Υποθήκες της μητέρας

[eleimon]

Η βίαιη συμπεριφορά των παιδιών μας.
Αιτίες και πρόληψη! (β΄ μέρος)

Τώρα ένας χώρος που ασκείται κατ’ εξοχήν βία από τα παιδιά και τους εφήβους είναι το σχολείο, και μάλιστα αν προσέξουμε θα δούμε πως η βία έχει «κατέβη» στις τάξεις του δημοτικού. Βέβαια η κορύφωσή της ποσοτικά λαμβάνει χώρα στην εφηβική ηλικία, όπου έχουν την δυνατότητα οι έφηβοι να φτιάξουν ακόμη και συμμορίες και να κάνουν κάτι πιο οργανωμένο. Μιλούμε πια για φαινόμενα συστηματικά φραστικής-λεκτικής βίας ή και σωματικής βίας, εκβιασμών, κλοπών, κ.ά. τα οποία αρχίζουν να συμβαίνουν πια από τις Δ΄και Ε΄ τάξεις του δημοτικού και πάνω.
Στο παρελθόν το σχολείο θεωρείτο από την κοινωνία ότι είναι ένας συμπληρωματικός θεσμός προς την οικογένεια, και ολοκληρώνει το έργο της αγωγής. Υπήρχε η παλιά φράση: να πάει το παιδί στο σχολείο να γίνει άνθρωπος. Ανέκαθεν το σχολείο θεωρείτο ότι συμβάλει στο θέμα της αγωγής της προσωπικότητας. Πρέπει όμως να ανησυχούμε σοβαρά μήπως πια το σημερινό σχολείο, δηλαδή το σημερινό εκπαιδευτικό σύστημα που φτιάξαμε σε όλες τις βαθμίδες, έχει αρχίσει και λειτουργεί αντίστροφα. Μήπως έχει αρχίσει να κάνει τέτοια ζημιά στην ψυχή των παιδιών και των εφήβων, ώστε αποτελεί ενδεχομένως ένα σοβαρό παράγοντα για το φαινόμενο της βίας τους, αλλά και για όλα τα νοσηρά φαινόμενα, όπως π.χ. της κατάθλιψης που παρουσιάζουν αρκετοί έφηβοι.
Αυτό που κατ’ εξοχήν θα αναδείκνυε το σχολείο ως παράγοντα διαμόρφωσης προσωπικότητας θα ήταν η συμμετοχικότητα. Δηλ. το παιδί να συμμετέχει στη μαθησιακή διαδικασία της μάθησης και της ανακάλυψης. Η χαρά της μάθησης και η ανάδειξη της κοινωνικής ζωής, αυτοί είναι παράγοντες που θα συνέβαλλαν ουσιαστικά. Πόσο αυτοί οι παράγοντες λειτουργούν στη πράξη; Θα μείνω περισσότερο στο θέμα της μαθησιακής διαδικασίας. Ποια πλευρά του παιδιού και του εφήβου βγάζει στην επιφάνεια το σημερινό εκπαιδευτικό σύστημα; Θα τολμούσα να πω ότι βγάζει την χειρότερη πλευρά του. Γιατί; Διότι έχουμε ένα εκπαιδευτικό σύστημα που δεν καλλιεργεί την αγάπη για τη μάθηση. Όλοι νομίζω έχουμε επισημάνει το γεγονός, ότι στηρίζεται κυρίως στην απομνημόνευση.
Επιπλέον έχουμε ένα εκπαιδευτικό σύστημα το οποίο είναι πάρα πολύ εγκεφαλικό, δηλ. δεν καλλιεργεί την εποπτεία, το πείραμα, τη δοκιμασία, τη συμμετοχή, αυτό που κατ’ εξοχήν ανταποκρίνεται στις ανάγκες του παιδιού και του εφήβου. Δεν μπορεί ένα παιδί ή ένας έφηβος να αρχίσει από τη θεωρία και να πάει στην πράξη, πρέπει να αρχίσει από την εμπειρία και να πάει στην θεωρία. Έχουμε ένα σύστημα, με άλλα λόγια, το οποίο ευνοεί μια ορισμένη κατηγορία παιδιών και εφήβων. Μια μικρή μερίδα, οι οποίοι έχουν συνηθίσει να εργάζονται εγκεφαλικά, «τους πηγαίνει» η απομνημόνευση θα λέγαμε, και τα παιδιά αυτά παίρνουν καλούς βαθμούς και προκόβουν στη συνέχεια. Υπάρχει βέβαια και η μερίδα των εκπαιδευτικών που χρησιμοποιούν και άλλες μεθόδους, αγωνίζονται, ανανεώνονται, ασκούν έπαινο και ενθάρρυνση. Ας μου επιτρέψουν όμως οι αγαπητοί εκπαιδευτικοί να πω ότι πρόκειται για μειοψηφία πλέον. Το εκπαιδευτικό σύστημα είναι το παθογόνο, αυτό που έχει να κάνει με το αναλυτικό πρόγραμμα, με την κατανομή των ωρών, με το πώς έρχεται η πολιτεία να προτείνει τη μάθηση. Εκεί μέσα υπάρχουν κάποια ελάχιστα περιθώρια πρωτοβουλιών από τους καλούς εκπαιδευτικούς. Σίγουρα είναι η μειοψηφία και για αυτό θα έλεγα ότι το εκπαιδευτικό μας σύστημα είναι εκείνο που νοσεί, ώστε πετά έξω και τους καλούς εκπαιδευτικούς. Βλέπουμε σιγά-σιγά πως οι πιο αξιόλογοι εκπαιδευτικοί κουράζονται, παραιτούνται και φεύγουν από την εκπαίδευση. Και αντίθετα παραμένουν και αποκτούν ηγετικό ρόλο μέσα στην εκπαίδευση εκείνοι που μπορεί να μην ήταν και επιλογή τους αυτό που κάνουν. Εδώ βρίσκεται και η ευθύνη της κοινωνίας και της πολιτείας, ότι έχει κρατήσει τον εκπαιδευτικό στο περιθώριο, και με τις αποδοχές και με πολλούς άλλους τρόπους. Δεν τον τιμά, δεν τον κάνει ένα από τα εξέχοντα επαγγέλματα προκειμένου να προσελκύσει και ανθρώπους αξιόλογους. Λοιπόν κατά τον ίδιο τρόπο που ωθούνται στο περιθώριο οι εκπαιδευτικοί, ωθούνται και οι μαθητές.
Το νοσηρό της υπόθεσης είναι ότι το εκπαιδευτικό σύστημα δεν καλλιεργεί την αγάπη για την μάθηση την οποία έχει έμφυτη ο άνθρωπος. Αλλά απλώς, επειδή για κάποιους λόγους δεν τρέχουν όλα τα παιδιά με τον ίδιο ρυθμό στην μάθηση, το σχολείο δουλεύει με μια μειοψηφία παιδιών που τους ταιριάζει αυτό το σύστημα δηλ. το εγκεφαλικό και της απομνημόνευσης, και τα υπόλοιπα πετάγονται έξω. Δεν θα καταλήξουν όλα να γίνουν βίαια εννοείται. Για μια μερίδα παιδιών που χαρακτηρίζονται από εξωστρέφεια, το ότι πετάγονται έξω από την μάθηση και απλώς «σέρνονται» όλα αυτά τα χρόνια μέχρι τα δεκαοχτώ, τα παιδιά αυτά αισθάνονται ότι και η κοινωνία τα πετά «έξω». Διότι η κοινωνία για τα παιδιά και τους εφήβους είναι το σχολείο. Αυτή είναι η θέση τους μέσα στην κοινωνία. Δείτε το και στους ενήλικες: εάν κάποιος ενήλικας αισθάνεται πως η κοινωνία τον έχει πετάξει έξω, αμέσως ανοίγει ο δρόμος για θυμό και παραβατικότητα. Είναι η αντίδραση στην απόρριψη της κοινωνίας. Και αυτό το βλέπουμε και σε μεγαλύτερους, οι οποίοι έκαναν ένα σφάλμα, έμειναν στη φυλακή ένα διάστημα και, αν η κοινωνία δεν τους ξαναεντάξει μέσα της, θα επιστρέψουν στην παραβατικότητα.
Λοιπόν κατά τον ίδιο τρόπο βλέπει κανείς ότι ένα παιδί κάνει ένα παράπτωμα. Αν αυτό το παράπτωμα το πληρώσει πάρα πολύ ακριβά και μείνει στο περιθώριο, αρχίζει να ερωτοτροπεί πια με την παραβατικότητα. Αρχίζει να γίνεται ο φυσικός του χώρος. Αφού δεν λαμβάνει καμιά αυτοεκτίμηση (που την έχει απόλυτη ανάγκη ο έφηβος) από τη μαθησιακή διαδικασία, θα κοιτάξει να πάρει από την παρέα. Θα κοιτάξει να επιβληθεί στην παρέα σαν ηγέτης με βία, που δήθεν είναι ανδρισμός, είναι παλικαριά, οπότε να έχει από εκεί τουλάχιστον μια αυτοεκτίμηση.
Έτσι και οι έφηβοι που σπρώχνονται στο περιθώριο της μάθησης: είναι σαν να τους στέλνει η κοινωνία το μήνυμα: «Προχωρούμε και χωρίς εσένα». Θέλει πολύ να επαναστατήσει κάποιος σε αυτό το αδιέξοδο;
Αυτοί οι νέοι που κάνουν συμμορίες, είτε των γηπέδων, είτε απλώς και μόνο για να κλέβουν, ουσιαστικά σε αυτές τις συμμορίες βρίσκουν κάτι πολύ βασικό που δεν βρήκαν αλλού. Χρειάζονται από κάπου μια αυτοεκτίμηση. Δεν μπορεί να ζήσει ο άνθρωπος χωρίς αυτοεκτίμηση σε αυτές τις ηλικίες. Θα καταρρεύσει. Και την παίρνει με αυτό τον αρνητικό τρόπο.
Ένα μεγάλο μέρος της παιδικής και εφηβικής βίας και εγκληματικότητας έχει από πίσω τη σχολική αποτυχία, και νομίζω ότι και οι στατιστικές συμφωνούν σε αυτό. Δεν έχει λόγο ένας μαθητής λοιπόν, που αισθάνεται ότι τα καταφέρνει, που παίρνει ικανοποίηση από τη μάθηση, να καταφύγει στη βία. Η κάθε κυβέρνηση διαφημίζει πόσες νέες σχολικές αίθουσες έχει κάνει, πόσο αύξησε τα κονδύλια για την παιδεία, η αντιπολίτευση λέει δεν είναι αρκετά, ή αφαιρούν ένα μάθημα και προσθέτουν ένα άλλο. Και δεν ασχολείται κανείς πώς διδάσκονται τα μαθήματα, τι είδους εκπαιδευτικούς έχουμε, τι εκπαιδευτικούς θέλουμε να αποκτήσουμε, ένας ουσιαστικός έλεγχος, μήπως πρέπει να γίνεται μια εξέταση των ανθρώπων και μια επιλογή, μήπως πρέπει να υπάρξει φαντασία μέσα στο σχολικό πρόγραμμα, και πέρα από το καθιερωμένο μάθημα να υπάρξουν διαδικασίες συμμετοχής και δημιουργίας των ίδιων των παιδιών. Αν τα κάναμε αυτά τα πράγματα, θα ζωντάνευε το σχολείο και η σχολική ζωή και η σχολική κοινότητα θα ενσωμάτωνε στη μάθηση και άλλα παιδιά. Όποιο παιδί δεν ενσωματωθεί στην μάθηση, στη σχολική διαδικασία, θα είναι πρόβλημα για την κοινωνία.

Η βίαιη συμπεριφορά των παιδιών μας. Αιτίες και πρόληψη! (γ΄ μέρος)

[eleimon]

Η βίαιη συμπεριφορά των παιδιών μας.
Αιτίες και πρόληψη! (γ΄ μέρος)

Ας αναφερθούμε όμως και στο θέμα της οικογένειας γιατί τόσα πολλά ξεκινούν από εκεί. Ο νέος άνθρωπος μερικές φορές από πολύ νωρίς εκτίθεται στη βία, είτε την υφίσταται. Οπότε έχουμε το φαινόμενο του κύκλου της βίας, δηλ. το παιδί που έχει δεχθεί βία μπορεί να την αναπαράγει. Βέβαια θα την αναπαράγει όταν το παιδί δέχεται συστηματική βία, είτε σωματική άμεση, είτε λεκτική. Είτε μπορεί το παιδί να γίνει μάρτυρας βίας ανάμεσα στους γονείς, οπότε μπορεί τα πρότυπα να είναι άσχημα, και τότε το παιδί μαθαίνει, εθίζεται και βλέπει τη βία ως μέσο επίλυσης των διαφορών.
Σε αυτό συμβάλει πολύ και ο βαθμός της λεκτικής άμεσης επικοινωνίας που υπάρχει μεταξύ γονέων και παιδιών. Όσο περισσότερη ψυχική επαφή υπάρχει, τόσο μειώνεται ο κίνδυνος της βίας για το παιδί. Γιατί γίνεται αυτό; Γιατί το παιδί μαθαίνει να εκφράζει τα συναισθήματά του με λόγια και όχι με πράξεις. Αυτό είναι μια πολύ σπουδαία μάθηση. Ένας στοχαστής είχε πει κάποτε ότι όταν ο άνθρωπος είπε για πρώτη φορά «σε μισώ», ο πολιτισμός έκανε ένα μεγάλο βήμα. Και εννοεί ότι όταν ο άνθρωπος αντί να χτυπήσει τον άλλον του είπε με λόγια ότι τον μισεί και δεν τον χτύπησε, αυτό ήταν πρόοδος. Αυτό είναι πολύ σημαντικό βήμα, το να μάθουμε στα παιδιά μας να εκφράζονται με λόγια, ώστε να μη χρειάζονται τη βία για να εκφράσουν αυτό που νοιώθουν. Και στη συνέχεια να τους διδάξουμε ότι ο διάλογος είναι αυτό που θα λύσει διαφορές, που θα μας βοηθήσει να έρθουμε πιο κοντά στον άλλον, να μπούμε στην θέση του, να ζητήσουμε συγνώμη, οπότε η βία είναι περιττή. Αυτό είναι ένα σχολείο, κάτι που πρέπει να το πάρουν μέσα στην οικογένεια. Δεν θα το πάρουν αλλού, ας μην ξεγελιόμαστε. Υπάρχουν πολλοί λόγοι για τους οποίους τελικά η ψυχική επαφή μειώνει τη βία που θα δείξει ένα παιδί.
Πρώτα απ’ όλα το να έρθει ο γονέας κοντά στο παιδί του και να επικοινωνήσουν και να ανοιχτούν οι ψυχές, η μία με την άλλη, είναι μια διαδικασία αγάπης. Είναι μια κίνηση προς τον άλλον, με σκοπό να τον καταλάβω, να μπω στη θέση του, να του προσφέρω το χρόνο μου και τον εαυτό μου. Σαν κίνηση αγάπης μαθαίνει το παιδί μου να αγαπά οπότε μειώνεται η βία.
Δεύτερον, γιατί δίνει τη δυνατότητα στο παιδί να εκφράζει τα συναισθήματά του με λόγια, και όχι με πράξεις βίαιες.
Και τρίτον γιατί η ψυχική επαφή είναι μια διαδικασία που διευρύνει τους ορίζοντες των παιδιών, δηλ. μαθαίνουν πώς σκέφτονται οι άλλοι, γνωρίζουν άλλες προσωπικότητες, ανέχονται τη διαφορετικότητα, τα αδέρφια τους που είναι διαφορετικά κ.τ.λ. Εμπλουτίζεται ο ψυχικός κόσμος του ανθρώπου, παύει να είναι στενός. Η ψυχική επαφή ανοίγει το παιδί στον κόσμο ευρύτερα. Ο γονέας που επικοινωνεί ουσιαστικά με το παιδί του και έχει ψυχική επαφή μαζί του, το ανοίγει στη κοινωνία με έναν υγιή τρόπο. Και έτσι βάζει τις βάσεις ώστε η βία να μην έχει θέση μέσα στη ζωή του παιδιού, να μην έχει νόημα. Όχι να μην την κάνει γιατί απαγορεύεται, αλλά επειδή δεν έχει κανένα νόημα και δεν το τραβά πια η βία. Επειδή διψά σε κάποιον να μιλήσει ο έφηβος και να τον καταλάβει, αν δεν είναι ο γονέας αυτός, θα απευθυνθεί σε άλλους δρόμους, θα χτυπήσει άλλες πόρτες και ίσως να είναι οι λάθος πόρτες, ή οι λάθος παρέες, και να οδηγηθεί σε καταστάσεις βίας.
Επειδή πολλοί γονείς μας ρωτούν εμάς τους κληρικούς τι να κάνουν, εκτός από την ψυχική επαφή που ήδη είπαμε, θα μπορούσαμε να πούμε και τα εξής: Κατ’ αρχήν, όχι πανικός, διότι ο πανικός είναι κακός σύμβουλος, και τελικά πάμε να επικοινωνήσουμε με το παιδί μας υπό το κράτος άγχους και πανικού, τότε ουσιαστικά δεν έχουμε ψυχική επαφή, αλλά στην πραγματικότητα πάμε να κάνουμε μια ανάκριση. Δηλαδή, θέλουμε να μιλήσουμε με το παιδί μας για να μάθουμε τι συμβαίνει. Το παιδί μας δεν θέλει τέτοια ψυχική επαφή, που αντιλαμβάνεται ότι την κάνουμε για να μάθουμε τι συμβαίνει, για να είμαστε ήσυχοι. Θέλει μια ψυχική επαφή χωρίς προϋποθέσεις, χαλαρά, χωρίς κανένα άγχος. Ο γονέας βρίσκεται ήδη σε μια πλεονεκτική θέση απέναντι στο παιδί εν συγκρίσει με τους άλλους παράγοντες της κοινωνίας. Ουσιαστικά η σχέση του έχει μια δύναμη από μόνη της. Δεν χρειάζεται να πανικοβάλλεται ο γονέας εν όψει της κοινωνίας που υπάρχει γύρω του. Αρκεί να αξιοποιήσει το κεφάλαιο της σχέσης που διαθέτει και μετά τα πράγματα θα κυλήσουν φυσικά. Όσο μπορούμε οφείλουμε να μειώσουμε τις καταστάσεις βίας μέσα στην οικογένεια, και αυτό σημαίνει προσωπική εξέλιξη δική μας. Δηλαδή το να μάθουμε να λύνουμε τις διαφορές μας με ωραίο τρόπο, να γίνουμε καλύτεροι σύζυγοι και καλύτεροι γονείς.
Επίσης, προσευχή πολλή για τα παιδιά μας, αλλά και για τα άλλα παιδιά για τα οποία δεν θα προσευχηθεί κανείς. Για τα παιδιά του περιθωρίου, για τα παιδιά που οι γονείς τους λείπουν όλη τη μέρα από το σπίτι, ή γιατί ενδεχομένως να τα έχει εγκαταλείψει ένας από αυτούς, ή ζουν με τον παππού και τη γιαγιά, ή για τα παιδιά τα οποία ασκείται βία. Δεν πρέπει να μας απασχολεί μόνο η οικογένειά μας. Υπάρχουν παιδιά σε όλη την ανθρωπότητα που δέχονται απίστευτη βία, είναι εργάτες, δούλοι για μισό πιάτο φαγητό, υπάρχουν παιδιά που τα εκμεταλλεύονται σεξουαλικά σε διάφορα μέρη του κόσμου, υπάρχουν παιδιά τα οποία τα πουλάνε οι γονείς τους. Ποιος θα προσευχηθεί για αυτά τα παιδιά; Ποιος θα ενδιαφερθεί για αυτά τα παιδιά; Ας αγκαλιάσουμε λοιπόν το κεφάλαιο παιδί ευρύτερα. Και να θυμηθούμε το σύνθημα των οικολόγων: σκέψου παγκόσμια, δράσε τοπικά! Αυτό καλούμαστε να κάνουμε και εμείς. Να αισθανθούμε πολίτες του κόσμου, να νοιαζόμαστε για τα παιδιά όλης της ανθρωπότητας και να ενεργούμε τοπικά, στα δικά μας παιδιά, εκεί μπορούμε, σε αυτά τα παιδιά που μας χάρισε και εμπιστεύθηκε ο Θεός. Αλλά θα είμαστε καλύτεροι γονείς αν δρούμε με μια συλλογική έγνοια και φροντίδα.

[eleimon]

ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΓΟΝΕΙΣ...ΠΟΛΛΑ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΣΥΖΗΓΟΥΣ
πηγη Κοιμηση Θεοτοκου Φανερωμενης Χολαργου


Ας θυμηθούμε καταρχήν τα λόγια που ακούσατε την ημέρα του γάμου σας, λόγια που λέμε και σε κάθε γάμο τον οποίο τελούμε στην Εκκλησία μας. Υπάρχουν ορισμένες αναφορές στη γέννηση των παιδιών, ζητούμε από το Θεό να δώσει την ευλογία του και να αποκτήσουν οι νεόνυμφοι πολλά παιδιά, καλά παιδιά, και να χαρούν με τα παιδιά τους, οι δύο που ενώνονται με τα ιερά δεσμά του γάμου.
Μετράμε αυτές τις αναφορές και μετράμε και τις αναφορές στο πώς θέλει η Εκκλησία να ζει το ζευγάρι, και τις δεύτερες τις βρίσκουμε πολλαπλάσιες. Έτσι, ακούμε την ώρα εκείνη, ο Ιερέας και το εκκλησίασμα να ζητούν από το Θεό ώστε αυτοί οι δύο άνθρωποι, το νέο ζευγάρι, να έχουν ειρήνη μεταξύ τους, να είναι ενωμένοι με την αγάπη, να νοιάζεται ο ένας για την επιθυμία του άλλου, να έχουν «ομόνοια ψυχών και σωμάτων…» .
Ακούμε στο ιερό μυστήριο, ένα από τα συγκλονιστικότερα κείμενα που έχει γραφεί ποτέ στην παγκόσμια γραμματεία, το περίφημο απόσπασμα από την προς Εφεσίους επιστολή του αποστόλου Παύλου, όπου ουσιαστικά προτείνει και ζητά ο καθένας από τους συντρόφους, να αισθάνεται τον άλλον σαν τον εαυτό του, σαν προέκταση του εαυτού του. Φτάνει στο σημείο να πει ότι είναι ανοησία να μην υπάρχει αγάπη! Όσο ανόητος θα ήταν κάποιος που θα μισούσε το σώμα του και τον εαυτό του, άλλο τόσο ανόητος είναι αυτός που δεν αγαπά τον/την σύντροφό του.
Φεύγοντας από την θεολογία του μυστηρίου, ας περάσουμε να δούμε τη σημερινή πραγματικότητα.
Ο καθένας έχει δύο ρόλους: είναι σύζυγος και είναι και γονέας. Μέχρι να γίνει γονέας είναι μόνο σύζυγος. Με το πρώτο παιδί που έρχεται στον κόσμο, στο εξής θα διαθέτει και τους δύο ρόλους. Τι κάνουν αυτοί οι δύο ρόλοι, βρίσκονται σε αρμονία και αλληλοσυμπλήρωση μεταξύ τους; Μήπως ο ένας κυριεύει, κυριαρχεί πάνω στον άλλο;
Για να διευκολυνθούμε στις απαντήσεις, ας δούμε δύο παραδείγματα:
Γυρίζει το παιδί μας από το σχολείο και λέμε «καλώς το, καλωσήρθες, πώς τα πέρασες;». Αν είναι και μικρό οι ερωτήσεις αυτές συνοδεύονται και από ορισμένα φιλιά. Έρχεται στεναχωρημένο, ρωτούμε να μάθουμε «τι συνέβη στο σχολείο;». «Με μάλωσε η δασκάλα γιατί δεν είχα λύσει την άσκηση…., ή γιατί μάλωσα με τον τάδε, … με χτύπησε, ... κι αυτός μου είπε...». Κι εμείς παρηγορούμε το παιδί μας με κάποιο φιλί, με έναν ωραίο λόγο, με την ζεστασιά των αισθημάτων μας.
Από την άλλη πάλι, γυρίζει ο/η σύντροφός μας από τη δουλειά. Πως τον/την υποδεχόμαστε; «Έλα ήρθες; Α, σε παρακαλώ, πιάσε αυτό ..., βοήθησέ με γιατί έχω να κάνω ένα σωρό δουλειές...». Έρχεται στεναχωρημένος /η « τι έγινε πάλι; κάθε μέρα αυτά τα μούτρα θα βλέπουμε; Ή, καλά δεν τους ξέρεις πια, αυτοί έτσι είναι, έλα μην τα παίρνεις στα σοβαρά…. έλα βιαζόμαστε πρέπει να πάμε τα παιδιά στα αγγλικά... και αυτό, και το άλλο»!
Ας συγκρίνει ο καθένας την υποδοχή του παιδιού από το σχολείο και την υποδοχή του/της συντρόφου από τη δουλειά! Ας συγκρίνει ο καθένας το ενδιαφέρον για τα προβλήματα των παιδιών και για τα προβλήματα του/της συντρόφου μας. Αν μάλιστα είναι και πρόβλημα που μας το λέει συχνά, τότε λέμε «Πάλι τα ίδια! Όλο κλαίγεσαι, αμάν πια ….»
Άλλο παράδειγμα: τι κάνουμε στις γιορτές και στα γενέθλια των παιδιών μας; Κάποιο μικρό ή μεγάλο δώρο, αλλά είμαστε και πρόθυμοι να ακούσουμε την επιθυμία των παιδιών μας. Συνήθως τα ρωτάμε ή ξέρουμε τι τους αρέσει και παίρνουμε αυτό το δώρο. Ας μην υπολογίσουμε και τα δώρα που κάνουμε με αφορμή κάποιο έκτακτο γεγονός της ζωής τους, όπως μια επιτυχία στο πανεπιστήμιο κλπ. Τότε έχουμε δώρα υψηλής αξίας! Και το αξίζουν τα παιδιά μας.
Ας συγκρίνουμε αυτά όλα με την αντιμετώπιση που έχουμε στην ονομαστική εορτή του/της συζύγου μας, ή στις επετείους του γάμου. Τα πρώτα χρόνια συνήθως ανταλλάσσονται δώρα. Ύστερα το πράγμα ξεθωριάζει και κάποιο προσωπικό δώρο μετά από μερικά χρόνια δυστυχώς δεν υπάρχει. Για να μην πω ότι μετά από λίγα χρόνια έχουμε ξεχάσει και επέτειο και γενέθλια και περιμένουμε να το θυμηθούμε το βράδυ, όταν μας το θυμίσει ο/η σύντροφός μας, για να καταλήξουμε και σε έναν ωραίο καυγά!
Έτσι, δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι δυστυχώς για μερικούς γονείς, με το που θα γίνουν γονείς ξεχνούν πως είναι και σύζυγοι. Αυτή η διαστρέβλωση μάλιστα διευκολύνεται όταν υπάρχουν, πριν τον ερχομό των παιδιών, ήδη κάποιες συγκρούσεις. Τότε, με τον ερχομό του παιδιού, επισημοποιείται η εγκατάλειψη του ρόλου του συζύγου, όπου το μωρό είναι μια καλή ευκαιρία να φύγουν ο ένας από τον άλλον, δήθεν εν ονόματι του παιδιού.
Εδώ αρχίζουν τα προβλήματα, διότι μπαίνει ένα άλλο πρόσωπο στη ζωή μας, το παιδί (!), το οποίο «πληρώνει» την δική μας δυσκολία να λειτουργήσουμε σαν σύζυγοι. Πώς την πληρώνει; Την πληρώνει διότι ο γονιός δημιουργεί μια εξάρτηση μέσα του από το παιδί, που αρχίζει να την νοιώθει και το παιδί απέναντι στο γονιό, όταν π.χ. αρχίζουν να κοιμόνται μαζί τα βράδια (γονιός και παιδί)…
Όταν το παιδί πάει σχολείο τότε συναντούμε έναν γονιό ο οποίος κάθεται με τις ώρες πάνω από το παιδί και διαβάζουν μαζί…. Έτσι μαθαίνει πια το παιδί πως ό,τι κάνει, πρέπει να το κάνει μόνο με βοήθεια! Αφήνω την πίεση την οποία υφίσταται το παιδί όταν ο γονιός χάσει την θέση του γονιού και γίνει δάσκαλος μέσα στο σπίτι. Τότε το παιδί έχει έναν δάσκαλο παραπάνω και έναν γονιό λιγότερο!
Γιατί άραγε έχουν συμβεί όλα αυτά τα θλιβερά;
Πρώτ΄ από όλα, ίσως επειδή οι περισσότεροι από εμάς δεν πήραμε από τη δική οικογένεια πρότυπο συζυγίας, δεν είδαμε τους γονείς μας να λειτουργούν ως σύζυγοι. Τους είδαμε να λειτουργούν μόνο ως γονείς και επομένως όταν παντρευτήκαμε πάθαμε αυτό που θα λέγαμε στη γλώσσα των φιλολόγων: «δώσαμε εξετάσεις σε κείμενο αδίδακτο»! Αν δεν δεις στη πράξη πώς λειτουργεί το ζευγάρι, αν δεν έχεις δει πώς λύνει τις διαφορές του με διάλογο, ουσιαστικά πρέπει να το φτιάξεις μόνος σου, πρέπει να το εφεύρεις εσύ και αυτό είναι δύσκολο, ευτυχώς όμως όχι ακατόρθωτο!
Στη νεοελληνική κοινωνία, η φυσική σειρά των πραγμάτων έχει ανατραπεί σε μεγάλο βαθμό. Ποια είναι η φυσική σειρά; Η αγάπη προς τον σύντροφό μου χρονολογικά έρχεται πρώτα, πριν από την αγάπη προς τα παιδιά μου, γιατί πρώτα υπήρξε ο σύντροφός μου και κατόπιν ήρθαν τα παιδιά μου. Προηγείται ακόμα και αιτιολογικά. Τα παιδιά μου τα έχω εξαιτίας του συντρόφου μου. Επομένως η αγάπη προς τα παιδιά μου οφείλει να περνάει μέσα από την αγάπη για τον σύντροφό μου.
Εάν δεν περνάει από εκεί, τότε κάτι δεν πάει καλά, κάποιο πρόβλημα υπάρχει. Όχι ότι δεν είναι αγάπη, αλλά έχει πολλές προσμίξεις, δεν είναι καθαρό χρυσάφι. Και για λόγους χρονολογικούς και για λόγους αιτιολογικούς, η αγάπη προς τον σύντροφό μου είναι πηγή αγάπης προς τα παιδιά μου! Και μάλιστα, όταν δεν λειτουργεί η συζυγία, μη νομίσετε ότι η αγάπη του γονιού προς τα παιδιά απευθύνεται σε όλα εξίσου. Όταν δεν λειτουργεί η συζυγία υγιώς, συνήθως η αγάπη πάει προς ένα παιδί ή δύο ορισμένα, πάντως όχι σε όλα ομοιόμορφα, τουλάχιστον έτσι υποστηρίζουν οι ειδικοί επιστήμονες.
Ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος περιγράφει μια καταπληκτική αναφορά συζύγου προς τη γυναίκα του (κι ας σημειώσουμε εδώ πως ο άγιος ήταν μοναχός). Απευθύνεται ο άνδρας στη γυναίκα του -και αυτό βεβαίως ισχύει και αντίστροφα-και της λέει: «Πρέπει να ξέρεις ότι εγώ αγαπώ εσένα πρώτα απ΄ όλα, και επειδή αγαπώ εσένα αγαπώ και τα παιδιά μας, γιατί τα παιδιά μας μου τα χάρισες εσύ και ο Θεός, αλλά από τους ανθρώπους εσύ. Γι΄ αυτό να ξέρεις ότι πάντα θα σε αγαπώ περισσότερο από όλους»!
Ο γονιός, που δεν λειτουργεί και ως σύζυγος, τελικά θα πιαστεί το στόμα του να μιλάει, να λέει, να λέει, να λέει δέκα και το ένα να πιάνει τόπο στα παιδιά του. Η αγωγή πρωτίστως είναι ζήτημα ήθους και στάσης ζωής. Γι΄ αυτό και όταν κάνουμε κάτι για μας, το κάνουμε και για τα παιδιά μας. Μέσα την οικογένεια ό,τι βοηθάει τον έναν βοηθάει και τους άλλους, και ό,τι βλάπτει τον έναν βλάπτει και τους άλλους.
Τελειώνοντας θα ήθελα να επισημάνω ότι στην προσπάθειά μας αυτή να καταφέρουμε την διόρθωση του «λάθους» μας, μοναδική και σημαντική βοήθεια δίνει μόνο ο Θεός, ο Θεός της αγάπης, ο αληθινός Θεός!
Κάποτε (είναι γραμμένο σε ένα βιβλίο) ένας άνθρωπος πέθανε και πήγε στον ουρανό. Πήγε στο παράδεισο και μετά από λίγο διάστημα είδε πως δεν του άρεσε εκεί, και αποφάσισε να πάει στη κόλαση για να είναι -τάχα- καλύτερα. Αλλά και εκεί δεν του άρεσε. Πνιγότανε! Έτσι αποφάσισε να κάνει μια σκηνή, έξω και από την κόλαση και από τον παράδεισο, απέναντι, και έμεινε εκεί. Έφτιαξε το δικό του Θεό και εκεί ζούσε, στη δική του σκηνή, με το δικό του τρόπο. Όμως εκεί ήταν «ο Θεός του» και όχι ο αληθινός Θεός μας, ένας «Θεός», που ο ίδιος είχε φτιάξει στα δικά του μέτρα. Αυτό τον «Θεό» όμως η Εκκλησία τον ονομάζει είδωλο και όχι αληθινό Θεό, που υπάρχει και διδάσκεται μόνο μέσα στην Εκκλησία και στην πνευματική ζωή. Έτσι λοιπόν, ή πιστεύουμε στον αληθινό Θεό ή η φτιάχνουμε τον δικό μας «Θεό». Η Αγία Γραφή και η Εκκλησία μας είναι οι θεματοφύλακες και οι φρουροί απέναντι σε αυτή τη διαστρέβλωση της εποχής μας.
Ας επιλέξουμε!

Με πολλή αγάπη και αγωνία θέλαμε να σας πούμε τα παραπάνω. Παρακαλούμε προσέξτε τα, ίσως κάποτε σας φανούν χρήσιμα.

[eleimon]

ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ?

Τι σημαίνει οικογένεια; Τι σημαίνει και για σας άραγε οικογένεια; Μπορεί να αναφερόμαστε γενικά σε οικογένεια, αλλά κάθε αναφορά δεν είναι η ίδια. Υπάρχουν, θα ‘λεγε κάποιος, πολλά μοντέλα οικογένειας.
Μία ερευνητική ομάδα είχε πάει σε ένα χωριό των Ιωαννίνων και εκεί συνάντησε έναν παππού, τον γιό του, 45 περίπου χρόνων, και τον εγγονό, ο οποίος ήταν φοιτητής. Έμεναν όλοι στο ίδιο σπίτι!
Ρωτήθηκε λοιπόν ο παππούς:
-Για ποιο λόγο παντρεύτηκες;
Κι αυτός, αγριοκοιτάζοντας κάπως, τους λέει.
- Έτσι είναι ἡ ζωή. Άκου ερώτηση!
Γιατί γι’ αυτόν το να παντρευτεί ήταν αυτονόητο.
Στη συνέχεια ρώτησαν τον πατέρα για ποιο λόγο παντρεύτηκε.
-Εγώ παντρεύτηκα την γυναίκα μου για να κάνουμε παιδιά, να κάνουμε οικογένεια.
Γι΄ αυτόν σκοπός του γάμου ήταν τα παιδιά.
Ρώτησαν τέλος και τον νεαρό φοιτητή
- Εσύ για ποιο λόγο θα παντρευτείς;
Αυτός χαμογέλασε και είπε:
- Κοιτάξτε, αν θα παντρευτώ, (δεν θέτει τον γάμο ως αυτονόητο) θα παντρευτώ για να είμαι με την κοπέλα μου, δεν ξέρω μέχρι πότε, θα την αγαπώ και βέβαια θα με αγαπάει… θα ζήσουμε με ευτυχία… πόσο δεν ξέρω! Θα κάνουμε ένα το πολύ δύο παιδιά… κ.λ.π.
Ενώ και οι τρεις μίλησαν για το γάμο, έχουμε τρεις διαφορετικές αντιλήψεις για το τι σημαίνει γάμος και για το λόγο που παντρεύονται οι άνθρωποι. Μάλιστα, στη συνέχεια, βλέπουμε δυστυχώς πολύ συχνά, έντονα διαταραγμένες συζυγικές σχέσεις, όπου ο ένας σύντροφος δεν ελπίζει στον άλλον, όπου ο ένας σύντροφος, χωρίζει από τον άλλον, ή με χαρτιά ή και μένοντας κάποιες φορές στο ίδιο σπίτι.

Αυτά όμως δεν ισχύουν για εσάς. Εσείς σε λίγο διάστημα θα έρθετε στο Ναό μας, ντυμένοι γαμπρός και νύφη, για να κάνουμε την «επίσημη τελετή» του Γάμου σας, που η Εκκλησία μας ονομάζει Μυστήριο! Και έτσι θα αρχίσετε και επίσημα την δική σας οικογένεια.
Θα ήθελα να σταθώ λίγο στις λέξεις επίσημη τελετή, για να τονίσω ότι έχει πολύ μεγάλη σημασία να ξέρουμε πως δεν είναι τυχαίο ότι υπάρχει μία επισημότητα στην τελετή του Γάμου.
Η επισημότητα βέβαια δεν έχει να κάνει τόσο με τα λουλούδια, τους πολυελαίους, τις χορωδίες και όλα αυτά, αλλά με το ότι οι δύο άνθρωποι, παρουσία τρίτων, ομολογούν, συνομολογούν ότι θα ζήσουν τον υπόλοιπο χρόνο της ζωής τους μαζί. Αυτό έχει πολύ μεγάλη σημασία και διαφοροποιεί τους ανθρώπους που συζούν από τους ανθρώπους που είναι παντρεμένοι. Δεν είναι παντρεμένοι δύο άνθρωποι οι οποίοι δεν έχουν δώσει μία τέτοια ομολογία, έστω και αν ζουν μαζί όλη τους την ζωή.
Αφού τελειώσει η τελετή του γάμου, το μικρό ή το μεγάλο γλέντι του γάμου, αλλά και η πρώτη νύχτα του γάμου, αρχίζουν συχνά οι «μάχες» για τούς ρόλους, τούς νέους ρόλους μέσα στη νέα οικογένεια και τα όρια αυτής της οικογένειας.
Πριν ήταν δυο άνθρωποι, τώρα δεν είναι δυο, αλλά ένα νέο ζευγάρι. Όπως λέγεται στην ψυχολογία , το ζευγάρι δεν είναι μόνο ένας και ένας άνθρωπος, αλλά είναι και κάτι άλλο! Είναι ζευγάρι που πρέπει να καθορίσει τους ρόλους του, και προσπαθεί …
Το πρώτο λοιπόν είναι ότι έχουμε μία καινούρια οικογένεια, η οποία σέβεται και εκτιμά τούς άλλους, αλλά έχει τη δική της δομή, τη δική της ουσία, και μόνη της παίρνει αποφάσεις, είτε εύκολα , είτε και δύσκολα! Είναι πολύ σημαντικό το νέο ζευγάρι να βάλει ένα τέτοιο όριο γύρω του, σε σχέση με τις άλλες οικογένειες. Πολλές φορές βλέπουμε τους γονείς των νεονύμφων να παρεμβαίνουν, είτε είναι παρόντες είτε όχι, και να δυσκολεύουν τη σχέση των νεονύμφων, συνήθως χωρίς να το θέλουν και χωρίς να υπάρχει βέβαια πρόθεση. Άρα είναι πολύ σημαντικό να βρεθεί ένας τρόπος να μπορέσει το καινούριο ζευγάρι να διαχωρίσει τη δική του οικογένεια από τις άλλες, χωρίς να έρθει σε σύγκρουση!
Εφ΄ όσον γίνει αυτό, ακολουθεί μία προσπάθεια να καθοριστούν οι ρόλοι πού θα έχει ο καθένας, άνδρας και η γυναίκα. Δεν είναι εύκολο πράγμα να πούμε το τι θα κάνει ο ένας και τι ο άλλος, γιατί οι προσωπικότητες είναι διαφορετικές, αφού δεν υπάρχουν δύο όμοιοι άνθρωποι, και ο καθένας είναι μοναδικός αλλά και ξεχωριστός από τον άλλον. Συνέπεια αυτού είναι να υπάρχουν και συγκρούσεις, πολλές φορές ατελείωτες.
Οι λύσεις που προτείνονται πάντα είναι μέσα από την προσπάθεια το ζευγάρι να μοιραστεί τις ευθύνες με έναν τρόπο συμπληρωματικό. Τι σημαίνει αυτό; Σημαίνει ότι π.χ. ο άνδρας να τα καταφέρνει πολύ καλά στη δουλειά του, αλλά να μην τα καταφέρνει καθόλου καλά να συνεννοηθεί με τη δασκάλα του παιδιού κ.ά. Εάν το έχουμε αυτό υπ΄ όψιν, δηλ. ότι στο ζευγάρι συμπληρώνει ο ένας τον άλλον στις ικανότητες αλλά και στις ανάγκες, τότε μπορούν να βρεθούν λύσεις για το πώς θα μοιραστούν οι ευθύνες και οι υποχρεώσεις μέσα και έξω από το σπίτι.
Συνήθως όμως δεν το κάνουμε αυτό, δεν ψάχνουμε να βρούμε πώς ο ένας συμπληρώνει τον άλλον, αλλά κοιτάμε το πώς ο ένας θα επιβληθεί στον άλλον, και έτσι προσπαθούμε να βρούμε ποιος είναι ο πιο ικανός, ο πιο δυνατός, ή ο πιο έξυπνος, και αφού τραβά ο ένας το σχοινί από εδώ και ο άλλος από εκεί, φυσικά δεν συμπληρώνονται αλλά σπάζουν το σχοινί, αλληλοεξοντώνονται!
Το δεύτερο που έχει να κάνει η νέα οικογένεια είναι να ασκηθεί στη επικοινωνία.
Πώς γίνεται αυτή η επικοινωνία; Βλέπουμε δύο τρόπους. Το πρώτο είναι η αναγνώριση και η τιμή που προσφέρουμε στον άλλον, τον σύντροφό μας, παρουσία τρίτων. Χρειάζεται μία συνεχής επιβεβαίωση του πόσο εκτιμά ο ένας τα καλά του άλλου και αυτό τονώνει πάρα πολύ την αυτοεκτίμηση του συντρόφου μας. Είναι πολύ βασικό να μπορέσουμε να δώσουμε στον άλλον, το σύντροφό μας, την αναγνώριση για τα καλά που έχει.
Το άλλο στοιχείο της επικοινωνίας είναι ο διάλογος ιδιαιτέρα για τα δύσκολα θέματα και τα δύσκολα συναισθήματα.
Σε ένα βιβλίο, το Γεροντικό, συνάντησα ένα παράδειγμα που αναφέρεται στο εξής περιστατικό.
Ήταν ένας γέροντας που είχε έναν υποτακτικό, και πήγαιναν μαζί στην έρημο. Εκεί που πηγαίνανε, λέει ο γεροντότερος στον υποτακτικό:
-Επειδή είμαι γέρος θ΄ αργήσω , πήγαινε εσύ μπροστά, και θα σε φτάσω.
Εκεί λοιπόν που πήγαινε ὁ νέος συναντά στον δρόμο έναν ιερέα των ειδώλων (ήταν 3ος ή 4ος αιώνας μ.Χ.. Συνάντησε λοιπόν όχι απλώς έναν ειδωλολάτρη, αλλά τον ιερέα των ειδώλων, ο οποίος κουβαλούσε και ένα κιβώτιο.
Μόλις τον βλέπει ο υποτακτικός αρχίζει να τον βρίζει:
-Σατανά... ειδωλολάτρη…
Και παίρνει πέτρες και τον πετροβολούσε.
Αφήνει κάτω το κιβώτιο ο ειδωλολάτρης και αρπάζει τον νεαρό και τον κάνει τόπι στο ξύλο.
Σε λίγο βαδίζοντας ο ειδωλολάτρης φτάνει τον γέροντα. Μόλις βλέπει ο γέροντας τον ειδωλολάτρη να κουβαλάει το κιβώτιο του λέει:
- Πολύ κοπιάζεις άνθρωπε μου.
Ο ειδωλολάτρης απορημένος του απαντά:
- Για κάτσε, τι μου λες; Εγώ είμαι ιερέας των ειδώλων και συ Ιερέας των χριστιανών και μου λες τέτοια κουβέντα; Τι άνθρωπος είσαι εσύ;
Και, για να μην σας τα πολυλογώ, κουβέντιασαν αρκετά και στο τέλος παράτησε τα είδωλα και έγινε χριστιανός, μας λέει το γεροντικό!
Έχουμε εδώ τη συνάντηση δύο κόσμων. Είναι αντίπαλοι. Και αντί να τον πετροβολήσει, όπως έκανε ο νέος υποτακτικός, αντί να του δείξει τη διαφορά του, την αντιπαλότητά του, τον συμπάθησε που κοπιάζει, του έδειξε ότι αναγνωρίζει πως κάτι κάνει, και βέβαια αυτό το έκανε πού; Στον εχθρό του!
Εμείς είμαστε παντρεμένοι και όταν μιλάμε στον σύντροφό μας συνήθως του υποδεικνύουμε τι δεν κάνει σωστό και κυρίως τι πρέπει να αλλάξει. Και όταν λέμε στον άλλο «άλλαξε αυτό, άλλαξε εκείνο» θα αντιδράσει όπως ο ειδωλολάτρης στον υποτακτικό. Θα προσπαθήσει να αλλάξει εμάς, ακόμα και με τη βία!
Όταν όμως του «σώσουμε» τον εγωισμό του, του αναγνωρίσουμε ότι προσπαθεί να κάνει κάτι, από εκεί και μετά μπορεί να ακολουθήσει μία συζήτηση πάνω στο τι δεν πάει καλά, τι δεν καταφέρνουμε. Αν κανείς δει τα πράγματα λίγο διαφορετικά αναπτύσσεται μια πιο βαθιά και ειλικρινής σχέση και κατανοούμε αλλιώτικα ακόμα και τον ίδιο τον εαυτό μας, και βιώνουμε μία άλλη άποψη για τη ζωή.
Ενώ λοιπόν προσπαθούμε, έχουμε κάποια εμπόδια για να τα καταφέρουμε και αυτά προκύπτουν επειδή:
1) Δυσκολευόμαστε να βάλουμε τα όρια στους γονείς μας. Δυσκολευόμαστε γιατί φοβόμαστε ότι αν δεν δείξουμε σεβασμό στους γονείς μας, αν δεν δεχτούμε την στήριξή τους, θα είναι σαν να τούς διώχνουμε, σαν να τούς λέμε ότι δεν τούς θέλουμε. Όμως άλλο είναι να σέβεσαι τον γονιό σου και άλλο να αποφασίζει εκείνος για σένα. Στην αρχή του γάμου όλα τα ζευγάρια έχουν δυσκολίες, είτε είναι οικονομικές, είτε δεν μπορούν να τα καταφέρουν τέλεια στη σχέση τους. Ποια νοικοκυρά π.χ. 20 ή 25 χρονών ξέρει να μαγειρεύει όπως η μάνα της; Θα τα μάθει στη πορεία. Δεν χρειάζεται να είναι η μητέρα-πεθερά να μαγειρεύει για την κόρη, γιατί έτσι η κόρη δεν θα μάθει ποτέ!
2) Το άλλο εμπόδιο προκύπτει από τη δυσκολία πού έχουμε να επικοινωνήσουμε. Το κυριότερο είναι το πόσο δυσκολευόμαστε να εκτιμήσουμε τα καλά του άλλου. Εδώ παλεύουμε μεταξύ του πόσο ψηλά είμαστε εμείς και του πόσο χαμηλά είναι ο σύντροφός μας! Δεν λέμε μία καλή κουβέντα για τον άλλον αλλά βρίσκουμε μόνο τα λάθη του.
Θυμούμαι ένα ρεμπέτικο τραγούδι που περιγράφει πολύ χαρακτηριστικά αυτή την περίπτωση. Λέει ὁ μάγκας άντρας για την γυναίκα του «Ήσουνα τι ήσουνα , μια παξιμαδοκλέφτρα, τώρα που σε πήρα εγώ γυρεύεις σούρτα φέρτα.» Εδώ έχουμε έναν άντρα ο οποίος υποτιμάει πάρα πολύ την γυναίκα του και θεωρεί τον εαυτό του μάγκα! Και βεβαίως ξεχνάει αυτός που τα λέει ότι ο ίδιος παντρεύτηκε αυτή τη γυναίκα. Αν ήταν μάγκας, γιατί να πάρει την παξιμαδοκλέφτρα και να μην πάρει αυτή που είχε τα παξιμάδια; Διότι δεν τολμούσε, δεν μπορούσε, αλλά και δεν άντεχε να κάνει μία ισότιμη σχέση!
Πρέπει να αντέχουμε τον διάλογο ακόμα και στις δύσκολες στιγμές. Είναι όμως δύσκολο να το κάνουμε αυτό γιατί πολλές φορές βλέπουμε μόνο την μία πλευρά του φεγγαριού, και έτσι βλέποντας ένα καλό λέμε ότι όλος ο σύντροφος είναι καλός, ή βλέπουμε κάτι που δεν μας αρέσει και λέμε, ότι όλος δεν μας αρέσει. Ενώ ο/η σύντροφός μας έχει και τις δύο πλευρές, αν προσέχουμε μόνο τη μία πλευρά, αυτό μετατρέπεται μέσα μας σε καταστροφή και σε απελπισία, όταν δούμε κάτι άσχημο στον άλλον .
Πώς είναι δυνατόν ο σύντροφός μας να μην έχει κάτι άσχημο, δεν υπάρχει άνθρωπος που να τα έχει όλα καλά. Και βέβαια όταν εντοπίσουμε στον άλλον το σημείο το αδύνατο και συνεχώς το τονίζουμε αυτό, εκείνος δεν θα θελήσει να το αλλάξει, θα προσπαθήσει να το κρύψει και αυτόματα να βρει και σε εμάς τα δικά μας αδύνατα σημεία. Άρα η λύση είναι να σκεφτούμε ότι το φεγγάρι γυρίζει, ότι έχει και άλλες πλευρές ο/η σύντροφός μας, να σταθούμε στις καλές πλευρές για να μπορέσουμε να δούμε τι θα κάνουμε με τις άλλες.

Συμπέρασμα
Ο γάμος είναι μια ευχάριστη εμπειρία, δημιουργήθηκε για να περνά όμορφα και ειρηνικά η ζωή μας, και να αποδίδουμε καρπούς, είτε είναι τα παιδιά μας, είτε είναι η δημιουργικότητα στη ζωή μας. Οι οικογένειες στις οποίες τα όρια και οι ρόλοι είναι ξεκάθαροι, η εκτίμηση του ενός προς τον άλλον είναι φανερή και ο διάλογος χρησιμοποιείται για να διαλευκάνει τις παρεξηγήσεις, είναι οι οικογένειες που περνάνε όμορφα και αντιμετωπίζουν τα λιγότερα προβλήματα.
Αντίθετα όταν τα όρια είναι ασαφή και δυσδιάκριτα, η αλληλοεκτίμηση υστερεί και ο διάλογος χρησιμοποιείται για να πείσουμε τον άλλον να αλλάξει, τότε η ζωή είναι δύσκολη.
Καλούμαστε να δούμε πού βρισκόμαστε και να πάρουμε τις αποφάσεις μας. Αποφάσεις ζωής, γιατί ο γάμος είναι υπόθεση ζωής...

πατηρ Ιωαννης Καλογεροπουλος

[eleimon]

Χρειάζεται η τιμωρία στα παιδιά;

Πιστεύω πως το αποτέλεσμα μιας τιμωρίας είναι πάντοτε πιο σημαντικό από το είδος της τιμωρίας. Κάθε παιδί έχει μια διαφορετική νοοτροπία και κάθε γονιός ή παιδαγωγός πρέπει να μη την αγνοεί, αν θέλει να επιτύχει στο έργο του. Τις πιο πολλές φορές η διαφορά ηλικίας που χωρίζει τα παιδιά από τους γονείς, δημιουργεί ένα χάσμα ανάμεσα στις δυο ηλικίες, πράγμα που οδηγεί σε συγκρούσεις άδικες και χωρίς λόγο. Πολλοί γονείς στεναχωριούνται και τιμωρούν τα παιδιά τους, όταν π.χ. αυτά δεν κατεβαίνουν τις σκάλες όπως οι μεγάλοι, αλλά πηδούν ή τρέχουν. Η έννοια του «καλού παιδιού» έχει διαμορφωθεί μέσα μας όπως εμείς την θέλουμε. Ταιριάζει δηλ. περισσότερο με τις δικές μας ανάγκες και λιγότερο με τις ανάγκες του παιδιού. Αλλά μια αγωγή που δεν λαμβάνει υπόψη της την ψυχολογία του παιδιού οδηγείται σε αστοχίες. Και μπορεί μεν κάτω από το φόβο και την απειλή της τιμωρίας να δείχνει το παιδί ότι υπακούει και πειθαρχεί. Αυτό όμως δεν είναι εκείνο που πρέπει να ζητάμε. Αυτό είναι μια ψευτοπειθαρχία αναγκαστική, που προκαλείται είτε από την τιμωρία , είτε από το φόβο της. Ο παιδαγωγός Douiet λέει πως το μυστικό είναι να δώσουμε στα παιδιά να καταλάβουν πως η υπακοή στους μεγαλυτέρους δεν σημαίνει μείωση της προσωπικότητάς τους, αλλά μέσον απαραίτητο για το σχηματισμό αυτής της προσωπικότητας. Από τη σκοπιά αυτή η τιμωρία που θα επιβάλουμε στο παιδί θα πρέπει να έχει την έννοια του μέσου για τη βελτίωση του χαρακτήρα του.
Είναι γνωστό πως δύο είδη πειθαρχίας υπάρχουν στη παιδαγωγική. Η εσωτερική και η εξωτερική. Η δεύτερη προετοιμάζει την πρώτη. Αν το παιδί ήταν κάποιο μεμονωμένο όν ασφαλώς θα του ήταν αρκετή η εσωτερική πειθαρχία, τώρα όμως που είναι μέλος μια κοινωνίας του χρειάζεται και η εξωτερική πειθαρχία, δηλ. η υπακοή σε κανόνες που διέπουν την εξωτερική συμπεριφορά. Για το λόγο αυτό οι γονείς είναι υποχρεωμένοι να κατευθύνουν την αγωγή του παιδιού τους με τέτοιο τρόπο, ώστε σιγά-σιγά να διαμορφώσει μέσα του τις βασικές προϋποθέσεις για μια υπεύθυνη παρουσία στη ζωή.
Ωστόσο το ζήτημα της χρησιμοποιήσεως τιμωριών προς το σκοπό αυτό εκ μέρους των γονέων είναι πολυσυζητημένο από ειδικούς επιστήμονες που υποστηρίζουν διάφορες απόψεις. Βασική, πάντως είναι η αντίληψη πως όταν υπάρχει ανάγκη μιας τιμωρίας, πρέπει με πολύ προσοχή να επιλέγεται εκείνη που ταιριάζει στο χαρακτήρα του παιδιού και που θα φέρει καλά αποτελέσματα. Ο προσεκτικός και υπομονετικός γονέας πρέπει με φροντίδα περισσή να ψάξει να βρει το πιο κατάλληλο κάθε φορά μέσο για να διευθύνει το παιδί του. Όλες οι τιμωρίες συνθέτουν την αρνητική πλευρά της πειθαρχίας. Κι όταν κρίνουμε πως είναι απαραίτητες, πρέπει τουλάχιστον να προσπαθούμε να βγει από αυτές η θετική πλευρά. Αυτό σημαίνει πως πρέπει η τιμωρία, όταν χρησιμοποιείται, να είναι δίκαιη και ανάλογη προς την ιδιοσυγκρασία του παιδιού. Γιατί σε αντίθετη περίπτωση κάνει μάλλον ζημιά και διευρύνει το ψυχικό χάσμα ανάμεσα στις ηλικίες.
Μια τιμωρία που θα ξεκινούσε από τα δεδομένα αυτά θα έχανε το χαρακτήρα της εκδικήσεως και θα έπαιρνε την όψη ενός διορθωτικού μέσου με ευεργετικά αποτελέσματα. Η παντελής εξ άλλου έλλειψη τιμωρίας, σαν έκφραση δήθεν στοργής και αγάπης προς το παιδί, θα οδηγούσε σε μια επικίνδυνη αυτονόμηση τον ανήλικο, πράγμα που θα είχε σοβαρές σε βάρος του επιπτώσεις. Την παιδαγωγική αξία της τιμωρίας όπως την περιγράψαμε, δεν αρνούνται σήμερα ούτε οι παιδαγωγοί, ούτε οι ψυχολόγοι. Βέβαια ούτε η κατάχρηση της βίας, ούτε η κατάχρηση της ανοχής εγκρίνονται. Χρειάζεται διακριτική χρησιμοποίηση της τιμωρίας και της αγάπης. Γιατί στο μέτρο βρίσκεται πάντοτε η χρυσή τομή. Εκείνο πάντως που έχει αξία είναι να πλουτίζεται συνεχώς η προσωπικότητα του παιδιού με τα αναγκαία εφόδια, που θα το βοηθήσουν να κατακτήσει την αληθινή πειθαρχία. Όταν βοηθήσουμε το παιδί να γίνει μια πραγματική προσωπικότητα, τότε μόνο του θα αγωνιστεί και θα νικήσει.
Ο τελικός και παραδεκτός χαρακτήρας της τιμωρίας είναι καθαρά οικοδομικός. Για αυτό και αυτός είναι εκείνος που θα προσδιορίζει όλες τις διαστάσεις, σε άμεση συνάρτηση με το στοιχείο της αναγκαιότητας ή μη σε κάθε συγκεκριμένη περίπτωση. Η ποικιλία των μορφών που μπορεί να προσλάβει μια τιμωρία είναι ανάλογη προς την ποικιλία των χαρακτήρων των παιδιών. Κι όταν υπάρξει ανταπόκριση της κατάλληλης στον χαρακτήρα μορφής της τιμωρίας, τότε αυτή από τιμωρία γίνεται ευεργεσία, με αναμφισβήτητα πλεονεκτήματα για το ανθρώπινο αντικείμενό της.

Του Μακαριστού Αρχιεπισκόπου Αθηνών + Χριστοδούλου, «Διάλογος με τους γονείς», περιοδικό «Τόλμη», σελ. 92, 2000-2001

[eleimon]

Φιλία και μοναξιά

«Δεν θα έκλεβα μονάχος μου, και δεν με ενδιέφερε το αντικείμενο της κλοπής, αλλά η ίδια η πράξη της κλοπής. Αν ήμουν μονάχος, δεν θα μου άρεσε και δεν θα το είχα κάνει. Α!, φιλία, είσαι μεγάλος εχθρός. Ασκείς μιαν ανεξερεύνητη γοητεία στα μυαλά!»[1]

Η παραπάνω καταγραφή του Αγίου Αυγουστίνου για τη νεότητά του, παρά τη απαξίωση της φιλίας στην οποία καταλήγει για ηθικούς λόγους, στην πραγματικότητα αποτελεί έναν ύμνο της. Καθώς ο έφηβος ανακαλύπτει ότι θέλει-δεν θέλει αναπτύσσεται μέσα του το «κατ’ εικόνα», το κοινωνητικό στοιχείο του τελευταίου ασκεί πράγματι μιαν ανεξερεύνητη γοητεία- και όχι μόνο για κακό.
Αλλά τότε γιατί οι έφηβοι έχουν την τάση να μένουν μόνοι; Όπως γράφτηκε χαρακτηριστικά, γι’ αυτούς «η μοναξιά μοιάζει με ισχυρό φάρμακο που είναι καλό σε μικρές δόσεις αλλά δηλητηριώδες σε μεγαλύτερες. Το να μένει για πολύ μόνος του ο έφηβος μπορεί να είναι σημάδι διαταραχής...

Η Άμυ αναλογίζεται στο ημερολόγιο της πως δείχνει και πως οι άλλες έχουν φίλο και συμπληρώνει: «Μου αρέσει να είμαι ο εαυτός μου. Έχω παρατηρήσει ότι όταν είμαι μόνη μερικές φορές νοιώθω καλύτερα». Και προσθέτει δείχνοντας την αμφιθυμία της: «ΟΧΙ ΠΑΝΤΑ!»... Και τα δύο άκρα είναι προβληματικά και σημάδι διαταραχής· και το να μένουν πολύ μόνοι και να μη μπορούν να μείνουν μόνοι και να αναζητούν συνεχώς κάποιον».
[2]
Πρέπει να διακρίνουμε ανάμεσα στην εξωτερική μόνωση και στην ψυχική μοναξιά. Αυτά τα δύο δεν ταυτίζονται και δεν συνυπάρχουν υποχρεωτικά. «Συνηθέστερο είναι το αίσθημα μοναξιάς στο πρώτο μισό της εφηβείας, οπότε ο έφηβος βιώνει τις έντονες αλλαγές και τον ψυχολογικό αποχωρισμό από τους γονείς... Για έναν φυσιολογικό έφηβο το να μένει μόνος του δεν αποτελεί κατ’ ανάγκη εμπειρία μοναξιάς... Αυτός που αισθάνεται την εφηβεία του ως μια περίοδο έντονα οδυνηρής μοναξιάς, θα βρίσκεται σε ρίσκο ολόκληρη τη ζωή του. Νοιώθει απογοητευμένος από τις σχέσεις του, κλείνεται αμυντικά στον εαυτό του, φροντίζει την τρωτή αυτοεκτίμησή του, ενώ κατά μόνας ποθεί έναν εξιδανικευμένο άλλο ο οποίος θα τον νοιαστεί και θα τον κάνει να αισθανθεί δυνατός. Ή μπορεί να αισθάνεται μιαν απεριόριστη ανάγκη για προσοχή, επιδοκιμασία, και εξωτερική επιβεβαίωση της αξίας του, ενώ έχει δοκιμάσει μοναχικές απογοητεύσεις σε αυτό το αίτημά του.... Για τους διαταραγμένους εφήβους η μοναχικότητα ενδέχεται να γίνεται αντιληπτή ως πολύ απειλητική, ακόμη και εκμηδενιστική. Αν, επί πλέον, οι μεγάλοι γύρω του δεν του έχουν δώσει επαρκή πρότυπα ελέγχου των ενορμήσεων, το να είναι μόνος ισοδυναμεί με το να έχει να χειριστή ανυπόφορες σεξουαλικές και επιθετικές φαντασιώσεις και συναισθήματα».
[3]
«Λίγοι πόνοι μπορούν να συγκριθούν με τον πόνο εκείνου που αισθάνεται ότι δεν έχει τίποτε καλό, πως είναι μη ελκυστικός, ανεπαρκής, άχρηστος... Τα συναισθήματα αναξιότητας, αυτοεπικριτικότητας, και μοναξιάς στοιχειώνουν τη ζωή ενός στους πέντε νέους».
[4] «Είναι ενδιαφέρον ότι και αυτοί οι έφηβοι που δηλώνουν μοναξιά αναφέρουν ότι έχουν κάποιους στενούς φίλους... Το αίσθημα της μοναξιάς δεν είναι θέμα αριθμού φίλων αλλά ικανότητας για δέσμευση και αφοσίωση. Όταν ο έφηβος δεν μπορεί να δώσει, δεν αισθάνεται και αυτά πού του δίνουν».
[5] Μερικές φορές η μοναξιά συγκαλύπτεται σκόπιμα με αστεία· στην πραγματικότητα μέσα τους δεν μπορούν να χαρούν.
[6]
Αλλά και το να έχουν φίλους και παρέες δεν συνεπάγεται αυτονόητα πως οι έφηβοι θα νοιώθουν ο εαυτός τους. Οι μισοί από δείγμα 7.050 εφήβων παραδέχονται ότι στην αμάδα των φίλων συχνά συμπεριφέρνονται διαφορετικά από αυτό που πραγματικά νοιώθουν, ότι δέχονται πιέσεις στο σχολείο να κάνουν ό,τι και οι άλλοι, και ότι υπάρχουν κλίκες (δηλαδή κλειστές αμάδες) στο σχολείο τους.
[7] «Μεταξύ 40 ευχών πού τους δόθηκαν το 75% επέλεξε το «να είμαι περισσότερο ο εαυτός μου στην αμάδα». Πρώτη ήλθε σε προτιμήσεις η ευχή «να βρω νόημα στη ζωή και να έχω φίλους»: την επέλεξε το 78%. Οι φίλοι είναι γι’ αυτούς ό,τι το ψωμί για τον πεινασμένο και τα ρούχα για τον γυμνό».
[8]
«Έφηβοι με προβληματικές σχέσεις με τούς συνομηλίκους τους παρουσιάζουν χαμηλότερη αυτοεκτίμηση, χειρότερη επίδοση, και μικρότερη αντοχή σε άλλους παράγοντες στρες στη ζωή τους. Ένας πατέρας παρατήρησε την κόρη του να γλιστρά σε μια περίοδο κατάθλιψης δεκατεσσάρων μηνών και μόνο εκ των υστέρων έμαθε ότι επρόκειτο για τις συνέπειες της οδυνηρής απόφασής της να αποχωριστή μια αμάδα συνομηλίκων πού άρχισαν να χρησιμοποιούν ουσίες».
[9] Το μυαλό πήρε τη σωστή απόφαση αλλά αυτή δεν εμπόδισε την καρδιά να πενθεί.
Σε έρευνα που μελέτησε την κοινωνική συμπεριφορά εφήβων σε κατασκήνωση σε συνάρτηση με τον τύπο σύνδεσης που είχαν ως βρέφη, φάνηκε ότι όσοι χαρακτηρίζονταν από ασφαλή τύπο σύνδεσης με τη μητέρα παρουσίαζαν τώρα περισσότερο συναίσθημα στις κοινωνικές τους σχέσεις και είχαν περισσότερους φίλους. Αντίθετα, όσοι χαρακτηρίζονταν από βρεφική αντίδραση τύπου αγχώδους-αποφευκτικού, ως έφηβοι είχαν σχέσεις με ασαφή άρια εις βάρος της αυτονομίας τους.
[10]
Στο πως οι έφηβοι βιώνουν τη φιλία συναντούμε διαφορές στα φύλα. Για τα κορίτσια μετρά πρώτα το συναίσθημα ενώ για τα αγόρια ὁ έλεγχος. Τα κορίτσια τα ενώνει η αυτοαποκάλυψη, τα αγόρια οι κοινές δραστηριότητες. Τα κορίτσια αντλούν νόημα από τη φιλία μέσω σύνδεσης και φροντίδας, τα αγόρια μέσω τονισμού της διαφορετικότητας.
[11]
Ενδιαφέρον θα είναι να προσέξουμε και κάποιες διαφορές των δύο φύλων ως προς τό αίσθημα ενοχής. Κατ’ αρχήν οι έφηβες εμφανίζουν μεγαλύτερη προδιάθεση για ενοχή από τους εφήβους· εξ άλλου και τα κορίτσια παρουσιάζουν περισσότερη κατάθλιψη από τα αγόρια και λιγότερες αντικοινωνικές συμπεριφορές (πού υποδηλώνουν μειωμένη ενοχή). Προϊούσης της εφηβείας η ενοχή μειώνεται στα αγόρια περισσότερο και ταχύτερα από τα κορίτσια. Χαρακτηριστικό εμφανίζεται το γεγονός ότι τα αγόρια συνηθέστερα ενοχοποιούνται για επιθετική συμπεριφορά που έδειξαν, ενώ τα κορίτσια για αδιαφορία και ανεντιμότητα.[12]
Το στατιστικό αυτό εύρημα υπονοεί ότι, αφ’ ενός μεν τα αγόρια καταφεύγουν συνηθέστερα στην επιθετικότητα για να λύσουν τις διαφορές τους, αφ’ ετέρου δε τα κορίτσια τείνουν προς περισσότερη φροντίδα για τον άλλο την οποία και χρησιμοποιούν ως ηθικό κριτήριο.
Στην εφηβεία παρατηρείται δυσκολία τόσο στον χειρισμό της οικειότητας όσο και των συνεπειών της. «Πρέπει να εξετάσουμε και τη σκοτεινή πλευρά της οικειότητας: τη ραγισμένη καρδιά του εφήβου, τις συνέπειες της προδοσίας από τον/την καλύτερο/η φίλο/η, που τόσο αναστατώνουν και θλίβουν τη ζωή τους.... Πιο ευάλωτοι έφηβοι επηρεάζονται περισσότερο και πέφτουν συχνότερα θύματα της σκοτεινής πλευράς. Απώλειες καλών φίλων ή ρομαντικών συντρόφων ή σημαντικών μελών της οικογένειας εμπλέκονται σε εφηβικές αυτοκτονίες. Μεγαλύτερη ερωτική οικειότητα μπορεί να οδηγήσει σε εγκυμοσύνη και τοκετό.

Από το νέο βιβλίο του π .Βασιλείου Θερμού
«Ταραγμένη Άνοιξη, Για μια κατανόηση της εφηβείας»,
εκδόσεις ΔΟΜΗ-ΑΡΧΟΝΤΑΡΙΚΙ

________________________________________

[eleimon]

Θα έχετε ακούσει για κείνα τα χελιδόνια που φεύγουνε ή έρχονται. Θα πεθάνουν αν μείνουν χειμώνα εδώ. Πρέπει να φύγουν… Αλλά αυτά τα χελιδόνια, εμπιστεύονται στα μεγάλα πουλιά το μακρινό τους ταξίδι. Τα χελιδόνια αν χάσουνε το ραντεβού που έχουνε με τα μεγάλα πουλιά, με τις μεγάλες φτερούγες, είναι καταδικασμένα να πνιγούν στη θάλασσα. Στο Αιγαίο, μάς το λένε οι ναυτικοί μας, ότι ζαλίζονται, κουράζονται και πέφτουν με τη μύτη προς κάτω και γεμίζουν τα καταστρώματα και η θάλασσα σκοτωμένα- πεθαμένα χελιδόνια…
Εμείς είμαστε τα μεγάλα πουλιά. Θα αφήσουμε τα χελιδόνια μας να πάνε απροστάτευτα σε αυτό το απαραίτητο ταξίδι τους, που λέγεται ζωή, και να χαθούν στο δρόμο;
Ο Σεφέρης λέει: «κράτησε τη σπίθα όπως –όπως. Θάρθει μια στιγμή που θα ανάψει το φως. Κι εγώ αν μου επιτρέπατε, θα πρόσθετα: ας προσπαθήσουμε να βοηθήσουμε τα χελιδόνια μας, γιατί με αυτά βλέπουμε την Άνοιξη. Μάλλον αυτά μας οδηγούν στην άνοιξη.
Από το βιβλίο «Για τη ζωή και την οικογένεια»,

[Γεώργιος-Κέρκυρα]

Συγχαρητήρια και εκ μέρους μου!
Πολύτιμο και εξαιρετικά χρήσιμο το υλικό αυτό για υποψήφιους γονείς... (σε λίγους μήνες, πρώτα ο Θεός, και εγώ).
Όπως αξιέπαινη είναι και η προσπάθεια όλων που κοπιάζουν για αυτό το φόρουμ..
Προσωπικά με έχει βοηθήσει πάρα πολύ..

[eleimon]

Με το καλο Γιωργο μου να δεχτειτε το αγγελουδι σας!!!!!

[eleimon]

Φράσεις που θα ήταν καλό να αποχωριστείτε!


1. "Αν δε φας πως θα μεγαλώσεις / δεν θα μεγαλώσεις." Ένα παιδί αν ακούσει αυτό μπορεί να ανησυχήσει για το αν θα μεγαλώσει όπως τα άλλα παιδιά. Μπορείτε να πείτε: "Αυτό το φαγητό θα σε κάνει να τρέχεις πιό γρήγορα και να έχεις πάρα πολύ δύναμη!"

2. "Αδειασε το πιάτο σου." Είναι καλό να αφήνουμε τα παιδιά να τρώνε όσο αυτά θέλουν - με αυτό τον τρόπο τα βοηθάμε να αναγνωρίζουν το συναίσθημα του κορεσμού. Περισσότερα για το θέμα του φαγητού εδώ.

3. "Πάρε το ψαλίδι/μαρκαδόρο με το καλό χέρι (δεξί)." Έρευνες έχουν αποδείξει ότι η ενθάρυνση ενός παιδιού να χρησιμοποιήσει το δεξί χέρι, όταν αυτό προτιμά το αριστερό, επιδρά αρνητικά την ανάπτυξη των δεξιοτήτων του.

4. Σε περίπτωση που κάποιος απεβίωσε: "Κοιμάται στον ουρανό". Ένα παιδί εάν ακούσει αυτό, ίσως φοβηθεί ότι ο ύπνος κάνει κάποιον να πεθαίνει. Διαβάστε περισσότερα που έχουν συζητηθεί για αυτό το θέμα εδώ.

5. "Μην κλαίς" ή "Τα αγόρια δεν κλαίνε" ή "Τα καλά κορίτσια δεν κλαίνε": Αυτές οι φράσεις οδηγούν τα παιδιά στο συμπέρασμα ότι το κλάμα είναι κακό και τους προκαλούν στα παιδιά ενοχές. Ένας καλός τρόπος για να κάνετε ένα παιδί να σταματήσει να κλαίει, είναι να πείτε ουδέτερα "Δεν καταλαβαίνω τι λες, τί είναι αυτό που θέλεις? Μίλα κανονικά για να σε καταλάβω." Έτσι το βοηθάτε να εστιάσει στο να λύσει την κατάσταση που το ενοχλεί.