"Αγιον Ορος" Χριστιανικό Ορθόδοξο Φόρουμ

Του π. Γεωργίου Δορμπαράκη στην Κιβωτό της Ορθοδοξίας

«Ο μακάριος Μωυσής, θέλοντας με παραδείγματα να δείξει ότι η ψυχή δεν πρέπει να ακολουθεί δυο γνώμες, δηλαδή το καλό και το κακό, αλλά μόνο το καλό, ούτε να καλλιεργεί δύο είδη καρπών, δηλαδή ωφέλιμους και βλαβερούς, αλλά μόνο ωφέλιμους, λέει: “Στο αλώνι σου, δε θα ζέψεις μαζί ζώα διαφορετικού γένους, λ.χ. βόδι με γαϊδούρι, αλλά αφού ζέψεις ζώα του ίδιου γένους, να αλωνίσεις τα σπαρτά σου”, – δηλαδή στο αλώνι της καρδιάς μας να μην αλωνίζουν μαζί αρετή και κακία, αλλά μόνον η αρετή» (Άγιος Μακάριος ο Αιγύπτιος).

Πρόκειται περί αποσπάσματος από τον λόγο «Περί της πνευματικής τελειότητος» του μεγάλου νηπτικού Πατέρα της Εκκλησίας αγίου Μακαρίου του Αιγυπτίου (4ος αι.), ο οποίος «με τους υπερβολικούς κόπους της ασκήσεως έγινε τύπος και παράδειγμα του μοναχικού βίου». Ποια είναι η προϋπόθεση με την οποία εκκινεί τον λόγο του ο άγιος στο παρατιθέμενο κείμενο; Η διαπίστωση ότι ο άνθρωπος μέσα του είναι διχασμένος: συχνά η ψυχή του ακολουθεί δύο γνώμες, το καλό και το κακό, όπως σημειώνει, καλλιεργεί δύο είδη καρπών, ωφέλιμων και βλαβερών, και το χειρότερο˙ μετέχει η ψυχή σε δύο πνεύματα, του Θεού και του (αμαρτωλού) κόσμου! Γι’ αυτό και το αποτέλεσμα βεβαίως είναι η απουσία της χάρης του Θεού στην ύπαρξή του – «δεν καρποφορεί τους καρπούς του Πνεύματος» – που θα πει ότι κυριαρχείται τελικώς από το ακατάστατο δαιμονικό πνεύμα και την κόλαση και τη δυστυχία που αυτό αδιάκοπα ζει και μεταφέρει. Ο αδελφόθεος Ιάκωβος θα πει ότι δεν μπορεί μία πηγή πότε να βγάζει νερό καθαρό και πότε βρόμικο, εννοώντας ασφαλώς ότι στην καρδιά του ανθρώπου δεν πρέπει να υπάρχει η διχοστασία και η διχογνωμία, διότι στην ουσία πρόκειται έτσι για μία τρέλα που φανερώνει το ψυχικό έρεβος στο οποίο είναι βυθισμένη αυτή.

Η αιτία για την τραγική αυτή κατάσταση είναι γνωστή: είναι η αμαρτία στην οποία περιέπεσε ο άνθρωπος ήδη απαρχής της δημιουργίας του, η άρνηση να υπακούσει στον Δημιουργό του, οπότε όλη η θεοείδεια του ανθρώπου χάθηκε, απώλεσε αυτός την ομορφιά του εικονισμού του Χριστού στην ύπαρξή του, θόλωσε ο ορίζοντάς του, κινήθηκε και κινείται έκτοτε σαν τυφλός χωρίς νόημα και σκοπό στη ζωή του. Ο μονόδρομος της υπακοής στον Θεό που συνιστούσε τη φυσιολογία και τη χαρά του έγινε η πολλαπλότητα αδιέξοδων δρόμων που δημιουργούσαν οι αμαρτωλές διαθέσεις του, δρόμων που τον έκαναν να στριφογυρίζει γύρω πάντοτε από τον εαυτό του – μία περιδίνηση έκτοτε του εγώ του σαν μία ρουφήχτρα που τον τραβάει στα έσχατα βάθη του προσωπικού του άδη. «Ο υιός μου ούτος νεκρός ην και απολωλώς», είπε ο Κύριος για τον άσωτο υιό κάνοντας την εκτίμηση της μακριά από τον Θεό Πατέρα κατάστασής του.

Και βεβαίως ο Κύριος, ως η πηγή της αγάπης και της ζωής, δεν άφησε το δημιούργημά Του στην τραγική αυτήν κατάσταση. «Έκλινεν ουρανούς και κατέβη» εν προσώπω Ιησού Χριστού, προσέλαβε την πεσμένη ανθρώπινη φύση, την καθάρισε, την έσωσε, της έδωσε και πάλι την αρχική της προοπτική κι ακόμη περισσότερο. Με τον απαραίτητο όρο ο άνθρωπος να θελήσει την επέμβασή Του, να αποδεχτεί ελεύθερα τη δωρεά Του, κατά το «όσοι έλαβον Αυτόν έδωκεν αυτοίς εξουσίαν τέκνα Θεού γενέσθαι» (άγιος Ιωάννης Θεολόγος). Στο πρόσωπο ιδίως της Παναγίας Μητέρας του Κυρίου βλέπουμε την πιο καθαρή μορφή της συνεργασίας αυτής: «ιδού η δούλη Κυρίου, γένοιτό μοι κατά το ρήμα Σου» – η συνέργεια που σαρκώνει τον Θεό μέσα στον άνθρωπο και τον κάνει «να βαστάζει τον βαστάζοντα πάντα». Με τα λόγια μάλιστα του αγίου Μακαρίου: «Με τη χάρη και τη θεία δωρεά του Πνεύματος, ο καθένας από εμάς κερδίζει τη σωτηρία˙ με πίστη πάλι και αγάπη και με αγώνα της αυτεξούσιας προαιρέσεως μπορεί να φτάσει στο τέλειο μέτρο της αρετής».

Λοιπόν, μετά τον ερχομό του Κυρίου Ιησού η πορεία του χριστιανού ξαναγίνεται μονόδρομος. Είναι ο μονόδρομος της απόλυτης και αταλάντευτης υπακοής στο άγιο θέλημα του Θεού, όπως το υπέδειξε ο Ίδιος με την προσευχή που μας δίδαξε, το «Πάτερ ημών», και όπως διαρκώς το λέμε και εμείς, αλλά συχνά χωρίς επίγνωση: «γενηθήτω το θέλημά Σου, ως εν ουρανώ και επί της γης». Με άλλα λόγια, ο χριστιανός δεν πρέπει και δεν μπορεί να έχει δύο θελήματα, δεν μπορεί να αλληθωρίζει σε δύο κατευθύνσεις, δεν πρέπει να παρουσιάζει συμπτώματα πνευματικής σχιζοφρένειας. Ο Κύριος με απόλυτο τρόπο το απεκάλυψε πολλές φορές: «Ουδείς δύναται δυσίν κυρίοις δουλεύειν». «Όποιος θέλει να είναι φίλος του (αμαρτωλού) κόσμου γίνεται εχθρός του Θεού». «Όποιος δεν είναι μαζί μου είναι εναντίον μου» – λόγια που αν τα συνειδητοποιούσαμε θα βρισκόμασταν εσαεί στην πιο μεγάλη πνευματική ένταση, σαν τον αθλητή που είναι έτοιμος να ακούσει το κέλευσμα για να ξεκινήσει όλος μάτια και αυτιά στο αγώνισμά του.

Ήταν ένας μοναχός – διηγήθηκε ο Γέροντας Εφραίμ – και είχε πέσει σε αμέλεια πολλή, τόσο που και τον κανόνα του άφησε και στρεφόταν προς τον κόσμο.

Πήγε στην πατρίδα του Κεφαλληνία, όπου ως γνωστόν προστρέχουν οι δαιμονιζόμενοι χάριν θεραπείας στον Άγιο Γεράσιμο. Και λοιπόν, πηγαίνοντας και αυτός να προσκυνήσει τον Άγιο, αφού βρέθηκε στην πατρίδα του, τον συναντά μία δαιμονισμένη στον δρόμο και του λέγει:

– Ξέρεις τι κρατάς στο χέρι σου; Αχ, να ήξερες, ταλαίπωρε, τι κρατάς στο χέρι σου! Να ήξερες πόσο με καίει εμένα αυτό το κομποσχοίνι σου· και συ το κρατάς έτσι από συνήθεια, για τον τύπο!

Εμβρόντητος έμεινε ο μοναχός. Από Θεού ήταν να μιλήσει έτσι το δαιμόνιο. Συνήλθε. Τον φώτισε ο Θεός και λέγει στον εαυτό του:

– Για δες τι κάνω ο ανόητος! Κρατώ στο χέρι μου το δυνατότερο όπλο και δεν μπορώ να χτυπήσω έναν διάβολο. Και όχι μόνο να τον χτυπήσω δεν μπορώ, αλλά με σέρνει και αιχμάλωτο όπου θέλει. Ήμαρτον, Θεέ μου!

Και την ίδια εκείνη στιγμή αναχωρεί μετανοημένος για το Μοναστήρι του. Και ερχόμενος έβαλε πάλι καλή αρχή. Και τόσο πρόκοψε στην ευχή και την άλλη μοναχική πολιτεία, που έγινε υπόδειγμα ωφελείας σε πολλούς. Τον πρόλαβε και η ταπεινότητά μου αυτόν τον Γέροντα.

Δεν άκουγες από το στόμα του άλλο παρά το “Κύριε Ιησού Χριστέ, ελέησόν με”! Ακατάπαυστα. Του έλεγες κάτι, σου έλεγε δυο λέξεις και η γλώσσα του γύριζε ευθύς στην ευχή. Τόσο την είχε συνηθίσει. Τόσο τον είχε αλλοιώσει. Και να σκεφτεί κανείς ότι την αξία της ευχής και του κομποσχοινιού τού την αποκάλυψε – χωρίς βέβαια να θέλει – ο διάβολος, κατά τα κρίματα και τις ανεξιχνίαστες βουλές του Υψίστου.

Από το βιβλίο: Γέροντος Εφραίμ Φιλοθεΐτου, Ελπιδοφόρες διδαχές με πατρικές οδηγίες. Εκδόσεις «Ορθόδοξος Κυψέλη».

Στην Κιβωτό της Ορθοδοξίας

«Αν όλοι οι άνθρωποι σε επαινούν, τίποτε δεν θα αποκτήσης. Αν κανείς δεν σε επαινέση, τίποτε δεν θα στερηθής. Όταν είσαι ευτυχισμένος και τιμημένος από τους ανθρώπους, μην ενθουσιάζεσαι. Και όταν είσαι δυστυχισμένος και περιφρονημένος, μην απελπίζεσαι».

Άγ. Δημήτριος του Ροστώφ.

Ο γερο-Βησσαρίων ο Διονυσιάτης

Του Δημητρίου Λυκούδη, θεολόγου

Συχνά, οι Αγιορείτες λέγουν και θυμούνται τον μακαριστό πατέρα Βησσαρίωνα, τον Διονυσιάτη, ενός εκ των πλέον αγραμμάτων μοναχών, ουχί μόνο αυτής της σεβασμίας Ιεράς Μονής του Διονυσίου, αλλά και όλου του αγιορείτικου μοναχισμού. Διηκόνησε έτη πολλά στα πλέον ταπεινωτικά διακονήματα της Μονής και, αργότερα, και στο μετόχι της Μονής, το καλούμενο των «Μαριανών», στη Χαλκιδική. Ήταν δε, τόσο απλός και ανεπιτήδευτος, ώστε αξιώθηκε να δει και να συναντήσει αυτόν τον Τίμιο Πρόδρομο, καί εν εγρηγόρσει καί καθ᾿ ύπνους. Και αν ρωτάς να μάθεις όσα συζήτησαν οι δυο τους, Τίμιος Πρόδρομος και ο γέρων Βησσαρίων, ιδού, διάβασε το σχετικό απόσπασμα που παραθέτω και θέλεις πάρει είδηση και γεύση, πώς λειτουργούν οι άγιοι και πολιτεύονται: «Είπε ο Πρόδρομος του Χριστού μας στον ταπεινό και αγράμματο Βησσαρίωνα: «Εργαζου τέκνον μου με φόβον Θεού, όπως έως άρτι και εις το εξής και έσο ήσυχος διά την ψυχικήν σωτηρίαν σου»» (Αρχιμ. Γραβριήλ Διονυσιάτου, Λαυσαϊκόν του Αγίου Όρους, Ι.Μ. Διονυσίου, Άγιον Όρος 2004, σελ. 158).

Και εκοιμήθη ο μακάριος Βησσαρίων οσιακά και αναπαυμένος, καθώς Τίμιος Πρόδρομος είναι αυτός, δεν εμφανίζεται κάθε ημέρα και άνευ λόγου και αιτίας: «…εν πλήρει υγεία προησθάνθη το τέλος του και τακτοποιήσας τα του μετοχίου κατήλθεν εις τον πλησιόχωρον συνοικισμόν εν τη παραλία, ένθα αποχαιρετίσας τους γνωστούς του και ειπών αυτοίς ότι υπάγει ν᾿ αποθάνη εις το Μοναστήρι, μόλις απεβιβάσθη εις τον αρσανάν της Μονής υψώσας τους οφθαλμούς του προς αυτή είπε: «δεδοξασμένο το όνομά σου Τίμιε Πρόδρομε, με αξίωσες νάλθω να αποθάνω στο σπιτάκι σου». Ανήλθεν εις την Μονήν ημέραν Παρασκευήν, ενήστευσε, μετέλαβε το Σάββατον των αχράντων μυστηρίων και την Κυριακήν πρωί κατελθών εις το νοσοκομείον παρέδωκε μετ᾿ ολίγον το πνεύμα εν γαλήνη ψυχής και με οσιώτατον τέλος» (Αυτόθι, σελ. 158-159).

π. Γεράσιμος Μενάγιας: «Πηγαίνω για να υποτάξω τον αντάρτη νου»

Του Δημητρίου Λυκούδη, θεολόγου

Ο π. Γεράσιμος Μενάγιας, ο επιστήμονας χημικός, το αρχοντόπουλο της Ελβετίας που εμόνασε στα Καρούλια και έφθασε σε υψηλά μέτρια αγιότητος, έλεγε: «Ο Θεός, ως Πανάγαθος, αφήνει να μας προσβάλλουν οι πειρασμοί (ουχί πέραν των δυνάμεών μας), αποβλέπων εις την ωφέλεια της ψυχής μας. Ας παρακαλούμε, λοιπόν, τον Κύριο να μας χαρίζει υπομονή εις τας θλίψεις και να μας ενισχύει εις το να δυνάμεθα, ημείς τα αδύνατα όντα, να εκπληρώνουμε τα πανάγιο αυτού θέλημα, το οποίον αείποτε αποβαίνει προς εξαγνισμό των ψυχών μας. Να προσεύχεσαι. Να προσεύχεσαι αδιαλείπτως με την μεγάλη ευχή: «Κύριε Ιησού Χριστέ, Υιέ του Θεού, ελέησόν με!». Αλλά όταν λέγεις την ευχή αυτή, να προσέχεις σαν να περνά μαχαίρι την καρδιά σου».

Ο π. Γεράσιμος είχε εμπειρική, υψηλή νηπτική και βιωματική ορθοπραξία. Εβίωνε πολλά, ομιλούσε λίγο, αλλά έστω, και αυτό αρκούσε για να κατανοήσει καθένας την αγιότητα του ανδρός.

Στην Κιβωτό της Ορθοδοξίας

«Η απιστία προέρχεται από την υπερηφάνεια. Ο υπερήφανος ισχυρίζεται ότι θα γνωρίσει τα πάντα με τον νου του και την επιστήμη, αλλά η γνώση του Θεού παραμένει ανέφικτη γι’ αυτόν, γιατί ο Θεός γνωρίζεται μόνον με αποκάλυψη του Αγίου Πνεύματος. Ο Κύριος αποκαλύπτεται στις ταπεινές ψυχές. Σε αυτές δείχνει ο Κύριος τα Έργα Του, που είναι ακατάληπτα για τον νου μας».

Άγ. Σιλουανός ο Αθωνίτης.

Ποιος συνέγραψε τον αρχαίο ύμνο «Φως Ιλαρό

Του Δημητρίου Λυκούδη, θεολόγου

«Φως Ιλαρόν» ή «Επιλύχνιος Ύμνος» ή «Επιλύχνιος Ευχαριστία» ονομάζεται ο αρχαίος ύμνος που χρησιμοποιείται και ψάλλεται κατά την ακολουθία του Εσπερινού.

Είναι εσφαλμένη αντίληψη να αποδίδεται ο ύμνος αυτός στον Άγιο Σωφρόνιο, Πατριάρχη Ιεροσολύμων (εορτάζει 11 Μαρτίου). Ο Άγιος Σωφρόνιος, πράγματι, συνέγραψε πολλά συγγράμματα, μεταξύ των οποίων και τον οσιακό βίο της Οσίας Μαρίας της Αιγυπτίας, όμως, το «Φως Ιλαρόν» δεν είναι δικός του ύμνος. Αυτός τον παρέλαβε απλά και τον καλλώπισε στη σημερινή του μορφή.

Η επιλύχνιος Ευχαριστία είναι πόνημα του Αγίου Μάρτυρος Αθηνογένους, ο οποίος εορτάζει 16 Ιουλίου.

Φως ιλαρόν αγίας δόξης, Αθανάτου Πατρός, ουρανίου, αγίου, μάκαρος,
Ιησού Χριστέ. Ελθόντες επί την ηλίου δύσιν, ιδόντες φως εσπερινόν,
υμνούμεν Πατέρα, Υιόν και Άγιον Πνεύμα, Θεόν. Άξιόν Σε εν πάσι καιροίς
υμνείσθαι φωναίς αισίαις, Υιέ Θεού, ζωήν ο διδούς• διό ο κόσμος Σε δοξάζει».

Πώς ο Θεός οικονομεί τα πράγματα

Πολύ συχνά, και μάλιστα σε ψυχές ευσεβείς, ο Θεός οικονομεί τα πράγματα έτσι, ώστε γεγονότα δυσάρεστα να έχουν κατάληξη ευτυχή. Ας θυμηθούμε μερικά περιστατικά από την Παλαιά Διαθήκη.

Ο Ιωσήφ, ο γιος του πατριάρχη Ιακώβ, πουλήθηκε από τους αδελφούς του και κατέληξε στην Αίγυπτο, στο σπίτι του Πετεφρή. Η γυναίκα του Πετεφρή είχε πονηρούς σκοπούς για τον Ιωσήφ. Στο τέλος τον συκοφάντησε και τον έστειλε στη φυλακή. Νόμιζε ότι έτσι του έκανε κακό. Απεναντίας, η φυλακή ήταν οίκημα πιο ήσυχο και ασφαλισμένο από το σπίτι του Πετεφρή.

Γιατί σ’ εκείνο το σπίτι μπορεί να είχε πολλές ανέσεις, αλλά ζούσε σ’ έναν ακατάπαυστο φόβο από τις αμαρτωλές επιθέσεις της ακόλαστης δράκαινας. Η αγωνία του ήταν βασανιστικότερη από τη ζωή της φυλακής. Προτιμούσε να ζει μαζί με καταδίκους παρά με μια μανιασμένη κυρά. Στο δεσμωτήριο τον παρηγορούσε η σκέψη ότι βρέθηκε εκεί για να μη χάσει την αγνότητά του, ενώ, όσο έμενε κοντά της, έτρεμε μήπως η ψυχή του τραυματιστεί.

Έτσι, ουσιαστικά δεν μπήκε σε φυλακή, αλλά γλύτωσε από φυλακή. Ήρθε σε ρήξη με τον επίγειο κύριό του, τον Πετεφρή, αλλά σε στενότερο σύνδεσμο με τον ουράνιο Κύριό του, το Θεό.

Παλαιότερα οι αδελφοί του Ιωσήφ τον είχαν πουλήσει σε Ισμαηλίτες εμπόρους. Στην πραγματικότητα τον ωφέλησαν, γιατί, τον απάλλαξαν έτσι από την κακία τους και, τις καθημερινές επιβουλές τους. Υπάρχει, αλήθεια, χειρότερο πράγμα, από τη συμβίωση με αδελφούς που σε φθονούν, σε κατατρέχουν, σε επιβουλεύονται; Θέλησαν να του κάνουν κακό, μα ο Θεός το γύρισε σε καλό.

Και αργότερα, όταν ο αρχιοινοχόος τον ξέχασε, πάλι σε καλό του βγήκε, γιατί αποφυλακίστηκε πιο επίσημα και πιο ένδοξα. Την ελευθερία του δεν του τη χάρισε η ανθρώπινη καλοσύνη, αλλά η θεία πρόνοια. Ο Φαραώ τον έβγαλε από τη φυλακή, όταν τον χρειάστηκε για να του εξηγήσει τα όνειρα. Έτσι, τον έβγαλε όχι σαν βασιλιάς που κάνει ευεργεσία, αλλά σαν βασιλιάς που δέχεται ευεργεσία. Ο Θεός δεν ήθελε να ευεργετηθεί ο Ιωσήφ σαν δούλος, αλλά να παρουσιαστεί στο Φαραώ σαν ευεργέτης του, να του συμπαρασταθεί στην ανάγκη του και να του δείξει πόση σοφία είχε.

Γι’ αυτό, λοιπόν, τον είχε λησμονήσει ο αρχιοινοχόος, για να μην τον αγνοήσει ο Φαραώ, για να μην τον στερηθεί η Αίγυπτος. Γιατί, αν ο αρχιοινοχόος τον θυμόταν, θα έβγαινε νωρίτερα από τη φυλακή, και τότε αναμφίβολα θα επιθυμούσε να γυρίσει στην πατρίδα του. Έτσι, όμως, όλη η κατοπινή ένδοξη ιστορία θα ματαιωνόταν. Τα τόσα εμπόδια – υπηρεσία στο σπίτι του Πετεφρή, η φυλακή και, αργότερα, το βασιλικό αξίωμα – τον κράτησαν εκεί, για να πραγματοποιηθούν τα μεγάλα σχέδια του Κυρίου.

Ας εξετάσουμε πολύ συνοπτικά και τη ζωή του πατέρα του Ιωσήφ, του πατριάρχη Ιακώβ. Ο αδελφός του Ησαύ τον φθόνησε και ζητούσε να τον σκοτώσει, αναγκάζοντάς τον έτσι να φύγει από την πατρίδα του. Τι συνέπειες είχε αυτό; Πρώτα-πρώτα, ξεφεύγοντας τον κίνδυνο, βρήκε ασφάλεια και ησυχία. Ύστερα, έμαθε να εμβαθύνει περισσότερο στα πράγματα, κι έτσι έγινε πιο σοφός. Και τέλος, αξιώθηκε να δει το θαυμαστό εκείνο όνειρο με την κλίμακα.

Αλλά, θα μου πείτε, στην ξένη χώρα, τη Μεσοποταμία, όπου πήγε, δούλεψε σκληρά. Και στην αρχή, βέβαια, βρήκε γυναίκα να πάρει, τη Ραχήλ, και κέρδισε τη συμπάθεια του πεθερού του, του Λάβαν, στη συνέχεια όμως ο Λάβαν τον εξαπάτησε, δίνοντάς του γυναίκα τη μεγαλύτερη κόρη του, τη Λεία. Ναι, έτσι έγινε, αλλά τούτο τον ωφέλησε, γιατί η Ραχήλ ήταν στείρα, ενώ από τη Λεία απέκτησε πολλά παιδιά.

Αργότερα ο Λάβαν τον μίσησε. Μα και το μίσος αυτό του βγήκε σε καλό, γιατί έγινε αφορμή να γυρίσει στην πατρίδα του. Αν δεν αντιμετώπιζε κανένα πρόβλημα στη Μεσοποταμία, δεν θα σκεφτόταν τη Χαναάν. Ο Λάβαν του κατακράτησε το μισθό των κόπων του. Μήτε κι αυτό τον ζημίωσε καθόλου, αφού πρόκοψε και πλούτισε περισσότερο από τον πεθερό του.

Τι βλέπουμε, λοιπόν; Όσο μεγαλύτερη επιβουλή και εχθρότητα αντιμετώπιζε, τόσο περισσότερο προόδευε. Αν δεν έπαιρνε γυναίκα πρώτα τη Λεία, δεν θ’ αποκτούσε σύντομα τόσα παιδιά, αλλά θα ήταν για χρόνια άτεκνος και θα θρηνούσε, όπως ακριβώς και η Ραχήλ. Αν ο Λάβαν δεν του στερούσε το μισθό του, δεν θα νοσταλγούσε την πατρίδα του, δεν θα δενόταν πιο στενά με τις γυναίκες του, δεν θα γύριζε με δόξα και τιμή στη γη Χαναάν, δεν θα συναντούσε στο δρόμο τους αγγέλους και τον ίδιο το Θεό.

Από το βιβλίο: ΘΕΜΑΤΑ ΖΩΗΣ Α’. Από τις Ομιλίες του αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου. Έκδοση τέταρτη. Ιερά Μονή Παρακλήτου, Ωρωπός Αττικής 2013, σελ. 12.