"Αγιον Ορος" Χριστιανικό Ορθόδοξο Φόρουμ

Όταν ελθη ο ουράνιος βασιλεύς της ειρήνης, μη ταραχθης εκ της αλλοιώσεως της ταραχης της φύσεως· διότι η κακοπάθεια του σώματος είναι πρόσκαιρος εις τον μεθ΄ ηδονης δεχόμενον αυτήν· επειδή τα πάθη ομοιάζουσι με σκύλους, οι οποιοι συνηθίζουσι να συχνάζωσιν εις τα μακελλεια, και δια μόνης της φωνης αποδιώκονται· αλλ΄ όταν παραμεληθωσιν, ως λέοντες επέρχονται εναντίον σου. Καταφρόνησον την μακράν επιθυμίαν, ινα μη εμπέσης εις την σφοδρότητα της πυρώσεως αυτής· καθότι η προς ολίγον δια τα μικρά πράγματα γινομένη υπομονή, απομακρύνει τον κίνδυνον των μεγάλων πραγμάτων· επειδή είναι αδύνατον να εξουσιάση τις τα μεγάλα πράγματα, εάν δεν νικήση πρωτον τα μικρά και ευτελη.

Ενθυμου την τάξιν, εις την οποίαν μέλλεις να φθάσης, ω αδελφέ, της οποίας η ζωή δεν είναι ως αυτη η πρόσκαιρος, η συντριβομένη υπό της θνητότητος· εις εκείνην την ζωήν δεν υπάρχει πύρωσις της συγκράσεως, η οποία να προξενη δια της κολακείας της ηδονης κόπον εις την φύσιν. Υπόμεινον τον κόπον του αγωνος, εις τον οποιον εισηλθες προς δοκιμασίαν, ινα λάβης παρά Θεού τον στέφανον, και θέλεις ευφρανθη, όταν μεταβης εκ τούτου του κόσμου εις εκείνην την αιώνιον ζωήν. Ενθυμου και εκείνην την ανάπαυσιν, η οποία δεν έχει τέλος. Ενθυμου και εκείνην την απαθεστάτην ζωήν, και την αμετακίνητον οικονομίαν, και εκείνην την αιχμαλωσίαν, ητις σε αναγκάζει να αγαπήσης τον Θεόν εις τον οποιον πρέπει η δόξα σύν τω ανάρχω Πατρί και τω αγίω Πνεύματι νυν, και αεί, και εις τούς αιωνας. Αμήν.

Περί καθαράς προσευχής

ΚΑΘΩΣ πασα η δύναμις των νόμων και των εντολών, αιτινες εδόθησαν παρά Θεού εις τούς ανθρώπους, περιορίζεται εις την καθαρότητα της καρδίας, ως λέγουσιν οι θειοι πατέρες· ουτω και πάντες οι τρόποι και τα σχήματα της προσευχής, δι΄ ων προσεύχονται εις τον Θεόν οι άνθρωποι, μέχρι της καθαρας προσευχής περιορίζονται· διότι και οι στεναγμοί, και αι γονυκλισίαι, και αι καρδιακαι δεήσεις, και οι γλυκύτατοι κλαυθμοί, και πάντα εν γένει τα σχήματα της προσευχής, ως προειπον, εως εις την καθαράν προσευχήν εχουσι τον ορον και την εξουσίαν να κινωνται· εκειθεν δε της καθαρας προσευχής, όταν διαβη τον ορον τουτον, δεν έχει πλέον αδειαν η διάνοια ούτε εις προσευχήν, ούτε εις κίνησιν, ούτε εις κλαυθμόν, ούτε εξουσίαν έχει, ούτε αυτεξουσιότητα, ούτε δέησιν, ούτε επιθυμίαν, η ηδονήν τινος πράγματος, το οποιον ελπίζει εις την παρουσαν ζωήν, η εις την μέλλουσαν· και δια τούτο μετά την καθαράν προσευχήν άλλη προσευχή δεν υπάρχει· και πασα η κίνησις και πάντα τα σχήματα της προσευχής εως εδώ οδηγουσι το νουν δια της δυνάμεως της αυτεξουσιότητος, δια τούτο επίκειται αγών εις αυτήν.

Μετά δε τον ορον τουτον επεται εκπληξις και θαυμασμός, και όχι προσευχή· επειδή παύουσι τα έργα της προσευχής, και ο νους ευρίσκεται εις θεωρίαν πλέον, και όχι εις προσευχήν. Πας τρόπος προσευχής γίνεται δια κινήσεων, όταν όμως ο νους εισέλθη εις τάς πνευματικάς κινήσεις, εκεί πλέον δεν προσεύχεται προσευχήν. Άλλο είναι η προσευχή, και άλλο η δι΄ αυτής θεωρία, αν και η μία λαμβάνη εκ της αλλης τάς αφορμάς· διότι η μεν προσευχή είναι σπόρος, η δε θεωρία είναι δράγματα σταχύων· οπότε και ο θεριστής μετά ανεκλαλήτου χαρας απορει και εξίσταται, πως εξ ολίγων κόκκων, τούς οποίους εσπειρεν, εξαίφνης εβλάστησαν εις αυτόν τοιούτους ζωηρούς στάχυας. Πασα γινομένη προσευχή είναι η δέησις, η αιτησις, η ευχαριστία, η αινεσις· εξέτασον λοιπόν, εάν υπάρχη κανέν εκ τούτων, όταν ο νους διαβη τον ορον της προσευχής, και εισέλθη εις την χώραν εκείνην της θεωρίας. Εγώ ερωτω εκείνον, οστις γνωρίζει τι εστι θεωρία· διότι δεν υπάρχει εις πάντας η αυτή διάκρισις, αλλ΄ εις εκείνους μόνον τούς θεωρητικούς και υπηρέτας τούτου του πράγματος, οιτινες ηξιώθησαν παρά Θεού τούτου του χαρίσματος, η εδιδάχθησαν υπό παρομοίων θεωρητικων πατέρων, και εμαθον παρ΄ αυτών την θεωρίαν, και διηλθον την ζωήν αυτών εις αυτά και εις τα παρόμοια ζητήματα.

Καθώς μόλις ευρίσκεται εις εκ μυριάδων ανθρώπων, οστις να εξεπλήρωσεν ανελλιπως τάς εντολάς και τα νόμιμα, και να εφθασεν εις την καθαρότητα της ψυχής· ουτω μόλις ευρίσκεται εις εκ χιλίων ανθρώπων, οστις ηξιώθη να φθάση μετά μεγίστης προφυλάξεως εις την καθαράν προσευχήν, και σχίσας τουτον τον ορον, να τύχη εκείνου του μυστηρίου· διότι ολίγοι άνθρωποι ηξιώθησαν της καθαρας προσευχής, ως και μόλις ευρίσκεται εις άνθρωπος εκ πάσης γενεας, οστις εφθασε δια της χάριτος του Θεού εις το μυστήριον εκεινο της θεωρίας, αν υπάρχη δυνατόν να φθάση τις.
Προσευχή εστι δέησις και φροντίς και επιθυμία τινός πράγματος, η λυτρώσεως των ενταυθα πειρασμών η των μελλουσων κολάσεων, η επιθυμία κληρονομίας της βασιλείας των ουρανών.

Δέησις δε είναι εκείνη η προσευχή, δια της οποίας ο άνθρωπος ζητει βοήθειαν παρά Θεού εις τι πραγμα· εντός τούτων των δύο κινήσεων περιορίζεται η προσευχή. Η δε καθαρότης, η η μη καθαρότης της προσευχής διακρίνεται ως εξής· καθ΄ ον καιρόν προετοιμάζεται ο νους να προσφέρη μίαν εκ των δύο κινήσεων, τάς οποίας προείπομεν, εάν συμμιγη μετ΄ αυτού εννοιά τις ξένη, η λογισμός αλλου τινός πράγματος, η προσευχή εκείνη δεν λέγεται καθαρά· καθότι δεν προσέφερεν εκ των καθαρων ζώων εις το θυσιαστήριον του Θεού, οπερ εστίν η καρδία, το νοητόν του Θεού θυσιαστήριον. Εάν δε τις, ενθυμούμενος εκείνην την υπό των αγίων πατέρων ονομαζομένην προσευχήν, χωρίς να εννοήση την δύναμιν των λόγων των πατέρων, ειπη, ότι η συμμιγής αυτη προσευχή είναι εντός των ορων της πνευματικής προσευχής, θέλει εισθαι βλασφημία, και ουδείς κτιστός άνθρωπος δύναται να ειπη, ότι η πνευματική προσευχή κλίνει εις το να συλλογίζηται γήϊνόν τι· διότι η εις τι γήϊνον πραγμα κλίνουσα προσευχή, υπάρχει κατωτέρα της πνευματικής προσευχής.

Πασα πνευματική προσευχή υπάρχει ελευθέρα της κινήσεως του νοός εις άλλο τι· και εάν μετά καθαρότητος μόλις προσεύχηταί τις, τι να ειπωμεν περί της πνευματικής προσευχής; Οι αγιοι πατέρες συνηθίζουσι πάσας τάς καλάς κινήσεις του νου και τάς πνευματικάς εργασίας να ονομάζωσι δια του ονόματος της προσευχής· και ου μόνον αυτοί, αλλά και όλοι οι πεφωτισμένοι εκ της πνευματικής θεωρίας συνηθίζουσι να λογίζωνται τάς καλάς εργασίας παρόμοια με την προσευχήν. Εκ τούτου λοιπόν δηλον, ότι άλλο είναι η προσευχή, και άλλο τα υφ΄ ημων πραττόμενα καλά έργα. Ενίοτε τινές των πατέρων αποκαλουσιν οδόν ταύτην την πνευματικήν λεγομένην προσευχήν, άλλοι δε γνωσιν, και άλλοι οπτασίαν νοεράν. Βλέπεις λοιπόν, πως εναλάσσουσιν οι πατέρες τάς ονομασίας εις τα πνευματικά πράγματα; καθότι η ακρίβεια των ονομάτων διατηρειται εις μόνον τα πράγματα του παρόντος κόσμου· εις δε τα πράγματα του μέλλοντος αιωνος ακριβής ονομασία ποσως δεν φυλάττεται, παρά μία απλή γνωσις, ανωτέρα πάσης ονομασίας, και παντός στοιχείου, και μορφης, και χρώματος, και σχήματος, και συνθέτων ονομάτων.

Δια τούτο όταν υψωθη η γνωσις της ψυχής εκ του φαινομένου κόσμου, τότε όπως θέλωσιν οι πατέρες μεταχειρίζονται τα ονόματα προς δήλωσιν της προσευχής· διότι τα ονόματα της προσευχής ουδείς γνωρίζει μετ΄ ακριβείας· αλλ΄ ινα μόνον επιστηρίζωσιν εις αυτήν τούς ψυχικούς διαλογισμούς, μεταχειρίζονται ονομασίας και παραβολάς, κατά τον λόγον του αγίου Διονυσίου του Αρεοπαγίτου, οστις λέγει, ότι χάριν των αισθήσεων μεταχειριζόμεθα παραβολάς, και συλλαβάς, και ενδεχόμενα ονόματα και ρήματα εις τα θεια πράγματα. Όταν δια της ενεργείας του αγίου Πνεύματος κινηθη η ψυχή προς εκείνα τα θεια πράγματα, τότε υπάρχουσι περιτταί εις ημας και αι αισθήσεις και αι ενέργειαι αυτών, ως είναι περιτταί και αι δυνάμεις της πνευματικής ψυχής, οτε αυτη κατασταθη ομοία τη θεότητι δι΄ ακατανοήτου ενότητος, και φωτισθη δια των ακτίνων του υψίστου φωτός εις τάς εαυτης κινήσεις.

Πίστευε λοιπόν, αδελφέ, ότι ο νους έχει εξουσίαν να διακρίνη τάς εαυτου κινήσεις μέχρι του τόπου της καθαρότητος της προσευχής· όταν δε φθάση εκεί, και δεν στραφη εις τα οπίσω, και αφήση την προσευχήν, τότε η προσευχή γίνεται ως μεσίτης τις μεταξύ της ψυχικης και της πνευματικής ενεργείας. Όταν η ψυχή κινηθη εις την προσευχήν, ευρίσκεται εις την ψυχικήν αυτής κατάστασιν· όταν όμως εισέλθη εις εκείνην την κατάστασιν της θεωρίας, παύει από την προσευχήν· διότι οι αγιοι εις τον μέλλοντα αιωνα δεν προσεύχονται δια προσευχής, αφού καταποθη ο νους αυτών υπό του αγίου Πνεύματος, αλλά μετά εκπλήξεως και θαυμασμου συνευφραίνονται εις την δόξαν εκείνην· το αυτό συμβαίνει και εις ημας· όταν ο νους αξιωθη να αισθάνηται την μέλλουσαν μακαριότητα, τότε λησμονει εαυτόν, ως και πάντα τα πράγματα του παρόντος κόσμου, και δεν έχει κίνησιν εις κανέν πραγμα· ως εκ τούτου λοιπόν δύναταί τις να ειπη μετά πεποιθήσεως, ότι το αυτεξούσιον του θελήματος ενεργει και οδηγεί πασαν γινομένην αρετήν, και πασαν τάξιν και σχήμα προσευχής είτε δια του στόματος, είτε δια της διανοίας· προσέτι δια των αισθήσεων κινει και οδηγεί και αυτόν τον νουν, οστις υπάρχει βασιλεύς των παθών. Όταν όμως η διοίκησις και η οικονομία του αγίου Πνεύματος κυριεύη τον νουν, τον οικονόμον των αισθήσεων και των λογισμών, τότε αφαιρειται το αυτεξούσιον εκ της φύσεως, και ο νους οδηγειται δια της οδηγίας αλλου, και όχι δια της ιδίας αυτού θελήσεως.

Σοί θέλει εισθαι αρά γε τότε προσευχή πλέον, οπότε η φύσις δεν έχει δύναμιν να εξουσιάση εαυτήν, αλλ΄ οδηγειται δι΄ αλλης δυνάμεως εκεί, όπου δεν γνωρίζει, ουδέ δύναται να διευθύνη τάς κινήσεις της διανοίας, όπως θέλη, αλλά κυριεύεται από αιχμαλωσίαν κατ΄ εκείνην την ωραν, και οδηγειται υπ΄ αυτής εκεί, όπου δεν ηξεύρει; αλλ΄ ουδέ θέλησιν θέλει έχει τότε, ουδέ γνωρίζει, εάν ευρίσκηται εν τω σώματι, η υπάρχη εκτός του σώματος κατά την μαρτυρίαν της Γραφής. Λοιπόν υπάρχει αρά γε προσευχή εις τον ουτως αιχμαλωτισθέντα και μη αισθανόμενον εαυτόν; Δια τούτο ας μη βλασφημη τις, και ας μη ξεθαρρεύηται, λέγων, ότι είναι δυνατόν να προσεύχηταί τις την πνευματικήν προσευχήν· καθότι αυτήν την τόλμην μεταχειρίζονται εκείνοι, οιτινες προσεύχονται μετά αλαζονείας, και, ιδιωται οντας κατά την γνωσιν, εξαπατωσιν εαυτούς, ότι δήθεν, όταν θέλωσι, προσεύχονται την πνευματικήν προσευχήν· αλλ΄ οι ταπεινόφρονες και νοήμονες συγκαταβαίνουσι να μάθωσι παρά των πατέρων, και να γνωρίσωσι τούς ορους της φύσεως, και δεν συγχωρουσί ποτε, ώστε η διάνοια αυτών να κινηθη δια ταύτης της τόλμης.

Ερ. Και δια ποίαν αιτίαν καλειται δια του ονόματος της προσευχής αυτη η ανεκλάλητος χάρις, επειδή λέγεται, ότι δεν είναι προσευχή;

Απ. Η αιτία, λέγομεν, ότι είναι αυτη· επειδή η χάρις αυτη εν καιρω της προσευχής δίδεται εις τούς αξίους· λαμβάνει δε την αφορμήν εκ της προσευχής· καθότι δεν υπάρχει εις ταύτην την ενδοξον χάριν άλλος καιρός επιφοιτήσεως, παρά μόνον ο καιρός της προσευχής κατά την μαρτυρίαν των πατέρων, και δια τούτο καλειται δια του ονόματος της προσευχής· διότι ο νους εκ της προσευχής οδηγειται εις εκείνην την μακαριότητα, και διότι η αιτία αυτής είναι η προσευχή· εις αλλας δε περιστάσεις δεν έχει χώραν, καθώς διαλαμβάνουσι τα συγγράμματα των πατέρων. Ειδομεν πολλούς εκ των αγίων πατέρων, ως και εις τούς βίους αυτών είναι γεγραμμένον, οιτινες ενώ ισταντο εις προσευχήν, ηρπάγη ο νους αυτών.

Αλλ΄ εάν ερωτήση τις, δια ποίαν αιτίαν κατά τουτον τον καιρόν της προσευχής μόνον συμβαίνουσι ταυτα τα μεγάλα και ανεκλάλητα χαρίσματα; αποκρινόμεθα εις τούτο· διότι κατ΄ αυτόν τον καιρόν μάλλον ο άνθρωπος ευρίσκεται προετοιμασμένος και συνεσταλμένος, ινα προσευχηθη εις τον Θεόν, επιθυμων και εκδεχόμενος το ελεος αυτού· και εν γένει, ο καιρός της προσευχής είναι καιρός στάσεως εμπροσθεν της θύρας του βασιλέως, και καιρός παρακλήσεως· και η αιτησις του δεομένου και παρακαλουντος κατ΄ αυτόν τον καιρόν πρέπει να δοθη· διότι ποιος άλλος καιρός υπάρχει αρμοδιώτερος του καιρου της προσευχής; η ισως είναι πρέπον, καθ΄ ον καιρόν κοιμαται ο άνθρωπος, }η εργάζεταί τι, }η ο νους αυτού ευρίσκεται συγκεχυμένος, να επιτύχη τινός εκ των τοιούτων χαρισμάτων; διότι ιδού και οι αγιοι, αν και δεν εχωσιν ουδένα καιρόν αργίας, επειδή πασαν ωραν καταγίνονται εις τα πνευματικά, ευρίσκονται ενίοτε ανέτοιμοι εις στάσιν προσευχής· διότι πολλάκις η μελετωσί τι εκ των ευρισκομένων εις την παρουσαν ζωήν, η επασχολουνται εις την θεωρίαν των κτισμάτων, η εις αλλα τινά επωφελη· εις τον καιρόν όμως της προσευχής η θεωρία του νοός αυτών προσηλουται εις μόνον τον Θεόν, και προς αυτόν διευθύνουσιν πάσας τάς κινήσεις αυτών, και προσφέρουσιν εις αυτόν εγκαρδίως δεήσεις μετά σπουδης και αδιακόπου θέρμης· δια τούτο κατ΄ αυτόν τον καιρόν, καθ΄ ον ευρίσκεται εις την ψυχήν μία μονωτάτη φροντίς, πρέπει ν΄ αναβρύη εις αυτήν η θεία ευμένεια.

Ιδού βλέπομεν, ότι όταν ο ιερεύς προετοιμασθη, και σταθη εις προσευχήν, εξευμενιζόμενος τον Θεόν, και συνάγων τον νουν αυτού, και δεόμενος, τότε καταβαίνει το αγιον Πνεύμα επί του αρτου και του οινου, τα ευρισκόμενα επί του θυσιαστηρίου, και αγιάζει αυτά. Και εις τον Ζαχαρίαν εν καιρω της προσευχής εφάνη ο αγγελος, και ευηγγέλισε την γέννησιν του Προδρόμου. Επίσης και εις τον Πέτρον, όταν προσηύχετο επί του δώματος κατά την εκτην ωραν, εφάνη η οπτασία εκείνη της οθόνης, δια της οποίας προσεκαλουντο τα εθνη εις την επίγνωσιν της πίστεως. Και εις τον Κορνήλιον, ενώ προσηύχετο, εφάνη ο αγγελος, και ειπεν εις αυτόν τα όσα είναι γεγραμμένα εις τάς πράξεις των αποστόλων. Και εις τον Ιησουν τον υιόν Ναυη, ευρισκόμενον κατηφη και προσευχόμενον, ελάλησεν ο Θεός· ετι δε εκ του ιλαστηρίου του ανωθεν της κιβωτου, εκ του οποίου ο ιερεύς ελάμβανε θεόθεν της οπτασίας εκάστου των οφειλομένων, καθ΄ ον καιρόν ο αρχιερεύς απαξ του ενιαυτου εισήρχετο εν τη φρικτω ώρα της προσευχής, ενώ απασαι αι φυλαί του Ισραήλ ισταντο εις την έξωτέραν σκηνήν προσευχόμενοι, όταν ο αρχιερεύς εισήρχετο εις τα αγια των αγίων, και ερριπτεν εαυτόν επί πρόσωπον εις την γην, ηκουε τούς λόγους του Θεού δι΄ οπτασίας φοβερας και ανεκφράστου· ω, τι φοβερόν υπηρχεν εκεινο το μυστήριον, οπερ υπηρετειτο τότε!

Ουτω και πασαι αι οπτασίαι, αιτινες εφάνησαν εις τούς αγίους, εν καιρω της προσευχής συνέβαινον· διότι ποιος άλλος καιρός είναι αγιώτερος, και αρμόδιος προς υποδοχήν των χαρισμάτων, οσον ο καιρός της προσευχής, δια της οποίας συνομιλει τις μετά του Θεού; επειδή πρό πάντων κατ΄ αυτόν τον καιρόν, καθ΄ ον γίνονται αι προς τον Θεόν ικεσίαι και δεήσεις, και αι μετ΄ αυτού συνομιλίαι, συνάγει ο άνθρωπος πανταχόθεν πάσας αυτού τάς κινήσεις και ενθυμήσεις, και προσηλουται εις μόνον αυτόν τον Θεόν, και έχει την καρδίαν αυτού πλήρη θείας χαρας, και κατανοει τα ακατανόητα μυστήρια· καθότι κατά το μέτρον εκάστου κινείται το αγιον Πνεύμα, και εξ εκείνων, τα όποια προσεύχεταί τις, λαμβάνει υλην, και κινείται εις αυτό· ώστε εκ της πολλης προσοχης, κόπτεται η κίνησις της προσευχής, και καταπλήττεται και αιχμαλωτίζεται ο νους, και λησμονει την επιθυμίαν του ιδίου αυτού αιτήματος· αι δε κινήσεις αυτού βυθίζονται ως εις βαθειαν μέθην, και δεν υπάρχει εις τουτον τον κόσμον, ούτε διαφορά υπάρχει εις αυτόν σώματος και ψυχής, ούτε ενθύμησις τινός πράγματος, ως ειπεν ο θείος Γρηγόριος ο Θεολόγος, ότι προσευχή εστι καθαρότης νοός, ητις μόνη κόπτεται εκ του φωτός της αγίας Τριάδος μετά εκπλήξεως.

Βλέπεις, πως η προσευχή κόπτεται μετά εκπλήξεως της κατανοήσεως εκείνων, τα όποια εξ αυτής γεννωνται εις τον νουν, ως προειπον εις την αρχήν του παρόντος συγγράμματος και εις πολλούς άλλους τόπους; Και πάλιν ο ίδιος Γρηγόριος λέγει, καθαρότης νοός είναι υψηλόν βάδισμα εις τα νοητά, ητις παρομοιάζει με την ουράνιον χρωματουργίαν, επί της οποίας αστράπτει το φως της αγίας Τριάδος εν καιρω της προσευχής.

Ερ. Και πότε αξιουταί τις ταύτης της χάριτος;

Απ. Εν καιρω της προσευχής, όταν ο νους εκδύηται τον παλαιόν ανθρωπον, και ενδύηται τον νέον της χάριτος, τότε βλέπει την ιδίαν αυτού καθαρότητα, ομοιάζουσαν με το ουράνιον χρωμα, το οποιον ωνομάσθη τόπος Θεού υπό της γερουσίας των υιων Ισραήλ, όταν εφάνη εις αυτούς επί του ορους Σινα. Λοιπόν, ως προειπον, δεν πρέπει να ονομάζωμεν ταύτην την δωρεάν και χάριν πνευματικήν προσευχήν, αλλά γέννημα της καθαρας προσευχής, οπερ κατέρχεται δια της χάριτος του αγίου Πνεύματος, και τότε ο νους γίνεται υπεράνω της προσευχής, και μετά την ευρεσιν της ανωτέρας παύει η προσευχή, και τότε δεν προσεύχεται προσευχήν, αλλ΄ ευρίσκεται εκστατικός εις τα ακατάληπτα εκείνα πράγματα, τα όποια είναι ανώτερα του παρερχομένου τούτου κόσμου, και σιωπα δια της αγνοίας πάντων των πραγμάτων του κόσμου· αυτη η αγνοια υπάρχει ανωτέρα της γνώσεως, περί της οποίας ειπον προηγουμένως· αυτη η αγνοια είναι εκείνη, περί της οποίας ειπον, ότι μακάριος είναι εκείνος, οστις εφθασε την αγνωσίαν την αχώριστον της προσευχής. Ταύτην την αγνοιαν ειθε να αξιωθωμεν και ημεις δια της χάριτος του μονογενους υιου του Θεού, εις τον οποιον πρέπει πασα δόξα, τιμή και προσκύνησις νυν, και αεί, και εις τούς αιωνας των αιώνων. Αμήν.

ΑΓΙΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ



Περί ελεημοσύνης

Πραγματικά είναι μεγάλο αγαθό και δώρο του Θεού η ελεημοσύνη και μας εξομοιώνει, όσο μας είναι δυνατό, με τον Θεό, όταν την ασκούμε. Αυτό προπάντων είναι άνθρωπος. Μιλώντας λοιπόν κάποιος για το γνώρισμα του ανθρώπου, αυτό πρόσθεσε: «είναι, λέγει μεγάλο πράγμα ο άνθρωπος και πάρα πολύ σπουδαίο ο ελεήμονας». Η ελεημοσύνη είναι σπουδαιότερο πράγμα από το να ανασταίνει κανείς νεκρούς. Γιατί είναι πολύ πιο σπουδαίο να δώσεις τροφή στον πεινασμένο Χριστό από το να αναστήσεις νεκρούς στο όνομα του Χριστού. Στην πρώτη περίπτωση εσύ ευεργετείς το Χριστό, στην δεύτερη ο Χριστός εσένα. Και αμείβεται κανείς όταν ευεργετεί και όχι όταν τον ευεργετούν. Στην περίπτωση αυτή, αν δηλαδή κάνεις θαύματα εσύ οφείλεις στο Θεό, ενώ στην περίπτωση της ελεημοσύνης σου οφείλει ο Θεός. Ελεημοσύνη είναι όταν την κάνεις με προθυμία, όταν την κάνεις με γενναιοδωρία, όταν δεν νομίζεις πως δίνεις αλλά πως παίρνεις, όταν την κάνεις σαν να σε ευεργετούν, σαν να κερδίζεις, σαν να μη χάνεις.

…Δεν βλέπεις πως όλοι χρειαζόμαστε τους άλλους; ο στρατιωτικός τον τεχνίτη, ο τεχνίτης τον έμπορο, ο έμπορος το γεωργό, ο δούλος τον ελεύθερο, ο οικοδεσπότης τον υπηρέτη, ο φτωχός τον πλούσιο, ο πλούσιος το φτωχό, εκείνος που δεν μπορεί να εργασθεί, τον ελεήμονα, ο ελεήμονας τον ελεούμενο. Γιατί ο ελεούμενος εξυπηρετεί μεγάλη ανάγκη, πιο μεγάλη απʼ όλες. Πραγματικά, αν δεν υπήρχαν φτωχοί, θα χάναμε το σπουδαιότερο μέσο της σωτηρίας μας, γιατί δεν θα είχαμε που να δώσουμε τα χρήματα. Επομένως και ο φτωχός, που θεωρείται πως είναι ο πιο άχρηστος από όλους, είναι πιο χρήσιμος απʼ όλους.

…Γιατί, όπως είπε ο Παύλος, αυτό μας κάνει ικανούς να περιφρονούμε τα χρήματα και συμβάλλει στη δόξα του Θεού και θερμαίνει την αγάπη και μας κάνει μεγαλόψυχους και μας οδηγεί στο λειτούργημα του ιερέα, που προσφέρει μεγάλη ανταμοιβή. Γιατί ο ελεήμονας δεν φοράει μακρύ ένδυμα, δεν περιφέρεται φορτωμένος με στολίδια, δεν στολίζει το κεφάλι του με στεφάνι, αλλά φοράει τη στολή της φιλανθρωπίας, που είναι πιο αγνή από τη στολή του ιερέα, αλείφεται με λάδι που δεν αποτελείται από αισθητά υλικά αλλά από αγαθοποιό Πνεύμα και το στεφάνι του είναι δημιούργημα της φιλανθρωπίας του. «Σε στεφανώνει», λέει «με φιλανθρωπία και συμπόνια» ( Ψαλμ. 102, 4 ). Και αντί να φοράει στεφάνι με τη λέξη Θεός, γίνεται ίσος με το Θεό. Πως όμως; «Θα γίνετε», λέει «όμοιοι με τον Πατέρα σας που κατοικεί στον ουρανό». ( Ματθ. 5, 45 ).

…Κι αν θέλεις να δεις τι γίνονται οι προσφορές σου, έλα να σου το δείξω και αυτό. Που είναι λοιπόν ο καπνός; Ποια είναι η μυρωδιά αυτού του θυσιαστηρίου; Η δόξα και η Ευχαριστία. Και ως που, φθάνει; Άραγε ως τον ουρανό; Όχι. Ξεπερνά ακόμη και τον ουρανό, και τον ουρανό του ουρανού και φθάνει μπροστά στον ίδιο τον θρόνο του Θεού. «Οι προσευχές σου», λέει, «και οι ελεημοσύνες σου ανέβηκαν και έφθασαν μπροστά στο Θεό».
( Πραξ. 10, 4 ). Η μυρωδιά των αισθήσεων μας δεν διασχίζει ούτε ένα μεγάλο μέρος του αέρα. Η μυρωδιά αυτή ανοίγει τις ίδιες τις πύλες του ουρανών. Εσύ δεν λες σε κανένα τίποτα. Η πράξη σου όμως φωνάζει και γίνεται θυσία δοξολογίας του Θεού, όχι θυσία σφαγμένου μοσχαριού ούτε καμένου δέρματος, αλλά πνευματικής ψυχής, που προσφέρει τα δικά της. Γιατί η θυσία αυτή είναι ανώτερη από κάθε φιλανθρωπία. Όταν δεις τέτοιο φτωχό, όχι μόνο δεν πρέπει να τον περιφρονήσεις, αλλά πρέπει και να τον σεβαστείς. Κιʼ αν δεις άλλον να τον περιφρονεί, εμπόδισέ τον, βοήθησε. Γιατί έτσι θα μπορέσεις να έχεις κι εσύ ο ίδιος το Θεό βοηθό και να κερδίσεις τα αγαθά του άλλου κόσμου, τα οποία εύχομαι να τα κερδίσουμε όλοι μας, με τη χάρη και τη φιλανθρωπία του Κυρίου μας Ιησού Χριστού.
…Και πρόσεχε πως δεν είναι δυνατόν χωρίς ελεημοσύνη να εισέλθωμεν, αλλά και αν ακόμη λείπει μόνον αυτή, θα απέλθωμεν εις την κόλασιν. Διότι λέγει: «φύγετε από εμέ κατηραμένοι, εις το αιώνιον πυρ που έχει ετοιμασθή δια τον διάβολον και τους αγγέλους του» ( Ματθ. 25, 41-42 ). Εξ αιτίας ποίου και δια ποίον λόγον; «Διότι επείνασα και δεν μου εδώσατε να φάγω, εδίψασα και δεν με εποτίσατε». Είδες πως, ενώ δεν εκατηγορήθησαν δια τίποτε άλλο, διʼ αυτό και μόνον εχάθησαν;

….Τι λοιπόν λέγει, απειλεί εκείνους οι οποίοι δεν έδωσαν ελεημοσύνην, ότι θα απέλθουν εις το πυρ; Και όχι απλώς εις το πυρ, αλλά εις εκείνο το οποίον ητοιμάσθη δια τον διάβολον και τους αγγέλους του; Και δια ποίον λόγον; Τίποτε δεν παροργίζει τόσον τον Θεόν, αλλά από όλα τα κακά αυτό θέτει πρώτον. Διότι εάν πρέπει νʼ αγαπώμεν και τους εχθρούς, εκείνος ο οποίος βλάπτει και τους φίλους, και είναι ως προς αυτό χειρότερος και από τους ειδωλολάτρας, ποίας καλάσεως δεν θα είναι άξιος; Ώστε εδώ το μέγεθος του αμαρτήματος έκανε αυτόν νʼ απέλθει μαζί με τον διάβολον. Διότι αλλοίμονον εις εκείνον ο οποίος δεν δίδει ελεημοσύνην». ( Σοφ. Σειρ. 12, 3 ).

…Άκουε την ωφέλιμον παραίνεσιν που λέγει: «Η ελεημοσύνη και η αγαθή πίστις ας μη σε εγκαταλείπουν» ( Παροιμ. 3, 3 ). Δεν είπε, να το κάνεις μιαν φοράν, ούτε δύο, ούτε τρεις, ούτε δέκα, ούτε εκατόν φοράς, αλλά δια πάντα: διότι λέγει: «ας μη σε εγκαταλείπουν»; Και δεν είπε, να μη τα εγκαταλείπεις, αλλά να μη σε εγκαταλείπουν αυταί, αποδεικνύων ότι ημείς έχομεν την ανάγκην των και όχι αυταί την ιδικήν μας και διδάσκων ότι έχομεν υποχρέωση να πράττωμεν τα πάντα, ώστε να κατέχωμεν αυτάς πλησίον μας. «Δέσε δε αυτάς γύρω από τον τράχηλον σου».
( Παροιμ. 3, 3 ).

Τόσον μεγάλη είναι η δύναμις της ελεημοσύνης. Οδηγεί εις τον ουρανόν με πολλήν παρρησίαν εκείνους που την εξασκούν. Διότι είναι γνώριμος εις τους θυρωρούς του ουρανού, εις τους φυλάσσοντας τας θύρας του νυμφώνος, όχι δε μόνον γνώριμος, αλλά και σεβαστή. Και εκείνους τους οποίους θα αναγνωρίσει ότι την τιμούν, θα τους οδηγήσει με πολλήν παρρησίαν και κανείς δεν θα φέρει αντιρρήσεις, αλλά όλοι υποχωρούν. Διότι εάν κατεβίβασε τον Θεόν κάτω εις την γην και τον έπεισε να γίνει άνθρωπος, πολύ περισσότερον θα ημπορέσει να αναβιβάσει τον άνθρωπον εις τον ουρανόν. Διότι είναι μεγάλη η δύναμις αυτής. Εάν ο Θεός από ευσπλαγχνίαν και φιλανθρωπίαν έγινεν άνθρωπος και έπεισεν αυτόν δια να γίνει δούλος, πολύ περισσότερον θα ημπορέσει να οδηγήσει τους δούλους εις την οικίαν του.

Ο Παύλος έκανε πολύν λόγον δια την ελεημοσύνην. Διότι άκουε αυτόν άλλοτε μεν να λέγει, «Μόνον τους πτωχούς να ενθυμούμεθα»
( Γαλ. 2, 10 ) άλλοτε δε, «Εάν το ποσόν που θα συνάξετε είναι μεγάλον και αξίζει, να υπάγω και εγώ». ( Α΄ Κορ. 16, 4 ). Και παντού εις όλα τα σημεία βλέπεις αυτόν να μεριμνά δια το ίδιον πράγμα. Και πάλιν, «Ας παίρνουν μάθημα και οι ιδικοί μας να πρωτοστατούν εις καλά έργα» ( Τίτ. 3, 14 ). Και πάλιν λέγει: «Διότι αυτά τα έργα είναι καλά και ωφέλιμα εις τους ανθρώπους» ( Τίτ. 3, 8 ). Άκουε όμως και κάποιον άλλον που λέγει: «Η ελεημοσύνη σώζει από τον θάνατον» ( Ιώβ. 12, 9 ). Εάν όμως αποσύρεις το έλεος σου, Κύριε, Κύριε ποίος θα εξακολουθήσει να υπάρχει;
«Ο άνθρωπος είναι κάτι το μέγα» διατί; «και είναι τίμιον να είναι ο άνθρωπος ελεήμων» ( Ψαλμ. 129, 3 ). Αυτό λοιπόν είναι ο άνθρωπος, ελεήμων. Μάλλον δε αυτό είναι ο Θεός, ελεημοσύνη. Βλέπεις πόση είναι η δύναμις της ευσπλαχνίας του Θεού; Αυτή κατασκεύασε τα πάντα, αυτή εδημιούργησε τον κόσμον, αυτή εδημιούργησε τους αγγέλους, μόνον εξ αιτίας της αγαθότητος. Δια αυτό μας προέβαλεν ως απειλήν την γέενναν του πυρός δια να επιτύχωμεν την Βασιλείαν των Ουρανών, την οποίαν όμως επιτυγχάνομεν εξ αιτίας της ευσπλαχνίας του Θεού. Διότι ειπέ μου, διατί, ενώ είναι μόνος, εδημιούργησε τόσον πολλούς; Όχι εξ αιτίας της αγαθότητός του; Όχι εξ αιτίας της φιλανθρωπίας τους;

Ας ελεήσωμεν τους πλησίον, δια να ελεηθούμεν και εμείς οι ίδιοι. Δεν συγκεντρώνομεν την ελεημοσύνην αυτήν περισσότερον διʼ εκείνους, παρά δια τους ιδίους τους εαυτούς μας κατʼ εκείνην την ημέραν της κρίσεως. Όταν αι φλόγες του πυρός είναι ορμητικαι, το έλαιον αυτό είναι σβεστικόν του πυρός, αυτό είναι αιτία φωτός εις ημάς. Έτσι θα απαλλαγούμεν δια αυτού από το πυρ της γεένης. Διότι από πού θα μας ευσπλαχνισθεί και θα μας ελεήσει; Η ελεημοσύνη είναι αποτέλεσμα της αγάπης. Τίποτε δεν εξοργίζει τόσον πολύ τον Θεόν, όσο το να μη είναι κανείς ελεήμων.
…κοινούς διδασκάλους μας, για τις συμφορές και παρηγοριά, άφησε δια μέσον της οικουμένης ο Θεός τους πτωχούς. Έπαθες κάτι το ανεπιθύμητο; Όμως δεν έπαθες τίποτε τέτοιο, όπως εκείνος. Έχασες το μάτι σου; Αλλά εκείνος και τα δύο. Ασθένησες με μακροχρόνια ασθένεια; Εκείνος όμως έχει ασθένεια ανίατη. Έχασες το παιδιά σου; Εκείνος και την υγεία του δικού του σώματος; Εζημειώθηκες πολύ; Αλλά ποτέ δεν ευρέθηκες σε ανάγκη να χρειάζεσαι τους άλλους. Ευχαρίστησε τον Θεό. Βλέπεις εκείνους να ευρίσκονται μέσα στο καμίνι της πτώχειας και να ζητούν από όλους, να λαμβάνουν όμως από λίγους; Όταν κουρασθείς να προσεύχεσαι και δεν λαμβάνεις, σκέψου πόσες φορές έχεις ακούσει να σε καλεί πτωχός και δεν τον δέχθηκες και εκείνος δεν αγανάκτησε ούτε σε έβρισε. Αν και από σκληρότητα το κάνεις αυτό, ο Θεός όμως, και όταν δεν σε ακούει, το κάνει από φιλανθρωπία. Εάν, λοιπόν, εσύ ο ίδιος, όταν από σκληρότητα δεν ακούεις το συνάνθρωπό σου, δεν θεωρείς άξιο να κατηγορείσαι, καταγορείς τον Κύριο του δούλου του, όταν από φιλανθρωπία δεν ακούει; Βλέπεις πόση είναι η ανισότητα; Πόση είναι η αδικία;

Αυτές ήταν οι αγάπες των αποστολικών χρόνων. Όλα τα υπάρχοντα τους τα κατέθεταν στο μέσον. Εγώ όμως δεν σας προτρέπω να τα καταθέσετε όλα, αλλά ένα μέρος. «Αυτό που κάποιος θα ευκολυνθεί να προσφέρει», λέγει, «ας το ξεχωρίσει ο καθένας την ημέρα της Κυριακής» ( Α΄ Κορ. 16, 2 ). Σαν να προσφέρει κάποιον φόρο για τις επτά ημέρες και τον καταθέτει, και έτσι να δίνει ελεημοσύνη, είτε αυτή είναι μικρή, είτε μεγάλη. Γιατί λέγει, «δεν θα παρουσιασθείς βέβαια άδειος μπροστά στον Κύριο» ( Έξοδ. 23, 15 ). Αυτά λέγονταν στους Ιουδαίους, πόσο μάλλον ισχύουν για μας; Γιʼ αυτό στέκονται οι φτωχοί μπροστά στις πόρτες για να μη μπαίνει κανείς άδειος, για να μπαίνει με ελεημοσύνη.

…Κάμε τον Θεόν οφειλέτη σου, και τότε ζήτησε απʼ αυτόν. Δάνεισε, και τότε ζήτα, για να πάρεις με τόκο. Αυτό το θέλει και ο Θεός, δεν το αποφεύγει. Αν του ζητάς μαζί με ελεημοσύνη που έκαμες, χρωστά χάρη. Αν απαιτείς με ελεημοσύνη, δανείζεις και παίρνεις και τόκους. Ναι παρακαλώ. Δεν εισακούεται κανείς σηκώνοντας τα χέρια. Άπλωσε τα χέρια σου όχι στον ουρανό, αλλά στα χέρια των φτωχών. Αν απλώσεις το χέρι στα χέρια των φτωχών, άγγιξες την ίδια την κορυφή του ουρανού. Γιατί αυτός που κάθεται εκεί αυτός παίρνει την ελεημοσύνη. Αν υψώσεις τα χέρια άκαρπα, σε τίποτε δεν ωφελήθηκες.

…Πρόσεχε όμως και τον προφήτη Δανιήλ που όταν έδινε στον Ναβουχοδονόσορ την άριστη εκείνη συμβουλή, δεν φρόντιζε μόνο για τους φτωχούς. Γιατί δεν είπε, δώσε στους φτωχούς μόνον, αλλά τι; «Εξάλειψε τις αμαρτίες σου με ελεημοσύνες και τις αδικίες σου με φιλανθρωπία προς τους φτωχούς» ( Δαν. 4, 24 ). Δώσε όλα τα χρήματα, λέγει, όχι μόνο για να τραφούν άλλοι, αλλά για νʼ απαλλαγείς και ο ίδιος από την τιμωρία. Και πάλι ο Χριστός λέγει: «πούλησε τα υπάρχοντα σου και δώσε τα χρήματα στους φτωχούς και έλα να με ακολουθήσεις» ( Ματθ. 19, 21 ).

…Παρʼ όλο που η παρθενία, η νηστεία και το να κοιμάται κανείς στο χώμα έχουν πιο δύσκολο κόπο απʼ αυτή, όμως τίποτε δεν είναι τόσο ισχυρό και δυνατό στο να σβήσει τη φωτιά των αμαρτημάτων μας, όσο η ελεημοσύνη. Αυτή είναι ανώτερη απʼ όλα, στήνει τους εραστές της κοντά στον ίδιο το βασιλιά. Και πολύ σωστά. Γιατί η παρθενία, η νηστεία και το να κοιμάται κανείς στο χώμα σταματάει μόνο γύρω απʼ αυτόν που την ασκεί και δεν έσωσε κανέναν άλλο. Η ελεημοσύνη όμως απλώνεται σε όλους και αγκαλιάζει τα μέλη του Χριστού. Άλλωστε τα κατορθώματα εκείνα που απλώνονται σε πολλούς είναι πολύ μεγαλύτερα απʼ αυτά που σταματούν γύρω από έναν.

…Η ελεημοσύνη είναι η μητέρα της αγάπης, της αγάπης που χαρακτηρίζει τον Χριστιανισμό που είναι μεγαλύτερη απʼ όλα τα θαύματα, με την οποίαν φαίνονται οι μαθητές του Χριστού. Αυτή είναι φάρμακο για τα δικά μας αμαρτήματα, σαπούνι για την ακαθαρσία της ψυχής μας, σκάλα στηριγμένη στον ουρανό. Αυτή συνδέει το σώμα του Χριστού. Θέλετε να μάθετε πόσο μεγάλο αγαθό είναι αυτή; Στην εποχή των αποστόλων όλοι πουλούσαν τα υπάρχοντά τους και έφερναν σʼ αυτούς τα χρήματα, τα οποία και μοιράζονταν.

…Μετά τη συνεχή προσευχή χρειάζεται πολλή ελεημοσύνη. Γιατί το κατʼ εξοχήν ισχυρό που παρασκευάζει το φάρμακο την μετάνοιας είναι αυτό. Και όπως στα ιατρικά βοηθήματα υπάρχει φάρμακο που περιέχει πολλά βότανα, ένα όμως είναι το πιο σπουδαιότερο, έτσι και στη μετάνοια αυτό το βότανο είναι το σπουδαιότερο και αυτή θα μπορούσε να γίνει το παν. Άκου, λοιπόν, τι λέγει η αγία Γραφή: «Δώστε ελεημοσύνη και όλα θα τα έχετε καθαρά» ( Λουκ. 11, 41 ). Και πάλι: «με ελεημοσύνη και πίστη καθαρίζονται οι αμαρτίες» ( Τωβίτ 4, 11 ). Και πάλι «το νερό σβήνει τις φλόγες της φωτιάς και η ελεημοσύνη εξιλεώνει τις μεγάλες αμαρτίες». ( Σοφ. Σειρ. 3, 30 ).

…Τι σημαίνει, «αυτός που κατανοεί»; Αυτός που καταλαβαίνει τι σημαίνει φτωχός, αυτός που γνωρίζει καλά τη στεναχώρια του. Γιατί όποιος μάθει την στεναχώρια του, οπωσδήποτε θα τον βοηθήσει αμέσως. Όταν δεις φτωχό, μη τον περιφρονήσεις, αλλά αμέσως σκέψου ποιος θα ήσουν αν εσύ ήσουν εκείνος. Τι δε θα ήθελες να σου κάνουν όλοι; «Αυτός που κατανοεί», λέγει. Σκέψου ότι είναι ελεύθερος όμοια με σένα και ότι μετέχει στην ίδια με σένα ευγενική καταγωγή και ότι όλα τα έχει κοινά με σένα. Παρʼ όλο όμως που αυτός δεν έχει τίποτε κατώτερο από σένα, ούτε με τα σκυλιά σου πολλές φορές τον θεωρείς ίσο. Γιατί εκείνα χορταίνουν ψωμί, αυτός όμως κοιμήθηκε πολλές φορές πεινασμένος. Ο ελεύθερος έγινε περισσότερο περιφρονημένος και από τους δούλους σου.

…Πράγματι η ελεημοσύνη είναι κάποια τέχνη άριστη και δοξάζει αυτούς που την ασκούν, επειδή είναι αγαπητή στον Θεό, και βρίσκεται κοντά του, εύκολα ζητά χάρη γιʼ αυτούς που θέλει, φτάνει να μην αδικείται από μας. Και αδικείται όταν την κάνουμε με χρήματα που έχουμε αρπάξει από άλλους. Όπως όταν είναι καθαρή, δίνει μεγάλη παρρησία σʼ αυτούς που την στέλνουν προς το Θεό. Είναι τόσο μεγάλη η δύναμις της, αφού δέεται και γιʼ αυτούς που συγκρούσθηκαν με το Θεό και γιʼ αυτούς που έχουν αμαρτήσει. Αυτή διασπά τα δεσμά, διαλύει το σκοτάδι, σβήνει τη φωτιά, θανατώνει τον σκώληκα, απομακρύνει το βρυγμό τον οδόντων, γιʼ αυτήν ανοίγονται με πολλή ασφάλεια οι πύλες των ουρανών. Και όπως ακριβώς όταν εισέρχεται η βασίλισσα στα ανάκτορα κανείς δεν θα τολμήσει από τους φύλακες που φυλάγουν τις πόρτες να την ρωτήσει ποια είναι και από πού, αλλά όλοι αμέσως την υποδέχονται, έτσι λοιπόν και την ελεημοσύνη.

Διότι πραγματικά είναι βασίλισσα και κάνει τους ανθρώπους ομοίους με το Θεό. Διότι λέγει, «να είσθε σπλαχνικοί προς τον πλησίον σας, όπως ο ουράνιος Πατέρας σας είναι σπλαχνικός προς όλους» ( Λουκ. 6, 36 ). Είναι φτερωτή και ευκίνητη, έχει χρυσά φτερά, έχει πέταγμα που ευχαριστεί πάρα πολύ τους αγγέλους. «Εκεί», λέγει «οι πτέρυγες της περιστεράς παρουσιάζονται σαν επαργυρωμένες και με χρυσοπράσινα ανάμεσα στις φτερούγες τους φτερά» ( Ψαλμ. 67, 14 ). Ακριβώς δηλαδή σαν κάποιο χρυσό και ζωντανό περιστέρι πετά, έχει μάτι πράο και βλέμμα ήμερο. Τίποτε δεν είναι καλύτερο από τον οφθαλμό εκείνον.

…Είναι και το παγώνι, αλλά μπροστά σʼ εκείνην είναι καλιακούδα. Τόσο πολύ το πτηνό αυτό είναι ωραίο και αξιοθαύμαστο (η ελεημοσύνη). Βλέπει διαρκώς προς τα επάνω και περιβάλλεται με πολύ θεϊκή δόξα. Είναι παρθένος και την στολίζουν χρυσά φτερά και έχει πρόσωπο λευκό και ήμερο. Είναι φτερωτή και ανάλαφρη και στέκεται δίπλα στον βασιλικό θρόνο. Όταν κρινόμαστε, ξαφνικά πετά και παρουσιάζεται μπροστά μας και μας αρπάζει από την κόλαση, περιτυλίγοντας μας με τα φτερά της. Αυτή μάλλον θέλει ο Θεός παρά τις θυσίες. Πολλά λέγει γιʼ αυτήν, τόσο πολύ την αγαπά. «Ο Κύριος», λέγει, «θα αναλάβει υπό την προστασία του τα ορφανά και τις χήρες». ( Ψαλμ. 145, 9 ).

…Από αυτήν αγαπά να ονομάζεται ο Θεός, λέγει ο Δαυίδ «ο Κύριος είναι οικτίρμων και ελεήμων μακρόθυμος και πολυέλεος και αληθινός»
( Ψαλμ. 102, 8 ). Και πάλι άλλος λέγει: «το έλεος του Θεού εκτείνεται πάνω σʼ όλη τη γη» ( Ψαλμ. 56, 12 ). Αυτή διέσωσε το ανθρώπινο γένος, διότι αν δεν μας σπλαχνιζόταν ο Θεός, όλα θα είχαν χαθεί. Αυτή αν και ήμασταν εχθροί, μας συμφιλίωσε, αυτή έγινε πρόξενος πολλών αγαθών, αυτή έπεισε τον Υιόν του Θεού να γίνει δούλος και να ταπεινωθεί. Αυτήν ας προσπαθήσουμε να μιμηθούμε, αγαπητοί, μέσω της οποίας σωθήκαμε, αυτήν ας αγαπήσουμε, αυτήν ας προτιμήσουμε από τα χρήματα και χωρίς χρήματα ας έχουμε ελεήμονα ψυχή.

…Αυτό είναι πλούτος, αυτό εμπόριο, αυτό θησαυρός παντοτινός, το να μεταθέτουμε όλα τα υπάρχοντα στον ουρανό και να έχουμε εμπιστοσύνη για την φύλαξη των όσων καταθέσαμε εκεί. Γιατί θα είναι διπλό για μας το κέρδος από την ελεημοσύνη και δεν θα φοβόμαστε πια για τα χρήματα που καταθέσαμε μήπως τα εξαφανίσουν κάποτε ληστές διαρρήκτες και κακοί υπηρέτες και ενώ είναι φυλαγμένα εκεί δεν έχουν κρυφτεί έτσι χωρίς καρπό. Αλλά όπως ρίζα που φυτεύτηκε σε εύφορο τόπο δίνει κάθε χρόνο ώριμους καρπούς, έτσι και τα χρήματα που φυτεύτηκαν στα χέρια των φτωχών, όχι μόνο κάθε χρόνο, αλλά και κάθε ημέρα μας δίνουν πνευματικούς καρπούς, δηλαδή παρρησία προς το Θεό, συγχώρηση αμαρτημάτων, συντροφιά αγγέλων, συνείδηση αγαθή, τα θαυμαστά αγαθά, τα οποία ετοίμασε ο Θεός γιʼ αυτούς που τον αγαπούν και γιʼ αυτούς που με θερμή και φλογερή ψυχή επιζητούν το έλεος της παρουσίας του.
…Για να μάθεις ότι αυτές οι εντολές είναι πιο αγαπητές στο Θεό από τις άλλες, όταν μιλάει για τη νηστεία και την παρθενία αναφέρει τη βασιλεία των ουρανών, ενώ όταν νομοθετεί για την ελεημοσύνη και τη φιλανθρωπία και για να κάνουμε τους εαυτούς μας ευσπλαχνικούς ορίζει έπαθλο πολύ μεγαλύτερο από τη βασιλεία των ουρανών, λέγοντας: «για να γίνετε όμοιοι με τον ουράνιο Πατέρα σας» ( Ματθ. 5, 45 ).

…Μη βλέπεις το φτωχό που παίρνει, αλλά το Θεό που ανταποδίδει, όχι εκείνον που δέχεται χρήματα αλλά αυτόν που γίνεται υπεύθυνος για το χρέος. Και γιʼ αυτό άλλος παίρνει και άλλος ανταποδίδει για να μας παρακινήσει σε ελεημοσύνη και σε συμπόνια η φτώχεια και η συμφορά εκείνου που δέχεται, ενώ ο πλούτος αυτού που πρόκειται να ανταποδώσει εγγυώμενος την πληρωμή και την εξόφληση που ακολουθεί με μεγάλη προσαύξηση θα μας δώσει ελπίδα για το δάνειο και το κέρδος και θα συμβάλει στο να γίνει με περισσότερη γενναιοδωρία η ελεημοσύνη. Γιατί, πες μου, ποιος ενώ πρόκειται να πάρει εκατό φορές περισσότερα και ελπίζει οπωσδήποτε στην ανταπόδοση, δεν θα τα προσφέρει όλα;

…Αν όμως ακούοντας αυτά ακόμη διστάζεις να προσφέρεις κάτι από τα υπάρχοντα σου και ούτε το ότι θα πάρεις εκατό φορές περισσότερα ούτε η συμφορά του φτωχού ούτε τίποτε άλλο θα μπορέσει να σε συγκινήσει, αναλογίσου τα παραπτώματά σου, συνειδητοποίησε τα αμαρτήματα σου, εξέτασε όλη τη ζωή σου, μάθε καλά τα σφάλματα σου. Και αν ακόμη είσαι ο πιο σκληρός απʼ όλους τους ανθρώπους, ωθούμενος οπωσδήποτε από το φόβο των αμαρτημάτων σου κάθε φορά και προσδοκώντας να σου συγχωρηθούν αυτά με την ελεημοσύνη, θα δώσεις ακόμη και το σώμα σου και όχι μόνο χρήματα.

…Όταν όμως με την ελεημοσύνη επιτυγχάνονται τόσα βραβεία και τόσες αμοιβές και τόση συγχώρηση αμαρτημάτων, πες μου ποια δικαιολογία θα έχουν εκείνοι που λυπούνται τα χρήματα και καταποντίζουν την ψυχή τους μέσα στα αμαρτήματα; Και αν τίποτε άλλο δεν σε παρακινεί και δεν σε συγκινεί για συμπόνια και για ελεημοσύνη, σκέψου το ξαφνικό θάνατο και αφού αναλογισθείς ότι, και αν ακόμη δεν δώσεις στους φτωχούς, όταν έρθει ο θάνατος και χωρίς τη θέληση σου θα τα παραχωρήσεις στους άλλους, τουλάχιστον έτσι γίνε τώρα φιλάνθρωπος.

…Εσύ σπέρνεις χρήματα συλλέγεις όμως την παρρησία ενώπιον του Θεού. Δίνεις χρήματα και λαμβάνεις συγχώρηση αμαρτημάτων. Προσφέρεις άρτο και ενδύματα και αντί γιʼ αυτά σου ετοιμάζεται η βασιλεία των ουρανών και τα άπειρα αγαθά, «τα οποία ούτε μάτι είδε, ούτε αυτί άκουσε ούτε νους ανθρώπου συνέλαβε». Και το πιο σπουδαίο, απʼ όλα τα αγαθά, γίνεται όμοιος με το Θεό, όσο αυτό είναι δυνατό στον άνθρωπο. Γιατί όταν ο Χριστός μίλησε για την ελεημοσύνη και την φιλανθρωπία, πρόσθεσε: «για να γίνεται όμοιοι με τον ουράνιο Πατέρα σας, γιατί αυτός ανατέλλει τον ήλιο του σε κακούς και καλούς και βρέχει σε δικαιους και αδίκους» (Ματθ. 5, 45). Δεν μπορείς εσύ να ανατείλεις τον ήλιο ούτε να ρίξεις βροχή ούτε να ευεργετήσεις τόσο πολύ κόσμο. Χρησιμοποίησε τα χρήματα σου για φιλανθρωπία και θα γίνεις όμοιος μʼ αυτόν που ανατέλλει τον ήλιο, όσο είναι δυνατό βέβαια να γίνει ο άνθρωπος όμοιος με το Θεό.

…Ο σπόρος ονομάζεται ελεημοσύνη, επειδή το πράγμα δεν είναι δαπάνη αλλά έσοδο. Εσύ όμως όταν πρέπει να σπείρεις δεν βλέπεις ότι αδειάζεις τις αποθήκες από τα γεννήματα αλλά βλέπεις στο μελλοντικό θερισμό των σπαρτών, την στιγμή μάλιστα που δεν ξέρεις ότι οπωσδήποτε θα γίνει. Γιατί πραγματικά και η ερυσίβη (αρρώστια σιτηρών) και το χαλάζι και οι ακρίδες και οι καιρικές μεταβολές και πολλά άλλα εμποδίζουν την μελλοντική μας ελπίδα. Όταν όμως πρόκειται να σπείρεις στον ουρανό, από όπου έχει απομακρυνθεί κάθε καιρική μεταβολή, διστάζεις και δειλιάζεις; Και ποια συγνώμη θα βρεις, όταν σπέρνοντας στη γη ελπίζεις και το κάνεις με προθυμία ενώ όταν πρόκειται να σπείρεις στο χέρι του Θεού διστάζεις και αδιαφορείς; Γιατί αν η γη σου επιστρέφει όσα έσπειρες, πολύ περισσότερο το χέρι του Θεού θα σου επιστρέψει πολύ άφθονα εκείνα που θα δεχθεί.

…Γνωρίζοντας λοιπόν αυτά, ας μη προσέχουμε στη δαπάνη όταν κάνουμε ελεημοσύνη, αλλά στο έσοδο και στις μελλοντικές ελπίδες και στο κέρδος της παρούσας ζωής. Γιατί η ελεημοσύνη δεν μας δίνει μόνο τη βασιλεία των ουρανών αλλά και την ασφάλεια και τον πλούτο στην παρούσα ζωή. Ποιος τα λέγει αυτά; Ο ίδιος ο Κύριος που τα δίνει. Γιατί, λέγει, όποιος έδωσε τα υπάρχοντά του στους φτωχούς, θα πάρει εκατό φορές περισσότερα στη ζωή αυτή και θα κληρονομήσει την αιώνια ζωή ( Ματθ. 19, 29 ). Βλέπεις πως οι αμοιβές και στη μία ζωή και στην άλλη ζωή δίνονται πολύ πλούσιες;
…Και εγώ, επειδή βλέπω να δέχεστε με πολλή προθυμία πάντοτε τους λόγους για την ελεημοσύνη, γιʼ αυτό ακριβώς πιο συχνά σας προτρέπω γιʼ αυτήν. Οι φτωχοί είναι γιατροί των ψυχών μας, ευεργέτες και προστάτες, γιατί δεν δίνεις τόσο, όσο παίρνεις. Δίνεις χρήματα και παίρνεις τη βασιλεία των ουρανών, ανακουφίζοντας τη φτώχεια και συμφιλιώνεις τον Κύριον με τον εαυτό σου. Βλέπεις ότι δεν είναι ίση η ανταπόδοση; Αυτά είναι στη γη, εκείνα στον ουρανό. Αυτά χάνονται, εκείνα παραμένουν. Αυτά καταστρέφονται, εκείνα δεν παθαίνουν καμιά φθορά. Γιʼ αυτό το λόγο και οι πατέρες μας έστησαν τους φτωχούς μπροστά στις πόρτες των ναών για να υπενθυμίζει η όψη τους την ελεημοσύνη και στον πιο αδιάφορο και στον πιο απάνθρωπο.

…Γιατί, όταν στέκονται πολλοί γέροντες, κυρτωμένοι, ρακένδυτοι, αιχμάλωτοι, ακάθαρτοι, κρατώντας βακτηρίες, που μόλις μπορούν να στηρίζονται και πολλές φορές χωρίς μάτια και ανάπηροι σε όλο το σώμα, ποιος είναι τόσο αναίσθητος, τόσο σκληρός, ώστε να αντισταθεί και στην ηλικία και στην αρρώστια και στην αναπηρία και στην φτώχεια και στη φθαρμένη ενδυμασία και σε όλα γενικά που τον προκαλούν για συμπάθεια και να μείνει ασυγκίνητος μπροστά σε όλα αυτά; Γιʼ αυτό στέκονται μπροστά στις πόρτες μας πιο δυνατοί από κάθε λόγο και με την εμφάνισή τους προσελκύουν την προσοχή μας και καλούν για φιλανθρωπία αυτούς που εισέρχονται στο ναό.

…Γιατί ούτε η φύση του νερού καθαρίζει τόσο πολύ τις κηλίδες του σώματος, όσο η δύναμη της ελεημοσύνης καθαρίζει το ρύπο της ψυχής. Όπως λοιπόν δεν τολμάς με άπλυτα χέρια να μπεις και να προσευχηθείς παρʼ όλο που το παράπτωμα αυτό είναι μικρότερο, έτσι χωρίς ελεημοσύνη να μην έρθεις ποτέ για προσευχή. Και βέβαια πολλές φορές αν και έχουμε καθαρά χέρια δεν τα σηκώνουμε για προσευχή, αν δεν τα πλύνουμε πρώτα με νερό. Αυτό ας κάνουμε και στην ελεημοσύνη. Και αν, ακόμη δεν καταλογίζουμε κανένα μεγάλο αμάρτημα στον εαυτό μας, όμως ας καθαρίζουμε τη συνείδησή μας με την ελεημοσύνη.

…Φωτιά είναι η προσευχή και προπάντων όταν αναπέμπεται από νηφάλια και φλογισμένη ψυχή. Αλλά η φωτιά αυτή χρειάζεται και λάδι για να αγγίξεις τις ουράνιες αψίδες. Και λάδι της φωτιάς αυτής δεν είναι τίποτε άλλο παρά η ελεημοσύνη. Χύνε λοιπόν το λάδι άφθονο, για να αισθάνεσαι χαρά για το κατόρθωμά σου και να κάνεις τις προσευχές σου και με περισσότερο θάρρος και μεγαλύτερη προθυμία. Γιατί όπως εκείνοι, που δεν έκαναν κανένα καλό, δεν μπορούν να προσευχηθούν με θάρρος, έτσι αυτοί που κατόρθωσαν κάτι και έρχονται ύστερα από τη δίκαια αυτή πράξη να προσευχηθούν, γεμάτοι χαρά από την ανάμνηση του κατορθώματος κάνουν την προσευχή τους με περισσότερη προθυμία.

…Αλλά μην προσπεράσεις επιπόλαια αυτό που λέχθηκε. Γιατί το «με είδατε πεινασμένο και με θρέψατε», επιβάλλει τέσσερες ανάγκες για ελεημοσύνη. Την αξιοπιστία εκείνου που ζητάει, γιατί ο Κύριος είναι αυτός που ζητάει. Την επείγουσα ανάγκη, γιατί πεινάει. Την ευκολία της προσφοράς, γιατί θέλει να τραφεί και ζητάει μόνο ψωμί και όχι καλοπέραση. Το μέγεθος της δωρεάς, γιατί υπόσχεται την βασιλεία γιʼ αυτά τα ασήμαντα πράγματα. Είσαι απάνθρωπος και σκληρός και άσπλαχνος; Σεβάσου, λέει το αξίωμα αυτού που ζητάει. Μήπως δεν σε συγκινεί το αξίωμα; Λύγισε μπροστά στη συμφορά. Αλλά ούτε η συμφορά σε λυγίζει για ελεημοσύνη; Δώσε γιατί είναι εύκολη η ικανοποίηση του αιτήματός του. Ούτε το αξίωμα, ούτε η επείγουσα ανάγκη, ούτε η ευκολία της συμφοράς μπορεί να σε πείσει; Τουλάχιστον δώσε σʼ αυτόν που έχει ανάγκη για το μέγεθος των αναγκών που σου υποσχέθηκε. Βλέπεις τέσσερες αιτίες που μπορούν να συγκινήσουν ακόμη και την πέτρα και το μικροπρεπή και τον αλαζόνα και τον άσπλαχνο και τον πιο νωθρό απʼ όλους τους ανθρώπους; Ποια συγνώμη, λοιπόν, θα έχουν εκείνοι που ύστερα από τόση παραίνεση και συμβουλή περιφρονούν εκείνους που έχουν ανάγκη;

…Ας μη νομίζουμε λοιπόν ότι ελαττώνεται η περιουσία μας, όταν δίνουμε ελεημοσύνη. Γιατί δεν ελαττώνεται αλλά αυξάνεται. Δεν ξοδεύεται αλλά περισσεύει, και αυτό που γίνεται είναι ένα είδος εμπορίας και σποράς. Ή καλύτερα είναι πιο επικερδέστερο και πιο ασφαλέστερο και από τα δύο αυτά. Γιατί η εμπορία εξαρτάται από τους ανέμους και τα κύματα της θάλασσας και από ναυάγια πολλά, και η σπορά επίσης από ξηρασίες και πλημμύρες και από καιρικές ανωμαλίες, ενώ τα χρήματα που κατατίθενται στο χέρι του Χριστού είναι πάνω από κάθε επιβουλή. Κανείς δεν μπορεί να αρπάξει από το χέρι εκείνου που έλαβε εκείνα που δόθηκαν μια φορά, αλλά μένουν και μας εξασφαλίζουν πολύ και ανέκφραστο τον καρπό και φέρνουν πλούσιο το θερισμό στον κατάλληλο καιρό. «Εκείνός που σπέρνει με οικονομία», λέγει, «θα θερίσει και με οικονομία, και εκείνος που σπέρνει με αφθονία, θα θερίσει και με αφθονία» ( Β΄ Κορ. 9, 6 ).

…Και αν θέλεις, ας εισαγάγουμε τον μεγάλο αθλητή της υπομονής (Ιώβ) που έλαμψε και με τα δύο αυτά (κατορθώματα-παθήματα), το διαμάντι, την πολύτιμη πέτρα, που έζησε βέβαια στην Αυσίτιδα χώρα, αλλά φώτισε όλη την οικουμένη με την υπερβολή της αρετής του. Και ας πούμε τα κατορθώματα και τα παθήματα του για να μάθεις με τι έλαμψε περισσότερο. Ποια, λοιπόν, είναι τα κατορθώματα του; «Η οικία μου», λέγει, «ήταν ανοικτή σε κάθε επισκέπτη κιʼ ήταν κοινό λιμάνι στους οδοιπόρους» (Ιώβ 31, 32). Και είχε όλα σχεδόν τα αγαθά του για εκείνους που είχαν ανάγκη. «Διότι εγώ ήμουν», λέγει «ο οφθαλμός των τυφλών, το πόδι των χωλών». Εγώ ήμουν ο πατέρας των αδυνάτων, εξεχνίασα υπόθεση που δεν γνώριζα, συνέτριψα τα σιαγόνια των αδίκων και άρπαξα την λεία μέσα από τα δόντια τους. Οι αδύνατοι όμως, όποια ανάγκη κιʼ αν είχαν, δεν απέτυχαν, ούτε βγήκε κανείς από τη θύρα μου με αδειανά τα χέρια του» ( Ιώβ 29, 15-17. 31,16 ).

Είδες τα διαφορετικά είδη φιλανθρωπίας και ποικίλα λιμάνια της ελεημοσύνης και με όλα αυτός να βοηθεί τους αδικημένους; Είδες να βοηθεί τη φτώχεια, να υποστηρίζει τη χήρα, να αντιστέκεται σε εκείνους που αδικούσαν, να είναι φοβερός στους υβριστές; Πράγματι δεν έδειχνε φροντίδα μόνο για τη συμπαράσταση και τη συμμαχία (αυτό είναι έργο των πολλών), αλλά και για να φέρει το πράγμα ως το τέλος του και μάλιστα με πολλή σφοδρότητα. Διότι, λέγει , «συνέτριψα τα σιαγόνια των αδίκων», παρατάσσοντας την πρόνοιά του όχι μόνο σε προσβολές ανθρώπων, αλλά και σε επιβουλές της φύσεως, διορθώνοντας τα αμαρτήματά της με την αποτελεσματική του βοήθεια. Επειδή δηλαδή δεν μπορούσε να τους αποδώσει τα μέλη τους, στους τυφλούς τα μάτια, στους χωλούς τα πόδια, γινόταν ο ίδιος αντικαταστάτης των μελών και διʼ αυτού έβλεπαν οι τυφλωμένοι στα μάτια και βάδιζαν εκείνοι που είχαν κομμένα τα σκέλη. Τι θα μπορούσε να εξισωθεί μʼ αυτή του τη φιλανθρωπία.

Κανείς δεν μπορεί να βλάψει εκείνον που δεν βλάπτει τον εαυτόν του

…Οι πολλοί επειδή έχουν πεπλανημένες γνώμες, άλλα νομίζουν ότι είναι τα οποία βλάπτουν την αρετή μας, και άλλοι μεν νομίζουν ότι είναι η φτώχεια, άλλοι δε η σωματική ασθένεια, άλλοι η χρηματική ζημία, άλλοι η συκοφαντία, άλλοι ο θάνατος, και διʼ αυτά συνεχώς θρηνούν και οδύρονται και λυπούνται διʼ όσους υφίστανται αυτά, και δακρύζουν, και έκπληκτοι μεταξύ τους λέγουν: Τι έπαθε ο τάδε; Δια μιας έχασε την περιουσία του όλη. Άλλος πάλι λέγει περί άλλου: Ο τάδε περιέπεσε εις βαρειάν ασθένεια και τον έχουν ξεγράψει οι ιατροί που τον επισκέπτονται. Και άλλος μεν θρηνεί και οδύρεται δια τους φυλακισμένους, άλλος δε διʼ εκείνους που εξεδιώχθησαν από την πατρίδα των και έξωρίσθησαν, άλλος διʼ εκείνους που εστερήθησαν την ελευθερία των, άλλος διʼ εκείνους που συνελήφθησαν υπό των εχθρών και έγιναν αιχμάλωτοι, άλλος διʼ αυτόν που επνίγη ή που εκάηκε, άλλος διʼ αυτόν που ετάφη κάτω από την οικία του, κανείς όμως δεν θρηνεί διʼ αυτούς που ζουν εις την αμαρτία. Αλλά πολλές φοράς μακαρίζουν αυτούς διʼ εκείνο που είναι πολύ λυπηρό και αίτιον όλων των κακών.

Εμπρός λοιπόν ας αποδείξωμεν ότι τίποτε από όλα αυτά που ελέχθησαν δεν αδικεί τον νηφάλιο άνθρωπο, ούτε ημπορεί να βλάψει την αρετή του. Διότι, πες μου, αυτόν ο οποίος έχασε όλα τα υπάρχοντά του, από τον οποίον αφηρέθησαν τα πάντα, ή από τους συκοφάντες, ή από τους ληστές, ή και από υπηρετών κακούργων, τον έβλαψε αυτή η ζημία ως προς την αρετή του; Μάλλον δε, αν θέλετε, πρώτον ας περιγράψουμε τι είναι αρετή του ανθρώπου, αφού ασχοληθούμε προηγουμένως με άλλα ζητήματα, δια να κάνουμε τον λόγο μας σαφέστερο και ευκολοκατανόητον εις τους πολλούς.
Τι είναι λοιπόν αρετή ίππου; Μήπως το να έχει χρυσόν χαλινόν και χρυσά λουριά και σέλλα από μεταξωτά υφάσματα και ποικίλα και χρυσοΰφαντα επιστρώματα, και προμετωπίδας στολισμένες με πολύτιμους λίθους, και χαίτη πλεγμένη με χρυσά σχοινιά, ή το να είναι γρήγορος και σταθερός, και να βαδίζει κανονικά, και να έχει όνυχας αρμόζοντας εις γενναίο ίππο, και να έχει δύναμη που απαιτείται δια μακρινά ταξίδια, δια πολέμους, και να μπορεί και εις την παράταξη να δεικνύει επιβλητικό παράστημα, και κατά την φυγή να σώζει τον ιππέα; Δεν είναι φανερό ότι αυτά είναι αρετή του ίππου, και όχι εκείνα;

Και ακόμη τον όνων και των ημιόνων ποια θα έλεγες ότι είναι η αρετή των; Δεν είναι το να μπορούν με ευκολία να σηκώνουν βάρη, και με ευκολία να διαβαίνουν τους δρόμους και να έχουν πόδια στερεά σαν την πέτρα; Μήπως θα ειπούμε ότι ο έξωτερικός τους στολισμός συμβάλλει κατά τι προς την αρετή τους; Καθόλου. Ποία άμπελο θα θαυμάσουμε; Εκείνη της οποίας κυματίζουν τα φύλλα και τα κλήματα ή εκείνη που είναι κατάφορτος από καρπούς; Και ποία θα πούμε ότι είναι η αρετή της ελαίας; Όταν έχει μεγάλους κλάδους και πυκνό το φύλλωμα ή όταν παρουσιάζει άφθονο τον καρπό της και παντού διασκορπισμένο;

Έτσι λοιπόν ας κάνουμε και επί των ανθρώπων. Ας εξετάσουμε ακριβώς την αρετή του ανθρώπου, και ας θεωρήσουμε βλάβη μόνον εκείνη η οποία βλάπτει αυτήν. Ποία λοιπόν είναι η αρετή του ανθρώπου; Όχι τα χρήματα δια να φοβηθείς την πτώχεια. Ούτε η υγεία του σώματος δια να φοβηθείς την ασθένεια. Ούτε η εκτίμησης των πολλών δια να αποφύγεις την κακή φήμη. Ούτε το να ζει κανείς όπως τύχει, δια να σου προξενεί φόβο ο θάνατος. Ούτε η ελευθερία δια να αποφεύγεις την δουλεία. Αλλά η ακριβής εμμονή εις την αληθινή πίστη και ο ορθός τρόπος ζωής. Αυτά δε ούτε ο διάβολος θα μπορέσει να τα αφαιρέσει, αν αυτός που τα κατέχει τα διαφυλάττει με την πρέπουσα προσοχή. Και αυτά τα γνωρίζει ο πονηρότατος και άγριος εκείνος δαίμων. Διότι δʼ αυτήν την αιτία αφαίρεσε και την περιουσία του Ιώβ, όχι δια να τον κάνει πτωχό, αλλά δια να τον εξαναγκάσει να ειπεί κάποια βλασφημία και κατέκοπτε το σώμα του, όχι δια να το κάνει ασθενές, αλλά δια να καταβάλει την αρετή της ψυχής.

Αφού όμως χρησιμοποίησε όλους του δόλους του και τον έκανε από πλούσιο πτωχό (αυτό δηλαδή που φαίνεται εις όλους μας πιο φρικτό από όλα), από πολύτεκνο άτεκνο, αφού έσχισε όλο το σώμα του χειρότερα από όσα κάνουν οι δήμιοι στα δικαστήρια (διότι δεν τρυπούν οι όνυχες εκείνων τας πλευράς αυτών που πίπτουν εις τα χέρια των, όσο καταξέσχισαν την σάρκα εκείνου τα στόματα των σκωλήκων), και τον περιέβαλε με κακή φήμη (διότι οι φίλοι του παρουσία του έλεγαν εις αυτόν, δεν ετιμωρήθεις τόσο όσο άξιζαν τα αμαρτήματά σου, και επέρριπταν εις αυτόν πολλές κατηγορίες), και τον εξόρισε όχι απλώς από την πόλη και από την οικία του, δια να τον μεταφέρει εις άλλη πόλη, αλλά αφού έδωσε εις αυτόν ωσάν πόλη και ωσάν οικία την κοπριά, όχι μόνο δεν τον κατέστρεψε, αλλά και τον παρουσίασε λαμπρότερον εξ αιτίας εκείνων που εσκέφθη εναντίον του.

Αυτός όμως όχι μόνον δεν εστερήθη κάτι από την περιουσία του, αν και του αφαίρεσαν τόσα, αλλά και μεγαλύτερο τον πλούτο της αρετής του έκανε εξ αιτίας αυτού. Καθόσον μετά ταύτα απήλαυσε μεγαλυτέρα παρρησία, επειδή αγωνίσθηκε δυνατότερο αγώνα. Αν δε αυτός ο οποίος έπαθε τόσα και δεν αδικήθηκε καθόλου, αν και έπαθε αυτά όχι από άνθρωπο, αλλά από δαίμονα που είναι πονηρότερος από όλους τους ανθρώπους, ποιος θα έχει δικαιολογία απʼ αυτούς οι οποίοι λέγουν ότι ο τάδε με ηδίκησε και με έβλαψε; Διότι εάν ο διάβολος, ο οποίος είναι γεμάτος από τόση κακία, αφού χρησιμοποίησε όλα τα όργανά του, και αφού έρριψε τα βέλη του, και όσα κακά υπάρχουν μεταξύ των ανθρώπων, με μεγάλη υπερβολή τα έφερε και άδειασε εις την οικία και εις το σώμα του δικαιου, καθόλου δεν ηδίκησε τον άνθρωπο, αλλά όπως είπα, τον ωφέλησε περισσότερο. Πως θα μπορέσουν μερικοί να κατηγορήσουν τον τάδε και τον τάδε, ότι ηδικήθησαν από αυτούς και όχι από τον εαυτόν τους;

Τι λοιπόν, λέγουν μερικοί, τον Αδάμ δεν τον ηδίκησε και τον υπεσκέλισε και τον εξεδίωξε από τον παράδεισο; Όχι αυτός αλλά η απερισκεψία του αδικηθέντος και το ότι δεν ήτο συνετός και εν εγρηγόρσει. Διότι αυτός που μετεχειρίσθει τόσους και τέτοιου είδους δόλους και δεν μπόρεσε να κατανικήσει τον Ιώβ πως θα μπορούσε να κυριεύσει τον Αδάμ με ολιγότερα μέσα, εάν εκείνος εξ αιτίας της απερισκεψίας του δεν επρόδιδε τον εαυτόν του; Τι λοιπόν; Αυτός δεν έπεσε εις τους συκοφάντες και έχασε την περιουσία του και από τον οποίον αφηρέθησαν όλα όσα είχε και εξεδιώχθη από την πατρική γη, και επάλαισε με την μεγαλυτέραν φτώχεια, δεν ηδικήθη; Όχι μόνον δεν είχε αδικηθεί αλλά και κέρδισε επειδή ήτο συνετός. Διότι, ειπέ μου, εις τι παρέβλαψε τούτο τους αποστόλους; Δεν επάλαιον συνεχώς με την πείνα, την δίψα και την γυμνότητα; Αλλά διʼ αυτό ακριβώς ήσαν και τόσο πολύ λαμπροί και ονομαστοί και εδέχθησαν πολλή βοήθεια από τον Θεό.

Εις τι ζημίωσε τον Λάζαρο η ασθένεια και οι πληγές και η φτώχεια και η εγκατάλειψη από τους ιδικούς του; Μήπως εξ αιτίας αυτών δεν επλέχθησαν διʼ αυτόν περισσότεροι στέφανοι; Τι έβλαψε τον Ιωσήφ το ότι απέκτησε κακή φήμη και εις την χώρα του εις την ξένη χώρα; Διότι και μοιχός και πόρνος ενομίζετο ότι είναι. Εις τι τον έβλαψε η δουλεία; Εις τι δε το ότι εστερήθη την πατρίδα του; Δεν τον θαυμάζουμε και δεν εκπληττόμεθα διʼ αυτά περισσότερο; Και διατί αναφέρω την μετάβαση εις την ξένη χώρα, την πτώχεια, την κακή φήμη και την δουλεία; Διότι ο ίδιος ο θάνατος τι εζημίωσε τον Άβελ, ο οποίος έγινε και κατά τρόπο βίαιο και πρόωρο και ετολμήθη από χέρια αδελφικά; Δεν εγκωμιάζεται δια τούτο εις όλα τα μέρη της οικουμένης; Βλέπεις λοιπόν ότι ο λόγος απέδειξε περισσότερα από όσα υπέσχετο; Διότι όχι μόνον απέδειξε ότι κανείς δεν αδικείται από κανένα αλλά και ότι περισσότερο κερδίζουν όσοι προσέχουν τους εαυτούς τους.

Τότε δια ποιον λόγο, λέγει, υπάρχουν τιμωρίες και κολάσεις; Διατί υπάρχει γέενα; Διατί υπάρχουν τόσες απειλές, εάν κανείς ούτε αδικείται ούτε αδικεί; Τι λέγεις; Διατί συγχέεις τα πράγματα; Διότι εγώ δεν είπα ότι κανείς δεν αδικεί, αλλʼ ότι κανείς δεν αδικείται. Και πως είναι δυνατόν, λέγουν, να αδικούν πολλοί και κανείς να μη αδικείται; Έτσι ακριβώς όπως σας το δίδαξα τώρα. Διότι και τον Ιωσήφ το αδίκησαν οι αδελφοί του, αυτός όμως δεν αδικήθηκε. Και εναντίον του Άβελ εσκέφθη κακό ο Κάιν, αυτός δε δεν έπαθε κανένα κακό. Δια τούτο υπάρχουν τιμωρίες και κολάσεις. Διότι ο Θεός δεν καταργεί τις τιμωρίες εξ αιτίας της αρετής των πασχόντων, αλλά επιβάλλει τις τιμωρίες ένεκα της κακίας των πανούργων ανθρώπων. Διότι αν γίνονται ενδοξότεροι όσοι υποφέρουν από τους κακόβουλους αυτό δεν οφείλεται εις την πρόθεση των κακόβουλων, αλλά εις την καρτερία εκείνων που πάσχουν.

Δια τούτο διʼ εκείνους μεν τακτοποιούνται και προετοιμάζονται τα βραβεία της αρετής των, διʼ αυτούς δε οι τιμωρίες την πονηρίας των. Σου αφήρεσαν τα χρήματα; Λέγε, «γυμνός εβγήκα από την κοιλία την μητρός μου, γυμνός και θα απέλθω». Και πρόσθεσε εκείνο το αποστολικό: «Δεν εφέραμεν τίποτε εις τον κόσμον και είναι φανερόν ότι δεν ημπορούμεν ούτε να πάρωμεν τίποτε μαζί μας». Σε κακολόγησαν και σε περιέλουσαν με αναρίθμητους ύβρεις ορισμένοι; Να ενθυμηθείς τον λόγο εκείνον που λέγει: «Αλίμονο εις εσάς όταν όλοι οι άνθρωποι λέγουν καλά λόγια διʼ εσάς» και «Να χαίρετε τότε και να αγαλλιάσθε, όταν λέγουν εναντίον σας λόγια κακά». Σε εξόρισαν μακριά; Σκέψου ότι δεν έχεις εδώ πατρίδα, και αν θέλεις να σκεφθείς βαθύτερα, έχεις εντολή να θεωρείς όλη την γη ως ξένη. Μήπως περιέπεσες εις βαριά ασθένεια; Πες εκείνο το αποστολικό: «Όσο ο έξωτερικός μας άνθρωπος φθείρεται, τόσο ο εσωτερικός ανακαινίζεται ημέρα με την ημέρα». Μήπως υπέστη κανείς βίαιο θάνατο; Σκέψου τον Ιωάννη και την κεφαλήν του που απεκόπη εις το δεσμωτήριο και μετεφέρθη επί δίσκου και εδόθη ως αμοιβή εις τον χορό της πόρνης. Σκέψου τις αμοιβές που σε περιμένουν διότι όλα αυτά τα παθήματα, όταν άδικα γίνονται από κάποιον εναντίον άλλου,και τα αμαρτήματα λύνουν και τη δικαιοσύνη φέρνουν. Τόσο μεγάλο είναι το μέγεθος της ωφελείας εις αυτούς που τα υποφέρουν με γενναιότητα.

Όταν λοιπόν ούτε χρηματική ζημία, ούτε οι συκοφαντίες και κατηγορίες, ούτε η εξορία, ούτε οι ασθένειες και οι δοκιμασίες, ούτε αυτό που φαίνεται ότι είναι φοβερότερο όλων, δηλαδή ο θάνατος, βλάπτουν του πάσχοντας, μάλλον δε και τους ωφελούν περισσότερο, από πού μπορείς να μου δείξεις κάποιον αδικούμενο, όταν εξ όλων όσα αναφέραμε δεν αδικείται; Διότι εγώ θα προσπαθήσω να αποδείξω το αντίθετο, ότι δηλαδή αυτοί που περισσότερο αδικούνται και προσβάλλονται και πάσχουν τα ανεπανόρθωτα είναι εκείνοι οι οποίοι διαπράττουν αυτά. Διότι ποίος ημπορούσε να γίνει αθλιότερος από τον Κάιν, ο οποίος έδειξε αυτήν την συμπεριφορά προ του αδελφό του; Τι δε ελεεινότερο από την γυναίκα του Φιλίππου, η οποία αποκεφάλισε τον Ιωάννη; Τι δε από τους αδελφούς του Ιωσήφ, οι οποίοι τον έδιωξαν και τον πούλησαν εις ξένη γη; Τι δε από τον διάβολο, ο οποίος προξένησε τόσα κακά εις τον Ιώβ;

Διότι όχι μόνο δια τα άλλα, αλλά και διʼ αυτά θα τιμωρηθεί όχι με τις συνήθεις τιμωρίες. Είδες λοιπόν πως και εδώ ο λόγος απέδειξε περισσότερα από όσα υπεσχέθη; Ότι όχι μόνο καμία ζημία δεν παθαίνουν οι υβριζόμενοι από τους εχθρούς τους, αλλά και το κάθε τι στρέφεται εναντίον της κεφαλής των κακόβουλων; Διότι επειδή ούτε ο πλούτος, ούτε το να είσαι ελεύθερος, ούτε το να κατοικείς εις την πατρίδα σου, ούτε τα άλλα όσα ανάφερα, είναι αρετές του ανθρώπου, αλλά τα κατορθώματα της ψυχής. Είναι εύλογο λοιπόν όταν η βλάβη επέρχεται εις αυτά να μη ζημιώνεται καθόλου η αρετή του ανθρώπου. Τι λοιπόν συμβαίνει να ζημιωθεί κανείς εις αυτήν την φιλοσοφία την ψυχής; Ούτε και εδώ αν ζημιωθεί, ζημιώνεται από κανένα άλλον, αλλά μόνος του και από τον εαυτόν του.

Πως μόνος του και από τον εαυτόν του, λέγει; Όταν μαστιγωθεί από κάποιον, ή του αφαιρεθεί η περιουσία του, ή υποστεί κάποια άλλη φοβερή προσβολή, και εκφέρει κάποια βλασφημία, εζημιώθη μεν και μάλιστα πολύ, όχι όμως από εκείνον που τον ηδίκησε , αλλά εξ αιτίας της ιδικής του μικροψυχίας. Αυτό δηλαδή που είπα προηγουμένως θα ειπώ και τώρα, ότι δηλαδή κανείς άνθρωπος, ακόμη και αν είναι απείρους φοράς πονηρότερος από τον πονηρό εκείνον δαίμονα που μας εχθρεύεται διαρκώς, δεν θα ημπορούσε να προσβάλει κάποιον κατά χειρότερο και σκληρότερο τρόπο. Και όμως ο φοβερός αυτός δαίμων δεν ημπόρεσε να υπερισχύσει και να καταβάλει τον προ του νόμου, τον προ της χάριτος, αν και έρριψε εναντίον του από παντού τόσα και τόσον πικρά βέλη. Είναι τόσο μεγάλη η ανωτερότητα της ψυχής.

Και ο Παύλος; Δεν έπαθε τόσα δεινά, τα οποία δεν είναι εύκολο ούτε να απαριθμήσουμε; Εφυλακίσθη, εδέθη με αλυσίδας, εσύρετο και περιεφέρετο , εμαστιγώνετο από τους Ιουδαίους, ελιθοβολείτο, ετραυματίζετο το σώμα του όχι μόνον με μάστιγα, αλλά και με ράβδους, εναυάγει, έπιπτε πολλές φορές εις τα χέρια ληστών, επολεμείτο από τους ιδικούς του, από τους εχθρούς και από τους γνώριμους εδέχετο κτυπήματα συνεχώς, υφίστατο αναρίθμητους κατατρεγμούς, πάλαιε με την πείνα και την γυμνότητα, και υπέμενε άλλες πυκνές και συνεχείς κακές περιστάσεις και θλίψεις. Και διατί να λέγουμε πολλά; Καθημερινώς απέθνησκε. Και όμως ενώ υφίστατο τόσα πολλά και τοιούτου είδους κακά, όχι μόνον δεν είπε καμία βλασφημία, αλλά αντιθέτως εχαίρετο διʼ αυτά και εκαυχάτο. Και αλλού μεν λέγει, «Χαίρομαι δια τα παθήματά μου», αλλού δε πάλι, «όχι μόνον αυτό, αλλά και καυχώμεθα δια τις θλίψεις». Αν λοιπόν, ενώ έπασχε τόσα πολλά, έχαιρε και εκαυχάτο, ποία συγγνώμη θα έχεις εσύ και ποία απολογία, ο οποίος το ελάχιστον αυτών δεν υπομένεις και όμως βλασφημείς;