21. Ἐάν ὁ λογισμός δέν καυχᾶται πλέον γιά φυσικά προτερήματα, αὐτό εἶναι σημάδι ὅτι ἀρχίζει νά ἔρχεται ἡ ὑγεία. Ἀντιθέτως ὅσο ὀσφραίνεται ἀκόμη ἐκείνη τήν δυσοσμία, δέν αἰσθάνεται τοῦ πνευματικοῦ μύρου τήν εὐωδία.
22. Ὁ ἐραστής μου, εἶπε ἡ ὁσία ταπείνωσις, δέν ἐπιπλήττει, δέν καταδικάζει τούς ἂλλους, δέν ἐπιζητεῖ πρωτεῖα, δέν χρησιμοποιεῖ σοφιστεῖες, ἓως ὣτου ἑνωθῆ μαζί μου, διότι μετά τήν ἓνωσί μας δέν ὑπόκειται πλέον στόν νόμο.
23. Σέ κάποιον ἀγωνιστή πού προσπαθοῦσε νά κατακτήση τήν μακαρία ταπείνωσι, οἱ ἀνόσιοι δαίμονες ἔσπερναν ἐπαίνους στήν καρδιά. Ἐκεῖνος τότε μηχανᾶται κατόπιν θείου φωτισμοῦ κάποιο εὐσεβές τέχνασμα, γιά νά νικήση τήν πονηρία τῶν δαιμόνων. Σηκώνεται λοιπόν ἀμέσως καί γράφει στόν τοῖχο τοῦ κελλίου του τά ὀνόματα τῶν πλέον ὑψηλῶν ἀρετῶν, δηλαδή τῆς τελείας ἀγάπης, τῆς ἀγγελικῆς ταπεινοφροσύνης, τῆς καθαρᾶς προσευχῆς, τῆς ἀφθάρτου ἁγνότητος καί τῶν παρομοίων. Ὁσάκις λοιπόν ἄρχιζαν νά τόν ἐπαινοῦν οἱ λογισμοί, τούς ἔλεγε: '' Ἄς πᾶμε νά κάνουμε τόν ἔλεγχο''. Πλησιάζοντας δέ στόν τοῖχο ἐδιάβαζε τά ὀνόματα τῶν ἀρετῶν καί ἀπευθυνόμενος στόν ἑαυτόν του ἐκραύγαζε: ''Ὅταν τίς ἀποκτήσης αὐτές, ἄς γνωρίζης ὅτι ἀκόμη εὑρίσκεσται μακρυά ἀπό τόν Θεόν''.
24. Ποία εἶναι ἡ δύναμις καί ἡ οὐσία τούτου τού ἡλίου, (δηλαδή τῆς ταπεινοφροσύνης), δέν μποροῦμε νά τήν παρουσιάσωμε. Μόνο ἀπό τίς ἐνέργειές της καί ἀπό τίς ἰδιότητές της κατορθώνομε νά κατανοήσωμε τήν βαθύτερη οὐσία της.
25. Ἡ ταπεινοφροσύνη εἶναι θεϊκή σκέπη πού σκεπάζει τούς ὀφθαλμούς μας, γιά νά μή βλέπωμε τά κατορθώματά μας. Ἡ ταπεινοφροσύνη εἶναι ἄβυσσος εὐτελείας, ἀπρόσβλητη ἀπό κάθε κλέπτη. Ἡ ταπεινοφροσύνη εἶναι ''πύργος ἰσχύος ἀπό προσώπου ἐχθροῦ'' ( Ψαλμ. ξ' 4 ). ''Ὁ ἐχθρός δέν ἔχει νά ὠφεληθῆ ἀπό αὐτόν, τόν ταπεινό, καί ὁ υἱός ἤ μᾶλλον ὁ λογισμός τῆς ἀνομίας δέν θά μπορέση νά τόν κακοποιήση. Ἀντιθέτως δέ αὐτός θά κατακόψη ἐνώπιόν του ὅλους τούς ἐχθρούς του καί ὅσους τόν μισοῦν θά τούς κατατροπώση'' ( πρβλ. Ψαλμ. πη' 23 ).
26. Ὁ μεγάλος τοῦτος ἰδιοκτήτης τοῦ ἰδικοῦ του πλούτου, δηλαδή ἡ ταπείνωσις, ἀντιλαμβάνεται μέσα στήν ψυχή καί ἄλλα ἐκλεκτά γνωρίσματα, ἐκτός ἀπό ὅλα ἐκεῖνα πού προαναφέραμε. Διότι ἐκεῖνα πού προαναφέραμε, ἐκτός ἀπό ἕνα, ὑποδηλώνουν ἁπλῶς στούς ἄλλους τόν πνευματικό πλοῦτο.
27. Θά γνωρίσης καί δέν θά ἀπατηθῆς ὅτι ἀπέκτησες μέσα σου τήν ὁσία αὐτή οὐσία, δηλαδή τήν ταπείνωσι, ἀπό τό πλῆθος τοῦ ἀρρήτου φωτός καί ἀπό τόν ἀπερίγραπτο ἔρωτα τῆς προσευχῆς. Πρίν κατακτηθοῦν αὐτά προηγεῖται μία κατάστασις, κατά τήν ὁποία ἡ καρδιά δέν περιφρονεῖ τούς ἁμαρτάνοντας οὔτε κατακρίνει τά ἁμαρτήματά τους. Καί πρίν ἀπό αὐτήν τήν κατάστασι προηγεῖται ἄλλη, κατά τήν ὁποία ἡ καρδιά μισεῖ κάθε κενοδοξία.
28. Ὅποιος ἐπέτυχε τήν πλήρη γνῶσι τοῦ ἑαυτοῦ του, αὐτός ἔσπειρε σέ γῆ ἀγαθή. Ὅποιος δέν ἔσπειρε κατ' αὐτόν τόν τρόπο, δέν πρόκειται νά ἰδῆ νά ἀνθίζη μέσα του ἡ ταπεινοφροσύνη. Ὅποιος ἐπέτυχε τήν γνῶσι τοῦ ἑαυτοῦ του, αὐτός αἰσθάνθηκε τόν φόβο τοῦ Κυρίου, καί βαδίζοντας μέ τήν αἴσθησι αὐτή ἔφθασε στήν πύλη τῆς ἀγάπης.
29. Ἡ ταπείνωσις εἶναι ἡ πύλη τῆς οὐρανίου βασιλείας πού εἰσάγει σ' αὐτήν ὅσους τήν πλησιάζουν. Νομίζω ὅτι γι' αὐτήν εἶπε ὁ Κύριος: ''Καί εἰσελεύσεται ὁ βουλόμενος καί ἐξελεύσεται ἀφόβως ἐκ τοῦ βίου καί νομήν εὑρήσει'' (πρβλ. Ἰωάν. ι' 9) καί χλόη μέσα στόν παράδεισο. Ὅλοι ὅσοι εἰσῆλθαν στήν μοναχική ζωή ἀπό ἄλλη θύρα αὐτοί εἶναι κλέπται καί λησταί τῆς ἰδικῆς τους ζωῆς ( πρβλ. Ἰωάν. ι' 1 ).
30. Ὅσοι ἐπιζητοῦμε τήν ταπεινοφροσύνη ἄς μή παύωμε νά ἐξετάζωμε καί νά ἀνακρίνωμε τούς ἑαυτούς μας. Καί ὅταν αἰσθανώμεθα μέ τήν καρδιά μας ἀνώτερον σέ ὅλα τόν πλησίον, τότε εἶναι κοντά μας τό ἔλεος, (δηλαδή τό ἐκ Θεοῦ δῶρο τῆς ταπεινοφροσύνης).
31. Εἶναι ἀκατόρθωτο νά προέλθη ἀπό τό χιόνι φλόγα. Περισσότερο ὅμως ἀκατόρθωτο εἶναι νά εὑρεθῆ ταπείνωσις στούς ἑτεροδόξους, διότι τό κατόρθωμα αὐτό ἀνήκει μόνο στούς πιστούς καί ὀρθοδόξους καί μάλιστα σέ ὅσους ἐξ αὐτῶν ἔ
;χουν καθαρθῆ ἀπό τά πάθη.
32. Οἱ περισσότεροι ἀπό ἐμᾶς ὀνομάζομε τούς ἑαυτούς μας ἁμαρτωλούς· ἴσως καί νά τό παραδεχώμαστε. Ἀλλά τήν ταπεινόφρονα καρδία τήν ἐλέγχει ἡ προσβολή καί ἡ ἐξουδένωσις ἐκ μέρους τῶν ἄλλων.
33. Ἐκεῖνος πού ἀγωνίζεται νά φθάση στό ἀκύμαντο λιμάνι τῆς ταπεινοφροσύνης, δέν θά παύση ποτέ νά χρησιμοποιῆ διαφόρους τρόπους καί λόγους καί σκέψεις καί ἐπινοήσεις καί ἔρευνες καί ἀναζητήσεις καί ἐπιτηδεύματα καί τεχνάσματα καί εὐχές καί προσευχές, μέχρις ὅτου ἀπομακρύνη τό σκάφος τῆς ψυχῆς του ἀπό τήν παντοτεινά τρικυμιώδη θάλασσα τῆς οἰήσεως· καί τοῦτο, μέ τήν βοήθεια τοῦ Θεοῦ καί μέ τρόπους ζωῆς πιό ταπεινούς καί πιό περιφρονημένους. Διότι ὅποιος εσώθηκε ἀπό αὐτήν, τήν οἴησι, εὔκολα σάν τόν τελώνη τακτοποιεῖ τά ὑπόλοιπα ἁμαρτήματά του.
34. Μερικοί, παρ' ὅλον ὅτι ἐσυγχωρήθηκαν γιά τά παλαιά τους ἁμαρτήματα, ἐν τούτοις τά ἐνθυμοῦνται μέχρι τέλους τῆς ζωῆς τους, χρησιμοποιῶντας αὐτά ὡς ἀφορμή ταπεινοφροσύνης καί μαστιγώνοντας μέ αὐτά τό μάταιο φρόνημα τῆς οἰήσεως. Ἄλλοι, ἀναλογιζόμενοι τό πάθος τοῦ Χριστοῦ, θεωροῦν πάντοτε τόν ἑαυτό τους χρεώστη. Ἄλλοι ἐξευτελίζουν τόν ἑαυτό τους μέ τά καθημερινά τους σφάλματα. Ἄλλοι κατέρριψαν στό ἔδαφος τήν ὑπερηφάνεια μέ τούς πειρασμούς καί τίς ἀσθένειες καί τά πταίσματα πού κατά καιρούς τούς συνέβησαν. Καί ἄλλοι τέλος ἀπό τήν ἔλλειψι χαρισμάτων ἀπέκτησαν τήν μητέρα τῶν χαρισμάτων.
Εἶναι καί μερικοί ἄλλοι -δέν γνωρίζω ἄν ὑπάρχουν καί σήμερα- οἱ ὁποῖοι ταπεινώνουν τόν ἑαυτόν τους μέ τίς δωρεές τοῦ Θεοῦ. Ὅσο περισσότερο αὐξάνουν οἱ δωρεές τοῦ Θεοῦ, τόσο περισσότερο ταπεινώνουν τόν ἑαυτό τους, μέ τήν σκέψι ὅτι εἶναι ἀνάξιοι γιά ἕναν τέτοιο πλοῦτο. Καί ζοῦν μέ τήν συναίσθησι ὅτι καθημερινῶς αὐξάνει τό χρέος τῶν ἁμαρτιῶν τους. Τοῦτο εἶναι ἡ ταπείνωσις, τοῦτο ἡ μακαριότης, τοῦτο τό ἀνώτερο βραβεῖο.
35. Ὅταν ἰδῆς ἤ ἀκούσης ὅτι κάποιος μέσα σέ ὀλίγα ἔτη ἀπέκτησε πολύ μεγάλη ἀπάθεια, νά ξέρης ὅτι δέν ἐβάδισε ἄλλη, ἀλλά τούτη τήν μακαρία καί σύντομη ὁδό.
"Βιβλιοκαλια" Κειμενα Αγιων Πατερων
Συντονιστές: ntinoula, Συντονιστές
36. Ἀγάπη καί ταπείνωσις! Ἱερό ζεῦγος! Ἡ μία ὑψώνει καί ἡ ἄλλη συγκρατεῖ ὅσους ὑψώθηκαν καί δέν τούς ἀφήνει ποτέ νά πέσουν.
37. Ἄλλο εἶναι ἡ συντριβή καί ἄλλο ἡ ἐπίγνωσις καί ἄλλο ἡ ταπείνωσις. Ἡ συντριβή εἶναι γέννημα κάποιας πτώσεως, διότι ἐκεῖνος πού πίπτει συντρίβεται καί ἵσταται στήν προσευχή χωρίς παρρησία καί μέ ἐπαινετή ἀναίδεια, ἀκουμπῶντας σάν τσακισμένος στήν ράβδο τῆς ἐλπίδος καί ἀποδιώκοντας μέ αὐτή τόν κύνα τῆς ἀπογνώσεως.
Ἐπίγνωσις εἶναι ἡ ὀρθή γνῶσις τῶν μέτρων, στά ὁποῖα εὑρισκόμαστε, καθώς καί ἡ ἀδιάκοπη μνήμη τῶν μικρῶν σφαλμάτων.
Ταπείνωσις εἶναι ἡ νοερά διδασκαλία τοῦ Χριστοῦ, ἡ ὁποία φυλάσσεται ἀπό ὅσους τήν ἀξιώθηκαν στούς μυστικούς θαλάμους τῆς ψυχῆς, καί δέν μπορεῖ νά ἐκφρασθῆ μέ λόγια.
38. Ὅποιος λέγει ὅτι ὠσφράνθηκε καλά τήν εὠδία ἑνός τέτοιου μύρου καί συγχρόνως ὅταν ἀκούη ἐπαίνους συγκινεῖται κάπως ἡ καρδιά του ἤ βλέπει ὅτι δονεῖται ἀπό τήν δύναμι τῶν ἐπαινετικῶν λόγων, αὐτός, ἄς μήν ἀπατᾶται, ἔχει πλανηθῆ.
39. Ἄκουσα κάποιον νά λέγη ὁλοψύχως: ''Μή ἡμῖν, Κύριε, μή ἡμῖν, ἀλλ' ἤ τῶ ὀνόματί σου δός δόξαν'' ( Ψαλμ. ριγ' 9 ). Καί τοῦτο, διότι ἐγνώριζε ὅτι ἡ φύσις τοῦ ἀνθρώπου δέν μπορεῖ ἔτσι μόνη της νά φυλαχθῆ ἀβλαβής ἀπό τήν δόξα. Ἔλεγε ἀκόμη: ''Παρά σοῦ ὁ ἔπαινός μου ἐν ἐκκλησία μεγάλη'' (Ψαλμ. κα' 26), δηλαδή κατά τόν μέλλοντα αἰῶνα. Διότι προηγουμένως δέν μπορῶ νά σηκώσω τήν δόξα καί τόν ἔπαινο χωρίς κίνδυνο.
40. Ἐάν τοῦτο ἀποτελῆ ὅρο καί λόγο καί τρόπο τῆς πλέον μεγάλης ὑπερηφανείας, δηλαδή τό νά ὑποκρίνεται κανείς ἀπό φιλοδοξία ἀρετές πού δέν ἔχει, ὁπωσδήποτε τοῦτο θά ἀποτελῆ τό σημάδι τῆς πλέον βαθειᾶς ταπεινοφροσύνης, τό νά παρουσιαζώμαστε δηλαδή σέ ἄλλους ὠς ἔνοχοι δῆθεν διαφόρων ἁμαρτημάτων, ὥστε νά ἐξευτελιζώμαστε.
Ἔτσι ἐνήργησε ἐκεῖνος πού ἐπῆρε στά χέρια του τό ψωμί καί τό τυρί. Ἔτσι ἐκεῖνος πού ἀφήρεσε τό ἔνδυμά του καί ἐγύρισε τήν πόλι μέ ἀπάθεια, σάν ἀγωνιστής τῆς ἁγνότητος πού ἦταν. Δέν θά λάβουν ὑπ' ὄψιν τους αὐτοί οἱ ἀγωνισταί τόν σκανδαλισμό τῶν ἀνθρώπων, ἀφοῦ ἔχουν ἀποκτήσει τήν δύναμι νά πληροφοροῦν μυστικά μέ τήν προσευχή τους ὅλους γιά τήν ἀληθινή τους κατάστασι.
41. Ὅποιος φροντίζει γιά τό πρῶτο, δηλαδή γιά τήν ἀποφυγή τοῦ σκανδαλισμοῦ, αὐτός δείχνει ὅτι στερεῖται τό δεύτερο, δηλαδή τήν δύναμι τῆς πληροφορίας. Διότι ὅταν ἔχωμε τόν Θεόν ἕτοιμο νά μᾶς ἐπακούη, ὅλα μποροῦμε νά τά κατορθώσωμε. Νά προτιμᾶς νά λυπῆς τούς ἀνθρώπους μᾶλλον καί ὄχι τόν Θεόν, διότι χαίρεται ὁ Θεός ὅταν μᾶς βλέπη νά ἐπιδιώκωμε τήν ἀτιμία, μέ τόν σκοπό νά πιέσωμε καί νά κτυπήσωμε καί νά ἐξοντώσωμε τήν ματαιότητα τῆς οἰήσεως.
42. Ἡ τελεία ξενιτεία εἶναι ἡ πρόξενος τῶν τόσο μεγάλων κατορθωμάτων, ἐφ' ὅσον μόνο οἱ πολύ μεγάλοι ἀντέχουν στό νά ἐμπαίζωνται ἀπό τούς γνωρίμους των. (Οἱ ἄλλοι ἐπειδή δέν ἀντέχουν ἄς ἐπιζητοῦν νά ξενιτεύουν καί νά ἀσκοῦνται ἀνάμεσα σέ ξένους καί ἀγνώστους ἀνθρώπους). Ἄς μή παραξενευθῆς γιά ὅσα εἶπα, διότι κανείς δέν μπορεῖ ν' ἀνεβῆ διά μιᾶς ὅλη τήν κλίμακα.
43. ''Θά μᾶς ἀναγνωρίσουν ὅλοι ὡς μαθητάς τοῦ Θεοῦ, ὄχι διότι μᾶς ὑποτάσσονται οἱ δαίμονες, ἀλλά διότι τά ὀνόματά μας ἔχουν γραφῆ στόν οὐρανό τῆς ταπεινώσεως'' ( πρβλ. Λουκ. ι' 20 ).
44. Ἡ ἀκαρπία κάνει ὥστε οἱ κλάδοι τῶν λεγομένων κίτρων νά ἀνυψώνωνται μόνοι τους πρός τά ἐπάνω. Ὅταν ὅμως γείρουν πρός τά κάτω, ἀρχίζει γρήγορα ἡ καρποφορία. Ὅποιος τό συνέλαβε στόν νοῦ του, καταλαβαίνει τί θέλω νά εἰπῶ.
45. Στήν ὁσία ταπείνωσι ὑπάρχουν ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ διάφορες βαθμίδες ἀναβάσεως: ἡ τριακοστή, ἡ ἑξηκοστή καί ἡ ἑκατοστή. Στήν τελευταία βαθμίδα κατορθώνουν νά ἀνεβοῦν οἱ ἀπαθεῖς, στήν μεσαία οἱ ἀνδρεῖοι καί στήν πρώτη ὅλοι. Ἐκεῖνος πού ἀπέκτησε αὐτογνωσία, ποτέ δέν θά ξεγελασθῆ νά ἐπιχειρήση κάτι ὑπέρ τήν δύναμί του, ἀλλά προχωρεῖ στό ἑξῆς πατῶντας στερεά στήν μακαρία αὐτή ὁδό τῆς ταπεινώσεως.
46. Τά πτηνά φοβοῦνται τήν θέα τοῦ ἱέρακος. Ὁμοίως καί οἱ ἐργάται τῆς ταπεινοφροσύνης τόν ἦχο τῆς ἀντιλογP
55;ας.
47. Εἶναι πολλοί ἐκεῖνοι πού ἐπέτυχαν τήν σωτηρία τους χωρίς προφητικά χαρίσματα καί ἐλλάμψεις καί θαυματουργίες. Χωρίς τήν ταπείνωσι ὅμως κανείς δέν πρόκειται νά εἰσέλθη στόν νυμφῶνα. Διότι τά μέν πρῶτα τά διαφυλάσσει ἡ δευτέρα, δηλαδή ἡ ταπείνωσις, ἐνῶ ἀντιθέτως τά πρῶτα, σέ ἐπιπολαίους ἀνθρώπους τήν ἐξαφάνισαν (τήν ταπείνωσι).
48. Γιά νά ταπεινούμεθα, ἔστω καί χωρίς τήν θέλησί μας, ὁ Κύριος οἰκονόμησε καί τοῦτο: Κανείς δέν μπορεῖ νά βλέπει τά τραύματά του, ὅπως τά βλέπει ὁ πλησίον του. Ἔτσι εἴμεθα ὑποχρεωμένοι νά χρεωστοῦμε τήν θεραπεία μας ὄχι στόν ἑαυτόν μας, ἀλλά στόν πλησίον καί στόν Θεόν.
49. Ὁ ταπεινόνους ἀποστρέφεται μέ βδελυγμία τό ἰδικό του θέλημα ὡς πεπλανημένο. Καί στά αἰτήματά του πρός τόν Κύριον συνηθίζει νά δέχεται μέ ἀδίστακτη πίστη τήν γνῶσι τοῦ θελήματός Του καί νά ὑπακούη σ' αὐτό. Ὑπακούει δέ στούς διδασκάλους του χωρίς νά ἐξετάζη καί νά περιεργάζεται τήν ζωή τους, ἀλλά ἀναθέτοντας κάθε φροντίδα του στόν Θεόν, ὁ ὁποῖος ἀκόμη καί μέ τό στόμα τῆς ὄνου ἐδίδαξε στόν Βαλαάμ τά ἀπαραίτητα ( πρβλ. Ἀριθ. κβ' 28 ).
50. Ὁ ταπεινόνους αὐτός μοναχός, καί ὅταν ἀκόμη ὅλα τά σκέπτεται καί τά πράττη καί τά λέγη κατά Θεόν, καί τότε ἀκόμη δέν δίδει ἐμπιστοσύνη στόν ἑαυτό του. Διότι γιά τόν ταπεινό τό οἰκειόπιστον εἶναι μεγάλος σκόλοψ καί βάρος, ὅπως ἀντιθέτως γιά τόν ὑπερήφανο τό ἑτερόλεκτο.
51. Ἐγώ νομίζω ὅτι μόνο ὅποιος εἶναι Ἄγγελος δέν κλέπτεται ἀπό ἁμαρτήματα, δέν ὑποπίπτει δηλαδή σέ κανένα ἁμάρτημα, διότι ἄκουσα κάποιον ἐπίγειο Ἄγγελο νά λέγη: ''Οὐδέν ἐμαυτῶ σύνοιδα, ἀλλ' οὐκ ἐν τούτω δεδικαίωμαι· ὁ δέ ἀνακρίνων με Κύριός ἐστι'' (Α' Κορ. δ' 4). Γιά τόν λόγο αὐτό ὀφείλομε νά κατακρίνωμε συνεχῶς καί νά κατηγοροῦμε τούς ἑαυτούς μας, ὥστε μέ τόν ἑκούσιο ἐξευτελισμό νά ἀπομακρύνωμε τίς ἀκούσιες ἁμαρτίες. Διαφορετικά θά εἶναι ὁπωσδήποτε ἄσχημη ἡ λογοδοσία μας γι' αὐτά τήν ὥρα τοῦ θανάτου.
37. Ἄλλο εἶναι ἡ συντριβή καί ἄλλο ἡ ἐπίγνωσις καί ἄλλο ἡ ταπείνωσις. Ἡ συντριβή εἶναι γέννημα κάποιας πτώσεως, διότι ἐκεῖνος πού πίπτει συντρίβεται καί ἵσταται στήν προσευχή χωρίς παρρησία καί μέ ἐπαινετή ἀναίδεια, ἀκουμπῶντας σάν τσακισμένος στήν ράβδο τῆς ἐλπίδος καί ἀποδιώκοντας μέ αὐτή τόν κύνα τῆς ἀπογνώσεως.
Ἐπίγνωσις εἶναι ἡ ὀρθή γνῶσις τῶν μέτρων, στά ὁποῖα εὑρισκόμαστε, καθώς καί ἡ ἀδιάκοπη μνήμη τῶν μικρῶν σφαλμάτων.
Ταπείνωσις εἶναι ἡ νοερά διδασκαλία τοῦ Χριστοῦ, ἡ ὁποία φυλάσσεται ἀπό ὅσους τήν ἀξιώθηκαν στούς μυστικούς θαλάμους τῆς ψυχῆς, καί δέν μπορεῖ νά ἐκφρασθῆ μέ λόγια.
38. Ὅποιος λέγει ὅτι ὠσφράνθηκε καλά τήν εὠδία ἑνός τέτοιου μύρου καί συγχρόνως ὅταν ἀκούη ἐπαίνους συγκινεῖται κάπως ἡ καρδιά του ἤ βλέπει ὅτι δονεῖται ἀπό τήν δύναμι τῶν ἐπαινετικῶν λόγων, αὐτός, ἄς μήν ἀπατᾶται, ἔχει πλανηθῆ.
39. Ἄκουσα κάποιον νά λέγη ὁλοψύχως: ''Μή ἡμῖν, Κύριε, μή ἡμῖν, ἀλλ' ἤ τῶ ὀνόματί σου δός δόξαν'' ( Ψαλμ. ριγ' 9 ). Καί τοῦτο, διότι ἐγνώριζε ὅτι ἡ φύσις τοῦ ἀνθρώπου δέν μπορεῖ ἔτσι μόνη της νά φυλαχθῆ ἀβλαβής ἀπό τήν δόξα. Ἔλεγε ἀκόμη: ''Παρά σοῦ ὁ ἔπαινός μου ἐν ἐκκλησία μεγάλη'' (Ψαλμ. κα' 26), δηλαδή κατά τόν μέλλοντα αἰῶνα. Διότι προηγουμένως δέν μπορῶ νά σηκώσω τήν δόξα καί τόν ἔπαινο χωρίς κίνδυνο.
40. Ἐάν τοῦτο ἀποτελῆ ὅρο καί λόγο καί τρόπο τῆς πλέον μεγάλης ὑπερηφανείας, δηλαδή τό νά ὑποκρίνεται κανείς ἀπό φιλοδοξία ἀρετές πού δέν ἔχει, ὁπωσδήποτε τοῦτο θά ἀποτελῆ τό σημάδι τῆς πλέον βαθειᾶς ταπεινοφροσύνης, τό νά παρουσιαζώμαστε δηλαδή σέ ἄλλους ὠς ἔνοχοι δῆθεν διαφόρων ἁμαρτημάτων, ὥστε νά ἐξευτελιζώμαστε.
Ἔτσι ἐνήργησε ἐκεῖνος πού ἐπῆρε στά χέρια του τό ψωμί καί τό τυρί. Ἔτσι ἐκεῖνος πού ἀφήρεσε τό ἔνδυμά του καί ἐγύρισε τήν πόλι μέ ἀπάθεια, σάν ἀγωνιστής τῆς ἁγνότητος πού ἦταν. Δέν θά λάβουν ὑπ' ὄψιν τους αὐτοί οἱ ἀγωνισταί τόν σκανδαλισμό τῶν ἀνθρώπων, ἀφοῦ ἔχουν ἀποκτήσει τήν δύναμι νά πληροφοροῦν μυστικά μέ τήν προσευχή τους ὅλους γιά τήν ἀληθινή τους κατάστασι.
41. Ὅποιος φροντίζει γιά τό πρῶτο, δηλαδή γιά τήν ἀποφυγή τοῦ σκανδαλισμοῦ, αὐτός δείχνει ὅτι στερεῖται τό δεύτερο, δηλαδή τήν δύναμι τῆς πληροφορίας. Διότι ὅταν ἔχωμε τόν Θεόν ἕτοιμο νά μᾶς ἐπακούη, ὅλα μποροῦμε νά τά κατορθώσωμε. Νά προτιμᾶς νά λυπῆς τούς ἀνθρώπους μᾶλλον καί ὄχι τόν Θεόν, διότι χαίρεται ὁ Θεός ὅταν μᾶς βλέπη νά ἐπιδιώκωμε τήν ἀτιμία, μέ τόν σκοπό νά πιέσωμε καί νά κτυπήσωμε καί νά ἐξοντώσωμε τήν ματαιότητα τῆς οἰήσεως.
42. Ἡ τελεία ξενιτεία εἶναι ἡ πρόξενος τῶν τόσο μεγάλων κατορθωμάτων, ἐφ' ὅσον μόνο οἱ πολύ μεγάλοι ἀντέχουν στό νά ἐμπαίζωνται ἀπό τούς γνωρίμους των. (Οἱ ἄλλοι ἐπειδή δέν ἀντέχουν ἄς ἐπιζητοῦν νά ξενιτεύουν καί νά ἀσκοῦνται ἀνάμεσα σέ ξένους καί ἀγνώστους ἀνθρώπους). Ἄς μή παραξενευθῆς γιά ὅσα εἶπα, διότι κανείς δέν μπορεῖ ν' ἀνεβῆ διά μιᾶς ὅλη τήν κλίμακα.
43. ''Θά μᾶς ἀναγνωρίσουν ὅλοι ὡς μαθητάς τοῦ Θεοῦ, ὄχι διότι μᾶς ὑποτάσσονται οἱ δαίμονες, ἀλλά διότι τά ὀνόματά μας ἔχουν γραφῆ στόν οὐρανό τῆς ταπεινώσεως'' ( πρβλ. Λουκ. ι' 20 ).
44. Ἡ ἀκαρπία κάνει ὥστε οἱ κλάδοι τῶν λεγομένων κίτρων νά ἀνυψώνωνται μόνοι τους πρός τά ἐπάνω. Ὅταν ὅμως γείρουν πρός τά κάτω, ἀρχίζει γρήγορα ἡ καρποφορία. Ὅποιος τό συνέλαβε στόν νοῦ του, καταλαβαίνει τί θέλω νά εἰπῶ.
45. Στήν ὁσία ταπείνωσι ὑπάρχουν ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ διάφορες βαθμίδες ἀναβάσεως: ἡ τριακοστή, ἡ ἑξηκοστή καί ἡ ἑκατοστή. Στήν τελευταία βαθμίδα κατορθώνουν νά ἀνεβοῦν οἱ ἀπαθεῖς, στήν μεσαία οἱ ἀνδρεῖοι καί στήν πρώτη ὅλοι. Ἐκεῖνος πού ἀπέκτησε αὐτογνωσία, ποτέ δέν θά ξεγελασθῆ νά ἐπιχειρήση κάτι ὑπέρ τήν δύναμί του, ἀλλά προχωρεῖ στό ἑξῆς πατῶντας στερεά στήν μακαρία αὐτή ὁδό τῆς ταπεινώσεως.
46. Τά πτηνά φοβοῦνται τήν θέα τοῦ ἱέρακος. Ὁμοίως καί οἱ ἐργάται τῆς ταπεινοφροσύνης τόν ἦχο τῆς ἀντιλογP
55;ας.
47. Εἶναι πολλοί ἐκεῖνοι πού ἐπέτυχαν τήν σωτηρία τους χωρίς προφητικά χαρίσματα καί ἐλλάμψεις καί θαυματουργίες. Χωρίς τήν ταπείνωσι ὅμως κανείς δέν πρόκειται νά εἰσέλθη στόν νυμφῶνα. Διότι τά μέν πρῶτα τά διαφυλάσσει ἡ δευτέρα, δηλαδή ἡ ταπείνωσις, ἐνῶ ἀντιθέτως τά πρῶτα, σέ ἐπιπολαίους ἀνθρώπους τήν ἐξαφάνισαν (τήν ταπείνωσι).
48. Γιά νά ταπεινούμεθα, ἔστω καί χωρίς τήν θέλησί μας, ὁ Κύριος οἰκονόμησε καί τοῦτο: Κανείς δέν μπορεῖ νά βλέπει τά τραύματά του, ὅπως τά βλέπει ὁ πλησίον του. Ἔτσι εἴμεθα ὑποχρεωμένοι νά χρεωστοῦμε τήν θεραπεία μας ὄχι στόν ἑαυτόν μας, ἀλλά στόν πλησίον καί στόν Θεόν.
49. Ὁ ταπεινόνους ἀποστρέφεται μέ βδελυγμία τό ἰδικό του θέλημα ὡς πεπλανημένο. Καί στά αἰτήματά του πρός τόν Κύριον συνηθίζει νά δέχεται μέ ἀδίστακτη πίστη τήν γνῶσι τοῦ θελήματός Του καί νά ὑπακούη σ' αὐτό. Ὑπακούει δέ στούς διδασκάλους του χωρίς νά ἐξετάζη καί νά περιεργάζεται τήν ζωή τους, ἀλλά ἀναθέτοντας κάθε φροντίδα του στόν Θεόν, ὁ ὁποῖος ἀκόμη καί μέ τό στόμα τῆς ὄνου ἐδίδαξε στόν Βαλαάμ τά ἀπαραίτητα ( πρβλ. Ἀριθ. κβ' 28 ).
50. Ὁ ταπεινόνους αὐτός μοναχός, καί ὅταν ἀκόμη ὅλα τά σκέπτεται καί τά πράττη καί τά λέγη κατά Θεόν, καί τότε ἀκόμη δέν δίδει ἐμπιστοσύνη στόν ἑαυτό του. Διότι γιά τόν ταπεινό τό οἰκειόπιστον εἶναι μεγάλος σκόλοψ καί βάρος, ὅπως ἀντιθέτως γιά τόν ὑπερήφανο τό ἑτερόλεκτο.
51. Ἐγώ νομίζω ὅτι μόνο ὅποιος εἶναι Ἄγγελος δέν κλέπτεται ἀπό ἁμαρτήματα, δέν ὑποπίπτει δηλαδή σέ κανένα ἁμάρτημα, διότι ἄκουσα κάποιον ἐπίγειο Ἄγγελο νά λέγη: ''Οὐδέν ἐμαυτῶ σύνοιδα, ἀλλ' οὐκ ἐν τούτω δεδικαίωμαι· ὁ δέ ἀνακρίνων με Κύριός ἐστι'' (Α' Κορ. δ' 4). Γιά τόν λόγο αὐτό ὀφείλομε νά κατακρίνωμε συνεχῶς καί νά κατηγοροῦμε τούς ἑαυτούς μας, ὥστε μέ τόν ἑκούσιο ἐξευτελισμό νά ἀπομακρύνωμε τίς ἀκούσιες ἁμαρτίες. Διαφορετικά θά εἶναι ὁπωσδήποτε ἄσχημη ἡ λογοδοσία μας γι' αὐτά τήν ὥρα τοῦ θανάτου.
Κύριε Ιησού Χριστέ, ελέησον με τον αμαρτωλό
52. Ἐκεῖνος πού ζητεῖ ἀπό τόν Θεόν πράγματα μικρότερα ἀπό ὅ,τι θά τοῦ ἄξιζαν, αὐτός θά λάβη ὁπωσδήποτε ἀνώτερά του. Περί αὐτοῦ μαρτυρεῖ ὁ τελώνης, ὁ ὁποῖος ζητοῦσε μόνο τήν συγχώρησι καί ἀπεκόμισε ἐπί πλέον καί τήν δικαίωσι. Ὁ ληστής πάλιν ἐζήτησε νά τόν ἐνθυμηθῆ μόνο ὁ Κύριος στήν βασιλεία Του, καί ὅμως ἐκληρονόμησε ὁλόκληρο τόν παράδεισο.
53. Μέσα στήν δημιουργία δέν εἶναι δυνατόν νά ἀντικρύσης μικρή ἤ μεγάλη φωτιά ὅσον ἀφορᾶ τήν φύσι της. Καί στήν ἀνόθευτη ταπεινοφροσύνη εἶναι ἐντελῶς ἀδύνατον νά ἐναπομείνη ἴχνος κάποιας ξένης ὕλης. Ὅσο συνεχίζομε νά ἁμαρτάνωμε ἑκουσίως, δέν ὑπάρχει μέσα μας τοῦτο, ἡ ἀνόθευτη δηλαδή ταπεινοφροσύνη. Ὅταν ὅμως ἁμαρτάνωμε ἀκουσίως, αὐτό ἀποτελεῖ ἀπόδειξι τῆς παρουσίας της.
54. Γνωρίζοντας ὁ Δεσπότης Χριστός ὅτι πρός τήν ἐξωτερική ἐμφάνισι συμμορφώνεται καί ἡ ἀφανής ἀρετή τῆς ψυχῆς, φορῶντας τό λέντιο μᾶς ὑπέδειξε μέθοδο γιά νά βαδίζωμε τήν ὁδό τῆς ταπεινώσεως. Διότι ἡ ψυχή ἐξομοιώνεται μέ ὅ,τι ἀσχολεῖται καί λαμβάνει τόν τύπο καί τήν μορφή αὐτῶν, τά ὁποῖα πράττει.
55. Ἡ ἀρχή, (ἡ ἐξουσία), ἔγινε αἰτία ὑψηλοφροσύνης σ' ἕναν Ἄγγελο· ἀλλά βεβαίως δέν τοῦ ἐδόθηκε ἡ ἐξουσία γιά νά πέση στήν ὑψηλοφροσύνη.
56. Διαφορετικά αἰσθάνεται ὅποιος κάθεται σέ θρόνο καί διαφορετικά ὅποιος κάθεται στήν κοπριά. Ἴσως γιά τόν λόγο αὐτό καί ὁ μέγας ἐκεῖνος δίκαιος, (δηλαδή ὁ Ἰώβ), καθόταν ἔξω ἀπό τήν πόλι ἐπάνω στήν κοπριά. Τότε ἀφοῦ ἀπέκτησε τήν τελεία ταπεινοφροσύνη εἶπε ὁλοψύχως: '' Ἐφαύλισα ἐμαυτόν καί ἐτάκην· ἥγημαι δέ ἐμαυτόν γῆν καί σπόδον'' ( Ἰώβ μβ' 6 ).
57. Εὑρίσκω ὅτι ἐκεῖνος ὁ Μανασσῆς ἁμάρτησε ὅσο κανείς ἄλλος ἄνθρωπος, ἀφοῦ καί τόν Ναό τοῦ Θεοῦ καί ὁλόκληρη τήν θρησκεία ἐμόλυνε μέ τά εἴδωλα. Γι' αὐτόν καί ἄν ἀκόμη ἐνήστευε ὅλος ὁ κόσμος, δέν θά μποροῦσε νά προσφέρη τίποτε πού νά ἀντιστάθμιζε τά ἁμαρτήματά του. Ἡ ταπείνωσις ὅμως εστάθη ἱκανή καί εθεράπευσε ὅσα ἦταν σ' αὐτόν ἀθεράπευτα.
58. '' Ὅτι εἰ ἠθέλησας θυσίαν, ἔδωκα ἄν'', λέγει ὁ Δαβίδ στόν Θεόν. '' Ὁλοκαυτούμενα σώματα διά νηστείας, οὐκ εὐδοκήσεις· θυσία τῶ Θεῶ'' ( πρβλ. Ψαλμ. ν' 18-19 ) καί τά λοιπά. Ὃλοι κατανοοῦν τήν σημασία αὐτῶν τῶν λόγων. '' Ἡμάρτηκα τῶ Κυρίω'' ἐβόησε πρός τόν Θεόν ἡ μακαρία αὐτή ταπείνωσις γιά τά ἁμαρτήματα τῆς μοιχείας καί τοῦ φόνου, καί ἀμέσως ἦλθε ἡ ἀπάντησις: '' Ἀφείλετο (=ἐσυγχώρησε) Κύριος τό ἁμάρτημά σου'' ( Β' Βασ. ιβ' 13 ).
59. Δρόμο καί ἀφορμή γιά τήν ἀπόκτησι αὐτῆς τῆς ἀρετῆς οἱ ἀείμνηστοι Πατέρες μας ὥρισαν τούς σωματικούς κόπους. Ἐγώ ἐπί πλέον συνιστῶ τήν ὑπακοή καί τήν εὐθύτητα τῆς καρδίας, πού ἐκ φύσεως εἶναι ἀντίθετες πρός τήν οἲησι.
60. Ἐάν αὐτή, ἡ ὑπερηφάνεια, μερικούς ἀπό Ἀγγέλους τούς μετέβαλε σέ δαίμονας, ἐκείνη, ἡ ταπεινοφροσύνη, ὁπωσδήποτε μερικούς ἀπό δαίμονας μπορεῖ νά τούς μεταβάλη σέ Ἀγγέλους· γι' αὐτό ἄς ἔχουν θάρρος ὅσοι ἔπεσαν.
61. Ἄς σπεύσωμε καί ἄς πυκτεύσωμε μέ ὅλες μας τίς δυνάμεις νά ἀνεβοῦμε στήν κεφαλή καί κορυφή τῆς ταπεινοφροσύνης. Ἄν δέν μποροῦμε αὐτό, ἄς ἀνεβοῦμε τοὐλάχιστον στούς ὤμους της. Ἄν καί αὐτό δέν μποροῦμε νά τό κατορθώσωμε,ἄς μήν χάσωμε τοὐλάχιστον τήν ἀγκάλη της. Διότι ὅποιος τήν χάση καί αὐτήν, ἀπόρῶ ἄν θά μπορέση νά κερδήση τίποτε στήν αἰωνιότητα.
62. Νεῦρα τῆς ταπεινοφροσύνης καί ὁδοί, ἀλλ' ὄχι καί σημάδια καί ἀποδείξεις, εἶναι ἡ ἀκτημοσύνη, ἡ ἀφανής ξενιτεία, ἡ ἀπόκρυψις τῆς σοφίας, ἡ ἁπλῆ ὁμιλία, ἡ ζήτησις ἐλεημοσύνης, ἡ ἀπόκρυψις τῆς εὐγενικῆς καταγωγῆς, ἡ ἐξορία τῆς παρρησίας, ἡ ἀπομάκρυνσις τῆς πολυλογίας. Τίποτε ἄλλο δέν κατώρθωσε ποτέ μέχρι τώρα νά ταπεινώση τόσο τήν ψυχή, ὅσο ἡ φτώχεια καί ἡ ἐπαιτεία. Τότε φαίνεται ἡ φιλοσοφία μας καί ἡ φιλοθεϊα μας, ὅταν, ἐνῶ μποροῦμε νά ὑψώσωμε τόν ἑαυτό μας, ἀποφεύγωμε ἀνεπιστρεπτεί τό ὕψος.
63. Ἐάν ἐξοπλίζεσαι καμμία φορά ἐναντίον ἑνός πάθους, νά παίρνης ὡς σύμμαχο τούτη τήν ἀρετή. Διότι αὐτή ''ἐπί ἀσπίδα καί βασιλίσκον ἐπιβήσεται, καί καταπατήσει
λέοντα καί δράκοντα'' ( Ψαλμ. 90' 13 ), δηλαδή, ὅπως θά ἔλεγα ἐγώ, ''ἐπί ἁμαρτίαν καί ἀπόγνωσιν ἐπιβήσεται καί καταπατήσει τόν διάβολον καί τόν δράκοντα τοῦ σώματος''.
Ἡ ταπεινοφροσύνη εἶναι οὐράνιος ἀνεμοστρόβιλος πού μπορεῖ νά ἀνεβάση τήν ψυχή ἀπό τήν ἄβυσσο τῆς ἁμαρτίας στά ὕψη τοῦ οὐρανοῦ. Ἀντίκρυσε ἕνας κάποτε τό κάλλος της μέσα στήν καρδιά του καί ἀφοῦ κατελήφθη ἀπό θάμβος ἐρωτοῦσε τό ὄνομα τοῦ πατρός της. Ἐκείνη δέ μέ ἕνα φαιδρό καί γαλήνιο μειδίαμα τοῦ ἀποκρίνεται: ''Πῶς σπεύδεις νά μάθης τό ὄνομα τοῦ πατρός μου, ἐνῶ αὐτός εἶναι ἀνώνυμος; Δέν θά σοῦ τό φανερώσω, ἕως λάβης μέσα σου τόν Θεόν''. Αὐτῶ ἡ δόξα εἰς τούς αἰῶνας. Ἀμήν.
Μητέρα τῆς πηγῆς εἶναι ἡ ἄβυσσος τῶν ὑδάτων· πηγή δέ τῆς διακρίσεως ἡ ταπείνωσις.
53. Μέσα στήν δημιουργία δέν εἶναι δυνατόν νά ἀντικρύσης μικρή ἤ μεγάλη φωτιά ὅσον ἀφορᾶ τήν φύσι της. Καί στήν ἀνόθευτη ταπεινοφροσύνη εἶναι ἐντελῶς ἀδύνατον νά ἐναπομείνη ἴχνος κάποιας ξένης ὕλης. Ὅσο συνεχίζομε νά ἁμαρτάνωμε ἑκουσίως, δέν ὑπάρχει μέσα μας τοῦτο, ἡ ἀνόθευτη δηλαδή ταπεινοφροσύνη. Ὅταν ὅμως ἁμαρτάνωμε ἀκουσίως, αὐτό ἀποτελεῖ ἀπόδειξι τῆς παρουσίας της.
54. Γνωρίζοντας ὁ Δεσπότης Χριστός ὅτι πρός τήν ἐξωτερική ἐμφάνισι συμμορφώνεται καί ἡ ἀφανής ἀρετή τῆς ψυχῆς, φορῶντας τό λέντιο μᾶς ὑπέδειξε μέθοδο γιά νά βαδίζωμε τήν ὁδό τῆς ταπεινώσεως. Διότι ἡ ψυχή ἐξομοιώνεται μέ ὅ,τι ἀσχολεῖται καί λαμβάνει τόν τύπο καί τήν μορφή αὐτῶν, τά ὁποῖα πράττει.
55. Ἡ ἀρχή, (ἡ ἐξουσία), ἔγινε αἰτία ὑψηλοφροσύνης σ' ἕναν Ἄγγελο· ἀλλά βεβαίως δέν τοῦ ἐδόθηκε ἡ ἐξουσία γιά νά πέση στήν ὑψηλοφροσύνη.
56. Διαφορετικά αἰσθάνεται ὅποιος κάθεται σέ θρόνο καί διαφορετικά ὅποιος κάθεται στήν κοπριά. Ἴσως γιά τόν λόγο αὐτό καί ὁ μέγας ἐκεῖνος δίκαιος, (δηλαδή ὁ Ἰώβ), καθόταν ἔξω ἀπό τήν πόλι ἐπάνω στήν κοπριά. Τότε ἀφοῦ ἀπέκτησε τήν τελεία ταπεινοφροσύνη εἶπε ὁλοψύχως: '' Ἐφαύλισα ἐμαυτόν καί ἐτάκην· ἥγημαι δέ ἐμαυτόν γῆν καί σπόδον'' ( Ἰώβ μβ' 6 ).
57. Εὑρίσκω ὅτι ἐκεῖνος ὁ Μανασσῆς ἁμάρτησε ὅσο κανείς ἄλλος ἄνθρωπος, ἀφοῦ καί τόν Ναό τοῦ Θεοῦ καί ὁλόκληρη τήν θρησκεία ἐμόλυνε μέ τά εἴδωλα. Γι' αὐτόν καί ἄν ἀκόμη ἐνήστευε ὅλος ὁ κόσμος, δέν θά μποροῦσε νά προσφέρη τίποτε πού νά ἀντιστάθμιζε τά ἁμαρτήματά του. Ἡ ταπείνωσις ὅμως εστάθη ἱκανή καί εθεράπευσε ὅσα ἦταν σ' αὐτόν ἀθεράπευτα.
58. '' Ὅτι εἰ ἠθέλησας θυσίαν, ἔδωκα ἄν'', λέγει ὁ Δαβίδ στόν Θεόν. '' Ὁλοκαυτούμενα σώματα διά νηστείας, οὐκ εὐδοκήσεις· θυσία τῶ Θεῶ'' ( πρβλ. Ψαλμ. ν' 18-19 ) καί τά λοιπά. Ὃλοι κατανοοῦν τήν σημασία αὐτῶν τῶν λόγων. '' Ἡμάρτηκα τῶ Κυρίω'' ἐβόησε πρός τόν Θεόν ἡ μακαρία αὐτή ταπείνωσις γιά τά ἁμαρτήματα τῆς μοιχείας καί τοῦ φόνου, καί ἀμέσως ἦλθε ἡ ἀπάντησις: '' Ἀφείλετο (=ἐσυγχώρησε) Κύριος τό ἁμάρτημά σου'' ( Β' Βασ. ιβ' 13 ).
59. Δρόμο καί ἀφορμή γιά τήν ἀπόκτησι αὐτῆς τῆς ἀρετῆς οἱ ἀείμνηστοι Πατέρες μας ὥρισαν τούς σωματικούς κόπους. Ἐγώ ἐπί πλέον συνιστῶ τήν ὑπακοή καί τήν εὐθύτητα τῆς καρδίας, πού ἐκ φύσεως εἶναι ἀντίθετες πρός τήν οἲησι.
60. Ἐάν αὐτή, ἡ ὑπερηφάνεια, μερικούς ἀπό Ἀγγέλους τούς μετέβαλε σέ δαίμονας, ἐκείνη, ἡ ταπεινοφροσύνη, ὁπωσδήποτε μερικούς ἀπό δαίμονας μπορεῖ νά τούς μεταβάλη σέ Ἀγγέλους· γι' αὐτό ἄς ἔχουν θάρρος ὅσοι ἔπεσαν.
61. Ἄς σπεύσωμε καί ἄς πυκτεύσωμε μέ ὅλες μας τίς δυνάμεις νά ἀνεβοῦμε στήν κεφαλή καί κορυφή τῆς ταπεινοφροσύνης. Ἄν δέν μποροῦμε αὐτό, ἄς ἀνεβοῦμε τοὐλάχιστον στούς ὤμους της. Ἄν καί αὐτό δέν μποροῦμε νά τό κατορθώσωμε,ἄς μήν χάσωμε τοὐλάχιστον τήν ἀγκάλη της. Διότι ὅποιος τήν χάση καί αὐτήν, ἀπόρῶ ἄν θά μπορέση νά κερδήση τίποτε στήν αἰωνιότητα.
62. Νεῦρα τῆς ταπεινοφροσύνης καί ὁδοί, ἀλλ' ὄχι καί σημάδια καί ἀποδείξεις, εἶναι ἡ ἀκτημοσύνη, ἡ ἀφανής ξενιτεία, ἡ ἀπόκρυψις τῆς σοφίας, ἡ ἁπλῆ ὁμιλία, ἡ ζήτησις ἐλεημοσύνης, ἡ ἀπόκρυψις τῆς εὐγενικῆς καταγωγῆς, ἡ ἐξορία τῆς παρρησίας, ἡ ἀπομάκρυνσις τῆς πολυλογίας. Τίποτε ἄλλο δέν κατώρθωσε ποτέ μέχρι τώρα νά ταπεινώση τόσο τήν ψυχή, ὅσο ἡ φτώχεια καί ἡ ἐπαιτεία. Τότε φαίνεται ἡ φιλοσοφία μας καί ἡ φιλοθεϊα μας, ὅταν, ἐνῶ μποροῦμε νά ὑψώσωμε τόν ἑαυτό μας, ἀποφεύγωμε ἀνεπιστρεπτεί τό ὕψος.
63. Ἐάν ἐξοπλίζεσαι καμμία φορά ἐναντίον ἑνός πάθους, νά παίρνης ὡς σύμμαχο τούτη τήν ἀρετή. Διότι αὐτή ''ἐπί ἀσπίδα καί βασιλίσκον ἐπιβήσεται, καί καταπατήσει
λέοντα καί δράκοντα'' ( Ψαλμ. 90' 13 ), δηλαδή, ὅπως θά ἔλεγα ἐγώ, ''ἐπί ἁμαρτίαν καί ἀπόγνωσιν ἐπιβήσεται καί καταπατήσει τόν διάβολον καί τόν δράκοντα τοῦ σώματος''.
Ἡ ταπεινοφροσύνη εἶναι οὐράνιος ἀνεμοστρόβιλος πού μπορεῖ νά ἀνεβάση τήν ψυχή ἀπό τήν ἄβυσσο τῆς ἁμαρτίας στά ὕψη τοῦ οὐρανοῦ. Ἀντίκρυσε ἕνας κάποτε τό κάλλος της μέσα στήν καρδιά του καί ἀφοῦ κατελήφθη ἀπό θάμβος ἐρωτοῦσε τό ὄνομα τοῦ πατρός της. Ἐκείνη δέ μέ ἕνα φαιδρό καί γαλήνιο μειδίαμα τοῦ ἀποκρίνεται: ''Πῶς σπεύδεις νά μάθης τό ὄνομα τοῦ πατρός μου, ἐνῶ αὐτός εἶναι ἀνώνυμος; Δέν θά σοῦ τό φανερώσω, ἕως λάβης μέσα σου τόν Θεόν''. Αὐτῶ ἡ δόξα εἰς τούς αἰῶνας. Ἀμήν.
Μητέρα τῆς πηγῆς εἶναι ἡ ἄβυσσος τῶν ὑδάτων· πηγή δέ τῆς διακρίσεως ἡ ταπείνωσις.
Κύριε Ιησού Χριστέ, ελέησον με τον αμαρτωλό
ΑΓΙΟΣ ΘΑΛΑΣΣΙΟΣ Ο ΛΙΒΥΟΣ
Περί αγάπης και εγκρατείας και της κατά νουν πολιτείας
1. Ο πόθος πού τείνει ολοκληρωτικά στο Θεό, δένει με το Θεό και μεταξύ τους εκείνους πού ποθούν.
2. Ο νους πού απόκτησε πνευματική αγάπη, δε διανοείται για τον πλησίον του εκείνα πού δεν αρμόζουν στην αγάπη.
3. Κρύβει την υποκρισία κάτω από πλαστή αγάπη εκείνος πού επαινεί με το στόμα του, αλλά εξουθενώνει με την καρδιά του.
4. Εκείνος πού απόκτησε την αγάπη, υπομένει ατάραχα τα λυπηρά και οδυνηρά πού του προξενούν οι εχθροί του.
5. Μόνον η αγάπη ενώνει τα κτιστά όντα με το Θεό και μεταξύ τους σε ομόνοια.
6. Αγάπη αληθινή έχει εκείνος πού δεν ανέχεται να ακούει υπονοούμενα, ούτε φανερές κατηγορίες κατά του πλησίον.
7. Είναι άξιος τιμής εμπρός στο Θεό και τούς ανθρώπους εκείνος πού δεν κάνει τίποτε πού να καταργεί την αγάπη.
8. Ιδίωμα της ανυπόκριτης αγάπης είναι ο αληθινός λόγος από αγαθή συνείδηση.
9. Κρύβει φθόνο κάτω από πλαστή φιλία, εκείνος πού μεταφέρει στον αδελφό τις κατηγορίες κάποιου άλλου εναντίον του.
10. Όπως οι σαρκικές αρετές επισύρουν τη δόξα των ανθρώπων, έτσι και οι πνευματικές επισύρουν τη δόξα του Θεού.
11. Η αγάπη και η εγκράτεια καθαρίζουν την ψυχή, ενώ η καθαρή προσευχή λαμπρύνει το νου.
12. Εκείνος είναι δυνατός άνθρωπος, ο οποίος αποδιώχνει την κακία με την πράξη και με τη γνώση.
13. Εκείνος πού απόκτησε απάθεια και πνευματική γνώση, έλαβε χάρη από το Θεό.
14. Αν θέλεις να νικήσεις τούς εμπαθείς λογισμούς, απόκτησε εγκράτεια και αγάπη προς τον πλησίον.
15. Φύλαξε τον εαυτό σου από ακράτεια και μίσος, και δε θα βρεις εμπόδιο στον καιρό της προσευχής σου.
16. Όπως δεν μπορείς να βρεις αρώματα στο βόρβορο, έτσι στην καρδιά του μνησίκακου δεν μπορείς να βρεις ευωδία αγάπης.
17. Να κυριαρχείς γενναία στο θυμό και την επιθυμία, και πολύ γρήγορα θ΄ απαλλαγείς από τούς πονηρούς λογισμούς.
* Στο πρωτότυπο κείμενο τα κεφάλαια έχουν την ακροστιχίδα: «Πνευματικώ αδελφώ και αγαπητώ κυρίω Παύλω Θαλάσσιος, τω μεν φαινομένω ησυχαστής, τη δ΄ αληθεία πραγματευτής κενοδοξίας».
18. Εκτοπίζει την κενοδοξία η κρυφή πνευματική εργασία, και διώχνει την υπερηφάνεια το να μην εξουθενώνεις κανέναν.
19. Ιδίωμα της κενοδοξίας είναι η υποκρισία και το ψευδός, ενώ της υπερηφάνειας, η οίηση και ο φθόνος.
20. Άρχοντας είναι εκείνος πού κυριάρχησε στον εαυτό του και υπέταξε στο λογικό την ψυχή και το σώμα του.
21. Η γνησιότητα του φίλου φανερώνεται στον πειρασμό, όταν μοιραστεί την ανάγκη σου.
22. Ασφάλισε τις αισθήσεις με την ησυχία και κρίνε τούς λογισμούς πού έρχονται στην καρδιά
23. Να αντιμετωπίζεις χωρίς μνησικακία τούς λογισμούς πού προξενούν λύπη· να έχεις όμως εχθρική διάθεση προς τούς φιλήδονους λογισμούς.
24. Ησυχία, προσευχή, αγάπη και εγκράτεια, είναι τετράτροχο άρμα πού ανεβάζει το νου στους ουρανούς.
25. Λιώσε το σώμα σου με ασιτία και αγρυπνία, και διώχνεις το δήμιο λογισμό της ηδονης.
26. Όπως λιώνει το κερί μπροστά στη φωτιά, έτσι λιώνουν οι ακάθαρτοι λογισμοί μπροστά στο φόβο του Θεού.
27. Είναι μεγάλη ζημία της συνετης ψυχής το να πολυκαιρίσει ο νους σε αξιοκατηγόρητο πάθος.
28. Κάνε υπομονή στα λυπηρά και οδυνηρά πού σου στέλνονται, γιατί με αυτά σε καθαρίζει η πρόνοια του Θεού.
29. Αφού απέρριψες την ύλη και απαρνήθηκες τον κόσμο, απαρνήσου τώρα και τούς πονηρούς λογισμούς.
30. Έργο χαρακτηριστικό του νου είναι το να ασχολειται πάντοτε με τα λόγια του Θεού.
31. Όπως έργο του Θεού είναι να διοικει τον κόσμο, έτσι έργο της ψυχής είναι να κυβερνήσει το σώμα.
32. Με ποια ελπίδα θα συναντήσομε το Χριστό, αφού είμαστε δουλοι μέχρι τώρα στις ηδονές;
33. Την ηδονή εκτοπίζουν η κακοπάθεια και η λύπη, είτε θεληματική, είτε προερχόμενη από τη θεία πρόνοια.
34. Ύλη των παθών είναι η φιλαργυρία, γιατί αυξάνει τις ηδονές.
Περί αγάπης και εγκρατείας και της κατά νουν πολιτείας
1. Ο πόθος πού τείνει ολοκληρωτικά στο Θεό, δένει με το Θεό και μεταξύ τους εκείνους πού ποθούν.
2. Ο νους πού απόκτησε πνευματική αγάπη, δε διανοείται για τον πλησίον του εκείνα πού δεν αρμόζουν στην αγάπη.
3. Κρύβει την υποκρισία κάτω από πλαστή αγάπη εκείνος πού επαινεί με το στόμα του, αλλά εξουθενώνει με την καρδιά του.
4. Εκείνος πού απόκτησε την αγάπη, υπομένει ατάραχα τα λυπηρά και οδυνηρά πού του προξενούν οι εχθροί του.
5. Μόνον η αγάπη ενώνει τα κτιστά όντα με το Θεό και μεταξύ τους σε ομόνοια.
6. Αγάπη αληθινή έχει εκείνος πού δεν ανέχεται να ακούει υπονοούμενα, ούτε φανερές κατηγορίες κατά του πλησίον.
7. Είναι άξιος τιμής εμπρός στο Θεό και τούς ανθρώπους εκείνος πού δεν κάνει τίποτε πού να καταργεί την αγάπη.
8. Ιδίωμα της ανυπόκριτης αγάπης είναι ο αληθινός λόγος από αγαθή συνείδηση.
9. Κρύβει φθόνο κάτω από πλαστή φιλία, εκείνος πού μεταφέρει στον αδελφό τις κατηγορίες κάποιου άλλου εναντίον του.
10. Όπως οι σαρκικές αρετές επισύρουν τη δόξα των ανθρώπων, έτσι και οι πνευματικές επισύρουν τη δόξα του Θεού.
11. Η αγάπη και η εγκράτεια καθαρίζουν την ψυχή, ενώ η καθαρή προσευχή λαμπρύνει το νου.
12. Εκείνος είναι δυνατός άνθρωπος, ο οποίος αποδιώχνει την κακία με την πράξη και με τη γνώση.
13. Εκείνος πού απόκτησε απάθεια και πνευματική γνώση, έλαβε χάρη από το Θεό.
14. Αν θέλεις να νικήσεις τούς εμπαθείς λογισμούς, απόκτησε εγκράτεια και αγάπη προς τον πλησίον.
15. Φύλαξε τον εαυτό σου από ακράτεια και μίσος, και δε θα βρεις εμπόδιο στον καιρό της προσευχής σου.
16. Όπως δεν μπορείς να βρεις αρώματα στο βόρβορο, έτσι στην καρδιά του μνησίκακου δεν μπορείς να βρεις ευωδία αγάπης.
17. Να κυριαρχείς γενναία στο θυμό και την επιθυμία, και πολύ γρήγορα θ΄ απαλλαγείς από τούς πονηρούς λογισμούς.
* Στο πρωτότυπο κείμενο τα κεφάλαια έχουν την ακροστιχίδα: «Πνευματικώ αδελφώ και αγαπητώ κυρίω Παύλω Θαλάσσιος, τω μεν φαινομένω ησυχαστής, τη δ΄ αληθεία πραγματευτής κενοδοξίας».
18. Εκτοπίζει την κενοδοξία η κρυφή πνευματική εργασία, και διώχνει την υπερηφάνεια το να μην εξουθενώνεις κανέναν.
19. Ιδίωμα της κενοδοξίας είναι η υποκρισία και το ψευδός, ενώ της υπερηφάνειας, η οίηση και ο φθόνος.
20. Άρχοντας είναι εκείνος πού κυριάρχησε στον εαυτό του και υπέταξε στο λογικό την ψυχή και το σώμα του.
21. Η γνησιότητα του φίλου φανερώνεται στον πειρασμό, όταν μοιραστεί την ανάγκη σου.
22. Ασφάλισε τις αισθήσεις με την ησυχία και κρίνε τούς λογισμούς πού έρχονται στην καρδιά
23. Να αντιμετωπίζεις χωρίς μνησικακία τούς λογισμούς πού προξενούν λύπη· να έχεις όμως εχθρική διάθεση προς τούς φιλήδονους λογισμούς.
24. Ησυχία, προσευχή, αγάπη και εγκράτεια, είναι τετράτροχο άρμα πού ανεβάζει το νου στους ουρανούς.
25. Λιώσε το σώμα σου με ασιτία και αγρυπνία, και διώχνεις το δήμιο λογισμό της ηδονης.
26. Όπως λιώνει το κερί μπροστά στη φωτιά, έτσι λιώνουν οι ακάθαρτοι λογισμοί μπροστά στο φόβο του Θεού.
27. Είναι μεγάλη ζημία της συνετης ψυχής το να πολυκαιρίσει ο νους σε αξιοκατηγόρητο πάθος.
28. Κάνε υπομονή στα λυπηρά και οδυνηρά πού σου στέλνονται, γιατί με αυτά σε καθαρίζει η πρόνοια του Θεού.
29. Αφού απέρριψες την ύλη και απαρνήθηκες τον κόσμο, απαρνήσου τώρα και τούς πονηρούς λογισμούς.
30. Έργο χαρακτηριστικό του νου είναι το να ασχολειται πάντοτε με τα λόγια του Θεού.
31. Όπως έργο του Θεού είναι να διοικει τον κόσμο, έτσι έργο της ψυχής είναι να κυβερνήσει το σώμα.
32. Με ποια ελπίδα θα συναντήσομε το Χριστό, αφού είμαστε δουλοι μέχρι τώρα στις ηδονές;
33. Την ηδονή εκτοπίζουν η κακοπάθεια και η λύπη, είτε θεληματική, είτε προερχόμενη από τη θεία πρόνοια.
34. Ύλη των παθών είναι η φιλαργυρία, γιατί αυξάνει τις ηδονές.
Κύριε Ιησού Χριστέ, ελέησον με τον αμαρτωλό
35. Η αποτυχία της ηδονης γεννα τη λύπη. Η ηδονή είναι ζευγμένη μαζί με κάθε πάθος.
36. Το μέτρο πού έχεις στην αντιμετώπιση του σώματός σου, θα χρησιμοποιήσει ο Θεός αντίστροφα στην ανταπόδοσή Του.
37. Είναι έργα θείας κρίσεως, οι δίκαιες ανταποδόσεις για όσα διαπράχθηκαν με το σώμα.
38. Η αρετή και η γνώση γεννουν αθανασία. Η απουσία τους γεννα το θάνατο.
39. Η κατά Θεόν λύπη εκτοπίζει την ηδονή. Η εκτόπιση της ηδονης είναι ανάσταση της ψυχής.
40. Απάθεια είναι η ακινησία της ψυχής προς την κακία. Είναι αδύνατο να την αποκτήσει κανείς χωρίς το έλεος του Χριστού.
41. Σωτήρας της ψυχής και του σώματος είναι ο Χριστός. Όποιος ακολουθεί τα ίχνη Του, ελευθερώνεται από την κακία.
42. Αν θέλεις να σωθείς, απαρνήσου την ηδονή και ανάλαβε εγκράτεια και αγάπη, μαζί με αδιάλειπτη προσευχή.
43. Ιδίωμα της απάθειας είναι η αληθινή διάκριση. Εκείνος πού έχει διάκριση, πράττει τα πάντα με μέτρο και κανόνα.
44. Ο Κύριος και Θεός μας είναι ο Ιησούς Χριστός. Και ο νους πού Τον ακολουθεί, δε θα μείνει στο σκοτάδι.
45. Συγκέντρωσε το νου σου και πρόσεχε τούς λογισμούς σου· όσους βρεις εμπαθείς, πολέμησέ τους.
46. Τρία πράγματα είναι πού σου προκαλούν λογισμούς· η αίσθηση, η μνήμη και η κράση του σώματος. Βαρύτεροι λογισμοί είναι εκείνοι πού έρχονται από τη μνήμη.
47. Εκείνος πού του δόθηκε σοφία, γνώρισε τούς λόγους των ασώματων όντων, και ποια είναι η αρχή και ποιο το τέλος του κόσμου.
48. Μην παραμελείς την πρακτική αρετή και θα φωτιστεί ο νους σου. Γιατί λέει η Γραφή: «Θα σου ανοίξω αόρατους και απόκρυφους θησαυρούς».
49. Εκείνος πού ελευθερώθηκε από τα πάθη, βρήκε χάρη Θεού. Κι εκείνος πού καταξιώθηκε και έλαβε γνώση, βρήκε το «μέγα έλεος».
50. Ο νους πού ελευθερώθηκε από τα πάθη, γίνεται φωτόμορφος, καθώς καταφωτίζεται αδιάλειπτα από τις θεωρίες των όντων.
51. Φέγγος της ψυχής είναι η αγία γνώση· όταν το στερηθεί ο ανόητος, βαδίζει μέσα στο σκοτάδι.
52. Ανόητος είναι εκείνος πού ζει στο σκοτάδι, και από εκεί τον υποδέχεται το σκοτάδι της αγνωσίας.
53. Εκείνος πού αγαπά τον Ιησού, θα ελευθερωθεί από την κακία. Και εκείνος πού Τον ακολουθεί, θα δει την αληθινή γνώση.
54. Ο νους πού ελευθερώθηκε από τα πάθη, βλέπει χωρίς πάθος τα νοήματα, και όταν το σώμα είναι ξυπνητό, και στον ύπνο του.
55. Ο νους πού καθαρίστηκε τελείως, στενοχωρείται μέσα στα όντα και θέλει να βρίσκεται πάντοτε έξω από τα δημιουργήματα.
56. Μακάριος εκείνος πού έφτασε στην απέραντη απειρία. Και έφτασε εκείνος πού ξεπέρασε όλα τα πεπερασμένα.
57. Εκείνος πού σέβεται το Θεό, ερευνά τούς λόγους Του. Τούς βρίσκει ο εραστής της αλήθειας.
58. Ο νους πού κινείται από ειλικρίνεια, βρίσκει την αλήθεια. Εκείνος πού κινείται από πάθος, δε θα τη βρει.
59. Όπως είναι άγνωστος ο Θεός στην ουσία Του, έτσι και στη μεγαλοσύνη Του είναι απέραντος.
60. Της ουσίας (του Θεού) πού δεν έχει αρχή και τέλος, ούτε τη φύση της δεν μπορούμε να βρούμε.
61. Σωτηρία όλης της κτίσεως είναι η υπεράγαθη πρόνοια του Κτίστη.
62. Ο Κύριος υποβαστάζει με οικτιρμούς όλους όσοι κινδυνεύουν να πέσουν, και σηκώνει όλους όσοι έπεσαν και συντρίφθηκαν.
63. Ο Χριστός είναι δίκαιος αναπόδοτης των ζώντων και των νεκρών και των πράξεων του καθενός.
64. Αν θέλεις να γίνεις κυρίαρχος της ψυχής και του σώματος, κόβε πρώτα τις αιτίες των παθών.
65. Σύζευξε με τις αρετές τις δυνάμεις της ψυχής, και αυτές ελευθερώνονται οπωσδήποτε από τον τυραννικό ζυγό των παθών.
66. Χαλίνωσε τις ορμές της επιθυμίας με την εγκράτεια, και τις ορμές του θυμού με την πνευματική αγάπη.
67. Η ησυχία και η προσευχή είναι μέγιστα όπλα της αρετής· αυτές οι δύο καθαρίζουν το νου και τον κάνουν διορατικό.
68. Ωφελεί μόνο η πνευματική συνομιλία. Από όλες τις λοιπές, προτιμότερη είναι η ησυχία.
69. Από τούς πέντε τρόπους της συνομιλίας, διάλεξε τούς τρεις, στον τέταρτο μην πλησιάζεις συχνά, κι από τον πέμπτο φύγε μακριά.
70. Αγαπά την ησυχία εκείνος πού δεν έχει πάθος προς τα πράγματα του κόσμου. Αγαπά όλους τούς ανθρώπους εκείνος πού δεν αγαπά κανένα πράγμα ανθρώπινο.
71. Η συνείδηση είναι αληθινός δάσκαλος· όποιος υπακούει σ΄ αυτήν, δε σκοντάφτει.
72. Η συνείδηση δεν κρίνει εκείνους μονάχα πού έφτασαν στο άκρο της αρετής η της κακίας.
36. Το μέτρο πού έχεις στην αντιμετώπιση του σώματός σου, θα χρησιμοποιήσει ο Θεός αντίστροφα στην ανταπόδοσή Του.
37. Είναι έργα θείας κρίσεως, οι δίκαιες ανταποδόσεις για όσα διαπράχθηκαν με το σώμα.
38. Η αρετή και η γνώση γεννουν αθανασία. Η απουσία τους γεννα το θάνατο.
39. Η κατά Θεόν λύπη εκτοπίζει την ηδονή. Η εκτόπιση της ηδονης είναι ανάσταση της ψυχής.
40. Απάθεια είναι η ακινησία της ψυχής προς την κακία. Είναι αδύνατο να την αποκτήσει κανείς χωρίς το έλεος του Χριστού.
41. Σωτήρας της ψυχής και του σώματος είναι ο Χριστός. Όποιος ακολουθεί τα ίχνη Του, ελευθερώνεται από την κακία.
42. Αν θέλεις να σωθείς, απαρνήσου την ηδονή και ανάλαβε εγκράτεια και αγάπη, μαζί με αδιάλειπτη προσευχή.
43. Ιδίωμα της απάθειας είναι η αληθινή διάκριση. Εκείνος πού έχει διάκριση, πράττει τα πάντα με μέτρο και κανόνα.
44. Ο Κύριος και Θεός μας είναι ο Ιησούς Χριστός. Και ο νους πού Τον ακολουθεί, δε θα μείνει στο σκοτάδι.
45. Συγκέντρωσε το νου σου και πρόσεχε τούς λογισμούς σου· όσους βρεις εμπαθείς, πολέμησέ τους.
46. Τρία πράγματα είναι πού σου προκαλούν λογισμούς· η αίσθηση, η μνήμη και η κράση του σώματος. Βαρύτεροι λογισμοί είναι εκείνοι πού έρχονται από τη μνήμη.
47. Εκείνος πού του δόθηκε σοφία, γνώρισε τούς λόγους των ασώματων όντων, και ποια είναι η αρχή και ποιο το τέλος του κόσμου.
48. Μην παραμελείς την πρακτική αρετή και θα φωτιστεί ο νους σου. Γιατί λέει η Γραφή: «Θα σου ανοίξω αόρατους και απόκρυφους θησαυρούς».
49. Εκείνος πού ελευθερώθηκε από τα πάθη, βρήκε χάρη Θεού. Κι εκείνος πού καταξιώθηκε και έλαβε γνώση, βρήκε το «μέγα έλεος».
50. Ο νους πού ελευθερώθηκε από τα πάθη, γίνεται φωτόμορφος, καθώς καταφωτίζεται αδιάλειπτα από τις θεωρίες των όντων.
51. Φέγγος της ψυχής είναι η αγία γνώση· όταν το στερηθεί ο ανόητος, βαδίζει μέσα στο σκοτάδι.
52. Ανόητος είναι εκείνος πού ζει στο σκοτάδι, και από εκεί τον υποδέχεται το σκοτάδι της αγνωσίας.
53. Εκείνος πού αγαπά τον Ιησού, θα ελευθερωθεί από την κακία. Και εκείνος πού Τον ακολουθεί, θα δει την αληθινή γνώση.
54. Ο νους πού ελευθερώθηκε από τα πάθη, βλέπει χωρίς πάθος τα νοήματα, και όταν το σώμα είναι ξυπνητό, και στον ύπνο του.
55. Ο νους πού καθαρίστηκε τελείως, στενοχωρείται μέσα στα όντα και θέλει να βρίσκεται πάντοτε έξω από τα δημιουργήματα.
56. Μακάριος εκείνος πού έφτασε στην απέραντη απειρία. Και έφτασε εκείνος πού ξεπέρασε όλα τα πεπερασμένα.
57. Εκείνος πού σέβεται το Θεό, ερευνά τούς λόγους Του. Τούς βρίσκει ο εραστής της αλήθειας.
58. Ο νους πού κινείται από ειλικρίνεια, βρίσκει την αλήθεια. Εκείνος πού κινείται από πάθος, δε θα τη βρει.
59. Όπως είναι άγνωστος ο Θεός στην ουσία Του, έτσι και στη μεγαλοσύνη Του είναι απέραντος.
60. Της ουσίας (του Θεού) πού δεν έχει αρχή και τέλος, ούτε τη φύση της δεν μπορούμε να βρούμε.
61. Σωτηρία όλης της κτίσεως είναι η υπεράγαθη πρόνοια του Κτίστη.
62. Ο Κύριος υποβαστάζει με οικτιρμούς όλους όσοι κινδυνεύουν να πέσουν, και σηκώνει όλους όσοι έπεσαν και συντρίφθηκαν.
63. Ο Χριστός είναι δίκαιος αναπόδοτης των ζώντων και των νεκρών και των πράξεων του καθενός.
64. Αν θέλεις να γίνεις κυρίαρχος της ψυχής και του σώματος, κόβε πρώτα τις αιτίες των παθών.
65. Σύζευξε με τις αρετές τις δυνάμεις της ψυχής, και αυτές ελευθερώνονται οπωσδήποτε από τον τυραννικό ζυγό των παθών.
66. Χαλίνωσε τις ορμές της επιθυμίας με την εγκράτεια, και τις ορμές του θυμού με την πνευματική αγάπη.
67. Η ησυχία και η προσευχή είναι μέγιστα όπλα της αρετής· αυτές οι δύο καθαρίζουν το νου και τον κάνουν διορατικό.
68. Ωφελεί μόνο η πνευματική συνομιλία. Από όλες τις λοιπές, προτιμότερη είναι η ησυχία.
69. Από τούς πέντε τρόπους της συνομιλίας, διάλεξε τούς τρεις, στον τέταρτο μην πλησιάζεις συχνά, κι από τον πέμπτο φύγε μακριά.
70. Αγαπά την ησυχία εκείνος πού δεν έχει πάθος προς τα πράγματα του κόσμου. Αγαπά όλους τούς ανθρώπους εκείνος πού δεν αγαπά κανένα πράγμα ανθρώπινο.
71. Η συνείδηση είναι αληθινός δάσκαλος· όποιος υπακούει σ΄ αυτήν, δε σκοντάφτει.
72. Η συνείδηση δεν κρίνει εκείνους μονάχα πού έφτασαν στο άκρο της αρετής η της κακίας.
Κύριε Ιησού Χριστέ, ελέησον με τον αμαρτωλό
73. Η άκρα απάθεια κάνει τα νοήματα απαθή. Η άκρα γνώση παρουσιάζει τον άνθρωπο στον Υπεράγνωστο.
74. Αξιοκατηγόρητη λύπη φέρνει η αποτυχία στις ηδονές. Εκείνος πού καταφρόνησε τις ηδονές, μένει χωρίς λύπη.
75. Η λύπη γενικά είναι στέρηση ηδονης, είτε της θεϊκής, είτε της κοσμικής.
76. Η βασιλεία του Θεού είναι αγαθότητα και σοφία, τις οποίες όποιος επιτύχει, ζει στον ουρανό.
77. Άθλιος είναι ο άνθρωπος πού με τα έργα του προτίμησε το σώμα από την ψυχή και τον κόσμο από το Θεό.
78. Ίση αγάπη προς όλους έχει όποιος δε φθονεί τούς ενάρετους και ελεεί τούς κακούς.
79. Εκείνος θα έπρεπε αληθινά να κυβερνά, ο οποίος εφαρμόζει στην ψυχή και στο σώμα του τούς νόμους της αρετής.
80. Πνευματικός έμπορος είναι εκείνος πού για χάρη των μελλόντων αγαθών απαρνήθηκε εξίσου και τα ευχάριστα και τα λυπηρά του κόσμου.
81. Δυναμώνει την ψυχή η αγάπη και η εγκράτεια, και το νου η καθαρή προσευχή και η πνευματική θεωρία.
82. Όταν ακούς ωφέλιμο λόγο, μην κρίνεις εκείνον πού διδάσκει, για να μη στερηθείς την ωφέλιμη νουθεσία.
83. Η πονηρή προαίρεση διανοείται κακά, και τα κατορθώματα του πλησίον τα βλέπει για ελαττώματα.
84. Μην εμπιστεύεσαι το λογισμό σου πού κρίνει τον πλησίον, γιατί αφού ο λογισμός σου έχει συσσωρευμένη κακία, κάνει και κακές σκέψεις.
85. Η αγαθή καρδιά έχει αγαθές έννοιες. Γιατί οι λογισμοί της είναι ανάλογοι με το αγαθό απόθεμά της.
86. Πρόσεχε τούς λογισμούς σου και φεύγε από την κακία, για να μη σκοτιστεί ο νους σου και βλέπει αλλά αντ΄ άλλων.
87. Αναλογίσου τούς Ιουδαίους και ασφάλισε τον εαυτό σου· αυτοί, τυφλωμένοι από το φθόνο, έβλεπαν σαν Βεελζεβούλ τον Κύριο και Θεό.
88. Η πονηρή υπόνοια σκοτίζει τη διάνοια και την κάνει να βλέπει εκείνα πού είναι δίπλα στον δρόμο και όχι το δρόμο.
89. Δίπλα σε όλες τις αρετές βρίσκονται οι κακίες, και γι΄ αυτό οι πονηροί τις αρετές τις παραγνωρίζουν για κακίες.
90. Όταν ο νους χρονίζει στην ηδονή η στη λύπη, πέφτει πολύ γρήγορα στο πάθος της ακηδίας.
91. Η καθαρή συνείδηση ανυψώνει την ψυχή. Ακάθαρτος λογισμός την φέρνει στα καταχθόνια.
92. Όταν κινούνται τα πάθη, διώχνουν την κενοδοξία· όταν πάλι εκτοπίζονται, την ξαναφέρνουν.
93. Αν θέλεις να ελευθερωθείς από όλα μαζί τα πάθη, οπλίσου με εγκράτεια, αγάπη και προσευχή.
94. Ο νους πού χρονίζει με την προσευχή κοντά στο Θεό, ελευθερώνει από τα πάθη το παθητικό μέρος της ψυχής.
95. Όταν ο Θεός έδωσε την ύπαρξη στα όντα, ένωσε συγχρόνως τα πάντα με την πρόνοιά Του.
96. Με το να γίνει δούλος, ενώ είναι Κύριος, φανέρωσε στην κτίση το άκρον της πρόνοιάς Του.
97. Ο Θεός και Λόγος, αφού σαρκώθηκε χωρίς να υποστεί μετατροπή, ενώθηκε μέσω της σάρκας Του με όλη την κτίση.
98. Παράδοξο θαύμα γίνεται στον ουρανό και στη γη· φάνηκε Θεός πάνω στη γη και άνθρωπος στον ουρανό,
99. για να ενώσει τούς ανθρώπους με τούς αγγέλους και να χαρίσει σε όλη την κτίση τη Θέωση.
100. Ο αγιασμός και η θέωση αγγέλων και ανθρώπων είναι η γνώση της Αγίας και Ομοουσίου Τριάδος.
101. Η ελευθερία από τα πάθη είναι συγχώρηση των αμαρτιών. Όποιος δεν ελευθερώθηκε με τη χάρη από τα πάθη, δεν έλαβε ακόμη τη συγχώρηση.
74. Αξιοκατηγόρητη λύπη φέρνει η αποτυχία στις ηδονές. Εκείνος πού καταφρόνησε τις ηδονές, μένει χωρίς λύπη.
75. Η λύπη γενικά είναι στέρηση ηδονης, είτε της θεϊκής, είτε της κοσμικής.
76. Η βασιλεία του Θεού είναι αγαθότητα και σοφία, τις οποίες όποιος επιτύχει, ζει στον ουρανό.
77. Άθλιος είναι ο άνθρωπος πού με τα έργα του προτίμησε το σώμα από την ψυχή και τον κόσμο από το Θεό.
78. Ίση αγάπη προς όλους έχει όποιος δε φθονεί τούς ενάρετους και ελεεί τούς κακούς.
79. Εκείνος θα έπρεπε αληθινά να κυβερνά, ο οποίος εφαρμόζει στην ψυχή και στο σώμα του τούς νόμους της αρετής.
80. Πνευματικός έμπορος είναι εκείνος πού για χάρη των μελλόντων αγαθών απαρνήθηκε εξίσου και τα ευχάριστα και τα λυπηρά του κόσμου.
81. Δυναμώνει την ψυχή η αγάπη και η εγκράτεια, και το νου η καθαρή προσευχή και η πνευματική θεωρία.
82. Όταν ακούς ωφέλιμο λόγο, μην κρίνεις εκείνον πού διδάσκει, για να μη στερηθείς την ωφέλιμη νουθεσία.
83. Η πονηρή προαίρεση διανοείται κακά, και τα κατορθώματα του πλησίον τα βλέπει για ελαττώματα.
84. Μην εμπιστεύεσαι το λογισμό σου πού κρίνει τον πλησίον, γιατί αφού ο λογισμός σου έχει συσσωρευμένη κακία, κάνει και κακές σκέψεις.
85. Η αγαθή καρδιά έχει αγαθές έννοιες. Γιατί οι λογισμοί της είναι ανάλογοι με το αγαθό απόθεμά της.
86. Πρόσεχε τούς λογισμούς σου και φεύγε από την κακία, για να μη σκοτιστεί ο νους σου και βλέπει αλλά αντ΄ άλλων.
87. Αναλογίσου τούς Ιουδαίους και ασφάλισε τον εαυτό σου· αυτοί, τυφλωμένοι από το φθόνο, έβλεπαν σαν Βεελζεβούλ τον Κύριο και Θεό.
88. Η πονηρή υπόνοια σκοτίζει τη διάνοια και την κάνει να βλέπει εκείνα πού είναι δίπλα στον δρόμο και όχι το δρόμο.
89. Δίπλα σε όλες τις αρετές βρίσκονται οι κακίες, και γι΄ αυτό οι πονηροί τις αρετές τις παραγνωρίζουν για κακίες.
90. Όταν ο νους χρονίζει στην ηδονή η στη λύπη, πέφτει πολύ γρήγορα στο πάθος της ακηδίας.
91. Η καθαρή συνείδηση ανυψώνει την ψυχή. Ακάθαρτος λογισμός την φέρνει στα καταχθόνια.
92. Όταν κινούνται τα πάθη, διώχνουν την κενοδοξία· όταν πάλι εκτοπίζονται, την ξαναφέρνουν.
93. Αν θέλεις να ελευθερωθείς από όλα μαζί τα πάθη, οπλίσου με εγκράτεια, αγάπη και προσευχή.
94. Ο νους πού χρονίζει με την προσευχή κοντά στο Θεό, ελευθερώνει από τα πάθη το παθητικό μέρος της ψυχής.
95. Όταν ο Θεός έδωσε την ύπαρξη στα όντα, ένωσε συγχρόνως τα πάντα με την πρόνοιά Του.
96. Με το να γίνει δούλος, ενώ είναι Κύριος, φανέρωσε στην κτίση το άκρον της πρόνοιάς Του.
97. Ο Θεός και Λόγος, αφού σαρκώθηκε χωρίς να υποστεί μετατροπή, ενώθηκε μέσω της σάρκας Του με όλη την κτίση.
98. Παράδοξο θαύμα γίνεται στον ουρανό και στη γη· φάνηκε Θεός πάνω στη γη και άνθρωπος στον ουρανό,
99. για να ενώσει τούς ανθρώπους με τούς αγγέλους και να χαρίσει σε όλη την κτίση τη Θέωση.
100. Ο αγιασμός και η θέωση αγγέλων και ανθρώπων είναι η γνώση της Αγίας και Ομοουσίου Τριάδος.
101. Η ελευθερία από τα πάθη είναι συγχώρηση των αμαρτιών. Όποιος δεν ελευθερώθηκε με τη χάρη από τα πάθη, δεν έλαβε ακόμη τη συγχώρηση.
Κύριε Ιησού Χριστέ, ελέησον με τον αμαρτωλό
ΑΓΙΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ Ο ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΣ
Λόγος ψυχωφελής και θαυμάσιος
Πρέπει να ξέρομε ότι ο άνθρωπος είναι διπλός, δηλαδή από σώμα και ψυχή, και έχει διπλές τις αισθήσεις και διπλές τις αρετές τους. Πέντε αισθήσεις έχει η ψυχή και πέντε το σώμα. Οι ψυχικές αισθήσεις είναι, νους, διάνοια, γνώμη, φαντασία και αίσθηση· οι σοφοί τις ονομάζουν και δυνάμεις. Οι σωματικές αισθήσεις είναι τούτες: όραση, όσφρηση, ακοή, γεύση και αφή. Γι΄ αυτό και διπλές είναι οι αρετές, διπλές και οι κακίες. Ώστε είναι αναγκαίο να γνωρίζει καθαρά ο κάθε άνθρωπος, πόσες είναι οι ψυχικές αρετές και πόσες οι σωματικές. Και ποια είναι τα ψυχικά πάθη και ποια τα σωματικά. Ψυχικές αρετές είναι εν πρώτοις οι τέσσερις γενικότατες αρετές, οι οποίες είναι, ανδρεία, φρόνηση, σωφροσύνη και δικαιοσύνη. Από αυτές γεννιούνται οι ψυχικές αρετές πίστη, ελπίδα, αγάπη, προσευχή, ταπείνωση, πραότητα, μακροθυμία, ανεξικακία, χρηστότητα, αοργησία, θεία γνώση, ευφροσύνη, απλότητα, αταραξία, ειλικρίνεια, η χωρίς έπαρση διάθεση, η χωρίς υπερηφάνεια, φθόνο, δόλο, η αφιλαργυρία, συμπάθεια, ελεημοσύνη, μεταδοτικότητα, αφοβία, αλυπία, κατάνυξη, σεμνότητα, ευλάβεια, επιθυμία των μελλόντων αγαθών, πόθος της βασιλείας του Θεού και επιθυμία της θείας υιοθεσίας.
Σωματικές αρετές, η μάλλον εργαλεία των αρετών, πού όταν γίνονται με γνώση κατά το θέλημα του Θεού και μακριά από κάθε υποκρισία και ανθρωπαρέσκεια, κάνουν τον άνθρωπο να προκόβει στην ταπείνωση και την απάθεια, είναι οι εξής: εγκράτεια, νηστεία, πείνα, δίψα, αγρυπνία, ολονύκτια στάση στην προσευχή, συνεχής γονυκλισία, αλουσία, χρήση ενός μόνο ενδύματος, ξηροφαγία, το να τρώει κανείς αραιά, να πίνει μόνο νερό, χαμαικοιτία, φτώχεια, ακτημοσύνη, αποφυγή περιποιήσεως, καλλωπισμού, αφιλαυτία, μόνωση, ησυχία, το να μη βγαίνει κανείς έξω, στέρηση, αυτάρκεια, σιωπή, το να κάνει κανείς εργόχειρο με τα χέρια του, και κάθε κακοπάθεια και σωματική άσκηση, και άλλα τέτοια, τα όποια, όταν είναι το σώμα εύρωστο και ενοχλείται από τα σαρκικά πάθη, είναι αναγκαιότατα και ωφελιμότατα. Όταν όμως το σώμα είναι εξασθενημένο και έχει, με τη βοήθεια του Θεού, νικήσει τα πάθη, δεν είναι τόσο αναγκαία, γιατί η αγία ταπείνωση και η ευχαριστία τα αναπληρώνουν όλα.
Τώρα πρέπει να κάνομε λόγο και για τις ψυχικές και σωματικές κακίες, δηλαδή τα πάθη. Ψυχικά πάθη είναι η λήθη, η ραθυμία και η άγνοια. Από τα τρία αυτά σκοτίζεται το μάτι της ψυχής, δηλαδή ο νους, και κυριεύεται από όλα τα πάθη, τα όποια είναι: ασέβεια, κακοδοξία, δηλαδή η κάθε αίρεση, βλασφημία, θυμός, οργή, πικρία, οξυθυμία, μισανθρωπία, μνησικακία, καταλαλιά, κατάκριση, λύπη χωρίς λόγο, φόβος, δειλία, φιλονικία, ζήλια, φθόνος, κενοδοξία, υπερηφάνεια, υποκρισία, ψεύδος, απιστία, πλεονεξία, φιλοϋλία, εμπαθής προσκόλληση σε κάτι, σχέση με γήινα πράγματα, ακηδία, μικροψυχία, αχαριστία, γογγυσμός, οίηση, έπαρση, σπουδαιοφάνεια, αλαζονεία, φιλαρχία, ανθρωπαρέσκεια, δολιότητα, αναίδεια, αναισθησία, κολακεία, υπουλότητα, ειρωνεία, διβουλία, συγκατάθεση σε αμαρτήματα του παθητικού μέρους της ψυχής και συνεχής μελέτη αυτών, περιπλάνηση των λογισμών, η μητέρα των κακών φιλαυτία και η ρίζα όλων των κακών φιλαργυρία, κακοήθεια και πονηρία.
Σωματικά πάθη είναι: γαστριμαργία, λαιμαργία, απόλαυση, μέθη, λαθροφαγία, ποικιλότροπη φιληδονία, πορνεία, μοιχεία, ασέλγεια, ακαθαρσία, αιμομιξία, παιδεραστία, κτηνοβασία, κακές επιθυμίες και όλα τα παρά φύση αισχρά πάθη· κλοπή, ιεροσυλία, ληστεία, φόνος, η κάθε σωματική άνεση και απόλαυση των θελημάτων της σάρκας, και μάλιστα όταν έχει υγεία το σώμα· μαντείες, μαγείες, οιωνισμοί, κλυδωνισμοί, αγάπη για στολίδια, κομπασμοί, νωθρότητες, καλλωπισμοί, φτιασιδώματα του προσώπου, η αξιοκατάκριτη αργία, φαντασιώσεις, τυχερά παιχνίδια, η εμπαθής παράχρηση των τερπνών του κόσμου, η φιλοσώματη ζωή πού παχαίνει το νου και τον κάνει γήινο και κτηνώδη, και δεν τον αφήνει να σηκωθεί προς το Θεό και προς την εργασία των αρετών.
Ρίζες όλων αυτών των παθών και πρωταίτιες είναι η φιληδονία, η φιλοδοξία και η φιλαργυρία, από τις οποίες γεννιέται κάθε κακό. Δεν αμαρτάνει ποτέ ο άνθρωπος, }αν πρωτύτερα δεν υπερισχύσουν και δεν τον κατακυριεύσουν οι δυνατοί γίγαντες πού αναφέρει ο σοφότατος ασκητής Μάρκος, δηλαδή η λήθη, η ραθυμία και η άγνοια. Αυτές τις γεννα η ηδονή, η καλοπέραση και η αγάπη της δόξας των ανθρώπων και του περισπασμού. Πρωταίτια όλων αυτών και κακή μητέρα είναι, όπως προείπαμε, η φιλαυτία, δηλαδή η παράλογη αγάπη του σώματος και εμπαθής προσκόλληση σ΄ αυτό. Η διάχυση και η χαύνωση του νου με ευτραπελίες και αισχρολογίες προξενούν πολλά κακά και πολλές πτώσεις, όπως επίσης και η θρασύτητα και το γέλιο.
Πρέπει επίσης να γνωρίζομε ότι η εμπαθής φιληδονία είναι πολύμορφη και πολύτροπη, και είναι πολλές οι ηδονές πού εξαπατούν την ψυχή, όταν δεν είναι στερεωμένη στο Θεό με νήψη και θειο φόβο, και δεν φροντίζει για την εργασία των αρετών με αγάπη προς το Χριστό. Γιατί είναι πάρα πολλές οι ηδονές πού τραβούν προς τον εαυτό τους τα μάτια της ψυχής· είναι οι ηδονές των σωμάτων, των χρημάτων, της απολαύσεως, της δόξας, της ραθυμίας, της οργής, της εξουσίας, της φιλαργυρίας, της πλεονεξίας. Και φαίνονται όλες αυτές ότι έχουν λαμπερά πρόσωπα και αξιαγάπητα, ικανά να προσελκύσουν εκείνους πού παθαίνονται για όλα αυτά και δεν έχουν σφοδρό έρωτα προς την αρετή και δεν υπομένουν τη σκληρότητά της. Κάθε σχέση με τα γήινα και η κάθε προσκόλληση σ΄ αυτά προξενεί ηδονή και ευχαρίστηση σ΄ αυτόν πού την έχει, και αποδεικνύει ότι είναι ανώφελο και βλαβερό το επιθυμητικό μέρος της ψυχής όταν είναι εμπαθές, επειδή εξαιτίας του, εκείνος πού αποστερείται κάτι πού ποθεί, υποτάσσεται στο θυμό, στην οργή, στη λύπη και στη μνησικακία. Αν τώρα, μαζί με την εμπαθή προσκόλληση, επικρατήσει και κάποια έστω μικρή συνήθεια, αλίμονο! κάνει τότε εκείνον πού κυριεύτηκε από αυτήν να ακολουθεί διαρκώς την παράλογη αυτή εμπαθή προσκόλληση αναίσθητα και χωρίς θεραπεία, με την ηδονή πού είναι κρυμμένη μέσα σ΄ αυτήν.
Λόγος ψυχωφελής και θαυμάσιος
Πρέπει να ξέρομε ότι ο άνθρωπος είναι διπλός, δηλαδή από σώμα και ψυχή, και έχει διπλές τις αισθήσεις και διπλές τις αρετές τους. Πέντε αισθήσεις έχει η ψυχή και πέντε το σώμα. Οι ψυχικές αισθήσεις είναι, νους, διάνοια, γνώμη, φαντασία και αίσθηση· οι σοφοί τις ονομάζουν και δυνάμεις. Οι σωματικές αισθήσεις είναι τούτες: όραση, όσφρηση, ακοή, γεύση και αφή. Γι΄ αυτό και διπλές είναι οι αρετές, διπλές και οι κακίες. Ώστε είναι αναγκαίο να γνωρίζει καθαρά ο κάθε άνθρωπος, πόσες είναι οι ψυχικές αρετές και πόσες οι σωματικές. Και ποια είναι τα ψυχικά πάθη και ποια τα σωματικά. Ψυχικές αρετές είναι εν πρώτοις οι τέσσερις γενικότατες αρετές, οι οποίες είναι, ανδρεία, φρόνηση, σωφροσύνη και δικαιοσύνη. Από αυτές γεννιούνται οι ψυχικές αρετές πίστη, ελπίδα, αγάπη, προσευχή, ταπείνωση, πραότητα, μακροθυμία, ανεξικακία, χρηστότητα, αοργησία, θεία γνώση, ευφροσύνη, απλότητα, αταραξία, ειλικρίνεια, η χωρίς έπαρση διάθεση, η χωρίς υπερηφάνεια, φθόνο, δόλο, η αφιλαργυρία, συμπάθεια, ελεημοσύνη, μεταδοτικότητα, αφοβία, αλυπία, κατάνυξη, σεμνότητα, ευλάβεια, επιθυμία των μελλόντων αγαθών, πόθος της βασιλείας του Θεού και επιθυμία της θείας υιοθεσίας.
Σωματικές αρετές, η μάλλον εργαλεία των αρετών, πού όταν γίνονται με γνώση κατά το θέλημα του Θεού και μακριά από κάθε υποκρισία και ανθρωπαρέσκεια, κάνουν τον άνθρωπο να προκόβει στην ταπείνωση και την απάθεια, είναι οι εξής: εγκράτεια, νηστεία, πείνα, δίψα, αγρυπνία, ολονύκτια στάση στην προσευχή, συνεχής γονυκλισία, αλουσία, χρήση ενός μόνο ενδύματος, ξηροφαγία, το να τρώει κανείς αραιά, να πίνει μόνο νερό, χαμαικοιτία, φτώχεια, ακτημοσύνη, αποφυγή περιποιήσεως, καλλωπισμού, αφιλαυτία, μόνωση, ησυχία, το να μη βγαίνει κανείς έξω, στέρηση, αυτάρκεια, σιωπή, το να κάνει κανείς εργόχειρο με τα χέρια του, και κάθε κακοπάθεια και σωματική άσκηση, και άλλα τέτοια, τα όποια, όταν είναι το σώμα εύρωστο και ενοχλείται από τα σαρκικά πάθη, είναι αναγκαιότατα και ωφελιμότατα. Όταν όμως το σώμα είναι εξασθενημένο και έχει, με τη βοήθεια του Θεού, νικήσει τα πάθη, δεν είναι τόσο αναγκαία, γιατί η αγία ταπείνωση και η ευχαριστία τα αναπληρώνουν όλα.
Τώρα πρέπει να κάνομε λόγο και για τις ψυχικές και σωματικές κακίες, δηλαδή τα πάθη. Ψυχικά πάθη είναι η λήθη, η ραθυμία και η άγνοια. Από τα τρία αυτά σκοτίζεται το μάτι της ψυχής, δηλαδή ο νους, και κυριεύεται από όλα τα πάθη, τα όποια είναι: ασέβεια, κακοδοξία, δηλαδή η κάθε αίρεση, βλασφημία, θυμός, οργή, πικρία, οξυθυμία, μισανθρωπία, μνησικακία, καταλαλιά, κατάκριση, λύπη χωρίς λόγο, φόβος, δειλία, φιλονικία, ζήλια, φθόνος, κενοδοξία, υπερηφάνεια, υποκρισία, ψεύδος, απιστία, πλεονεξία, φιλοϋλία, εμπαθής προσκόλληση σε κάτι, σχέση με γήινα πράγματα, ακηδία, μικροψυχία, αχαριστία, γογγυσμός, οίηση, έπαρση, σπουδαιοφάνεια, αλαζονεία, φιλαρχία, ανθρωπαρέσκεια, δολιότητα, αναίδεια, αναισθησία, κολακεία, υπουλότητα, ειρωνεία, διβουλία, συγκατάθεση σε αμαρτήματα του παθητικού μέρους της ψυχής και συνεχής μελέτη αυτών, περιπλάνηση των λογισμών, η μητέρα των κακών φιλαυτία και η ρίζα όλων των κακών φιλαργυρία, κακοήθεια και πονηρία.
Σωματικά πάθη είναι: γαστριμαργία, λαιμαργία, απόλαυση, μέθη, λαθροφαγία, ποικιλότροπη φιληδονία, πορνεία, μοιχεία, ασέλγεια, ακαθαρσία, αιμομιξία, παιδεραστία, κτηνοβασία, κακές επιθυμίες και όλα τα παρά φύση αισχρά πάθη· κλοπή, ιεροσυλία, ληστεία, φόνος, η κάθε σωματική άνεση και απόλαυση των θελημάτων της σάρκας, και μάλιστα όταν έχει υγεία το σώμα· μαντείες, μαγείες, οιωνισμοί, κλυδωνισμοί, αγάπη για στολίδια, κομπασμοί, νωθρότητες, καλλωπισμοί, φτιασιδώματα του προσώπου, η αξιοκατάκριτη αργία, φαντασιώσεις, τυχερά παιχνίδια, η εμπαθής παράχρηση των τερπνών του κόσμου, η φιλοσώματη ζωή πού παχαίνει το νου και τον κάνει γήινο και κτηνώδη, και δεν τον αφήνει να σηκωθεί προς το Θεό και προς την εργασία των αρετών.
Ρίζες όλων αυτών των παθών και πρωταίτιες είναι η φιληδονία, η φιλοδοξία και η φιλαργυρία, από τις οποίες γεννιέται κάθε κακό. Δεν αμαρτάνει ποτέ ο άνθρωπος, }αν πρωτύτερα δεν υπερισχύσουν και δεν τον κατακυριεύσουν οι δυνατοί γίγαντες πού αναφέρει ο σοφότατος ασκητής Μάρκος, δηλαδή η λήθη, η ραθυμία και η άγνοια. Αυτές τις γεννα η ηδονή, η καλοπέραση και η αγάπη της δόξας των ανθρώπων και του περισπασμού. Πρωταίτια όλων αυτών και κακή μητέρα είναι, όπως προείπαμε, η φιλαυτία, δηλαδή η παράλογη αγάπη του σώματος και εμπαθής προσκόλληση σ΄ αυτό. Η διάχυση και η χαύνωση του νου με ευτραπελίες και αισχρολογίες προξενούν πολλά κακά και πολλές πτώσεις, όπως επίσης και η θρασύτητα και το γέλιο.
Πρέπει επίσης να γνωρίζομε ότι η εμπαθής φιληδονία είναι πολύμορφη και πολύτροπη, και είναι πολλές οι ηδονές πού εξαπατούν την ψυχή, όταν δεν είναι στερεωμένη στο Θεό με νήψη και θειο φόβο, και δεν φροντίζει για την εργασία των αρετών με αγάπη προς το Χριστό. Γιατί είναι πάρα πολλές οι ηδονές πού τραβούν προς τον εαυτό τους τα μάτια της ψυχής· είναι οι ηδονές των σωμάτων, των χρημάτων, της απολαύσεως, της δόξας, της ραθυμίας, της οργής, της εξουσίας, της φιλαργυρίας, της πλεονεξίας. Και φαίνονται όλες αυτές ότι έχουν λαμπερά πρόσωπα και αξιαγάπητα, ικανά να προσελκύσουν εκείνους πού παθαίνονται για όλα αυτά και δεν έχουν σφοδρό έρωτα προς την αρετή και δεν υπομένουν τη σκληρότητά της. Κάθε σχέση με τα γήινα και η κάθε προσκόλληση σ΄ αυτά προξενεί ηδονή και ευχαρίστηση σ΄ αυτόν πού την έχει, και αποδεικνύει ότι είναι ανώφελο και βλαβερό το επιθυμητικό μέρος της ψυχής όταν είναι εμπαθές, επειδή εξαιτίας του, εκείνος πού αποστερείται κάτι πού ποθεί, υποτάσσεται στο θυμό, στην οργή, στη λύπη και στη μνησικακία. Αν τώρα, μαζί με την εμπαθή προσκόλληση, επικρατήσει και κάποια έστω μικρή συνήθεια, αλίμονο! κάνει τότε εκείνον πού κυριεύτηκε από αυτήν να ακολουθεί διαρκώς την παράλογη αυτή εμπαθή προσκόλληση αναίσθητα και χωρίς θεραπεία, με την ηδονή πού είναι κρυμμένη μέσα σ΄ αυτήν.
Κύριε Ιησού Χριστέ, ελέησον με τον αμαρτωλό
Είναι πολυσχιδής η ηδονή της επιθυμίας, όπως προείπαμε· δεν αρκείται μόνο στην πορνεία και τις άλλες σωματικές απολαύσεις, αλλά ζητεί και τα λοιπά πάθη. Αφού, σωφροσύνη είναι όχι μόνον η αποχή από την πορνεία και τις σαρκικές ηδονές, αλλά να απέχει κανείς και από τις άλλες ηδονές. Γι΄ αυτό εκείνος πού αγαπά τη φιλοχρηματία, τη φιλαργυρία και την πλεονεξία είναι ακόλαστος. Γιατί όπως ο ακόλαστος έχει έρωτα προς τα σώματα, έτσι και αυτός έχει έρωτα προς τα χρήματα. Η μάλλον, αυτός είναι πιο ακόλαστος, αφού δεν έχει τόση βία από τη φύση να τον σπρώχνει σ΄ αυτά. Γιατί αμαθής ηνίοχος δεν είναι εκείνος πού δεν μπορεί να δαμάσει το άγριο και δυσάγωγο άλογο, αλλά εκείνος πού δεν μπορεί να κρατήσει το ήμερο και ήσυχο άλογο. Και από παντού φαίνεται ότι είναι περιττή και όχι φυσική η επιθυμία των χρημάτων, γιατί δεν βιάζεται σ΄ αυτήν ο άνθρωπος από τη φύση, αλλά από την κακή του προαίρεση. Γι΄ αυτό και αμαρτάνει ασυγχώρητα εκείνος πού νικιέται εκούσια από τη φιλοχρηματία. Ώστε πρέπει να γνωρίζομε καλά ότι η φιληδονία δεν έγκειται μόνον στην τρυφή και στην απόλαυση των σωμάτων, αλλά σε κάθε τρόπο και πράγμα πού το αγαπά κανείς με πάθος και με την προαίρεση της ψυχής του. Και για να γνωρίζονται καθαρότερα τα πάθη πού αφορούν στα τρία μέρη της ψυχής, προσθέτομε και τα παρακάτω με συντομία.
Η ψυχή διαιρείται σε τρία μέρη, το λογιστικό, το θυμικό και το επιθυμητικό. Του λογιστικού αμαρτήματα είναι αυτά: απιστία, αίρεση, αφροσύνη, βλασφημία, αχαριστία, και οι συγκαταθέσεις των αμαρτημάτων, οι οποίες γίνονται από το παθητικό μέρος. Η ίαση και η θεραπεία αυτών των κακών είναι η αδίστακτη πίστη στο Θεό και τα αληθινά και χωρίς πλάνη ορθόδοξα δόγματα της ευσέβειας, η αδιάκοπη μελέτη των λόγων του Πνεύματος, η καθαρή και αδιάλειπτη προσευχή, και η ευχαριστία προς το Θεό. Τα αμαρτήματα του θυμικού είναι τα εξής: η ασπλαχνία, το μίσος, η ασυμπάθεια, η μνησικακία, ο φθόνος, ο φόνος και η συνεχής αυτών και των παρομοίων μελέτη. Η ίαση και η θεραπεία τους είναι η φιλανθρωπία, η αγάπη, η πραότητα, η φιλαδελφία, η συμπάθεια, η ανεξικακία και η καλοσύνη. Του επιθυμητικού τα αμαρτήματα είναι τα εξής: η γαστριμαργία, η λαιμαργία, η οινοποσία, η πορνεία, η μοιχεία, η ακαθαρσία, η ασέλγεια, η φιλοχρηματία, η επιθυμία της κενής δόξας και η επιθυμία χρυσού και πλούτου και σαρκικών ηδονών. Η ίαση και η θεραπεία αυτών είναι η νηστεία, η εγκράτεια, η κακοπάθεια, η ακτημοσύνη, το σκόρπισμα των χρημάτων στους φτωχούς, η επιθυμία των μελλόντων εκείνων αθάνατων αγαθών, ο πόθος της βασιλείας του Θεού και η επιθυμία της θείας υιοθεσίας.
Τώρα πρέπει να κάνομε λόγο για τη διάγνωση των εμπαθών λογισμών, από τούς οποίους γίνεται η κάθε αμαρτία. Οκτώ είναι οι βασικοί λογισμοί της κακίας: της γαστριμαργίας, της πορνείας, της φιλαργυρίας, της οργής, της λύπης, της ακηδίας, της κενοδοξίας και της υπερηφάνειας. Το να μας παρενοχλούν η να μη μας παρενοχλούν οι οκτώ αυτοί λογισμοί, αυτό δεν είναι στην εξουσία μας. Το να επιμένομε όμως σ΄ αυτούς η να μην επιμένομε, να κινούμε τα πάθη η να μην τα κινούμε, αυτό είναι στην εξουσία μας.
Στους λογισμούς αυτούς διακρίνομε τα εξής: προσβολή, συνδυασμό, πάλη, πάθος, συγκατάθεση (πού πλησιάζει και μοιάζει με την πράξη), ενέργεια και αιχμαλωσία. Προσβολή είναι η απλή υπόμνηση του διαβόλου: «Κάνε τούτο η εκείνο», όπως συνέβη στον Κύριο και Θεό μας: «Πες να γίνουν οι πέτρες αυτές ψωμιά». Αυτό, όπως είπαμε, δεν είναι στην εξουσία μας. Συνδυασμός είναι η παραδοχή του λογισμού πού μας υποβάλλει ο εχθρός, και μ΄ ένα τρόπο, η μελέτη του πονηρού λογισμού και ηδονική συνομιλία με την προαίρεσή μας. Πάθος είναι η έξη πού δημιουργείται από το συνδυασμό του λογισμού πού υποβάλλει ο εχθρός, και η κατά κάποιο τρόπο συνεχής σχετική μελέτη και φαντασία. Πάλη είναι η αντίσταση στο λογισμό πού γίνεται η προς κατάργηση του πάθους πού αυτός περιέχει - δηλαδή του εμπαθούς λογισμού - η προς συγκατάθεση, καθώς λέει ο Απόστολος: « Η σάρκα επιθυμεί κατά του πνεύματος και το πνεύμα κατά της σάρκας, κι αυτά είναι αντίθετα μεταξύ τους». Αιχμαλωσία είναι η βίαιη και αθέλητη απαγωγή της καρδιάς πού τυραννιέται από προηγούμενο εθισμό στην αμαρτία και μακρά συνήθεια. Συγκατάθεση είναι η συγκατάνευση στο πάθος πού περιέχει ο λογισμός. Ενέργεια είναι η ίδια η πράξη του εμπαθούς λογισμού, στον οποίο συγκατατεθήκαμε. Εκείνος λοιπόν πού αντιμετωπίζει απαθώς το πρώτο, δηλαδή την προσβολή, η το διώχνει αμέσως με αντίρρηση και σταθερότητα, έκοψε με μια και όλα τα επόμενα.
Η κατάργηση των οκτώ παθών ας γίνεται με τον εξής τρόπο. Με την εγκράτεια καταργείται η γαστριμαργία· με τον θειο πόθο και την επιθυμία των μελλόντων αγαθών καταργείται η πορνεία· με τη συμπάθεια προς τούς φτωχούς καταργείται η φιλαργυρία· με την αγάπη προς όλους και την καλοσύνη καταργείται η οργή· με την πνευματική χαρά καταργείται η κοσμική λύπη· με την υπομονή, την καρτερία και την ευχαριστία προς το Θεό καταργείται η ακηδία· με την κρυφή εργασία των αρετών και τη συνεχή προσευχή με συντριβή καρδιάς, καταργείται η κενοδοξία· με το να μην κρίνει κανείς τον άλλο η να τον εξευτελίζει, όπως έκανε ο αλαζόνας Φαρισαίος, αλλά να νομίζει τον εαυτό του τελευταίο απ΄ όλους, καταργείται η υπερηφάνεια. Έτσι λοιπόν, αφού ελευθερωθεί ο νους από τα παραπάνω πάθη και ανυψωθεί στο Θεό, ζει από εδώ τη μακάρια ζωή και δέχεται τον αρραβώνα του Αγίου Πνεύματος. Και όταν φύγει από εδώ, έχοντας απάθεια και αληθινή γνώση, στέκεται μπροστά στο φως της Αγίας Τριάδας, και καταφωτίζεται μαζί με τούς αγίους αγγέλους στους απέραντους αιώνες.
Η ψυχή διαιρείται σε τρία μέρη, το λογιστικό, το θυμικό και το επιθυμητικό. Του λογιστικού αμαρτήματα είναι αυτά: απιστία, αίρεση, αφροσύνη, βλασφημία, αχαριστία, και οι συγκαταθέσεις των αμαρτημάτων, οι οποίες γίνονται από το παθητικό μέρος. Η ίαση και η θεραπεία αυτών των κακών είναι η αδίστακτη πίστη στο Θεό και τα αληθινά και χωρίς πλάνη ορθόδοξα δόγματα της ευσέβειας, η αδιάκοπη μελέτη των λόγων του Πνεύματος, η καθαρή και αδιάλειπτη προσευχή, και η ευχαριστία προς το Θεό. Τα αμαρτήματα του θυμικού είναι τα εξής: η ασπλαχνία, το μίσος, η ασυμπάθεια, η μνησικακία, ο φθόνος, ο φόνος και η συνεχής αυτών και των παρομοίων μελέτη. Η ίαση και η θεραπεία τους είναι η φιλανθρωπία, η αγάπη, η πραότητα, η φιλαδελφία, η συμπάθεια, η ανεξικακία και η καλοσύνη. Του επιθυμητικού τα αμαρτήματα είναι τα εξής: η γαστριμαργία, η λαιμαργία, η οινοποσία, η πορνεία, η μοιχεία, η ακαθαρσία, η ασέλγεια, η φιλοχρηματία, η επιθυμία της κενής δόξας και η επιθυμία χρυσού και πλούτου και σαρκικών ηδονών. Η ίαση και η θεραπεία αυτών είναι η νηστεία, η εγκράτεια, η κακοπάθεια, η ακτημοσύνη, το σκόρπισμα των χρημάτων στους φτωχούς, η επιθυμία των μελλόντων εκείνων αθάνατων αγαθών, ο πόθος της βασιλείας του Θεού και η επιθυμία της θείας υιοθεσίας.
Τώρα πρέπει να κάνομε λόγο για τη διάγνωση των εμπαθών λογισμών, από τούς οποίους γίνεται η κάθε αμαρτία. Οκτώ είναι οι βασικοί λογισμοί της κακίας: της γαστριμαργίας, της πορνείας, της φιλαργυρίας, της οργής, της λύπης, της ακηδίας, της κενοδοξίας και της υπερηφάνειας. Το να μας παρενοχλούν η να μη μας παρενοχλούν οι οκτώ αυτοί λογισμοί, αυτό δεν είναι στην εξουσία μας. Το να επιμένομε όμως σ΄ αυτούς η να μην επιμένομε, να κινούμε τα πάθη η να μην τα κινούμε, αυτό είναι στην εξουσία μας.
Στους λογισμούς αυτούς διακρίνομε τα εξής: προσβολή, συνδυασμό, πάλη, πάθος, συγκατάθεση (πού πλησιάζει και μοιάζει με την πράξη), ενέργεια και αιχμαλωσία. Προσβολή είναι η απλή υπόμνηση του διαβόλου: «Κάνε τούτο η εκείνο», όπως συνέβη στον Κύριο και Θεό μας: «Πες να γίνουν οι πέτρες αυτές ψωμιά». Αυτό, όπως είπαμε, δεν είναι στην εξουσία μας. Συνδυασμός είναι η παραδοχή του λογισμού πού μας υποβάλλει ο εχθρός, και μ΄ ένα τρόπο, η μελέτη του πονηρού λογισμού και ηδονική συνομιλία με την προαίρεσή μας. Πάθος είναι η έξη πού δημιουργείται από το συνδυασμό του λογισμού πού υποβάλλει ο εχθρός, και η κατά κάποιο τρόπο συνεχής σχετική μελέτη και φαντασία. Πάλη είναι η αντίσταση στο λογισμό πού γίνεται η προς κατάργηση του πάθους πού αυτός περιέχει - δηλαδή του εμπαθούς λογισμού - η προς συγκατάθεση, καθώς λέει ο Απόστολος: « Η σάρκα επιθυμεί κατά του πνεύματος και το πνεύμα κατά της σάρκας, κι αυτά είναι αντίθετα μεταξύ τους». Αιχμαλωσία είναι η βίαιη και αθέλητη απαγωγή της καρδιάς πού τυραννιέται από προηγούμενο εθισμό στην αμαρτία και μακρά συνήθεια. Συγκατάθεση είναι η συγκατάνευση στο πάθος πού περιέχει ο λογισμός. Ενέργεια είναι η ίδια η πράξη του εμπαθούς λογισμού, στον οποίο συγκατατεθήκαμε. Εκείνος λοιπόν πού αντιμετωπίζει απαθώς το πρώτο, δηλαδή την προσβολή, η το διώχνει αμέσως με αντίρρηση και σταθερότητα, έκοψε με μια και όλα τα επόμενα.
Η κατάργηση των οκτώ παθών ας γίνεται με τον εξής τρόπο. Με την εγκράτεια καταργείται η γαστριμαργία· με τον θειο πόθο και την επιθυμία των μελλόντων αγαθών καταργείται η πορνεία· με τη συμπάθεια προς τούς φτωχούς καταργείται η φιλαργυρία· με την αγάπη προς όλους και την καλοσύνη καταργείται η οργή· με την πνευματική χαρά καταργείται η κοσμική λύπη· με την υπομονή, την καρτερία και την ευχαριστία προς το Θεό καταργείται η ακηδία· με την κρυφή εργασία των αρετών και τη συνεχή προσευχή με συντριβή καρδιάς, καταργείται η κενοδοξία· με το να μην κρίνει κανείς τον άλλο η να τον εξευτελίζει, όπως έκανε ο αλαζόνας Φαρισαίος, αλλά να νομίζει τον εαυτό του τελευταίο απ΄ όλους, καταργείται η υπερηφάνεια. Έτσι λοιπόν, αφού ελευθερωθεί ο νους από τα παραπάνω πάθη και ανυψωθεί στο Θεό, ζει από εδώ τη μακάρια ζωή και δέχεται τον αρραβώνα του Αγίου Πνεύματος. Και όταν φύγει από εδώ, έχοντας απάθεια και αληθινή γνώση, στέκεται μπροστά στο φως της Αγίας Τριάδας, και καταφωτίζεται μαζί με τούς αγίους αγγέλους στους απέραντους αιώνες.
Κύριε Ιησού Χριστέ, ελέησον με τον αμαρτωλό
Η ψυχή λοιπόν, όπως προαναφέρθηκε, έχει τρία μέρη· αυτά είναι: λογισμός, θυμός και επιθυμία. Όταν στο θυμικό μέρος υπάρχει αγάπη και φιλανθρωπία, και στην επιθυμία καθαρότητα και σωφροσύνη, τότε ο λογισμός είναι φωτισμένος· όταν όμως στο θυμικό μέρος υπάρχει μισανθρωπία και στο επιθυμητικό υπάρχει ακολασία, τότε ο λογισμός είναι σκοτισμένος. Ο λογισμός λοιπόν τότε υγιαίνει και σωφρονεί και φωτίζεται, όταν έχει τα πάθη υποταγμένα και θεωρεί πνευματικά τούς λόγους των κτισμάτων του Θεού και ανυψώνεται προς την μακάρια και Αγία Τριάδα. Ο θυμός τότε κινείται κατά φύση, όταν αγαπά όλους τούς ανθρώπους και δεν έχει εναντίον κανενός λύπη η μνησικακία. Η δε επιθυμία, όταν με την ταπεινοφροσύνη, την εγκράτεια και την ακτημοσύνη νεκρώσει τα πάθη, δηλαδή την ηδονή της σάρκας και τον πόθο των χρημάτων και της πρόσκαιρης δόξας, και στραφεί προς το θειο και αθάνατο έρωτα.
Γιατί η επιθυμία κινείται προς τρία πράγματα: είτε προς τη σαρκική ηδονή, είτε προς τη μάταιη δόξα, η προς απόκτηση χρημάτων. Και για την παράλογη αυτή έφεση καταφρονεί το Θεό και τις άγιες εντολές Του, λησμονεί τη θεϊκή ευγένεια, γίνεται θηρίο εναντίον του πλησίον, σκοτίζει το λογισμό και δεν αφήνει να στραφεί και να δει την αλήθεια. Ενώ εκείνος πού απόκτησε ανώτερο φρόνημα, όπως προείπαμε, απολαμβάνει από εδώ τη βασιλεία των ουρανών και ζει μακάρια ζωή αναμένοντας τη μακαριότητα πού προορίζεται για όσους αγαπούν το Θεό. Αυτής είθε ν΄ αξιωθούμε κι εμείς με τη χάρη του Κυρίου μας Ιησού Χριστού. Αμήν.
Πρέπει να γνωρίζομε και αυτό· ότι δεν μπορούμε να φτάσομε στο μέτρο κάποιας αρετής, παρά με κοπιαστική φιλοπονία για την απόκτησή της και προσπαθώντας με όση δύναμη έχουμε σ΄ όλη μας τη ζωή, όπως λόγου χάρη για την ελεημοσύνη, την εγκράτεια, την προσευχή, την αγάπη, η κάποια από τις γενικές αρετές. Από αυτές μερικώς ο καθένας ασκεί κάποια αρετή· λ.χ. ασκεί κανείς πότε-πότε την ελεημοσύνη, αλλά επειδή την ασκεί λίγο, δεν μπορούμε να τον χαρακτηρίσομε ελεήμονα, κι ακόμη περισσότερο όταν δεν το κάνει αυτό καλά και θεάρεστα. Γιατί το καλό δεν είναι καλό όταν δε γίνεται καλά. Αλλά καλό είναι πράγματι όταν δεν απολαμβάνει εδώ το μισθό του από οποιαδήποτε αιτία, π.χ. από ανθρωπαρέσκεια λόγω καλής φήμης, ή επιδίωξη δόξας, ή από πλεονεξία και αδικία.
Επειδή ο Θεός δε ζητεί εκείνα πού γίνονται και νομίζονται καλά, αλλά εξετάζει το σκοπό για τον οποίο γίνονται. Όπως λένε και οι θεοφόροι Πατέρες, όταν ο νους λησμονήσει το σκοπό της ευσέβειας, τότε και το έργο πού είναι φανερά ενάρετο, γίνεται ανώφελο· και εκείνα πού γίνονται χωρίς διάκριση και σκοπό, όχι μόνο δεν ωφελούν και αν ακόμη είναι καλά, αλλά βλάπτουν. Το αντίθετο συμβαίνει μ΄ εκείνα πού νομίζονται κακά, γίνονται όμως με θεοσεβή σκοπό· όπως εκείνος πού μπήκε στο πορνείο και τράβηξε από εκεί την πόρνη. Από αυτό γίνεται φανερό ότι δεν είναι ελεήμων εκείνος πού έκανε λίγες φορές την ελεημοσύνη, ούτε είναι εγκρατής εκείνος πού εγκρατεύθηκε λίγο, αλλά εκείνος πού πάρα πολλές φορές και σε όλη του τη ζωή εργάστηκε ολικά την αρετή με ασφαλή διάκριση. Γιατί η διάκριση είναι μεγαλύτερη απ΄ όλες τις αρετές, επειδή είναι βασίλισσα και αρετή των αρετών. Όπως πάλι και για τ΄ αντίθετα· δε λέμε πόρνο η μέθυσο η ψεύτη εκείνον πού μια φορά γλίστρησε σ΄ ένα από αυτά, αλλά εκείνον πού πέφτει συχνά σ΄ αυτά και μένει αδιόρθωτος.
Κοντά σ΄ όσα είπαμε, πρέπει να γνωρίζομε και τούτο, πού είναι και αναγκαιότατο σ΄ όλους εκείνους πού έχουν ζήλο να κατορθώσουν την αρετή και επιμελούνται να αποφύγουν την κακία· ότι δηλαδή, όσο η ψυχή είναι ασυγκρίτως καλύτερη από το σώμα και σε πολλά και μέγιστα σημεία είναι σπουδαιότερη και πιο πολύτιμη, τόσο και οι ψυχικές αρετές - και μάλιστα εκείνες πού μιμούνται το Θεό και έχουν το όνομά Του - είναι ανώτερες από τις σωματικές αρετές. Αντίθετα πρέπει να νοούμε για τις ψυχικές κακίες, ότι διαφέρουν από τα σωματικά πάθη και ως προς τις ενέργειές τους και ως προς την έκτιση των τιμωριών πού επιβάλλονται σ΄ αυτές, αν και στους πολλούς, δεν ξέρω πως, αυτό τούς διαφεύγει. Γιατί τη μέθη, την πορνεία, τη μοιχεία, την κλοπή και τα παραπλήσια μ΄ αυτά, τα προσέχουν και τα αποφεύγουν, η τα τιμωρούν, επειδή φαίνονται στους πολλούς βδελυρά. Απέναντι όμως στα ψυχικά πάθη, πού είναι πολύ χειρότερα και βαρύτερα από αυτά και πού οδηγούν στην κατάσταση των δαιμόνων και στην αιώνια κόλαση πού τούς περιμένει όσους τ΄ ακολουθούν χωρίς διόρθωση, μένουν αδιάφοροι. Εννοώ δηλαδή το φθόνο, τη μνησικακία, την πονηρία, την αναισθησία, τη φιλαργυρία, πού ο Απόστολος την θεωρεί ρίζα όλων των κακών, και τα όμοιά τους.
Μιλήσαμε γι΄ αυτά με όλη την αμάθεια και την αφέλειά μας, κάνοντας μία ευσύνοπτη και σαφή έκθεση του λόγου περί αρετών και παθών, για να μπορεί κανείς εύκολα να διακρίνει και να εξακριβώνει τη διαίρεση και τη διαφορά τους με ακρίβεια και σαφήνεια. Γι΄ αυτό και μιλήσαμε για το καθένα με πολλούς τρόπους και από πολλές απόψεις, ώστε, αν είναι δυνατόν, καμιά πλευρά της αρετής ή της κακίας να μην αγνοείται· ακόμη για να επιδιώξομε με χαρά τις αρετές - και μάλιστα τις ψυχικές, με τις οποίες προσεγγίζομε στο Θεό - και για ν΄ αποφεύγομε τις κακίες με όλη μας τη δύναμη. Γιατί είναι αληθινά μακάριος εκείνος πού ζητά την αρετή και την ασκεί και εξετάζει με επιμέλεια τι είναι αρετή, επειδή με αυτήν πλησιάζει το Θεό και ενώνεται νοερά μ΄ Αυτόν. Φρόνηση, ανδρεία, σοφία, αληθινή γνώση και πλούτος αναφαίρετος είναι κυρίως το ν΄ ανυψώνεται ο άνθρωπος με την πρακτική αρετή στη θεωρία του Δημιουργού.
Η αρετή λέγεται έτσι από το ρήμα «αιρείσθαι» · γιατί είναι αιρετή και θελητή, επειδή κάνομε αυτοπροαίρετα και θεληματικά το αγαθό, κι όχι χωρίς να θέλομε και αναγκαστικά. Η φρόνηση πάλι λέγεται έτσι, γιατί φέρνει στο νου τα ωφέλιμα.
Αν θέλεις, ας προσθέσομε στον αφελή αυτό λόγο, σαν χρυσή σφραγίδα, και λίγα περί του «κατ΄ εικόνα και ομοίωσιν» του πιο τιμημένου από όλα τα κτίσματα του Θεού, δηλαδή του ανθρώπου. Το νοερό και λογικό ζώο, ο άνθρωπος, μόνο απ΄ όλα τα κτίσματα είναι «κατ΄ εικόνα και ομοίωσιν» του Θεού. Κάθε άνθρωπος λέγεται «κατ΄ εικόνα Θεού» για το αξίωμα του νου και της ψυχής, δηλαδή το ακατάληπτο, το αόρατο, το αθάνατο, το αυτεξούσιο. Και ακόμη για την ικανότητα να άρχει, να τεκνοποιεί και να οικοδομεί. «Καθ΄ ομοίωσιν» λέγεται για την αρετή και τις πράξεις με τις οποιες μιμειται το Θεό και έχουν το όνομα του Θεού. Δηλαδή το να δείχνει φιλανθρωπία προς τούς συνανθρώπους, να οικτείρει, να ελεεί και να αγαπά τούς συνδούλους του, και να δείχνει στους άλλους κάθε ευσπλαχνία και συμπάθεια. «Να γίνεστε, λέει ο Χριστός και Θεός, σπλαχνικοί, όπως είναι σπλαχνικός και ο ουράνιος Πατέρας σας». Το «κατ΄ εικόνα» το έχει κάθε άνθρωπος, γιατί ο Θεός δεν ανακαλεί τα χαρίσματά Του. Το «καθ΄ ομοίωσιν» όμως το έχουν σπάνιοι και μόνον οι ενάρετοι και άγιοι, οι οποίοι μιμούνται - κατά το δυνατόν σε ανθρώπους - την αγαθότητα του Θεού. Είθε κι εμείς ν΄ αξιωθούμε την υπεράγαθη φιλανθρωπία του Θεού, αφού Του φανούμε ευάρεστοι με την αγαθοεργία και γίνομε μιμητές εκείνων πού έχουν ευαρεστήσει από αιώνων το Χριστό. Γιατί σ΄ Αυτόν ανήκει το έλεος και σ΄ Αυτόν πρέπει κάθε δόξα, τιμή και προσκύνηση, μαζί με τον άναρχο Πατέρα Του, και το πανάγιο και αγαθό και ζωοποιό Πνεύμα Του, τώρα και πάντοτε και στους αιώνες των αιώνων. Αμήν.
Γιατί η επιθυμία κινείται προς τρία πράγματα: είτε προς τη σαρκική ηδονή, είτε προς τη μάταιη δόξα, η προς απόκτηση χρημάτων. Και για την παράλογη αυτή έφεση καταφρονεί το Θεό και τις άγιες εντολές Του, λησμονεί τη θεϊκή ευγένεια, γίνεται θηρίο εναντίον του πλησίον, σκοτίζει το λογισμό και δεν αφήνει να στραφεί και να δει την αλήθεια. Ενώ εκείνος πού απόκτησε ανώτερο φρόνημα, όπως προείπαμε, απολαμβάνει από εδώ τη βασιλεία των ουρανών και ζει μακάρια ζωή αναμένοντας τη μακαριότητα πού προορίζεται για όσους αγαπούν το Θεό. Αυτής είθε ν΄ αξιωθούμε κι εμείς με τη χάρη του Κυρίου μας Ιησού Χριστού. Αμήν.
Πρέπει να γνωρίζομε και αυτό· ότι δεν μπορούμε να φτάσομε στο μέτρο κάποιας αρετής, παρά με κοπιαστική φιλοπονία για την απόκτησή της και προσπαθώντας με όση δύναμη έχουμε σ΄ όλη μας τη ζωή, όπως λόγου χάρη για την ελεημοσύνη, την εγκράτεια, την προσευχή, την αγάπη, η κάποια από τις γενικές αρετές. Από αυτές μερικώς ο καθένας ασκεί κάποια αρετή· λ.χ. ασκεί κανείς πότε-πότε την ελεημοσύνη, αλλά επειδή την ασκεί λίγο, δεν μπορούμε να τον χαρακτηρίσομε ελεήμονα, κι ακόμη περισσότερο όταν δεν το κάνει αυτό καλά και θεάρεστα. Γιατί το καλό δεν είναι καλό όταν δε γίνεται καλά. Αλλά καλό είναι πράγματι όταν δεν απολαμβάνει εδώ το μισθό του από οποιαδήποτε αιτία, π.χ. από ανθρωπαρέσκεια λόγω καλής φήμης, ή επιδίωξη δόξας, ή από πλεονεξία και αδικία.
Επειδή ο Θεός δε ζητεί εκείνα πού γίνονται και νομίζονται καλά, αλλά εξετάζει το σκοπό για τον οποίο γίνονται. Όπως λένε και οι θεοφόροι Πατέρες, όταν ο νους λησμονήσει το σκοπό της ευσέβειας, τότε και το έργο πού είναι φανερά ενάρετο, γίνεται ανώφελο· και εκείνα πού γίνονται χωρίς διάκριση και σκοπό, όχι μόνο δεν ωφελούν και αν ακόμη είναι καλά, αλλά βλάπτουν. Το αντίθετο συμβαίνει μ΄ εκείνα πού νομίζονται κακά, γίνονται όμως με θεοσεβή σκοπό· όπως εκείνος πού μπήκε στο πορνείο και τράβηξε από εκεί την πόρνη. Από αυτό γίνεται φανερό ότι δεν είναι ελεήμων εκείνος πού έκανε λίγες φορές την ελεημοσύνη, ούτε είναι εγκρατής εκείνος πού εγκρατεύθηκε λίγο, αλλά εκείνος πού πάρα πολλές φορές και σε όλη του τη ζωή εργάστηκε ολικά την αρετή με ασφαλή διάκριση. Γιατί η διάκριση είναι μεγαλύτερη απ΄ όλες τις αρετές, επειδή είναι βασίλισσα και αρετή των αρετών. Όπως πάλι και για τ΄ αντίθετα· δε λέμε πόρνο η μέθυσο η ψεύτη εκείνον πού μια φορά γλίστρησε σ΄ ένα από αυτά, αλλά εκείνον πού πέφτει συχνά σ΄ αυτά και μένει αδιόρθωτος.
Κοντά σ΄ όσα είπαμε, πρέπει να γνωρίζομε και τούτο, πού είναι και αναγκαιότατο σ΄ όλους εκείνους πού έχουν ζήλο να κατορθώσουν την αρετή και επιμελούνται να αποφύγουν την κακία· ότι δηλαδή, όσο η ψυχή είναι ασυγκρίτως καλύτερη από το σώμα και σε πολλά και μέγιστα σημεία είναι σπουδαιότερη και πιο πολύτιμη, τόσο και οι ψυχικές αρετές - και μάλιστα εκείνες πού μιμούνται το Θεό και έχουν το όνομά Του - είναι ανώτερες από τις σωματικές αρετές. Αντίθετα πρέπει να νοούμε για τις ψυχικές κακίες, ότι διαφέρουν από τα σωματικά πάθη και ως προς τις ενέργειές τους και ως προς την έκτιση των τιμωριών πού επιβάλλονται σ΄ αυτές, αν και στους πολλούς, δεν ξέρω πως, αυτό τούς διαφεύγει. Γιατί τη μέθη, την πορνεία, τη μοιχεία, την κλοπή και τα παραπλήσια μ΄ αυτά, τα προσέχουν και τα αποφεύγουν, η τα τιμωρούν, επειδή φαίνονται στους πολλούς βδελυρά. Απέναντι όμως στα ψυχικά πάθη, πού είναι πολύ χειρότερα και βαρύτερα από αυτά και πού οδηγούν στην κατάσταση των δαιμόνων και στην αιώνια κόλαση πού τούς περιμένει όσους τ΄ ακολουθούν χωρίς διόρθωση, μένουν αδιάφοροι. Εννοώ δηλαδή το φθόνο, τη μνησικακία, την πονηρία, την αναισθησία, τη φιλαργυρία, πού ο Απόστολος την θεωρεί ρίζα όλων των κακών, και τα όμοιά τους.
Μιλήσαμε γι΄ αυτά με όλη την αμάθεια και την αφέλειά μας, κάνοντας μία ευσύνοπτη και σαφή έκθεση του λόγου περί αρετών και παθών, για να μπορεί κανείς εύκολα να διακρίνει και να εξακριβώνει τη διαίρεση και τη διαφορά τους με ακρίβεια και σαφήνεια. Γι΄ αυτό και μιλήσαμε για το καθένα με πολλούς τρόπους και από πολλές απόψεις, ώστε, αν είναι δυνατόν, καμιά πλευρά της αρετής ή της κακίας να μην αγνοείται· ακόμη για να επιδιώξομε με χαρά τις αρετές - και μάλιστα τις ψυχικές, με τις οποίες προσεγγίζομε στο Θεό - και για ν΄ αποφεύγομε τις κακίες με όλη μας τη δύναμη. Γιατί είναι αληθινά μακάριος εκείνος πού ζητά την αρετή και την ασκεί και εξετάζει με επιμέλεια τι είναι αρετή, επειδή με αυτήν πλησιάζει το Θεό και ενώνεται νοερά μ΄ Αυτόν. Φρόνηση, ανδρεία, σοφία, αληθινή γνώση και πλούτος αναφαίρετος είναι κυρίως το ν΄ ανυψώνεται ο άνθρωπος με την πρακτική αρετή στη θεωρία του Δημιουργού.
Η αρετή λέγεται έτσι από το ρήμα «αιρείσθαι» · γιατί είναι αιρετή και θελητή, επειδή κάνομε αυτοπροαίρετα και θεληματικά το αγαθό, κι όχι χωρίς να θέλομε και αναγκαστικά. Η φρόνηση πάλι λέγεται έτσι, γιατί φέρνει στο νου τα ωφέλιμα.
Αν θέλεις, ας προσθέσομε στον αφελή αυτό λόγο, σαν χρυσή σφραγίδα, και λίγα περί του «κατ΄ εικόνα και ομοίωσιν» του πιο τιμημένου από όλα τα κτίσματα του Θεού, δηλαδή του ανθρώπου. Το νοερό και λογικό ζώο, ο άνθρωπος, μόνο απ΄ όλα τα κτίσματα είναι «κατ΄ εικόνα και ομοίωσιν» του Θεού. Κάθε άνθρωπος λέγεται «κατ΄ εικόνα Θεού» για το αξίωμα του νου και της ψυχής, δηλαδή το ακατάληπτο, το αόρατο, το αθάνατο, το αυτεξούσιο. Και ακόμη για την ικανότητα να άρχει, να τεκνοποιεί και να οικοδομεί. «Καθ΄ ομοίωσιν» λέγεται για την αρετή και τις πράξεις με τις οποιες μιμειται το Θεό και έχουν το όνομα του Θεού. Δηλαδή το να δείχνει φιλανθρωπία προς τούς συνανθρώπους, να οικτείρει, να ελεεί και να αγαπά τούς συνδούλους του, και να δείχνει στους άλλους κάθε ευσπλαχνία και συμπάθεια. «Να γίνεστε, λέει ο Χριστός και Θεός, σπλαχνικοί, όπως είναι σπλαχνικός και ο ουράνιος Πατέρας σας». Το «κατ΄ εικόνα» το έχει κάθε άνθρωπος, γιατί ο Θεός δεν ανακαλεί τα χαρίσματά Του. Το «καθ΄ ομοίωσιν» όμως το έχουν σπάνιοι και μόνον οι ενάρετοι και άγιοι, οι οποίοι μιμούνται - κατά το δυνατόν σε ανθρώπους - την αγαθότητα του Θεού. Είθε κι εμείς ν΄ αξιωθούμε την υπεράγαθη φιλανθρωπία του Θεού, αφού Του φανούμε ευάρεστοι με την αγαθοεργία και γίνομε μιμητές εκείνων πού έχουν ευαρεστήσει από αιώνων το Χριστό. Γιατί σ΄ Αυτόν ανήκει το έλεος και σ΄ Αυτόν πρέπει κάθε δόξα, τιμή και προσκύνηση, μαζί με τον άναρχο Πατέρα Του, και το πανάγιο και αγαθό και ζωοποιό Πνεύμα Του, τώρα και πάντοτε και στους αιώνες των αιώνων. Αμήν.
Κύριε Ιησού Χριστέ, ελέησον με τον αμαρτωλό
ΑΓΙΟΣ ΙΣΑΑΚ Ο ΣΥΡΟΣ
O ΑΒΒΑΣ ΙΣΑΑΚ Ο ΣΥΡΟΣ ΕΖΗΣΕ ΤΟΝ 6ο-7ο ΑΙΩΝΑ Μ.Χ!
ΥΠΗΡΞΕ ΑΣΚΗΤΗΣ ΚΑΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ!
"ΑΔΕΛΦΕ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΝΤΥΣΙΜΟ ΣΟΥ ΑΓΑΠΗΣΕ
Τ'ΑΠΛΑ ΕΝΔΥΜΑΤΑ ΓΙΑ ΝΑ ΕΞΑΦΑΝΙΣΕΙΣ
ΤΟΥΣ ΛΟΓΙΣΜΟΥΣ ΤΗΣ ΥΠΕΡΗΦΑΝΕΙΑΣ!
ΑΥΤΟΣ ΠΟΥ ΑΓΑΠΑ ΤΗΝ ΚΟΜΨΟΤΗΤΑ ΔΕΝ ΜΠΟΡΕΙ
ΝΑ ΑΠΟΚΤΗΣΕΙ ΤΑΠΕΙΝΟΥΣ ΛΟΓΙΣΜΟΥΣ ΓΙΑΤΙ
Η ΚΑΡΔΙΑ ΑΚΟΛΟΥΘΕΙ ΤΑ ΕΞΩΤΕΡΙΚΑ ΣΧΗΜΑΤΑ"!
“ Η αγάπη δεν γνωρίζει να θυμώνει ή να παροξύνεται ή να μέμφεται κάποιον με εμπάθεια”.
Περί παθών
Ω, ΠΟΣΟΝ γλυκείαι φαίνονται αι αιτίαι και αι αφορμαί των παθών· και τα μεν πάθη δύναταί τις ενίοτε να κόψη, και μετά την παυσιν αυτών γαληνια και ευφραίνεται· αλλά δεν δύναται ν΄ αφήση ευκόλως και τάς αιτίας των παθών· δια τούτο και χωρίς να θέλωμεν πειραζόμεθα· και εις μεν τα πάθη λυπούμεθα, τάς δε αφορμάς των παθών αγαπωμεν· τάς μεν αμαρτίας δεν επιθυμουμεν, τάς αφορμάς όμως των αμαρτιων μεθ΄ ηδονης δεχόμεθα· δια τούτο αι αιτίαι και αι αφορμαί γίνονται παραίτιοι των αμαρτιων. Οστις αγαπα τάς αφορμάς και τάς αιτίας των παθών, αυτός ακων και μη βουλόμενος υπάρχει υποχείριος και δεδουλωμένος εις τα πάθη· και οστις μισει τάς ιδίας αυτού αμαρτίας, εξομολογειται αυτάς, και συγχωρειται. Είναι αδύνατον ν΄ αφήση τις αλλως την συνήθειαν της αμαρτίας, ειμή εάν αποκτήση εχθραν προς αυτήν· και αδύνατον να επιτύχη της αφέσεως των αμαρτιων αυτού, εάν δεν εξομολογηθη αυτάς· διότι η μεν εχθρα της αμαρτίας είναι ενδειξις αληθους ταπεινώσεως, η δε εξομολόγησις ενδειξις κατανύξεως, ητις προκύπτει εις την καρδίαν από αισχύνην.
Εάν δεν μισήσωμεν τα μέμψεως αξια έργα, δεν δυνάμεθα να αισθανθωμεν την δυσωδίαν της ενεργείας αυτών. Εως ότου δεν απορρίψεις εκ της ψυχής σου τα ατοπα πάθη, δεν θέλεις γνωρίσει πόση και οποία αισχύνη και εντροπή σε περικαλύπτει· όταν όμως ιδης εις άλλους το ιδικόν σου φορτίον, τότε θέλεις γνωρίσει την περικειμένην σε εντροπήν. Απομακρύνθητι εκ του κόσμου, και τότε θέλεις αισθανθη την δυσωδίαν αυτού· διότι εάν δεν απομακρυνθης απ΄ αυτού, δεν θέλεις μάθη πόσον βρωμα, αλλά μάλιστα θέλεις αισθανθη την δυσωδίαν αυτού ως καλήν ευωδίαν, και την γύμνωσιν της ιδικης σου αισχύνης θέλεις θεωρήσει ως κάλυμμα δόξης.
Μακάριος οστις αποφεύγει το σκότος του κόσμου, και προσέχει εις εαυτόν μόνον· επειδή δεν δύναται να ενεργήση η φυσική διόρασις και διάκρισις του ανθρώπου, εν οσω ουτος ευρίσκεται μεταξύ των ανθρώπων· διότι πως ηθελε δυνηθη η διάκρισις αυτού να διακρίνη το πρέπον, ενώ υπάρχη πάντοτε εσκοτισμένη; Μακάριος οστις αφήσει την σκότωσιν της μέθης αυτού, και το αχόρταστον της κραιπάλης αυτού βλέπων εις άλλους, θέλει μάθη, οποιον τι κακόν υπάρχει, και θέλει αισθανθη την ιδίαν αυτού αισχύνην· καθότι εν οσω ευρίσκεται εις την κραιπάλην της μέθης των εαυτου αμαρτιων, πάντα τα υπ΄ αυτού πραττόμενα φαίνονται εις αυτόν ευπρεπη και τίμια· επειδή όταν η φύσις είτε από οινον, είτε από σαρκικάς επιθυμίας υπάρχουσα μεθυσμένη εξέλθη των εαυτης ορίων και του μέτρου, είναι εν και το αυτό· καθόσον και τα δύο εκβάλλουσι τον ανθρωπον από το πρέπον, και κινουσι μίαν και την αυτήν εκκαυσιν εις το σώμα· επειδή οι μεν τρόποι εχουσι διαφοράν, το δε συγκέκαυμα είναι εν και το αυτό· και η μεν μεταβολή είναι μία, αι δε διαφοραί των αιτιων υπάρχουσιν ανισοι· διακρίνεταί δε και κατά την υποδοχήν εκάστου.
Εις πασαν ανάπαυσιν ακολουθεί ταλαιπωρία· και εις πασαν δια τον Θεόν ταλαιπωρίαν ακολουθεί ανάπαυσις. Όλα τα πράγματα τούτου του κόσμου μεταβάλλονται· η δε μεταβολή γίνεται δια των εναντίων, η εις την παρουσαν ζωήν, η εις την μέλλουσαν, η εν τη ώρα του θανάτου, και μάλιστα εις την εξ ακολασίας ηδονήν, η εις την προς επίτευξιν της αγιωσύνης γινομένην κακοπάθειαν· και ταυτα οικονομει ο Θεός από φιλανθρωπίαν, η εις ταύτην την ζωήν, η εις το τέλος αυτής να γεύωνται της κολάσεως οι υπεύθυνοι, και οι δίκαιοι της χαρας· διότι ο Θεός δεν εμποδίζει την ωφέλειαν του καλου μέχρι της τελευταίας ωρας· το δε κακόν εμποδίζει, ναί, ινα παιδευθη ο αξιος κολάσεως, καθώς είναι γεγραμμένον, ότι οστις παιδεύεται ενταυθα δια την αισχύνην αυτού, αυτός τρώγει την ιδίαν αυτού γέεναν.
Παραφυλάττου από το ιδιόν σου αυτεξούσιον, οπερ προηγειται της κακης δουλείας. Παραφυλάττου από την παρηγορίαν, ητις προηγειται του πολέμου της πορνείας. Παραφυλάττου από την γνωσιν, ητις προηγειται της απαντήσεως των πειρασμών. Και κατ΄ εξοχήν παραφυλάττου από την επιθυμίαν της αρετης, ητις προηγειται της τελειώσεως της μετανοίας· διότι όλοι ειμεθα αμαρτωλοί, και ουδείς υπάρχει ελεύθερος από πειρασμούς. Η μετάνοια υπάρχει υψηλοτέρα πασων των αρετών, της οποίας το εργον δεν δύναται να τελειώση, παρά μόνον εν τη ώρα του θανάτου· δια τούτο η μετάνοια απαιτειται εις πάντας και πάντοτε, και ουδείς ορος τελειώσεως της μετανοίας υπάρχει· διότι και αυτών των τελείων η τελειότης είναι ατελής· και δια τούτο η μετάνοια δεν περιορίζεται εις διορισμένους καιρούς, ούτε εις ωρισμένας πράξεις εως εις την ωραν του θανάτου. Ενθυμου, ότι εις πασαν ηδονήν ακολουθεί αηδία και πικρότης.
Παραφυλάττου εκ της χαρας εκείνης, ητις δεν εμπεριέχει την αιτίαν της αλλοιώσεως· επειδή παν ό,τι οικονομειται ανωθεν κρυπτως, δεν δύνασαι να καταλάβης, ούτε να γνωρίσης τον ορον και την αιτίαν της αλλοιώσεως αυτού. Φοβου εξ εκείνων, τα όποια νομίζεις ότι εχουσι καλως, καν ευρίσκονται εντός της ευθείας οδου. Οστις εμαθε να κυβερνα φρονίμως τα πράγματα του κόσμου, αυτός εις όλα αυτού τα έργα λαμβάνει αλλοίωσιν.
Εις την ανάπαυσιν των μελων του σώματος, ακολουθεί εκστασις και ταραχή των λογισμών· και εις την πολλήν και αμετρον εργασίαν ακολουθεί ακηδία· και εις την ακηδίαν πάλιν ακολουθεί εκστασις· αλλά διαφέρει η πρώτη εκστασις της δευτέρας· διότι εις μεν την πρώτην εκστασιν ακολουθεί ο πόλεμος της πορνείας, εις δε την δευτέραν η εκ του ησυχαστηρίου φυγή και η από τόπου εις τόπον μετάβασις· η δε μετρία και επιμελής εργασία υπάρχει ατίμητος· και εις μεν την μετρίαν εργασίαν ακολουθεί αυξησις ηδονης, εις δε την αμετρίαν η αυξησις της εκστάσεως. Υπόμεινον την αφροσύνην της φύσεώς σου, αδελφέ, ητις σε νικα· διότι προτίθεσαι να φθάσης εις εκείνην την σοφίαν, η οποία έχει παντοτεινόν της αρετης τον στέφανον. Μη δειλιάσης εκ της ταραχης του αδαμιαίου σου σώματος, το οποιον ετοιμάσθη να φθάση εις εκείνην την τρυφήν, της οποίας η γνωσις υπάρχει αγνωστος εις τούς σαρκικούς ανθρώπους.
O ΑΒΒΑΣ ΙΣΑΑΚ Ο ΣΥΡΟΣ ΕΖΗΣΕ ΤΟΝ 6ο-7ο ΑΙΩΝΑ Μ.Χ!
ΥΠΗΡΞΕ ΑΣΚΗΤΗΣ ΚΑΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ!
"ΑΔΕΛΦΕ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΝΤΥΣΙΜΟ ΣΟΥ ΑΓΑΠΗΣΕ
Τ'ΑΠΛΑ ΕΝΔΥΜΑΤΑ ΓΙΑ ΝΑ ΕΞΑΦΑΝΙΣΕΙΣ
ΤΟΥΣ ΛΟΓΙΣΜΟΥΣ ΤΗΣ ΥΠΕΡΗΦΑΝΕΙΑΣ!
ΑΥΤΟΣ ΠΟΥ ΑΓΑΠΑ ΤΗΝ ΚΟΜΨΟΤΗΤΑ ΔΕΝ ΜΠΟΡΕΙ
ΝΑ ΑΠΟΚΤΗΣΕΙ ΤΑΠΕΙΝΟΥΣ ΛΟΓΙΣΜΟΥΣ ΓΙΑΤΙ
Η ΚΑΡΔΙΑ ΑΚΟΛΟΥΘΕΙ ΤΑ ΕΞΩΤΕΡΙΚΑ ΣΧΗΜΑΤΑ"!
“ Η αγάπη δεν γνωρίζει να θυμώνει ή να παροξύνεται ή να μέμφεται κάποιον με εμπάθεια”.
Περί παθών
Ω, ΠΟΣΟΝ γλυκείαι φαίνονται αι αιτίαι και αι αφορμαί των παθών· και τα μεν πάθη δύναταί τις ενίοτε να κόψη, και μετά την παυσιν αυτών γαληνια και ευφραίνεται· αλλά δεν δύναται ν΄ αφήση ευκόλως και τάς αιτίας των παθών· δια τούτο και χωρίς να θέλωμεν πειραζόμεθα· και εις μεν τα πάθη λυπούμεθα, τάς δε αφορμάς των παθών αγαπωμεν· τάς μεν αμαρτίας δεν επιθυμουμεν, τάς αφορμάς όμως των αμαρτιων μεθ΄ ηδονης δεχόμεθα· δια τούτο αι αιτίαι και αι αφορμαί γίνονται παραίτιοι των αμαρτιων. Οστις αγαπα τάς αφορμάς και τάς αιτίας των παθών, αυτός ακων και μη βουλόμενος υπάρχει υποχείριος και δεδουλωμένος εις τα πάθη· και οστις μισει τάς ιδίας αυτού αμαρτίας, εξομολογειται αυτάς, και συγχωρειται. Είναι αδύνατον ν΄ αφήση τις αλλως την συνήθειαν της αμαρτίας, ειμή εάν αποκτήση εχθραν προς αυτήν· και αδύνατον να επιτύχη της αφέσεως των αμαρτιων αυτού, εάν δεν εξομολογηθη αυτάς· διότι η μεν εχθρα της αμαρτίας είναι ενδειξις αληθους ταπεινώσεως, η δε εξομολόγησις ενδειξις κατανύξεως, ητις προκύπτει εις την καρδίαν από αισχύνην.
Εάν δεν μισήσωμεν τα μέμψεως αξια έργα, δεν δυνάμεθα να αισθανθωμεν την δυσωδίαν της ενεργείας αυτών. Εως ότου δεν απορρίψεις εκ της ψυχής σου τα ατοπα πάθη, δεν θέλεις γνωρίσει πόση και οποία αισχύνη και εντροπή σε περικαλύπτει· όταν όμως ιδης εις άλλους το ιδικόν σου φορτίον, τότε θέλεις γνωρίσει την περικειμένην σε εντροπήν. Απομακρύνθητι εκ του κόσμου, και τότε θέλεις αισθανθη την δυσωδίαν αυτού· διότι εάν δεν απομακρυνθης απ΄ αυτού, δεν θέλεις μάθη πόσον βρωμα, αλλά μάλιστα θέλεις αισθανθη την δυσωδίαν αυτού ως καλήν ευωδίαν, και την γύμνωσιν της ιδικης σου αισχύνης θέλεις θεωρήσει ως κάλυμμα δόξης.
Μακάριος οστις αποφεύγει το σκότος του κόσμου, και προσέχει εις εαυτόν μόνον· επειδή δεν δύναται να ενεργήση η φυσική διόρασις και διάκρισις του ανθρώπου, εν οσω ουτος ευρίσκεται μεταξύ των ανθρώπων· διότι πως ηθελε δυνηθη η διάκρισις αυτού να διακρίνη το πρέπον, ενώ υπάρχη πάντοτε εσκοτισμένη; Μακάριος οστις αφήσει την σκότωσιν της μέθης αυτού, και το αχόρταστον της κραιπάλης αυτού βλέπων εις άλλους, θέλει μάθη, οποιον τι κακόν υπάρχει, και θέλει αισθανθη την ιδίαν αυτού αισχύνην· καθότι εν οσω ευρίσκεται εις την κραιπάλην της μέθης των εαυτου αμαρτιων, πάντα τα υπ΄ αυτού πραττόμενα φαίνονται εις αυτόν ευπρεπη και τίμια· επειδή όταν η φύσις είτε από οινον, είτε από σαρκικάς επιθυμίας υπάρχουσα μεθυσμένη εξέλθη των εαυτης ορίων και του μέτρου, είναι εν και το αυτό· καθόσον και τα δύο εκβάλλουσι τον ανθρωπον από το πρέπον, και κινουσι μίαν και την αυτήν εκκαυσιν εις το σώμα· επειδή οι μεν τρόποι εχουσι διαφοράν, το δε συγκέκαυμα είναι εν και το αυτό· και η μεν μεταβολή είναι μία, αι δε διαφοραί των αιτιων υπάρχουσιν ανισοι· διακρίνεταί δε και κατά την υποδοχήν εκάστου.
Εις πασαν ανάπαυσιν ακολουθεί ταλαιπωρία· και εις πασαν δια τον Θεόν ταλαιπωρίαν ακολουθεί ανάπαυσις. Όλα τα πράγματα τούτου του κόσμου μεταβάλλονται· η δε μεταβολή γίνεται δια των εναντίων, η εις την παρουσαν ζωήν, η εις την μέλλουσαν, η εν τη ώρα του θανάτου, και μάλιστα εις την εξ ακολασίας ηδονήν, η εις την προς επίτευξιν της αγιωσύνης γινομένην κακοπάθειαν· και ταυτα οικονομει ο Θεός από φιλανθρωπίαν, η εις ταύτην την ζωήν, η εις το τέλος αυτής να γεύωνται της κολάσεως οι υπεύθυνοι, και οι δίκαιοι της χαρας· διότι ο Θεός δεν εμποδίζει την ωφέλειαν του καλου μέχρι της τελευταίας ωρας· το δε κακόν εμποδίζει, ναί, ινα παιδευθη ο αξιος κολάσεως, καθώς είναι γεγραμμένον, ότι οστις παιδεύεται ενταυθα δια την αισχύνην αυτού, αυτός τρώγει την ιδίαν αυτού γέεναν.
Παραφυλάττου από το ιδιόν σου αυτεξούσιον, οπερ προηγειται της κακης δουλείας. Παραφυλάττου από την παρηγορίαν, ητις προηγειται του πολέμου της πορνείας. Παραφυλάττου από την γνωσιν, ητις προηγειται της απαντήσεως των πειρασμών. Και κατ΄ εξοχήν παραφυλάττου από την επιθυμίαν της αρετης, ητις προηγειται της τελειώσεως της μετανοίας· διότι όλοι ειμεθα αμαρτωλοί, και ουδείς υπάρχει ελεύθερος από πειρασμούς. Η μετάνοια υπάρχει υψηλοτέρα πασων των αρετών, της οποίας το εργον δεν δύναται να τελειώση, παρά μόνον εν τη ώρα του θανάτου· δια τούτο η μετάνοια απαιτειται εις πάντας και πάντοτε, και ουδείς ορος τελειώσεως της μετανοίας υπάρχει· διότι και αυτών των τελείων η τελειότης είναι ατελής· και δια τούτο η μετάνοια δεν περιορίζεται εις διορισμένους καιρούς, ούτε εις ωρισμένας πράξεις εως εις την ωραν του θανάτου. Ενθυμου, ότι εις πασαν ηδονήν ακολουθεί αηδία και πικρότης.
Παραφυλάττου εκ της χαρας εκείνης, ητις δεν εμπεριέχει την αιτίαν της αλλοιώσεως· επειδή παν ό,τι οικονομειται ανωθεν κρυπτως, δεν δύνασαι να καταλάβης, ούτε να γνωρίσης τον ορον και την αιτίαν της αλλοιώσεως αυτού. Φοβου εξ εκείνων, τα όποια νομίζεις ότι εχουσι καλως, καν ευρίσκονται εντός της ευθείας οδου. Οστις εμαθε να κυβερνα φρονίμως τα πράγματα του κόσμου, αυτός εις όλα αυτού τα έργα λαμβάνει αλλοίωσιν.
Εις την ανάπαυσιν των μελων του σώματος, ακολουθεί εκστασις και ταραχή των λογισμών· και εις την πολλήν και αμετρον εργασίαν ακολουθεί ακηδία· και εις την ακηδίαν πάλιν ακολουθεί εκστασις· αλλά διαφέρει η πρώτη εκστασις της δευτέρας· διότι εις μεν την πρώτην εκστασιν ακολουθεί ο πόλεμος της πορνείας, εις δε την δευτέραν η εκ του ησυχαστηρίου φυγή και η από τόπου εις τόπον μετάβασις· η δε μετρία και επιμελής εργασία υπάρχει ατίμητος· και εις μεν την μετρίαν εργασίαν ακολουθεί αυξησις ηδονης, εις δε την αμετρίαν η αυξησις της εκστάσεως. Υπόμεινον την αφροσύνην της φύσεώς σου, αδελφέ, ητις σε νικα· διότι προτίθεσαι να φθάσης εις εκείνην την σοφίαν, η οποία έχει παντοτεινόν της αρετης τον στέφανον. Μη δειλιάσης εκ της ταραχης του αδαμιαίου σου σώματος, το οποιον ετοιμάσθη να φθάση εις εκείνην την τρυφήν, της οποίας η γνωσις υπάρχει αγνωστος εις τούς σαρκικούς ανθρώπους.
Κύριε Ιησού Χριστέ, ελέησον με τον αμαρτωλό