"Αγιον Ορος" Χριστιανικό Ορθόδοξο Φόρουμ

ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ
Η ΝΟΕΡΑ ΠΡΟΣΕΥΧΗ
Αυτό λοιπόν κάνε και συ: στέναξε βαθειά, φέρε στη μνήμη σου τις αμαρτίες σου, στρέψε το βλέμμα σου στον ουρανό, πες με τον νου σου· «Ελέησέ με, Θεέ μου», και ολοκληρώθηκε η προσευχή σου.
Γιατί αυ­τός που είπε «ελέησέ με», έδειξε εξομολόγηση και μετάνοιωσε για τα αμαρτήματά του· διότι το να ζητούν έλεος ταιριάζει σ’ αυτούς που αμάρτησαν.
Αυτός που είπε «ελέησέ με», πήρε συγχώρηση των σφαλ­μάτων του· γιατί αυτός που ελεήθηκε δεν κολάζεται.
Αυτός που είπε «ελέησέ με», κέρδισε τη βασιλεία των ουρανών γιατί αυτόν που θα ελεήσει ο Θεός, δεν απαλλάσσεται μόνο από την κόλαση, αλλά γίνεται άξιος και των μελλοντικών αγαθών.
Ας μη προφασιζόμαστε λοι­πόν λέγοντας, ότι δεν υπάρχει κοντά μας οίκος προσευχής· γιατί εμάς τους ίδιους έκανε ναούς η χάρη του Πνεύματος του Θεού, εάν βέβαια είμαστε επάγρυπνοι, ώστε να έχουμε από παντού μεγάλη ευκολία.
Γιατί η λατρεία μας δεν είναι τέτοια, όπως ήταν παλαιότερα των Ιου­δαίων, που είχε πολύ το υλικό στοιχείο και απαιτούσε πολλή απασχόληση. Διότι εκεί ο προσευχόμενος έπρεπε να ανεβεί στο ιερό, να αγοράσει τρυγόνια, να χρησιμοποιήσει ξύλα και φωτιά, να πάρει μαζί του μαχαίρι, να σταθεί μπροστά στον βωμό και να εκτελέσει πολλές άλλες εντολές· ενώ εδώ τίποτε τέτοιο, αλλά, όπου και να βρίσκεσαι, έχεις το θυσιαστήριο μαζί σου και το μαχαίρι και το θύμα, διότι συ ο ίδιος εί­σαι και ιερέας και θυσιαστήριο και θύμα.
Όπου λοιπόν και αν βρίσκε­σαι, μπορείς να στήσεις το βωμό, δείχνοντας μόνο νηφάλια πρόθεση, και σε τίποτα δεν σε εμποδίζει ο τόπος, ούτε σε εμποδίζει η ώρα, αλλά και χωρίς να γονατίσεις, χωρίς να χτυπήσεις το στήθος σου και χωρίς να υψώσεις τα χέρια σου στον ουρανό, μόνο εάν δείξεις θερμή διά­νοια, ολοκλήρωσες το άπαν της προσευχής.
Είναι δυνατό ακόμα και γυναίκα, που κρατάει ρόκα και υφαίνει, να στρέψει το βλέμμα νοερά στον ουρανό και να επικαλεσθεί με θερμό­τητα το Θεό· μπορεί και άνθρωπος που πηγαίνει στην αγορά και βαδί­ζει μόνος του να κάνει μακρές προσευχές· και άλλος, που κάθεται στο εργαστήριο και ράβει δέρματα, μπορεί να αφιερώσει την ψυχή του στον Δεσπότη· είναι δυνατό και ο δούλος και αυτός που ψωνίζει, και αυτός που ανεβαίνει και αυτός που κατεβαίνει, και αυτός που εργάζεται στο μαγειρείο, όταν δεν μπορούν να έρθουν στην εκκλησία, να κάνουν προσευχή μακρά και ζωηρή. Ο Θεός δεν ντρέπεται τον τόπο· ένα πράγμα μόνο ζητά, θερμή διάνοια και ψυχή γεμάτη σωφροσύνη.
Και για να δεις ότι δεν χρειάζονται σχήματα και τόποι και ώρες γενι­κά, αλλά γενναίο και διεγηρμένο φρόνημα, ο Παύλος, ενώ ήταν ξα­πλωμένος ανάσκελα στη φυλακή και δεν στεκόταν όρθιος (γιατί δεν τον άφηνε το ξύλο στο οποίο ήταν δεμένα τα πόδια του), επειδή, όντας ξαπλωμένος, προσευχήθηκε με προθυμία, ταρακούνησε τη φυλακή και τράνταξε τα θεμέλιά της και έδεσε τον δεσμοφύλακα και τον οδήγησε ύστερα από αυτά στην ιερή μυσταγωγία. Και ο Εζεκίας επίσης χωρίς να στέκεται όρθιος, ούτε να είναι γονατισμένος, αλλά ξαπλωμένος ανάσκελα στο κρεβάτι, εξαιτίας της αρρώστιας, γύρισε τον εαυτό του προς τον τοίχο, και με το να επικαλεσθεί θερμά και με σώφρονα ψυχή το Θεό, και την απόφαση που είχε ανακοινωθεί ανακάλεσε και πολλή συμπάθεια κέρδισε και ξαναβρήκε όπως πριν την υγεία του.
Και αυτό θα μπορούσε να το δει κανείς να συμβαίνει όχι μόνο σε άγιους και μεγάλους άνδρες, αλλά και σε κακούς. Γιατί και ο ληστής δεν στάθηκε σε ευκτήριο οίκο, ούτε γονάτισε, αλλά τεντωμένος επάνω στο σταυρό, με λίγα λόγια πέτυχε τη βασιλεία των ουρανών. Άλλος μέσα σε βούρκο και σε λάκκο, άλλος μέσα σε λάκκο και ανάμεσα σε θηρία, άλλος μέσα στην ίδια την κοιλιά του κήτους, αφού παρακάλεσαν το Θεό, όλα όσα τους απειλούσαν τα διέλυσαν και πέτυχαν την εύνοια του Θεού.
Και βέβαια λέγοντας αυτά σας προτρέπω να πηγαί­νετε συνεχώς στις εκκλησίες, και στο σπίτι να προσεύχεσθε με πολλή ησυχία, και όταν έχετε ελεύθερη ώρα να γονατίζετε και να ανυψώνετε τα χέρια· εάν όμως είτε εξαιτίας της ώρας, είτε εξαιτίας του τόπου μείναμε ανάμεσα σε πολλούς άλλους, να μη παραλείπετε εξαιτίας αυτού τις συνηθισμένες προσευχές, αλλά να προσεύχεσθε μ’ αυτόν τον τρό­πο, που είπα στην αγάπη σας, και να παρακαλείτε το Θεό, με τη βε­βαιότητα ότι δε θα έχετε τίποτα λιγότερο με αυτή την προσευχή.
Αυτά σας τα είπα όχι για να με θαυμάσετε και να χειροκροτήσετε, αλλά για να τα εφαρμόσετε έμπρακτα και να αφιερώνετε τις ώρες της νύχτας και της ημέρας και της εργασίας στις προσευχές και τις δεή­σεις. Εάν ρυθμίζουμε έτσι όσα μας αφορούν, θα πετύχουμε και τη βα­σιλεία των ουρανών, την οποία είθε να επιτύχουμε όλοι μας με τη χάρη και φιλανθρωπία του Κυρίου μας Ιησού Χριστού, μέσω του οποίου και μαζί με τον οποίο στον Πατέρα ανήκει η δόξα και στο άγιο Πνεύ­μα, τώρα και πάντοτε και στους αιώνες των αιώνων. Αμήν.

Ο άγιος Ιωάννης Χρυσόστομος άνοιξε τα χέρια του και δεν μπορούσαν να περάσουν οι Τούρκοι! – Αγίου Παισίου του Αγιορείτου.
Ο Ανέστης Καραούσογλου διηγήθηκε ότι, όταν έγινε η σφαγή των Αρμενίων από τους Τούρκους, είχαν έρθει στα Φάρασα γύρω στα τριακόσια άτομα (Τούρκοι), με σκοπό να λεηλατήσουν και να σφάξουν.
Ο Χατζεφεντής μάζεψε τα γυναικόπαιδα και πήγε στην Παναγία (σο Κάντσι) και έκανε προσευχή, και οι άγριοι Τούρκοι δεν μπόρεσαν να μπουν στο χωριό, διότι δεν τους άφησε ο Άγιος Χρυσόστομος .
Παρουσιάσθηκε ο Άγιος επάνω στην γέφυρα που έπρεπε να περάσουν και τέντωσε τα χέρια του και τους εμπόδισε. (Πάνω από την χαράδρα του ποταμού υπήρχε Εκκλησάκι του Αγίου). Οι Τούρκοι τρόμαξαν και έφυγαν, όταν είδαν τον Άγιο να τους διώχνη, χωρίς να αφήση να περάσουν την γέφυρα του Ζεμαντή ποταμού.
Ο Καπετάνιος της συμμορίας, όταν είδε τον Άγιο να τους εμποδίζη, είπε: – Πάμε να φύγουμε γρήγορα, γιατί ο Άγιος Χρυσόστομος δεν μας αφήνει να περάσουμε.
Από το βιβλίο του οσίου Παϊσίου του Αγιορείτη, ο “Όσιος Αρσένιος ο Καππαδόκης”, έκδοση Ιερού Ησυχαστηρίου Ευαγγελιστής Ιωάννης ο Θεολόγος, Σουρωτή Θεσσαλονίκης.

ΑΓΙΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ Ο ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ: Ο ΧΡΥΣΟΡΡΟΑΣ ΠΟΤΑΜΟΣ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΜΑΣ
ΛΑΜΠΡΟΥ Κ. ΣΚΟΝΤΖΟΥ Θεολόγου - Καθηγητού
Ο 4ος μ. Χ. αιώνας χαρακτηρίζεται ως ο «χρυσός αιώνας της Θεολογίας», χάρις στους μεγάλους Πατέρες της Εκκλησίας μας, οι οποίοι έζησαν και έδρασαν την συγκεκριμένη εκείνη χρονική περίοδο. Ένας από αυτούς ήταν και ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, ο οποίος συγκαταλέγεται στους κορυφαίους Πατέρες της Εκκλησίας μας και στους μεγάλους άνδρες της ιστορίας. Μάλιστα ανήκει στη χορεία των Τριών Ιεραρχών, μαζί με τον Μέγα Βασίλειο και τον Γρηγόριο το Θεολόγο.
Γεννήθηκε στην Αντιόχεια το 354, κατ’ άλλους το 347. Ο πατέρας του ονομαζόταν Σεκούνδος. Ήταν στρατηγός και ειδωλολάτρης, τον οποίο μετέστρεψε στον Χριστιανισμό η σύζυγός του και μητέρα του Ιωάννη, η υπέροχη Ανθούσα. Ο πατέρας του πέθανε νωρίς, αφήνοντας μόνους, την 20χρονη Ανθούσα με τον μικρό Ιωάννη. Εκείνη ανάλαβε να τον μεγαλώσει με παιδεία και φόβο Θεού και να του δώσει χριστιανική ανατροφή. Ως ευκατάστατη, φρόντισε να τον σπουδάσει στα καλλίτερα σχολεία της Αντιόχειας. Αφού ολοκλήρωσε την εγκύκλιο μόρφωσή του, προσκολλήθηκε στον ονομαστό ειδωλολάτρη Λιβάνιο ώστε να συμπληρώσει τις σπουδές του στην ρητορική και στη φιλοσοφία. Η επίδοσή του ήταν τέτοια ώστε ο Λιβάνιος τον προόριζε για διάδοχό του στη Σχολή! Αλλά όταν διαπίστωσε ότι ήταν Χριστιανός και προόριζε τον εαυτό του για τη διακονία της Εκκλησίας, είπε με πικρία: «δυστυχώς τον Ιωάννη τον κέρδισε η Εκκλησία»!
Αμέσως μετά σπούδασε Θεολογία στην ονομαστή Θεολογική Σχολή της Αντιόχειας. Άσκησε για λίγο χρόνο το επάγγελμα του ρήτορα, στο οποίο σημείωσε μεγάλη επιτυχία. Όμως πολύ γρήγορα και μετά το θάνατο της μητέρας του, εγκατέλειψε την κοσμική δόξα, το προσοδοφόρο επάγγελμα και τις ιαχές του πλήθους και αφιερώθηκε στην υπηρεσία της Εκκλησίας.
Το 372 βαπτίστηκε και αποφάσισε να γίνει μοναχός. Αποσύρθηκε στην έρημο για κάθαρση, προσευχή και πνευματική προετοιμασία για την κατοπινή πορεία της ζωής του. Έμεινε εκεί πέντε χρόνια, ασκούμενος και μελετώντας τις άγιες Γραφές. Όμως από την αυστηρή άσκηση κλονίστηκε σοβαρά η υγεία του. Το πρόβλημα αυτό της υγείας του θα τον συνοδεύει σε όλη του τη ζωή και θα τον ταλαιπωρεί. Γι’ αυτό γύρισε στην Αντιόχεια.
Το 381χειροτονήθηκε διάκονος από τον αρχιεπίσκοπο Μελέτιο και το 385 πρεσβύτερος από τον διάδοχό του Φλαβιανό. Για δεκατρία ολόκληρα χρόνια εργάστηκε δραστήρια και αναδείχθηκε πρότυπο ποιμένα, διδασκάλου και κοινωνικού εργάτη. Εκφωνούσε πύρινους λόγους και η ευγλωττία του σαγήνευε τα πλήθη, τα οποία συνέρρεαν να τον ακούσουν. Χιλιάδες ειδωλολάτρες πίστευαν και εντάσσονταν στην Εκκλησία. Αξιόλογη υπήρξε επίσης και η κοινωνική του προσφορά. Πλήθος αναξιοπαθούντων έβρισκαν κοντά του πνευματική και υλική στήριξη.
Η φήμη του Ιωάννη έφτασε παντού, μέχρι και την Βασιλεύουσα. Στις 15 Δεκεμβρίου του 397 κλήθηκε στην Κωνσταντινούπολη από τον αυτοκράτορα Αρκάδιο (395-408) για να βοηθήσει στην ανόρθωση της Εκκλησίας. Εκεί, το 398 αναγκάστηκε, παρά τη θέλησή του, να χειροτονηθεί επίσκοπος και να αναλάβει το θρόνο της Κωνσταντινουπόλεως. Ως αρχιεπίσκοπος της πρωτόρθονης Εκκλησίας, επιδόθηκε με πρωτοφανή ζήλο για την ανόρθωση των εκκλησιαστικών πραγμάτων. Απομάκρυνε τους διεφθαρμένους και ανάξιους ιερωμένους και προώθησε τους άξιους. Καθαίρεσε 13 τουλάχιστον επισκόπους για «σιμωνία» και ηθικά παραπτώματα.
Από τις πρώτες μέρες οργάνωσε ένα καταπληκτικό δίκτυο ανακούφισης των χιλιάδων φτωχών και κατατρεγμένων της Κωνσταντινουπόλεως. Σίτιζε καθημερινά περισσότερους από 7.000 απόρους. Δημιούργησε επίσης ιδρύματα, νοσοκομεία και άσυλα για τα ορφανά, τις χήρες, τους ηλικιωμένους, τους ασθενείς και ανάπηρους, όπου παρέχονταν δωρεάν διακονία σε όλους.
Ταυτόχρονα οργάνωσε ακόμα μια γιγαντιαία ιεραποστολική αποστολή με μοναχούς ιεραποστόλους στην Περσία, την Κελτική, την Φοινίκη, τη Σκυθία και την Γοτθία, μεταστρέφοντας χιλιάδες ειδωλολατρών και ιδρύοντας Εκκλησίες στις χώρες αυτές.
Μιλούσε αδιάκοπα και με τη γνωστή ρητορική του δεινότητα σαγήνευε τα πλήθη, ελέγχοντας την αμαρτία και τη διαφθορά. Ανέλαβε, επίσης έναν τιτάνιο αγώνα κατά της διαφθοράς και της ακολασίας που είχε επικρατήσει στην πλούσια πρωτεύουσα του κράτους. Ο έλεγχός του έφτασε μέχρι τα ανάκτορα και ιδιαίτερα στηλίτευσε την διεφθαρμένη αυτοκράτειρα Ευδοξία και τον επίσης διεφθαρμένο αυλικό Ευτρόπιο. Ήρθε σε ρήξη με τους ισχυρούς του χρήματος, της κρατικής εξουσίας και επίσης με τους διεφθαρμένους επισκόπους και κληρικούς.
Το αποτέλεσμα των ελέγχων του ήταν να πέσει σε δυσμένεια και να υποστεί φοβερές διώξεις. Η αδίστακτη αυτοκράτειρα, πέτυχε με τη βοήθεια του επίσης διεφθαρμένου Αρχιεπισκόπου Αλεξανδρείας Θεοφίλου και τη συμμετοχή 36 επισκόπων, να συγκαλέσει το 403 την εν Δρυ ψευδοσύνοδο, να καθαιρέσει τον Χρυσόστομο και να τον εξορίσει στην Βηθυνία. Μετά όμως από σφοδρή αντίδραση και στάση του πιστού λαού, η Ευδοξία αναγκάστηκε να τον ανακαλέσει από την εξορία και να αποκαταστήσει στο θρόνο του. Αλλά ο μεγάλος ελεγκτής δεν έπαψε και πάλι να στηλιτεύει τη διεφθαρμένη εξουσία. Το 404 τον εξόρισε και πάλι στην Κουκουσό της Καππαδοκίας και από εκεί πιο μακριά, στα Κόμανα του Πόντου, στα σύνορα με την Αρμενία, όπου κοιμήθηκε αποκαμωμένος από τις ταλαιπωρίες και τις σωματικές του παθήσεις στις 14 Σεπτεμβρίου του 407. Το 438 αποκομίσθηκε το λείψανό του με τιμές στην Κωνσταντινούπολη, όπου σύσσωμος ο λαός της Βασιλεύουσας φώναζε: «Ιωάννη γύρισες στο θρόνο σου»!
Το συγγραφικό θεολογικό έργο που κληροδότησε στην Εκκλησία είναι τεράστιο. Υπήρξε απαράμιλλος ερμηνευτής των Γραφών, πραγματική αυθεντία για τους κατοπινούς θεολόγους. Έγραψε πλήθος επιστολών. Μας διασώθηκαν επίσης πληθώρα ομιλιών του, τις οποίες κατέγραφαν σύγχρονοι ταχυγράφοι, και τις οποίες διακρίνει η ρητορική δεινότητα του μεγάλου άνδρα, η σαφήνεια και η απλότητα. Για τούτο και η Εκκλησία μας του προσέδωσε τον τίτλο Χρυσόστομος, διότι υπήρξε πραγματικά ο μεγαλύτερος ρήτορας, το γλυκόλαλο αηδόνι της Εκκλησίας, όπως παρατηρεί σύγχρονος στοχαστής. Τέλος συνέθεσε και την Θεία Λειτουργία, η οποία επικράτησε να τελείται στις Εκκλησίες μας ως σήμερα.
Ο Ιερός Χρυσόστομος είναι (πρέπει να είναι) το διαχρονικό σύμβολο του ασυμβίβαστου ανθρώπου με το κακό, όπου αυτό βρίσκεται, είτε στην Εκκλησία, είτε στην κοσμική εξουσία, είτε στην κοινωνία. Είναι ο άνθρωπος εκείνος, ο οποίος, με την προσωπική του κάθαρση, κατανόησε ότι έχουμε χρέος ως Χριστιανοί να πολεμάμε το κακό, με όποιο προσωπικό κόστος. Ο μεγάλος αυτός άνδρας θα πρέπει να αποτελεί το πρότυπο του συνεπούς αγωνιστή και για μας σήμερα, κληρικούς και λαϊκούς, να αγωνιζόμαστε, στα μέτρα των δυνατοτήτων μας, για την εκβολή του κακού από τον κόσμο του Θεού, αδιαφορώντας, όπως εκείνος, για τις όποιες συνέπειες.
Η Μνήμη του τιμάται στις 13 Νοεμβρίου και η ανακομιδή των λειψάνων του στις 27 Ιανουαρίου. Τιμάται επίσης και στις 30 Ιανουαρίου, μαζί με τους άλλους δύο Ιεράρχες, οι οποίοι, ομού, τιμώνται ως προστάτες της παιδείας, της επιστήμης και του πολιτισμού.
ΠΗΓΗ: AKTINES

Η ζωή του Αγ. Ιωάννου του Χρυσοστόμου
π. Νικόλαος Γεωργαντώνης, Θεολόγος
Οι Άγιοι είναι τα ζωντανά παραδείγματα ανθρώπων που ακολούθησαν τα διδάγματα του Χριστού, των Αγίων Πατέρων και ήταν ενεργοί στα Μυστήρια της Εκκλησίας. Είναι εφικτό για όλους μας να γίνουμε θεοί «κατά χάριν», δηλαδή να φτάσουμε στην Βασιλεία του Θεού.
«Η του στόματός σου καθάπερ πυρσός εκλάμψασα χάρις, την οικουμένην εφώτισεν.» [1] Αυτή είναι η φράση που δείχνει ποιός ήταν ο Άγιος Ιωάννης Χρυσόστομος. Κορυφαίος ερμηνευτής και Θεολόγος, έδωσε πλούσια παρακαταθήκη και δικαίως ονομάστηκε και «Χρυσόστομος» . Μίλησε πάνω σε πολλά θέματα που αφορούσαν στην πνευματική καλλιέργεια των πιστών καθώς και στα προβλήματα της εποχής του.
Ο Άγ. Ιωάννης ο Χρυσόστομος γεννήθηκε στην Αντιόχεια το 354 μ.Χ. [2] Το 368 μ.Χ. βαπτίστηκε. Ο πατέρας του ήταν ο Ιωάννης Σεκούνδος [3], οποίος ήταν στρατηγός του Ρωμαικού στρατού που έδρευε στην Αντιόχεια. Η μητέρα του ήταν η Ανθούσα, η οποία είχε βαθειά χριστιανική πίστη και αγωγή, κάτι που μαρτυρείται και από τον Λιβάνιο που είπε «Οίαι παρά χριστιανοίς γυναίκες εισι!» [4] Σε μικρή ηλικία έχασε τον πατέρα του ο Ιωάννης και τον μεγάλωσε η μητέρα του.
Τα πρώτα γράμματα τα έμαθε από τη μητέρα του και μετά παρακολούθησε ανώτερες σπουδές κοντά στον σπουδαίο ρήτορα Λιβάνιο και τον φιλόσοφο Ανδραγάθιο μέχρι τα δεκαοκτώ του χρόνια. Μέσα από αυτές τις σπουδές, έγινε βαθύς γνώστης της ελληνιστικής παιδείας, μαθητεύοντας κοντά στους καλύτερους ρήτορες της εποχής του. Οι σπουδές που έκανε, τον προόριζαν για το επάγγελμα του δικηγόρου αλλά ο Ιωάννης είχε διαφορετική κλίση.
Μετά από τις σπουδές του, πήγε στο «Ασκητήριο», το οποίο είχε ιδρυθεί από τον Διόδωρο Ταρσού (+392) και τον Καρτέριο και λειτουργούσε ως σχολή, μοναστηριακού τύπου όπου διδασκόταν η ερμηνεία των Γραφών και η θεολογία της Εκκλησίας. [5] Εδώ σπούδασε ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος με εντυπωσιακή επίδοση στις σπουδές του. Μεταξύ των διαφόρων συμμαθητών που είχε ήταν και ο Θεόδωρος, μετέπειτα επίσκοπος Μομψουεστίας (+428). [6] Ο ιερός Χρυσόστομος όμως δεν ικανοποιήθηκε με την ερμηνευτική μέθοδο του Διόδωρου Ταρσού και έφυγε από τη σχολή αυτή.
Ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος χειροθετήθηκε αναγνώστης κατά το 372 μ.Χ. [7] Τότε ξεκίνησε το διδακτικό και ερμηνευτικό του έργο επειδή εκείνη την εποχή, ο Αναγνώστης είχε ως διακόνημα όχι μόνο να διαβάζει την Αγία Γραφή αλλά και να την ερμηνεύει και να την εξηγεί στον λαό. Παράδειγμα για το αξίωμα του Αναγνώστου μας δίνει ο ίδιος ο Χρυσόστομος «και ανελθών ο αναγνώστης λέγει πρώτον το βιβλίον τίνος εστί, του δείνος τυχόν προφήτου, ή αποστόλου, ή ευαγγελιστού, και τότε λέγει ά λέγει, ώστε ευσημότερα υμίν είναι, και μη μόνον τα εκγείμενα ειδέναι, αλλά την αιτίαν των γεγραμμένων, και τις ταύτα είρηκεν.» [8] Τον ίδιο χρόνο, μετά από την κοίμηση της μητέρας του Ανθούσας, εγκατέλειψε την Αντιόχεια και πήγε να μονάσει στην ορεινή περιοχή, Σιλπίου κοντά σε κάποιον ασκητή. [9] Ήθελε και νωρίτερα να μονάσει, αλλά δεν το έκανε λόγω της μητέρας του, που δεν ήθελε να φύγει ο Ιωάννης από κοντά της πριν από την κοίμηση της. Εδώ μόνασε για τέσσερα χρόνια και μετά από αυστηρή άσκηση, ζήτησε να πάει να ασκητέψει με περισσότερη αυστηρότητα. Αφού πήρε ευλογία, πήγε σε ένα μικρό σπήλαιο κοντά στο όρος Σίλπιος. Εδώ ασκήτεψε με ολοήμερη προσευχή και μελέτη της Αγίας Γραφής για δύο χρόνια έως ότου αρρώστησε από το κρύο και κατά το έτος 378 – 379 μ.Χ. αναγκάστηκε να γυρίσει στην Αντιόχεια. [10]
Το 381 μ.Χ. χειροτονήθηκε διάκονος από τον επίσκοπο Αντιοχείας Μελέτιο και μετά από πέντε χρόνια, το 386 μ.Χ., χειροτονήθηκε πρεσβύτερος από τον διάδοχο του Μελετίου, Φλαβιανό. [11] Μέσα σε αυτή τη περίοδο, ο ιερός Χρυσόστομος ανέπτυξε τη δράση του σε ερμηνευτικά και θεολογικά θέματα. Κήρυξε αρκετά και κατά των διαφόρων αιρέσεων που είχαν παραμείνει και ειδικότερα κατά των Ανομοίων που ακόμη υπήρχαν στην Αντιόχεια αυτή την εποχή. Η φήμη του εξαπλώθηκε και έφθασε σε τέτοιο βαθμό, ώστε να θεωρείται ήδη από τον λαό ως Χρυσόστομος. Όλα τα βλέμματα στράφηκαν, αυτή την εποχή, στον Αγ. Ιωάννη τον Χρυσόστομο, επειδή ήδη είχαν φύγει από το εκκλησιαστικό προσκήνιο ο Μέγας Βασίλειος (+379) και ο Αγ. Γρηγόριος ο Θεολόγος (+390). [12]
Το 397 μ.Χ., κοιμήθηκε ο Νεκτάριος, αρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως. Ο Παλλάδιος αναφέρει για την θλιβερή κατάσταση του αρχιεπισκοπικού θρόνου μετά την κοίμηση του Νεκταρίου, «Εντεύθεν συντρέχουσιν τινες των μη ζητουμένων, μνηστεύοντες την προεδρίαν, άνδρες τινές ουκ άνδρες, πρεσβύτεροι μεν την αξίαν, ανάξιοι δε της ιερωσύνης, οι μεν πραιτωριοκτυπούντες, οι δε δωροδοκούντες, άλλοι δε και τους δήμους γονυπετούντες.» [13] Ο λαός της Κωνσταντινούπολης ζητούσε άνθρωπο φωτισμένο, ζητούσε, όπως αναφέρει ο Παλλάδιος «επιζητών τον επιστήμονα της ιερωσύνης.» [14] Το 398 μ.Χ., μετά από εισήγηση του Ευτροπίου στον αυτοκράτορα Αρκάδιο και υπερψήφιση κλήρου και λαού, εξελέγη αρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως και χειροτονήθηκε από τον Θεόφιλο Αλεξανδρείας. [15] Δεν πήγε όμως αμέσως στην Κωνσταντινούπολη ο Χρυσόστομος γιατί αυτό θα δημιουργούσε προβλήματα στην Αντιόχεια. Έτσι παρακάλεσε τον κόμη της Αντιόχειας, τον Ευτρόπιο, ο οποίος και έφερε τον Ιωάννη έξω από τη πόλη, στην περιοχή Ρωμανησία όπου και τον παρέλαβαν απεσταλμένοι του αυτοκράτορα. [16] Ο Θεόφιλος Αλεξανδρείας δεν ήθελε να βάλει τον Ιωάννη Χρυσόστομο ως αρχιεπίσκοπο, αλλά υποχώρησε, χάρη στην τόσο μεγάλη υποστήριξη που είχε ο Χρυσόστομος.
Τα πρώτα θέματα με τα οποία ασχολήθηκε ο Ιωάννης Χρυσόστομος ήταν με την πνευματική οικοδομή του λαού και την ειρήνη μεταξύ των Εκκλησιών. Για το πρώτο θέμα, ξεκίνησε να κάνει κηρύγματα με διδακτικό χαρακτήρα που κατηχούσαν τον κόσμο στα θέματα της πίστεως. Ο ίδιος ζούσε με ασκητικό τρόπο και με αυτό τον τρόπο θέλησε να συνετίσει τους κληρικούς και μοναχούς που σκανδάλιζαν με τον τρόπο ζωής τους το λαό. Ο Χρυσόστομος πούλησε ότι πολυτελή πράγματα είχε στην αρχιεπισκοπή και τα έδωσε στα φιλανθρωπικά ιδρύματα που είχε η πόλη. [17] Άλλαξε το κλίμα στην Κωνσταντινούπολη, με την προσθήκη περισσοτέρων ακολουθιών που γινόταν με τάξη και ο κόσμος ενθουσιάστηκε γιατί αυτό είχε ατονήσει με τον προηγούμενο αρχιεπίσκοπο Νεκτάριο. [18] Δεν έμεινε μόνο στο λειτουργικό βίο ο Χρυσόστομος, αλλά προχώρησε και στην δημιουργία νέων φιλανθρωπικών ιδρυμάτων και έντεινε το ενδιαφέρον του για τους φτωχούς και ανήμπορους.
Ο νέος τρόπος ζωής που έφερε στην Κωνσταντινούπολη ο Ιωάννης Χρυσόστομος ευχαρίστησε πολλούς κληρικούς και λαϊκούς αλλά δημιούργησε και πολλές αντιδράσεις από κληρικούς κυρίως. Ο Χρυσόστομος, όπως ειπώθηκε και νωρίτερα, ζήτησε από τους κληρικούς να είναι πιο σεμνοί και λιτή στην ζωή τους και να είναι παραδειγματικοί στον λαό. Αυτό έλαβε έκταση όταν κήρυξε εναντίων των πλουσίων που ζούσαν εις βάρος του λαού.
Ο Ιωάννης Χρυσόστομος έδειξε στον λαό του Θεού, το πραγματικό χαρακτήρα ενός Χριστιανού με τα λόγια του αλλά πολύ περισσότερο και με τα έργα του. Έτσι, έφτασε στο τέλος της ζωής του, στην εξορία, κοντά στα Κόμανα, όπου μετά από το βασανιστικό μαρτύριο της διαδρομής προς την εξορία στην Πιτυούντα στον Καύκασο, είπε τη χαρακτηριστική δοξολογική προσευχή «Δόξα τω Θεώ, πάντων ένεκεν», πρόσθεσε το «Αμήν» και παρέδωσε το πνεύμα του. [19]
Η προσφορά και το παράδειγμα αυτού του αγίου είναι τεράστια! Αυτό που βλέπουμε από τη ζωή του Αγίου, είναι η γνήσια εφαρμογή του Ευαγγελίου! Το πρόβλημα μας σήμερα δεν είναι τόσο οικονομικό αλλά πολύ περισσότερο πνευματικό! Είναι αναγκαίο να ακολουθούμε το παράδειγμα του Αγίου, όλη μας, μαζί κλήρος και λαός, για να διορθώσουμε την κατάσταση της κοινωνίας που επικρατεί. Αυτό που μπορούμε να πάρουμε από τη ζωή του είναι η ακράδαντη πίστη που είχε και η αφοσίωση στο αξίωμα της ιερωσύνης που έλαβε. Ας τον τιμήσουμε με την μίμηση αυτής της πίστεως και βιώσεως που είχε ο Άγιος για να καθαριστούμε και να έρθουμε πιο κοντά στη φώτιση και εν τέλει, στην θέωση! Την ευχή του Αγίου Ιωάννου Χρυσοστόμου να έχουμε!!!
Παραπομπές:
1. Απόσπασμα από το Απολυτίκιο, ΙΓ’ Νοεμβρίου, Ήχος πλ. Δ’
2. Στ. Παπαδόπουλος, Αγ. Ιωάννης ο Χρυσόστομος, Τόμος Α’, σελ. 22
3. Στ. Παπαδόπουλος, Αγ. Ιωάννης ο Χρυσόστομος, Τόμος Α’, σελ. 24
4. Ιω. Χρυσοστόμου, Εις Νεωτέραν Χηρεύσασαν, PG 48, 601
5. Στ. Παπαδόπουλος, Πατρολογία, Τόμος Β’, σελ. 557
6. Στ. Παπαδόπουλος, Αγ. Ιωάννης ο Χρυσόστομος, Τόμος Α’, σελ. 24
7. Κων. Β. Σκουτέρη, Ιστορία Δογμάτων Β’, σελ. 619
8. Ιω. Χρυσοστόμου, Εις την Προς Εβρ. Επιστολήν, Ομιλία Η’, PG 63, 75
9. Στ. Παπαδόπουλος, Αγ. Ιωάννης ο Χρυσόστομος, Τόμος Α’, σελ. 25
10. Στ. Παπαδόπουλος, Αγ. Ιωάννης ο Χρυσόστομος, Τόμος Α’, σελ. 26
11. Κων. Β. Σκουτέρη, Ιστορία Δογμάτων Β’, σελ. 619
12. Στ. Παπαδόπουλος, Αγ. Ιωάννης ο Χρυσόστομος, Τόμος Α’, σελ. 30
13. Ιω. Χρυσοστόμου, Διάλογος Ιστορικός Παλλαδίου, Διάλογος Ε’, PG 47, 19
14. Ιω. Χρυσοστόμου, Διάλογος Ιστορικός Παλλαδίου, Διάλογος Ε’, PG 47, 19
15. Κων. Β. Σκουτέρη, Ιστορία Δογμάτων Β’, σελ. 620
16. Ιω. Χρυσοστόμου, Διάλογος Ιστορικός Παλλαδίου, Διάλογος Ε’, PG 47, 19
17. Στ. Παπαδόπουλος, Αγ. Ιωάννης ο Χρυσόστομος, Τόμος Α’, σελ. 32
18. Στ. Παπαδόπουλος, Αγ. Ιωάννης ο Χρυσόστομος, Τόμος Α’, σελ. 32
19. Ιω. Χρυσοστόμου, Διάλογος Ιστορικός Παλλαδίου, Διάλογος ΙΑ’, PG 47, 38
pemptousia.gr

π. Αθανάσιος Μυτιληναίος : Μνήμη αγίου Ιωάννου Χρυσοστόμου
Απομαγνητοφωνημένη ομιλία του μακαριστού γέροντος Αθανασίου Μυτιληναίου με θέμα:
ΜΝΗΜΗ ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ ΤΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ:
α) Η απόδοση τιμής προς τον Χρυσορρήμονα Πατέρα της Εκκλησίας μας
β)Ερμηνεία της προτάσεως της Θείας Λειτουργίας του Ιερού Χρυσοστόμου: «Μετὰ φόβου Θεοῦ, πίστεως καὶ ἀγάπης προσέλθετε»
[εκφωνήθηκε στις 13-11-2000]
Σήμερα, αγαπητοί μου, η Εκκλησία μας τιμά και γιορτάζει τη μνήμη του μεγάλου διδασκάλου της, του αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου. Ό,τι να πει κανείς ή να εγκωμιάσει, πάντα θα έμενε φτωχό μπροστά σε μία τόσο μεγάλη μορφή του λόγου της εκκλησιαστικής διακονίας και της αγιότητος που ήτο ο Ιερός Χρυσόστομος. Αλλ΄έστω και ελλιπώς, κάτι θα μπορούσαμε να πούμε.
Η Εκκλησία μας τον χαρακτηρίζει με πολλά επίθετα, τα οποία και σας απαριθμώ: «χρυσήλατον σάλπιγγα» -δηλαδή μία σάλπιγγα χρυσή-, «θεόπνευστον ὄργανον», «δογμάτων πέλαγος ἀνεξάντλητον», «Ἐκκλησίας στήριγμα», «νοῦν οὐράνιον», «σοφίας βυθόν», «κρατῆρα πάγχρυσον», «ἀστέρα ἄδυτον», «μετανοίας κήρυκα», «πιστῶν ὑπογραμμόν», «μαρτύρων ἐφάμιλλον», «ἀγγέλων ἰσοστάσιον», «ἐνδιαίτημα Γραφῶν», και, τέλος, «Χρυσόστομον». Έτσι βλέπομε ότι ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, αγαπητοί μου, στάθηκε μια πάρα πολύ μεγάλη μορφή.
Ο άγιος Ιωάννης εγεννήθη στη Μεγάλη Αντιόχεια της Συρίας το 354 από γονείς επισήμους. Ο πατέρας του ήταν ανώτερος αξιωματικός του ρωμαϊκού στρατού, που όμως ενωρίτατα απέθανεν και άφησε τον μικρόν Ιωάννην, ορφανόν, στη φροντίδα της μητέρας του, Ανθούσης, που ήταν τότε μόλις είκοσι ετών, η μητέρα του, είκοσι ετών…Και οι δύο οι γονείς του ήσαν Χριστιανοί. Μεγάλη όμως φροντίδα μορφώσεως ανέλαβε η μητέρα του. Σε ηλικία 18 ετών ο Ιερός Χρυσόστομος, ο οποίος Ιωάννης ελέγετο, το «Χρυσόστομος» είναι επίθετο όπως ήδη σας είπα, εγκατέλειψε τις ρητορικές του σπουδές - δηλαδή θα λέγαμε ό,τι ακριβώς θα σπούδαζε κανείς για δικηγόρος- και άρχισε την παρακολούθηση θεολογικών μαθημάτων, όπου και εβαπτίσθη. Τότε εβαπτίζοντο σε μεγάλην ηλικίαν.
Μετά από τρία χρόνια, κατέφυγε στην έρημο όπου έμεινε σε υποταγή γέροντος τέσσερα χρόνια, αλλά άλλα δύο χρόνια έμεινε μόνος του σε σπήλαιον ασκούμενος- γι΄αυτό και η υγεία του ήτο πάρα πάρα πολύ ευαίσθητη. Αφού επέστρεψε στην Αντιόχεια, εχειροτονήθη διάκονος και ύστερα από πέντε χρόνια εχειροτονήθη πρεσβύτερος. Τώρα η δράσις του στην Αντιόχεια είναι πολύ μεγάλη. Είναι άοκνος· δεν τεμπελιάζει σε τίποτα. Θέλει τα πάντα να προσφέρει. Εκτός βέβαια το φιλανθρωπικό έργο και το ποιμαντικό, εκήρυττε διαρκώς. Διαρκώς- διαρκώς. Ομίλει κάθε Κυριακή και κάθε Παρασκευή, αλλά και σε περιόδους όπως οι Σαρακοστές, η Διακαινήσιμος κλπ., ομίλει κάθε μέρα. Έστω και αν υποτεθεί- λέγεται μάλιστα ένα περιστατικό ότι κάποτε ένας άνθρωπος μόνο ήταν και του έκανε κήρυγμα ο άγιος Ιωάννης. Και έτσι διαρκώς ομίλει, ευκαίρως-ακαίρως.
Οι λόγοι του είναι τόσοι πολλοί, ώστε υπερβάλλουν όλους τους εκκλησιαστικούς συγγραφείς.Όλους! Έχουν μαζευτεί όλα σε τόμους που εκεί βλέπουμε ότι πράγματι- η λεγομένη «Ελληνική Πατρολογία»- βλέπουμε πόσο υπερέβαλλε όλων των άλλων Πατέρων της Εκκλησίας μας εις τον λόγο του Θεού· διότι τον αγαπούσε πάρα πολύ τον λόγο του Θεού και έτσι είναι ο βαθύτερος ερμηνευτής που έχομεν εις την Αγίαν Γραφήν. Θα μπορούσε να συγκριθεί ίσως, μόνον, με τον Ωριγένη -όσοι έχετε μίαν παιδείαν του πράγματος, θα με καταλάβετε. Ίσως. Γιατί και ο Ωριγένης ήτο πλούσιος στον λόγο του Θεού. Πραγματικά.
Ως Αρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως απέκτησε πολλούς θαυμαστάς. Αυτό που λέμε εμείς σήμερα εκκλησιαστικό πρόβλημα της περιοχής μας, ξέρετε ότι δημιουργήθηκε στην εποχή του αυτό το εκκλησιαστικό πρόβλημα όταν ήλεγξε την αυτοκράτειρα ο Ιερός Χρυσόστομος και τον έστειλε στην εξορία; Εκράτησε αυτή η ταραχή μέσα στην Κωνσταντινούπολη τριάντα ολόκληρα χρόνια· και δεν ησύχασε ο λαός της Κωνσταντινουπόλεως παρά μόνο πια όταν επανέφεραν - τι;- τα λείψανά του πίσω πια· διότι πρέπει να σας πω, δύο φορές φυσικά τον έστειλαν στην εξορία- ανεκλήθη η πρώτη περίπτωσις, αλλά στη δευτέρα περίπτωση έχουμε τρία ολόκληρα χρόνια που ο Ιερός Χρυσόστομος περπατάει, περπατάει, περπατάει τη γη της Μικράς Ασίας για να πάει, πού; Πουθενά. Δηλαδή από τόπου εις τόπον. Πήγαιναν άνθρωποι να τον συναντήσουν, τον έπαιρναν από κει οι στρατιώται και τον πήγαιναν πιο πέρα, πιο πέρα… Ώστε έφτασε στα Κόμανα της Μικράς Ασίας κατεξαντλημένος, τρία χρόνια περπατούσε… Χωρίς καμία άνεση σε τίποτα πουθενά.
Και στις 14 Σεπτεμβρίου, αγαπητοί μου, αφού ελειτούργησε, παρέδωκε το πνεύμα εις τον Θεόν με τη φράση που έμεινε παροιμιώδης για μας: «Δόξα τῷ Θεῷ πάντων ἕνεκεν », δηλαδή «Δόξα τῷ Θεῷ για όλα». Αυτός υπήρξε ο Ιερός Χρυσόστομος που έχουμε σήμερα τη μνήμη του. Και σας είπα, εκοιμήθη στις 14 Σεπτεμβρίου. Ήταν η εορτή του Τιμίου Σταυρού. Θα μου πείτε: «Μα εμείς γιορτάζουμε σήμερα, 13 Νοεμβρίου». Ναι, διότι η Εκκλησία μας, που τιμά ιδιαιτέρως ιδιαιτέρως τον Ιερό Χρυσόστομο, και επειδή η εορτή του Τιμίου Σταυρού είναι πάρα πολύ μεγάλη, για να μην σκιάσει η μία εορτή την άλλην εορτήν, μετέθεσε την κοίμησιν του Ιερού Χρυσοστόμου στις 13 Νοεμβρίου. Για να μπορεί να τον τιμήσει λαμπρά, περίλαμπρα, εκτός από την γιορτή, βέβαια, της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού. Αυτός είναι ο λόγος της μεταθέσεως της ημερομηνίας που γιορτάζουμε τον Ιερόν Χρυσόστομον.
Δεν ξέρω αν γνωρίζετε ότι η Θεία Λειτουργία, αυτή που τελέσαμε τώρα, λέγεται του Ιερού Χρυσοστόμου. Όπως ακριβώς λέμε «τη Μεγάλην Σαρακοστήν έχουμε τη Λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου». Δηλαδή συνέθεσε τη Θεία Λειτουργία ο Ιερός Χρυσόστομος; Όχι, αγαπητοί μου. Προσέξτε. Η Θεία Λειτουργία ως τύπος, υπήρξε ως παράδοσις από την αρχαία Εκκλησία. Όμως υπήρχε μία συνήθεια τότε, η Θεία Λειτουργία να είναι ένας ανοιχτός χώρος, που μπορούσε ο εκάστοτε επίσκοπος- ή και πρεσβύτερος ενίοτε- να προσθέτει ή να αφαιρεί από την ακολουθία της Θείας Λειτουργίας κάποια στοιχεία. Να βάλει μία ευχή παραπάνω, μία ευχή παρακάτω, και είχαμε έτσι μία μεγάλη ποικιλία μορφής Θείας Λειτουργίας. Αυτό κράτησε πολύ καιρό, μερικούς αιώνες. Βέβαια, υπήρχε ένας κίνδυνος από τους αιρετικούς, που μπορούσαν να προσθέτουν και να αφαιρούν από τη Θεία Λειτουργία και έτσι με τον τρόπον αυτόν να εισαγάγουν τις αιρετικές των δοξασίες. Γι΄αυτό η Εκκλησία έκλεισε το θέμα της Θείας Λειτουργίας, το έκανε θέμα κλειστόν. Δεν μπορείς ούτε να προσθέσεις, ούτε να αφαιρέσεις. Για τον λόγο που σας εξήγησα.
Ωστόσο, κάποιες μορφές έφτασαν μέχρι τον Μέγαν Βασίλειο- Θείας Λειτουργίας μορφές- μέχρι τον Ιερό Χρυσόστομο. Έτσι ο μεν Μέγας Βασίλειος φιλοτέχνησε τη Θεία Λειτουργία, δηλαδή την εστόλισε τόσο πολύ, την έκανε τόσο ωραία- ο Μέγας Βασίλειος ώστε την παρέδωσε στην Εκκλησία, αλλά ήτο λίγο μακρά. Είναι η γνωστή Θεία Λειτουργία που έχουμε τη Μεγάλη Σαρακοστή τις Κυριακές. Τη Μεγάλη Σαρακοστή. Ο Ιερός Χρυσόστομος πήρε τη Λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου και την έκανε, τη σμίκρυνε, τη συντόμευσε. Έτσι και εκείνος εστόλισε τη Θεία Λειτουργία- η γνωστή που επικράτησε πλέον να λέγεται «του Ιερού Χρυσοστόμου». Σημειώσατε ότι οπουδήποτε πάτε στον ορθόδοξο κόσμο θα βρείτε πάντα τη Λειτουργία του Ιερού Χρυσοστόμου, εκτός βέβαια από τη Μεγάλη Σαρακοστή, αν θέλετε, των Θεοφανείων, αν θέλετε στη γιορτή του Μεγάλου Βασιλείου κλπ. Δέκα φορές τον χρόνο λέγεται η Λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου, αλλά όλες τις άλλες φορές λέγεται η Λειτουργία του Ιερού Χρυσοστόμου. Έτσι λοιπόν ο τύπος, η μορφή της Θείας Λειτουργίας είναι έργο δικό του, του Ιερού Χρυσοστόμου.
Και τι δεν μας παρέδωσε ο Ιερός Χρυσόστομος; Πραγματικά… Ένα πράγμα μόνο θα είχα πάνω στο σημείο αυτό να πω. Δυστυχώς οι Χριστιανοί μας δεν καταλαβαίνουν τη Θεία Λειτουργία και δεν μπορούν να εκτιμήσουν την αξία της. Βέβαια, όχι με την έννοια της γλώσσης- διότι στην εποχή μας, επί παραδείγματι, επικρατούν κάποια εγκόλπια-που μπορεί ο πιστός να κρατάει ένα τέτοιο εγκόλπιο, βλέπει από δω το κείμενο της Θείας Λειτουργίας όπως λέγεται από τους ιερείς κλπ. τους ψάλτες, και από την άλλη, έχει μίαν μετάφρασιν ή, αν θέλετε, ακόμη και μίαν ερμηνείαν. Όμως δεν είναι αρκετό αυτό. Ο λαός μας δεν έχει κατηχηθεί εις τον χώρον της Θείας Λειτουργίας. Και έτσι δεν εκτιμά όσο θα έπρεπε τη Θεία Λειτουργία.
Βέβαια, δεν έχουμε παράπονο, έχουνε περάσει 2000 χρόνια από Γεννήσεως Χριστού και πάλι έχουμε κάποιο κόσμο στη Θεία Λειτουργία, παρότι γνωρίζουμε ότι προϊόντος του χρόνου, φθάνοντας στα έσχατα της Ιστορίας, οι πιστοί θα γίνονται λιγότεροι και λιγότεροι… Μη μας τρομάζει αυτό· διότι θα αρχίσει να ενεργεί ο Αντίχριστος, η αθεΐα, ο Αντίχριστος θα επιτρέψει την αθεΐα κλπ. κλπ. και στο τέλος τη λατρεία του εαυτού του· κι έτσι, θα ‘χουμε μείωση των πιστών που θα προσέρχονται στη Θεία Λειτουργία ή που θα μένουν πιστοί, θα ‘χουμε μία μείωση. Σας το λέω να το ξέρετε για να μην παραξενευόμαστε διότι ευρισκόμεθα, αγαπητοί μου, σε ημέρες έσχατες, τελευταίες και πρέπει να το ξέρουμε αυτό, για να μην σκανδαλιζόμεθα. Δεν εξόφλησε ο Χριστιανισμός, εξόφλησαν οι πιστοί… Κι αυτό είναι η τραγική τους κατάσταση. Των Χριστιανών! Λοιπόν. Ας είναι.
Πρέπει να βαθαίνουμε, συνεπώς, εις την Θεία Λειτουργία, να την γνωρίζουμε, τι είναι η Θεία Λειτουργία. Θα μείνω μόνο σε ένα σημείο, από έλλειψη χρόνου, που φυσικά, αν έπρεπε να ερμηνεύουμε τη Θεία Λειτουργία, θα θέλαμε πάρα πολύ καιρό. Προσέξτε… Όταν τελεστεί το μυστήριον της Θείας Ευχαριστίας, βγαίνει ο διάκονος- αν υπάρχει- και λέγει: «Μετὰ φόβου Θεοῦ, πίστεως καὶ ἀγάπης προσέλθετε». Όλοι το ξέρουμε αυτό, όλοι το έχουμε ακούσει. Και τώρα προ ολίγου το ακούσαμε.
«Προσέλθετε». Αυτό θα ερμηνεύσω μόνο, τίποτε άλλο. Το «προσέλθετε» σημαίνει κάλεσμα, μία κλήση που θα πρέπει όλοι να προσέλθουν, για να γίνουν κοινωνοί του Σώματος και του Αίματος του Χριστού. Βέβαια, στην αρχαία Εκκλησία κοινωνούσαν όλοι. Μηδενός εξαιρουμένου! Σήμερα ελάχιστοι κοινωνούν και, αν καλώς αντιλήφθηκα, αν και ίσως θα είπατε μερικοί: «Πού να νηστέψουμε Κυριακή για να κοινωνήσουμε σήμερα, Δευτέρα;». Κανείς δεν κοινώνησε από σας… Αν καλώς αντιλήφθηκα…
Στην αρχαία Εκκλησία κοινωνούσαν όλοι! Εάν κάποιος δεν κοινωνούσε- υπάρχουν κανόνες της Εκκλησίας μας πάνω σ’ αυτό- εάν κάποιος δεν κοινωνούσε, έπρεπε να δώσει εξήγηση, το γιατί δεν κοινώνησε, γιατί αλλιώτικα θα εθεωρείτο, επειδή δεν κοινώνησε, ότι προκάλεσε αταξίαν. Για σκεφθείτε, για σκεφθείτε… Προκάλεσε αταξίαν…
Εν τοιαύτη περιπτώσει, καλούνται όλοι να κοινωνήσουν. «Προσέλθετε», λέει. «Μετὰ φόβου Θεοῦ, πίστεως καὶ ἀγάπης προσέλθετε». Έπρεπε να προσέλθουν, με τρεις προϋποθέσεις. Η πρώτη προϋπόθεσις, «μετά φόβου Θεοῦ»· η δευτέρα προϋπόθεσις, «μετά πίστεως» και η τρίτη προϋπόθεσις, «μετά ἀγάπης». Θα μου πείτε «Είναι πολύ απλά, τα καταλαβαίνουμε». Είναι κάτι βαθύτερο. Ας τα αναλύσουμε, λοιπόν.
Ο πρώτος όρος: «Μετὰ φόβου Θεοῦ». Γιατί με φόβο Θεού; Όταν πηγαίνουμε στο πηγάδι, στην πηγή, στη βρύση να πάρουμε νερό, έχουμε φόβο Θεού; Ούτε έχουμε, ούτε δεν έχουμε. Εδώ γιατί λέγεται ότι για να λάβω κάτι, πρέπει να το λάβω αυτό με φόβο Θεού; Γιατί ο χώρος είναι του Θεού. Η Θεία Λειτουργία, ο χρόνος, είναι του Θεού. Πρέπει λοιπόν να προσέλθω εις τον Θεόν με φόβο. Και ως προς τον χώρον, που είναι ο ναός, και ως προς τον χρόνον, που είναι η διάρκεια της Θείας Λειτουργίας. Έτσι λοιπόν έχουμε τον ευχαριστιακόν χωροχρόνον, ευχαριστιακόν, επειδή τελέσαμε το μυστήριον της Θείας Ευχαριστίας· χωροχρόνον, χώρον και χρόνον, που βεβαίως τώρα δεν θα πάμε όπως πηγαίναμε για οποιοδήποτε άλλο θέμα μας που μας απασχολεί στην καθημερινότητα, αλλά θα πάμε με φόβο Θεού.
Δεύτερος όρος. «Μετά πίστεως». Δηλαδή; Αυτό ίσως δεν το ξέρουμε. Όταν λέμε «μετά πίστεως», δηλαδή να πιστεύουμε ότι ο Ιησούς Χριστός είναι ο Θεός Λόγος, ο Ενανθρωπήσας κ.τ.λ. κ.τ.λ., εκείνα τα οποία μπορούμε να λέμε εις το Σύμβολον της Πίστεως; Που λέμε: «Πιστεύω εἰς ἕνα Θεόν» κλπ. κλπ.; Βλέπετε το σύμβολον της Πίστεως λέγεται μέσα στη Θεία Λειτουργία· και ανανεώνεται αυτή η πίστις. Όταν λοιπόν λέμε «μετά πίστεως», αυτό εννοούμε; Όχι, αγαπητοί μου. Δεν εννοούμε αυτό· διότι, εάν δεν πιστεύαμε εις τον Ιησούν Χριστόν δεν θα προσερχόμεθα εις την Θείαν Λειτουργίαν. Οι άθεοι έρχονται στη Λειτουργία; Ποτέ. Τότε τι σημαίνει αυτό το «μετά πίστεως»; Αυτό θέλω να κρατήσετε, σας παρακαλώ θερμά. «Πιστεύω ότι αυτό που θα πάρω είναι το Σώμα και το Αίμα του Χριστού». Αυτό είναι το καινούριο. Όχι λοιπόν γενικά περί πίστεως, αλλά ειδικά ότι αυτό που θα πάρω είναι το Σώμα και το Αίμα του Χριστού. Και αυτό το πράγμα εκφράζεται, αγαπητοί μου, σε πολλά σημεία.
Αν έχετε την καλή πρόθεση και όταν πρόκειται να κοινωνήσετε, μελετάτε την ακολουθία της Θείας Μεταλήψεως στο σπίτι σας, αυτό θα το έχετε συναντήσει. Και παρακαλώ, να μελετάτε, να λέτε την ακολουθία της Θείας Μεταλήψεως. Είναι χωρισμένη σε μερικά κομμάτια. Ένα τμήμα το λέμε αποβραδίς στο απόδειπνο. Ένα άλλο τμήμα το λέμε το πρωί πριν φύγουμε για την Εκκλησία. Ένα άλλο τμήμα - τρίτο τμήμα- το λέμε λίγο πριν κοινωνήσουμε, μέσα στην Εκκλησία. Και το τελευταίο- τέταρτο- τμήμα το λέμε αφού θα ‘ χουμε κοινωνήσει, γυρίζουμε στην καρέκλα μας πίσω και λέμε το υπόλοιπον της ακολουθίας.
Ε, λοιπόν, δεν θα σας κουράσω πιο πολύ, δεν θα μείνω σε λεπτομέρειες, παρά μόνο σε ένα σημείον. Λίγο πριν κοινωνήσουμε και κρατάμε το εγκόλπιό μας, η πρώτη ευχή ξέρετε τι λέει; «Ἔτι πιστεύω ὅτι αὐτό τοῦτο ἐστι τὸ ἄχραντον Σῶμά σου καὶ αὐτό τοῦτο ἐστι τὸ τίμιον Αἷμά σου». «Ακόμη», λέει ο πιστός, «πιστεύω ότι αυτό που θα πάρω τώρα, σε λίγα λεπτά είναι το Τίμιον Σώμα Σου, το Τίμιον Αίμα Σου». Όταν λέει «αὐτό τοῦτο»- λίγα, λίγα ελληνικά να ξέρουμε, σχολείο να πήγαμε- «αὐτό τοῦτο» θα πει: «αὐτό τοῦτο»! Δηλαδή; «Αυτό που το στόμα μου, η γεύσις μου θα με πληροφορεί ότι είναι κρασί και ψωμί», αλλά δεν θα είναι, διότι μυστηριακά μετεβλήθη σε Σώμα και Αίμα του Χριστού. Αυτό, το ανανεώνω την τελευταία στιγμή, ότι είναι το Σώμα Σου και το Αίμα Σου. Πραγματικά!
Φτάνει ο απόστολος Παύλος να πει στους Κορινθίους ότι πολλοί που έρχονται να κοινωνήσουν – λέει στους Κορινθίους - όταν προσέρχονται, δεν πιστεύουν ότι είναι το Σώμα και το Αίμα του Χριστού, γι΄αυτό – ακούστε τη συνέπεια- «ανάμεσά μας υπάρχουνε άρρωστοι, αλλά και πεθαίνουν αρκετοί, επειδή δεν διακρίνουν το Σώμα και το Αίμα του Χριστού». Θα’ φτανα να σας πω, με βάση τον Απόστολο Παύλο, να σας πω το εξής: Αγαπητοί μου, αμαρτίες κάνουμε όλοι. Έχουμε μικρές αμαρτίες, έχουμε μεγάλες αμαρτίες. Δεν υπάρχει αντίρρησις. Αν μου λέγατε: «Ποια είναι η πιο μεγάλη αμαρτία;», θα σας έλεγα, αν το φανταζόσαστε…: «Όταν πηγαίνω να κοινωνήσω και δεν πιστεύω ότι είναι το Σώμα και το Αίμα του Χριστού». Γι’ αυτό πολλές φορές εσείς οι μανάδες λέτε στα παιδάκια σας: «Έλα, θα σου δώσει ο παππούλης κρασάκι, ψωμάκι». Τι «κρασάκι»; Τι «ψωμάκι»; Είναι το Σώμα και το Αίμα του Χριστού. Με καταλαβαίνετε, αγαπητοί μου; Προσοχή λοιπόν και επειδή αυτό με συνέχει εμένα, σας το λέγω αλήθεια, γι΄αυτό επέλεξα σήμερα στην αγάπη σας να πάρω σήμερα από τη Θεία Λειτουργία του Ιερού Χρυσοστόμου μόνον αυτό το σημείον και να σας το αναλύσω.
Και επειδή περνάει ο χρόνος πολύ γρήγορα, να προχωρήσω και εις τον τρίτον όρον που με καλεί η Εκκλησία να κοινωνήσω: «Μετὰ φόβου Θεοῦ, πίστεως καὶ ἀγάπης». Ποια αγάπη; Βέβαια, θα λέγαμε, την αγάπη προς τον πλησίον. Δεν υπάρχει αντίρρησις. Αλλά δεν είναι η αγάπη προς τον πλησίον. Βέβαια, λέει ο λόγος του Θεού, ο Χριστός μάς το είπε: «Εκεί που θα θυμηθείς -πας, λέει, το δώρο σου στον ναό, το πρόσφορό σου, κι εκεί θυμάσαι ότι…τσακώθηκες με τη γειτόνισσά σου. Άφησε το δώρο σου, πήγαινε να συμφιλιωθείς και μετά γυρίζεις να προσφέρεις το δώρο σου». Δεν υπάρχει αντίρρησις ότι είναι και αυτό.
Αλλά εδώ ειδικά όταν λέγει «Μετὰ φόβου Θεοῦ, πίστεως καὶ ἀγάπης προσέλθετε», αυτή η αγάπη δεν είναι προς τον πλησίον. Πάντα, πάντα και κατά κανόνα μιλάμε για την αγάπη προς τον πλησίον, αγάπη προς τον πλησίον, σε όλες τις νότες και τις…, όχι, αγαπητοί μου. Είναι η αγάπη προς τον Ιησούν Χριστόν. Τον αγαπάς; Σου προσφέρει το Αίμα Του. Σου προσφέρει το Σώμα Το. Τον αγαπάς τον Ιησούν Χριστόν; Είναι η αγάπη σου πολύ μεγάλη; Θα μπορούσε να φτάσει, μέχρι τον βαθμό του μαρτυρίου; Τι νομίζετε, όταν οι μάρτυρες, τα εκατομμύρια των μαρτύρων, έδωσαν τη ζωή τους, την έδωσαν για την πίστη στον Χριστό; Διορθώνω. Βεβαίως και για την πίστη στον Χριστό. Την έδωσαν τη ζωή τους, προσέξτε, για την αγάπη του Χριστού. Περί αυτής της αγάπης μας ομιλεί σήμερα αυτό το σημείο που λέμε στη Θεία Λειτουργία: «Μετὰ φόβου Θεοῦ, πίστεως καὶ ἀγάπης προσέλθετε». Η αγάπη μου μπορεί να φτάσει εις το επίπεδον εις τον βαθμόν του μαρτυρίου; Τότε, μάλιστα, τότε μπορώ να κοινωνήσω.
Αγαπητοί μου, αυτά τα λίγα είχα να σας πω. Τα πολύ λίγα, παίρνοντας ένα μικρό δείγμα από τη Λειτουργία του Ιερού Χρυσοστόμου για να σας βοηθήσω πώς να καταλάβουμε τη Θεία Λειτουργία, αλλά και ακόμα επειδή έχουμε ανάγκη κατηχήσεως, κι εμείς οι ιερείς φταίμε όταν δεν κατηχούμε τον λαό του Θεού. Αυτό είναι πολύ σημαντικό, αναμφισβήτητα, για να τιμήσουμε και τον Ιερόν Χρυσόστομον, που σήμερα έχομεν την μνήμη του, αυτού του μεγάλου ανδρός, του μεγάλου προσώπου, του γνησίου τέκνου της Ορθοδοξίας μας και της Εκκλησίας μας, που τόσο πολύ, ομολογουμένως, αγαπάμε. Γιατί, αν αγαπάμε τον Χριστόν, αγαπάμε και τους φίλους του Χριστού. Έτσι λέει ο Ψαλμωδός Δαβίδ: «Για μένα», λέει, «οι φίλοι σου μου είναι πολύ αγαπητοί». Και ποιοι είναι οι φίλοι του Χριστού; Οι άγιοι. Όταν λοιπόν αγαπάμε και τους αγίους, αγαπάμε και τον Χριστόν.
Εύχομαι ο Ιερός Χρυσόστομος με τις πρεσβείες του να μας φωτίζει και να μας καθοδηγεί, για να κατανοούμε πώς πρέπει και εμείς να ζούμε και να αγαπάμε τον Κύριό μας Ιησού Χριστό. Αμήν.
ΠΡΟΣ ΔΟΞΑΝ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΤΡΙΑΔΙΚΟΥ ΘΕΟΥ
και με απροσμέτρητη ευγνωμοσύνη στον πνευματικό μας καθοδηγητή μακαριστό γέροντα Αθανάσιο Μυτιληναίο,
απομαγνητοφώνηση και ηλεκτρονική επιμέλεια κειμένου:Ελένη Λιναρδάκη, φιλόλογος
ΠΗΓΗ:
http://www.arnion.gr/.../mnhmh_agivn/mn ... vn_018.mp3

Σύμφωνα με την πάνσοφη ευταξία που έχει θέση ο Θεός σ' αυτόν τον κόσμο, το ένα πράγμα προηγείται του άλλου ή μεταβάλλεται σε κάτι άλλο.
Έτσι γίνεται με την τιμή και την ατιμία, τη φτώχεια και τον πλούτο, την υγεία και το χάρισμα. Προτού ο Θεός χαρίσει πλούτο σε κάποιον, τον δοκιμάζει συχνά με άκρα φτώχεια, τον στερεί από όλα τα αγαθά.
Πριν από την τιμή, παραχωρεί την ατιμία. Εκείνους που έχουν τιμηθεί, τους δοκιμάζει με την τσπείνωση, γισ να μάθουν την αξία που έχουν τα χαρίσματα του Θεού.
Έτσι δεν θα υπερηφανεύονται σε καιρούς ευτυχισμένους, θα έχουν επίγνωση πως όλα αυτά είναι δώρα του Θεού, που οι ίδιοι δεν εκτίμησαν...
(Άγιος Ιωάννης της Κροστάνδης)

«Μην κοιτάς να ικανοποιήσης όλους τους ανθρώπους. Ότι και να κάνης δεν ικανοποιούνται. Να κάνης μόνον ότι θεωρείς αναγκαίο ή καθήκον σου.
Από τους ανθρώπους να μη απογοητεύεσαι. Μη περιμένεις να είναι τέλειοι. Κανένας δεν είναι τέλειος. Όλοι παλεύουμε με τα πάθη μας. Δεν πρέπει να έχει κανείς εμπιστοσύνη ούτε εις τον εαυτόν του. Πόσον μάλλον εις τους άλλους.
Άς φαίνονται καλοί, ας φαίνονται δυνατοί, ας φαίνονται σοφοί!
Ποιος περίμενε, ο σοφός Σολομών να πέσει! Στα λέγω αυτά, όχι διά να περιφρονάς τους ανθρώπους. Είμεθα όλοι αδελφοί και οφείλομαι σεβασμό και αγάπη, αλλά διά να σε προφυλάξω, διά να προλάβω. Ή μπορεί και αργότερα, αυτά που τώρα σε λέγω, να σε βοηθήσουν. Εγώ δεν θα ‘μαι πάντα έδώ, διά να στα λέγω».
Γέροντος Ιερωνύμου της Αιγίνης

Όταν κάθουμαι και κοιτάζω καλά καλά ένα ζώο, τα δέντρα, ένα ζωύφι, μια μέλισσα με τα χοντρά πόδια και τα μικρά φτερά της, αυτό το αγιασμένο, ιερατικό, προκομμένο μυστηριώδες ζωύφι, καταλαβαίνω να δακρύζει το μάτι μου από ευγνωμοσύνη και από αγάπη για τον Πλαστουργό μας.
Βουβή, σιωπηλή σοφία βρίσκεται παντού. Μας τύλιξε η σοφία του από παντού, μέσα σε μυστήριο μας κατασφάλισε, και μονάχα μια σκάλα βρίσκεται για να μας πάγει κοντά του : η ταπείνωση. Κι η ταπείνωση φέρνει το δάκρυο το θερμό δάκρυο της πίστης,
Για τούτο οι άγιοι ασκητές κλαίγανε. Είχανε το χαροποιό δάκρυο. Ναι, ας κλαίμε και τότε θα λευτερωθούμε.
Σαν φτάξουμε το κλάμα, θα νιώσουμε τη χαρά της ευγνωμοσύνης και της αγάπης του Πατρός μας που βρίσκεται στον ουρανό.Μονάχα με τα δάκρυα θα νιώσουμε την ευσπλαχνία Του.
Σαν φτάξεις να αξιωθείς αυτό το μακάριο δάκρυο, είσαι στην αγκαλιά του Θεού και δεν έχεις πια ανάγκη από τίποτα, Σου δόθηκε η χάρις.
Ένα ιδιαίτερο κείμενο για την ταπείνωση από το αρχείο του Φ. Κόντογλου

Ὁ χριστιανισμός ἐκπολιτίζει, ἀλλά ὁ πολιτισμός δέν ἐκχριστιανίζει. Θεωροῦμε κατόρθωμα, ὅτι φθάσαμε σέ μηχανές πού «σκέπτονται» καί ἐνεργοῦν σάν «ἄνθρωποι». Ὁ κίνδυνος ὅμως εἶναι, νά καταντήσουν οἱ ἄνθρωποι, νά σκέπτωνται καί νά αἰσθάνωνται σάν μηχανές.
Ἤ, μήπως ἤδη ἔχουμε καταντήσει ἔτσι; Διερωτώμεθα…
Τήν ἐποχή μας κατακλύζουν οἱ ”κομπιοῦτερς – μνῆμες”. Ὁ σύγχρονος ὅμως ἄνθρωπος, ὁ ἄνθρωπος χωρίς Χριστό, πάσχει κυρίως ἀπό ”κομπιοῦτερ – λήθης”.
Δηλαδή, θέλει καί προσπαθεῖ νά ξεχάση τούς φόβους του, τίς ἀνασφάλειές του καί τίς ἐν γένει ἐνοχές του καί ὄχι νά ἀποβάλλη τά πάθη του καί ὅλες τίς συνέπειες ἀπό αὐτά. Ἐνῶ, ὅταν καί ἐάν ζοῦμε κατά Θεόν, θέλουμε, ὄχι νά ξεχάσουμε τά πάθη μας, ἀλλά νά τά θεραπεύσουμε.
Ταλαίπωρε ἄνθρωπε, ψάξε μέσα σου, ψάξε γιά σένα. Ἀπό σένα πηγάζουν ὅλα, ἀπό τά πάθη σου, ἀπό τόν ἐγωϊσμό σου, ἀπό τίς ζήλειες σου, ἀπό τίς κακίες, τά κόμπλεξ σου καί τόσα ἄλλα. Ὁ μεγαλύτερος ἐχθρός μας εἶναι ὁ ἴδιος μας ὁ ἑαυτός.
Μή στάζης δηλητήριο, δέν προξενεῖς τίποτε στούς ἄλλους. Ἐσύ μόνος σου αὐτοδηλητηριάζεσαι καί αὐτοτιμωρεῖσαι.
Εἶπε Γέρων: «Ὑπάρχουν λάθη, πού τά δικαιολογῶ καί πάθη πού τά συγχωρῶ, εἶναι τά δικά μου». Ἐγωισμός, ὑπερηφάνεια, πλεονεξία, φιλαυτία, αὐταρέσκεια κ.λ.π.
Ὑπάρχουν ἄνθρωποι, που ἀντί νά ἀγωνίζωνται πῶς θά ζήσουν κατά Θεόν, ἀπεραντολογοῦν σέ σχολαστικές συζητήσεις περί Θεοῦ καί Ἁγίων.
Ἄν τύχη καί δοῦν δύο πόρτες, πού στή μία εἶναι γραμμένο ”παράδεισος” καί στήν ἄλλη ”Διάλεξις περί Παραδείσου” θά προτιμήσουν νά μποῦν στήν δεύτερη πόρτα….
Μέ τίς ἀτέρμονες δογματικές συζητήσεις, ἐκζητήσεις καί ἐκκλησιολογικές φιλονεικίες ἐπιχειροῦμε νά μποῦμε στά οἰκογενειακά τοῦ Θεοῦ. Καί τό μόνο πού καταφέρομε εἶναι νά μένωμε, δυστυχῶς, ἔξω ἀπό τήν οἰκογένεια τοῦ Θεοῦ.
Ἔλεγε ὁ μακαριστός Γέροντας Παΐσιος ὁ Ἁγιορείτης:
«Ὅλοι εἴμαστε, ἀναμφισβήτητα, παιδιά τοῦ Θεοῦ, ἀλλά πόσοι ἀπό μᾶς βρίσκονται στό σπίτι τοῦ Πατέρα τους»;
Ἀρχιμ. Ἀρσένιος Κατερέλος

Θέλω να φανταστείς ότι είσαι μέσα σε ένα λάκκο.
Έξω, έχει αρχίσει να νυχτώνει, το κρύο απλώνεται και ακούς από μακριά τα ουρλιαχτά, από τα τσακάλια που πλησιάζουν.
Μην χάνεις χρόνο, προσπαθώντας να σκεφτείς πως βρέθηκες εκεί.
Μην περιμένεις να βρεις το ποιος σε έχει σπρώξει.
Πάλεψε. Πάλεψε με όλες τις δυνάμεις.
Πάλεψε με νύχια και με δόντια, να βγεις από το λάκκο σου και τρέξε. Τρέξε όσο πιο γρήγορα μπορείς μέχρι να βρεις ένα καταφύγιο ασφαλές, όπου θα μπορέσεις πλέον ήρεμος να ζεσταθείς και να ξαποστάσεις…
Έτσι και στη ζωή…
Μην χάνεις χρόνο με το να σκέφτεσαι ποιος η τι φταίει για τις δυσκολίες σου.
Πάλεψε.
Πάλεψε με νύχια και με δόντια μέχρι να βγεις από τον λάκκο σου.
Πάλεψε με νύχια και με δόντια μέχρι να βρεις τη λύση…
Ψυχολόγος Ελευθεριάδης Ελευθέριος