ἐν τῆ ταπεινώσει ἡμῶν ἐμνήσθη ἡμῶν ὁ Κύριος καί ἐλυτρώσατο ἡμᾶς ἐκ τῶν ἐχθρῶν ἡμῶν'' (Ψαλμ. ρλε' 23-24) καί ἐκ τῶν παθῶν καί μολυσμῶν.

11. Ὁ ταπεινόφρων μοναχός δέν πολυεξετάζει τά ἄρρητα μυστήρια, ἐνῶ ὁ ὑπερήφανος ἐρευνᾶ τά ἀκατάληπτα κρίματα τοῦ Θεοῦ.

12. Σέ κάποιον ἀπό τούς πλέον γνωστικούς ἀδελφούς παρουσιάσθηκαν ἀφθαλμοφανῶς οἱ δαίμονες καί τόν ἐμακάρισαν. Αὐτός δέ ὁ πάνσοφος τούς ἀπήντησε: '' Ἐάν σταματήσετε νά μέ ἐπαινῆτε μέ τούς λογισμούς πού φέρνετε στήν ψυχή μου, τότε ἐξ αἰτίας τῆς ἀναχωρήσεώς σας θά θεωρήσω τόν ἑαυτόν μου μέγαν. Ἐάν ὅμως δέν σταματήσετε νά μέ ἐπαινῆτε, τότε ἀπό τούς ἰδικούς σας ἐπαίνους θά συλλογίζωμαι τήν ἰδική μου ἀκαθαρσία, ἐφ' ὅσον εἶναι ''ἀκάθαρτος παρά Κυρίω πᾶς ὑψηλοκάρδιος'' (Παροιμ. ις' 5). Ἢ λοιπόν ἀναχωρεῖτε καί γίνομαι ἀμέσως μέγας ἤ συνεχίζετε νά μέ ἐπαινῆτε καί ἀποκτῶ μέ τήν συνεργία σας περισσότερη ταπείνωσι''. Οἱ δαίμονες ἀμέσως κατεπλάγησαν διότι δέν εἶχαν τί νά τοῦ ἀπαντήσουν καί ἔγιναν ἄφαντοι.

13. Νά μήν εἶναι ἡ ψυχή σου ὡς πρός τό ζωοποιό τοῦτο νᾶμα, δηλαδή τήν ταπείνωσι, λάκκος πού ἄλλοτε τήν ἀναβλύζει καί ἄλλοτε πάλι στερεύει ἀπό τόν καύσωνα τῆς φιλοδοξίας καί της ἐπάρσεως, ἀλλά πηγή ἀπαθείας πού πάντοτε θά ἀναβλύζη ἀπό τά βάθη της ποταμό ὁλόκληρο ταπεινοφροσύνης. Γνώριζε, ὦ φίλε μου, ὅτι οἱ κοιλάδες εἶναι ἐκεῖνες πού πληθαίνουν μ&#8051
;σα τους τό σιτάρι καί τόν πνευματικό καρπό. Κοιλάδα σημαίνει ψυχή ταπεινωμένη ἀνάμεσα σέ ὄρη, (δηλαδή ἀνάμεσα σέ πνευματικές ἀρετές), ἡ ὁποία πάντοτε εἶναι χωρίς ὑπερηφάνεια καί πάντοτε παραμένει ἀμετακίνητη.

14. Δέν λέγει ὁ Ψαλμωδός ''ἐνήστευσα'' οὔτε ''ἀγρύπνησα'' οὒτε ''ἐκοιμήθηκα κατά γῆς'', ἀλλά ''ἐταπεινώθην, καί ἔσωσέ με συντόμως ὁ Κύριος'' (πρβλ. Ψαλμ. ριδ' 6). Ἡ μέν μετάνοια μᾶς ἀνεγείρει, τό δέ πένθος κρούει τήν πύλη τοῦ οὐρανοῦ, ἡ δέ ὁσία ταπείνωσις τήν ἀνοίγει. Ἐγώ δέ ὁμολογῶ καί προσκυνῶ τήν τριάδα μέσα στήν μονάδα καί τήν μονάδα μέσα στήν τριάδα.

15. Ὅλα ὅσα βλέπονται τά φωτίζει ὁ ἥλιος, καί ὅλα ὅσα γίνονται μέ λογική τά ἐνισχύει ἡ ταπείνωσις. Ὅταν ἀπουσιάζη τό φῶς, ὅλα εἶναι ζοφώδη, καί ὅταν ἀπουσιάζη ἡ ταπείνωσις, ὅλα τά κατορθώματά μας εἶναι ἄχρηστα.

16. Ἕνας χῶρος σέ ὁλόκληρη τήν κτίσι εἶδε μία μόνο φορά τόν ἥλιο. Καί ἕνας μόνο λογισμός πολλές φορές προξένησε ταπείνωσι. Μία καί μόνη ἡμέρα αἰσθάνθηκε ὅλος ὁ κόσμος ἀγαλλίασι. Καί μία μόνη ὑπάρχει ἀρετή, ἡ ταπείνωσις, πού δέν μποροῦν νά τήν μιμηθοῦν οἱ δαίμονες.

17. Ἄλλο πρᾶγμα εἶναι τό νά ὑπερηφανεύεται κανείς, καί ἄλλο τό νά μήν ὑπερηφανεύεται, καί ἄλλο τό νά ταπεινώνεται. Ὁ πρῶτος καθημερινῶς κρίνει τούς ἄλλους· ὁ δέυτερος δέν κρίνει τούς ἄλλους, πλήν ὅμως δέν κατακρίνει καί τόν ἑαυτόν του· ὁ δέ τρίτος, ἄν καί ἀπηλλαγμένος ἀπό τήν καταδίκη, καταδικάζει ὁ ἴδιος συνεχῶς τόν ἑαυτόν του.

18. Ἄλλο πρᾶγμα εἶναι τό νά ταπεινοφρονῆ κανείς, καί ἄλλο τό νά ἀγωνίζεται νά ταπεινοφρονῆ, καί ἄλλο τό νά ἐπαινῆ τόν ταπεινόφρονα. Τό πρῶτο εἶναι τῶν τελείων, τό δεύτερο τῶν ἀληθινῶν ὑποτακτικῶν, καί τό τρίτο ὅλων τῶν πιστῶν.

19. Ἐκεῖνος πού ἔχει γίνει ταπεινός βαθειά καί ἐσωτερικά, δέν κλέπτεται καί δέν ζημιώνεται ἀπό λόγους χειλέων. Διότι δέν προφέρει ἡ θύρα τοῦ στόματος ὅ,τι δέν ἔχει ὁ θησαυρός τῆς καρδιᾶς.

20. Ὁ ἵππος πού εἶναι μόνος του, πολλές φορές τοῦ φαίνεται πώς τά καταφέρνει στό τρέξιμο, ὅταν ὅμως εὑρίσκεται μαζί μέ ἄλλους ἵππους, τότε ἀντιλαμβάνεται τήν νωθρότητά του.