Ερμηνεία της Κυριακής Προσευχής, του "Πάτερ Ημών"

[kostas8888]

"Πάτερ ημών ό εν τοις ούρανοΐς"
Πόσο μεγάλη είναι ή φιλανθρωπία Του! Πόσο υπέροχη ή γενναιοδωρία Του! Με ποιο λόγο θά μπορέσουμε νά ευχαριστήσουμε τόν Θεό πού μας χαρίζει τόσα πολλά αγαθά!
Ερεύνησε, αγαπητέ, τήν μηδαμινότητα της δικής μου καί τής δικής σου φύσεως, εξερεύνησε τή συγγένεια, τή γή, τή στάχτη, τό χώμα, τή λάσπη, τό πλιθί. Άφού πλαστήκαμε από τή γή, στό τέλος πάλι στή γή καταλήγουμε μέ τόν θάνατο. Βάζοντας αυτά στό νου σου, θαύμασε τόν ανεξιχνίαστο πλοΰτο τής μεγάλης άγαθότητος του Θεού γιά μας. Διότι ενώ είσαι γήινος, διατάχθηκες νά προσφωνής Πατέρα Αυτόν πού είναι ουράνιος, ό θνητός τόν αθάνατο, ό φθαρτός τόν άφθαρτο, ό προσωρινός τόν αιώνιο, ό χθεσινός καί πριν από λίγο πηλός, τόν Θεό πού υπήρχε πρίν δημιουργηθούν οί αιώνες.
Δέν διατάχθηκες όμως άδικα νά προσφωνής τόν Θεό Πατέρα, αλλά γιά νά μιμήσαι τήν αγαθότητα Του, σεβόμενος τήν ονομασία του Πατέρα πού προφέρεις μέ τά χείλη σου. Όπως καί αλλού τονίζει: "Γίνεσθε όμοιοι μέ τόν ουράνιο Πατέρα σας, ό όποιος ανατέλλει τόν ήλιο του γιά κακούς καί καλούς καί στέλνει τή βροχή γιά δικαίους καί αδίκους" (Ματθ. 5,45). Δέν μπορεί νά άποκαλή τόν ουράνιο Θεό Πατέρα εκείνος πού έχει θηριώδη καί απάνθρωπη διάθεση, αυτός δέν διατηρεί τά γνωρίσματα τής άγαθότητος πού υπάρχουν στον επουράνιο Πατέρα, αλλά άντικατέστησε τή φύσι του μέ τή φύσι των θηρίων καί έχασε τήν θεϊκή του καταγωγή, όπως είπε καί ό Δαυΐδ: "Ό άνθρωπος, ενώ είχε τιμή δεν τό κατενόησε συναριθμήθηκε μέ τά ανόητα κτήνη και εξομοιώθηκε μέ αυτά" (Ψαλμ. 48,21).
Διότι όταν κάποιος πηδάη σάν ταΰρος, κλωτσάη σάν όνος, κρατάη τήν κακία του όπως ή καμήλα, είναι λαίμαργος όπως ή αρκούδα, άρπάζη όπως ό λύκος, είναι ύπουλος όπως ή αλεπού, βλέποντας τίς γυναίκες χλιμιντρίζη όπως κάποιο άλογο πού βλέπει τό θηλυκό, πώς μπορεί αυτός νά ανάπεμψη τήν φωνή πού πρέπει σε υιό καί νά άποκαλέση Πατέρα του τόν Θεό;
Πώς πρέπει νά ονομάζεται ένας τέτοιος άνθρωπος; Θηρίο; Άλλα τά θηρία έχουν μόνο ένα από τά πάθη πού αναφέραμε, ενώ αυτός έγινε χειρότερος από εκείνα, επειδή συγκέντρωσε στον εαυτό του όλα τά πάθη καί έγινε πιό παράλογος άπό εκείνα πού δέν έχουν καθόλου νου.
Καί γιατί λέγω, θηρίο; "Ενας τέτοιος άνθρωπος είναι χειρότερος άπό κάθε θηρίο. Διότι εκείνα, μολονότι είναι άγρια άπό τήν φύσι τους, μερικές φορές εξημερώνονται άπό τους ανθρώπους. Αυτός όμως, μολονότι είναι άνθρωπος, καί τήν φυσική αγριότητα τών θηρίων τήν αντικατέστησε μέ τήν δική του φυσική ήμερότητα, τό εκ φύσεως άγριο τό κάνει ήμερο, ενώ τόν εαυτό του, τόν εκ φύσεως ήμερο, τόν κάνει άγριο' ποια απολογία θά έχη; Τή στιγμή πού ό ϊδιος όταν συλλαμβάνη τό λιοντάρι τό κάνει ήμερο, ενώ ό θυμός του τόν κάνει πιό άγριο άπό τό λιοντάρι; Μολονότι εκεί υπάρχουν δύο ελαφρυντικά: Πρώτον τό ότι τό θηρίο στερείται λογικού καί δεύτερον είναι τό πιό άγριο άπό όλα. Άλλ' όμως μέ τή σοφία πού τοΰ έδωσε ό Θεός μπορεί καί νικάει τή θηριωδία της φύσεως. Καί εκείνος ό όποιος στην περιπτωσι τών θηρίων νικάει τή φύσι, αντίθετα στην περίπτωσι τήν δική του μαζί μέ τή φύσι χάνει καί τό καλό της προαιρέσεως.
Πώς λοιπόν ένας τέτοιος άνθρωπος θά μπόρεση νά όνομάση τόν Θεό Πατέρα;
Εκείνος όμως πού είναι ήμερος καί φέρεται μέ καλωσύνη προς τόν πλησίον, πού δέν ανταποδίδει τήν αδικία σέ εκείνους πού τόν αδίκησαν, αλλά καί άμοίβει μέ ευεργεσίες τίς αδικίες, δέν κατακρίνεται αποκαλώντας τόν Θεό Πατέρα.
Πρόσεξε τήν ακρίβεια του λόγου: μέ ποιόν τρόπο νομοθετεί τήν μεταξύ μας αγάπη καί μας ενώνει όλους μέ άγαπητική διάθεσι! Δέν διέταξε νά λέμε: "Πάτερ μου, ό εν τοις ούρανοΐς", αλλά: "Πάτερ ημών ό εν τοις ούρανοΐς", γιά νά δείχνουμε αδελφική αγάπη μεταξύ μας, άφοΰ διδαχθήκαμε δτι έχουμε τόν ίδιο Πατέρα.
"Επειτα μας δίδαξε νά εγκαταλείπουμε τήν γη καί τά γήϊνα καί νά μήν είμαστε αφοσιωμένοι προς τά κάτω, αλλά μέ τά φτερά της πίστεως νά ανέβουμε στον αέρα καί νά περάσουμε τόν αιθέρα καί νά ζητήσουμε Αυτόν πού ονομάζουμε Πατέρα, διέταξε νά λέμε' "Πατέρα μας, πού βρίσκεσαι στους ουρανούς". Όχι διότι μόνο στους ουρανούς βρίσκεται ό Θεός, αλλά γιά νά κάνη εμάς, πού κυλιόμαστε στή γη, νά σηκώσουμε τά μάτια μας πάνω καί άφοΰ μας περιλάμψη μέ τά κάλλη των επουρανίων αγαθών, νά μεταφέρη έκεϊ όλη μας τήν επιθυμία.

"Άγιασθήτω τό όνομα σου"
"Επειτα πρόσθεσε δεύτερο λόγο λέγοντας: " "Ας άγιασθή τό όνομά σου". "Ας μή νομίση κάποιος δτι λέγοντας "'Αγιασθήτω τό δνομά σου", θά πρόσθεση περισσότερο αγιασμό στό Θεό. Διότι ό Θεός είναι άγιος καί πανάγιος καί ό πιό άγιος από όλους τους αγίους. Καί αυτή τή δοξολογία του προσφέρουν τά Σεραφείμ κραυγάζοντας με ασταμάτητες φωνές' ""Αγιος, άγιος, άγιος είναι ό Κύριος ό Παντοκράτορας. Ό ουρανός και ή γη είναι γεμάτα από την δόξα Του" (Ήσ. 6,3).
Συμβαίνει δηλαδή τό εξής: Όπως εκείνοι πού επευφημούν βασιλείς καί αυτοκράτορες, τους φωνάζουν βασιλείς καί αυτοκράτορες, χωρίς νά τους χαρίζουν αυτό πού δέν έχουν, αλλά επευφημούν αυτό πού έχουν, έτσι καί μεΐς. Δέν προσφέρουμε στό Θεό τήν άγιωσύνη πού δέν υπάρχει, λέγοντας" "άγιασθήτω τό όνομα σου", αλλά δοξάζουμε αυτήν τήν άγιωσύνη πού υπάρχει σ' Αυτόν. Διότι τό "ας άγιασθή" λέχθηκε στή θέσι τοΰ "ας δοξασθή". Μέ τή φράσι αυτή διδασκόμαστε νά επιδιώκουμε τήν ενάρετη ζωή, ώστε βλέποντας οι άνθρωποι αυτή τή ζωή, νά δοξάζουν τόν ουράνιο Πατέρα μας. Αυτό τονίζει και σέ άλλο σημείο: ""Ας λάμψη τό φως σας μπροστά στους ανθρώπους, γιά νά δουν τά καλά σας έργα καί νά δοξάσουν τόν ουράνιο Πατέρα σας" (Ματθ. 5,16).

"Έλθέτω ή βασιλεία σου"
"Υστερα από αυτό διδαχθήκαμε νά λέμε: ""Ας έλθη ή βασιλεία σου". Άφοΰ βασανιζόμαστε από τά πάθη τοΰ σώματος καί δεχόμαστε τίς αμέτρητες επιθέσεις των πειρασμών, χρειαζόμαστε τή βοήθεια τοΰ Θεοΰ, γιά νά μή βασιλεύση ή αμαρτία στό θνητό σώμα μας υπακούοντας στίς εντολές της επιθυμίας του, οΰτε νά προσφέρουμε τά μέλη μας στην αμαρτία, ώς όπλα αδικίας, αλλά νά τά προσφέρουμε στό Θεό ώς όπλα αρετής καί νά υπηρετούμε τόν αιώνιο βασιλιά σάν στρατιώτες.
Έκτος από αυτά διδασκόμαστε νά μήν άφοσιωνώμαστε υπερβολικά στην παρούσα ζωή, αλλά νά περιφρονούμε τά παρόντα πού είναι πρόσκαιρα καί νά επιθυμούμε τά μέλλοντα, πού είναι αιώνια καί αμετακίνητα. Ακόμη νά ζητάμε εκείνη την ουράνια καί αιώνια βασιλεία ώστε νά μη μας κρατά δεμένους στη γη ή πρόσκαιρη εύχαρίστησι, ούτε ή σωματική ομορφιά, οΰτε ό πλούτος, οΰτε τά πολλά κτήματα, οΰτε οί πολύτιμες πέτρες, οΰτε οί μεγάλες καί όμορφες οικοδομές, οΰτε οί αρχηγίες καί στρατηγίες, οΰτε ή βασιλική πορφύρα καί τό στέμμα, οΰτε τά φαγητά καί τά διάφορα καρυκεύματα, οΰτε κάτι άλλο από αυτά πού δελεάζουν καί τέρπουν τίς αισθήσεις μας' αλλά άφου εγκαταλείψουμε όλα αυτά, νά επιθυμούμε αδιάκοπα τή βασιλεία του Θεού.
Άφοΰ μας δίδαξε μέ αυτό τόν τρόπο καί αύτη τήν αρετή, πρόσταξε νά λέμε'

"Γεννηθήτω τό θέλημα σου ώς εν ούρανω, καί επί της γης"
Άφοΰ τοποθέτησε μέσα μας τόν έρωτα γιά τά μελλοντικά καί τήν επιθυμία της επουράνιας βασιλείας καί μας σαγήνευσε μέ τόν πόθο εκείνο, μας προετοιμάζει νά λέμε, "Ας γίνη τό θέλημα σου πάνω στη γη, όπως γίνεται και στον ουρανό". Κάνε μας, λέγει, Κύριε, νά μπορούμε νά μιμούμαστε τήν ουράνια ζωή, γιά νά θέλουμε καί μεΐς αυτά πού θέλεις Έσύ. Βοήθησε τήν άποκαμωμένη μας προαίρεσι, πού θέλει νά κάνη αυτά πού θέλεις Έσύ, αλλά εμποδίζεται από τήν ασθένεια του σώματος. "Απλωσε τό χέρι Σου σε εκείνους πού επιθυμούν πολύ νά τρέχουν, αναγκάζονται όμως νά κουτσαίνουν από τήν προσκόλλησί τους στά γήϊνα. "Εχει φτερά ή ψυχή, αλλά ή σάρκα τήν βαραίνει. Θέλει ή ψυχή νά φθάση γρήγορα στά ουράνια, αλλά ή σάρκα τήν κρατάει στά επίγεια. Όταν όμως ύπάρχη ή δική Σου βοήθεια, καί τά πολύ δύσκολα θά είναι πολύ εύκολα. ""Ας γίνη", λοιπόν, "τό θέλημα Σου καί πάνω στή γη, όπως γίνεται στον ουρανό".
Καί επειδή ανέφερε τά της γης, καί επειδή εκείνοι πού έγιναν από τή γη καί ζουν σέ αυτήν καί έχουν γήινο σώμα, έχουν ανάγκη από τήν κατάλληλη τροφή, πρόσθεσε"

"Τόν αρτον ημών τόν έπιούσιον, δός ήμΐν σήμερο
ν"
Διέταξε νά ζητάμε τόν καθημερινό άρτο. Όχι καλοπέρασι, αλλά τροφή, πού ικανοποιεί τίς ανάγκες του σώματος καί εμποδίζει τόν εκ πείνης θάνατο. Όχι ερεθιστικές τροφές, οΰτε ποικιλία φαγητών καί μαγειρικές τέχνες καί επινοήσεις αρτοποιών καί εύωδιαστά κρασιά καί όσα άλλα ευχαριστούν τό λάρυγγα, φορτώνουν όμως τήν κοιλιά, σκοτίζουν τό μυαλό του ανθρώπου, κάνουν τό σώμα νά επαναστάτη εναντίον της ψυχής, καί κάνουν απείθαρχο τό πουλάρι στον αναβάτη του. Δέν μας δίδαξε ό λόγος νά ζητάμε αυτά, αλλά "τό καθημερινό μας ψωμί", δηλαδή, αυτό πού αποτελεί τήν ουσία του ανθρωπίνου σώματος καί μπορεί νά τό στηρίξη. Καί πάλι δέν πήραμε εντολή νά ζητάμε ψωμί γιά πολλά χρόνια, αλλά μόνο γιά τήν σημερινή ήμερα. Διότι λέγει: "Μην έχετε αγωνία γιά τήν αυριανή ήμερα" (Ματθ. 6,34).
Γιά ποιο λόγο φροντίζει κάποιος γιά τήν αυριανή ήμερα, τή στιγμή πού δέν είναι βέβαιο άν θά τήν δη; Καί μάλιστα φορτώνεται τόν κόπο, χάνει όμως τόν καρπό; "Εχε εμπιστοσύνη στον Θεό πού "δίνει τροφή σέ κάθε σάρκα" (Ψαλμ. 135,25). Αυτός πού σοϋ έδωσε τό σώμα καί φύσηξε μέσα σου τήν ψυχή καί σέ έκανε ζώο λογικό, καί πρίν από τήν διάπλασί σου σου ετοίμασε όλα τά αγαθά, θά σέ παράβλεψη κατόπιν αυτός "πού ανατέλλει τόν ήλιο τον σέ καλούς καί κακούς καί στέλνει τή βροχή του σέ δικαίους καί αδίκους;" (ΜατΘ. 5,45)
"Εχοντας λοιπόν εμπιστοσύνη σέ Αυτόν, νά ζητάς μόνο τήν καθημερινή τροφή καί τήν φροντίδα τής αυριανής ημέρας άφησε την σ' Αυτόν καί κάνε όπως έλεγε καί ό μακάριος Δαυΐδ: "Ρίξε στον Κύριο τή μεριμνά σου καί αυτός θά σε διαθρέψη" (Ψαλμ. 54,23).
Άφοΰ λοιπόν με όσα προαναφέρθηκαν μας έμαθε τήν πιό δυνατή φιλοσοφία, γνωρίζοντας ότι είναι αδύνατον άνθρωποι όντες καί περικείμενοι θνητό σώμα νά μή σφάλλουμε, μας δίδαξε νά λέμε'

"Καί αφες ήμϊν τά όφειλήματα ημών, ώς καί ημείς άφίεμεν τοις όφειλέταις ημών"
Με τά λόγια αυτά διακηρύσσει τά έξης αγαθά: Κατ' αρχήν αυτούς πού έφθασαν στην κορυφή τής αρετής τους διδάσκει τήν μετριοφροσύνη" κατόπιν τους συμβουλεύει νά μήν υπερηφανεύονται γιά τά κατορθώματα τους, αλλά νά φοβούνται καί νά τρέμουν καί νά θυμούνται πάντοτε τά προηγούμενα αμαρτήματα τους. "Ετσι έκαμνε καί ό μακάριος Παύλος λέγοντας υστέρα άπό τά αμέτρητα κατορθώματα του: "Ό Ίησοϋς Χριστός ήλθε στον κόσμο γιά νά σώση αμαρτωλούς, άπό τους οποίους πρώτος είμαι εγώ" (Α Τιμ. 1,15). Δεν είπε "ήμουν", αλλά " είμαι", γιά νά δείξη ότι θυμόταν πάντοτε ό,τι είχε διαπράξει. Αυτούς λοιπόν πού έφτασαν στην κορυφή τής αρετής, τους ασφάλισε με τήν ταπεινοφροσύνη λέγοντας αυτά τά λόγια.
Εκείνους όμως πού έσφαλαν υστέρα άπό τήν χάρι τοΰ άγιου Βαπτίσματος, δέν τους αφήνει νά άπελπίζωνται γιά τή σωτηρία τους, αλλά διδάσκει νά ζητοΰν άπό τό γιατρό των ψυχών τά φάρμακα γιά τή συγγνώμη. Μαζί όμως μέ αυτά ό λόγος προϋποθέτει καί τήν διδασκαλία γιά τήν φιλανθρωπία. Θέλει νά είμαστε ήρεμοι στους ενόχους, άμνησίκακοι σέ όσους σφάλλουν απέναντι μας καί μέ τή συγγνώμη πού θά δίνουμε σέ αυτούς, νά δίνουμε στον έαυτό μας συγγνώμη καί πρώτα εμείς οί ϊδιοι νά προσφέρουμε τά μέτρα της φιλανθρωπίας. Διότι τόσο ζητάμε νά λάβουμε, όσο δίνουμε στους συνανθρώπους μας, καί έχουμε την άπαίτησι νά μας δώση ό Θεός τόση συγγνώμη, όση χαρίζουμε εμείς στους οφειλέτες μας. Έκτος από αυτά διαταχθήκαμε νά λέμε'

"Καί μή εισενέγκης ημάς είς πειρασμόν, αλλά ρΰσαι ημάς από τοϋ πονηρού"
Πολλά πράγματα υπάρχουν πού μας προξενούν λύπη. "Αλλα από αυτά προέρχονται από διαβολική ενέργεια. "Αλλα από ανθρώπους πού σκέπτονται καί ενεργούν ύπουλα τό κακό μας. Καί τό σώμα μας προξενεί βλάβη: Όταν ξεσηκώνεται εναντίον της ψυχής. "Αλλοτε πάλι μας προξενεί πόνους και ενοχλήσεις, προκαλώντας κάθε είδους άρρώστειες. Επειδή λοιπόν είναι πολλά καί διάφορα αυτά πού μας προξενούν λύπη καί μας επιτίθενται από πολλά σημεία, διδαχθήκαμε από τόν Θεό των όλων νά ζητάμε νά μας άπαλλάξη από αυτά. Διότι, όταν μας ένισχύη ό Θεός, κάθε ζάλη σβήνει καί ή τρικυμία μετατρέπεται σε γαλήνη καί ό διάβολος υποχωρεί ντροπιασμένος, όπως ακριβώς υποχώρησε τότε εγκαταλείποντας τους ανθρώπους καί μπήκε μέσα στους χοίρους, μή τολμώντας οΰτε εκείνο νά κάνη, χωρίς τήν άδεια Εκείνου πού τόν διέταξε. Αυτός λοιπόν πού δέν έχει εξουσία οΰτε εναντίον των χοίρων, πώς θά μπόρεση νά νικήση ανθρώπους πού είναι άγρυπνοι καί νηφάλιοι καί προστατεύονται από τόν Θεό καί τόν θεωρούν δικό τους βασιλιά;
Γι' αυτό καί στό τέλος της προσευχής υπέδειξε τήν βασιλεία, τήν δύναμι καί τήν δόξα τοϋ Θεοϋ λέγοντας"
"Ότι σοΰ έστιν ή βασιλεία καί ή δύναμις καί ή δόξα είς τους αιώνας. Αμήν".
Αυτά ζητώ από Σένα, λέγει, όχι γιά άλλους λόγους, αλλά διότι γνωρίζω ότι είσαι βασιλιάς όλων, ότι έχεις εξουσία αιώνια, ότι μπορείς όσα θέλεις καί έχεις δόξα ακατάλυτη.
Γιά όλα αυτά λοιπόν ας ευχαριστήσουμε Εκείνον πού μας έκρινε άξιους γιά τόσα αγαθά, διότι σ' Αύτόν πρέπει κάθε δόξα, τιμή καί δύναμις, στον Πατέρα, στον Υιό καί στό "Αγιο Πνεύμα, τώρα καί πάντοτε καί στους αιώνες των αιώνων. Αμήν.

[kostas8888]

Α'

"Πάτερ ημών ό εν τοις ούρανοΐς"
'
Αμέσως ανύψωσε τόν ακροατή και από την αρχή του υπενθύμισε δλη τήν ευεργεσία. Διότι αυτός πού είπε Πατέρα τόν Θεό, μέ αυτό τό μοναδικό όνομα ώμολόγησε καί τή συγχωρησι των αμαρτημάτων καί τήν εκμηδενησι της κολάσεως, τήν δικαιοσύνη, τόν αγιασμό, τήν άπολύτρω-σι, τήν υιοθεσία, τήν αδελφική σχέσι μέ τόν Μονογενή, τή χορηγία του Αγίου Πνεύματος. Διότι δεν μπορείς νά όνομάσης τόν Θεό Πατέρα, αν δεν εχης πετύχει όλα αυτά τά αγαθά.
Ό Κύριος μέ δύο τρόπους δυναμώνει τό φρόνημα των μαθητών Του: Καί μέ τήν αξία Εκείνου πού επικαλούνται καί μέ τό μέγεθος τών ευεργεσιών πού έχουν απολαύσει.
Λέγοντας τό "εν τοις ούρανοΐς", δέν τό λέγει γιά νά περιορίση εκεί τόν Θεό, αλλά γιά νά άπομακρύνη από τήν γη αυτόν πού προσεύχεται καί νά τόν προσανατολίση στους ανώτερους τόπους καί στίς ουράνιες κατοικίες.
Διδάσκει ακόμη ότι ή προσευχή πρέπει νά γίνεται γιά δλους τους αδελφούς. Διότι, δέν λέγει "ό Πατήρ μου ό εν τοις ούρανοΐς", αλλά "ό Πατήρ ημών". Καί αυτό τό κάνει, γιά νά άναφέρη τίς προσευχές του ό προσευχόμενος γιά δλη τήν Εκκλησία και νά μή σκέπτεται καθόλου μόνοτόν εαυτό του, αλλά σέ κάθε περίπτωσι νά σκέπτεται καί τό συμφέρον του πλησίον.
Μέ τό λόγο αυτό διαλύει τήν έχθρα, καταστέλλει την υπερηφάνεια, εξορίζει τόν φθόνο, εισάγει τήν αγάπη, τή μητέρα όλων των αγαθών. Εξορίζει τήν ανωμαλία των ανθρωπίνων πραγμάτων, δείχνει τήν πλήρη ισοτιμία του φτωχού μέ τόν βασιλιά, άφοΰ ή συμμετοχή μας στά σπουδαιότερα καί βασικωτερα πράγματα της ζωής μας είναι κοινή. Διότι ποια ζημία μπορεί νά προέλθη από τήν επίγεια συγγένεια, όταν όλοι μας είμαστε ενωμένοι μέ τήν επουράνια συγγένεια καί κανείς δέν έ'χη κάτι περισσότερο από τόν άλλον, οΰτε ό πλούσιος από τό φτωχό, οΰτε ό κύριος από τό δοϋλο, οΰτε ό άρχοντας από τόν αρχόμενο, οΰτε ό βασιλιάς από τό στρατιώτη, οΰτε ό φιλόσοφος άπό τόν ακαλλιέργητο, οΰτε ό σοφός άπό τόν αγράμματο;
Μία ευγενική καταγωγή χάρισε ό Θεός σέ όλους, τό ότι θεώρησε σωστό νά ονομάζεται Πατέρας όλων.
Μέ τήν ύπόμνησι αυτής της ευγενικής καταγωγής καί της επουράνιας δωρεάς, τής ισοτιμίας μέ τους αδελφούς καί τής αγάπης, μέ τήν άπομάκρυνσι άπό τή γη καί τήν προσήλωσί μας στον ουρανό, ας δοϋμε στή συνέχεια τί προτρέπει νά ζητάμε.
Καί αυτή ή λέξις, Πατέρα μας, περισσότερο άπό κάθε άλλο έχει τήν δύναμι νά μας διδάξη κάθε αρετή. Διότι αυτός πού ώνόμασε τόν Θεό Πατέρα, καί μάλιστα Πατέρα όλων, θά πρέπει νά δείξη τέτοιο τρόπο ζωής, πού νά φαίνεται άξιος αυτής τής ευγενικής καταγωγής' καί νά δείξη τέτοια προθυμία, πού νά είναι αντάξια μέ τή δωρεά.
Δέν αρκείται όμως μόνο σέ αυτό άλλα προσθέτει καί άλλη ευχή λέγοντας'

[kostas8888]

"Άγιασθήτω τό δνομά σου"


Τότε είναι σωστή ή προσευχή εκείνου πού αποκαλεί τόν Θεό Πατέρα, δταν δέν ζητάη τίποτε άλλο εκτός από τήν δόξα του Πατέρα, αλλά τά θεωρή δλα κατώτερα από τήν δόξα Εκείνου. Διότι τό "άγιασθήτω" αυτό σημαίνει, δηλαδή "δοξασθήτω". Γιατί τή δική Του δόξα τήν έχει πλήρη καί παντοτινή. Προτρέπει όμως καί αυτόν πού προσεύχεται νά έπιθυμή καί μέ τόν τρόπο της ζωής του νά δοξάζη τόν Θεό. Αυτό ανέφερε καί προηγουμένως: ""Ετσι πρέπει νά λάμψη τό φως σας μπροστά στους ανθρώπους, γιά νά δουν τά καλά σας έργα καί νά δοξάσουν τόν Πατέρα σας πού είναι στους ουρανούς" (ΜατΟ. 5,16). Καί τά Σεραφείμ πού τόν δοξολογούσαν έλεγαν: ""Αγιος, άγιος, άγιος". Ώστε τό "άγιασθήτω" σημαίνει "δοξασθήτω". 'Αξίωσε μας, λέγει, νά δείχνουμε τέτοια τελειότητα στη ζωή μας, ώστε κάθε ένας πού μας βλέπει νά δοξάζη τόν Θεό.
Αυτό τό πράγμα είναι άπόδειξις (ολοκληρωμένης πνευματικής ζωής, νά δείχνουμε δηλαδή σέ όλους τέτοια τελειότητα στή ζωή μας, ώστε κάθε ένας πού μας βλέπει νά δοξάζη τό Θεό.
"Έλθέτω ή Βασιλεία σου"
Καί αυτό τό αίτημα πάλι δείχνει άνθρωπο μέ ευγνωμοσύνη, πού δέν προσηλώνεται σ' αυτά πού βλέπει, ούτε θεωρεί κάτι τό σπουδαίο τά παρόντα, αλλά σπεύδει προς τόν Πατέρα καί επιθυμεί τά μέλλοντα. Αυτό είναι αποτέλεσμα αγαθής συνειδήσεως καί ψυχής πού έχει απαλλαγεί από τά πράγματα τής γης.
Αυτό καί ό Παύλος επιθυμούσε καθημερινά. Γι' αυτό καί έλεγε* "Καί μεϊς οι ϊδιοι πού έχουμε τήν απαρχή του Πνεύματος, στενάζουμε μέσα μας περιμένοντας μέ λαχτάρα τήν νίοθεσία, τήν άπελευθέρωσι, δηλαδή, του σώματος μας ά-

[kostas8888]

"Έλθέτω ή Βασιλεία σου"


Καί αυτό τό αίτημα πάλι δείχνει άνθρωπο μέ ευγνωμοσύνη, πού δέν προσηλώνεται σ' αυτά πού βλέπει, ούτε θεωρεί κάτι τό σπουδαίο τά παρόντα, αλλά σπεύδει προς τόν Πατέρα καί επιθυμεί τά μέλλοντα. Αυτό είναι αποτέλεσμα αγαθής συνειδήσεως καί ψυχής πού έχει απαλλαγεί από τά πράγματα τής γης.
Αυτό καί ό Παύλος επιθυμούσε καθημερινά. Γι' αυτό καί έλεγε* "Καί μεϊς οι ϊδιοι πού έχουμε τήν απαρχή του Πνεύματος, στενάζουμε μέσα μας περιμένοντας μέ λαχτάρα τήν νίοθεσία, τήν άπελευθέρωσι, δηλαδή, του σώματος μας ά-ηό τήν φθορά" (Ρωμ. 8,23). Γιατί εκείνος πού έχει αυτόν τόν έρωτα, δεν θά υπερηφανευθή οΰτε γιά τά αγαθά της παρούσης ζ<Χ)ής, οΰτε πάλι θά καταβληθή από τίς δύσκολες περιστάσεις. Ζή σάν νά βρίσκεται στους ουρανούς, καί γι' αυτό έχει άπαλλαχτή από τίς αντιξοότητες της ζωής·

[kostas8888]

"Γεννηθήτω τό θέλημα σου, ώς εν ούρανω καί επί της γης"


Βλέπεις μία άριστη συνοχή; Μας προέτρεψε νά επιθυμούμε τά μέλλοντα καί νά επιθυμούμε τόσο πολύ τήν αποδημία γιά Εκείνον, ώστε νά βιαζώμαστε νά φθάσουμε κοντά Του. Όσον καιρό όμως αυτό δεν μπορεί νά γίνη καί βρισκόμαστε στην επίγεια ζωή, τότε ας φροντίζουμε νά ζοΰμε όπως πρέπει, σάν νά βρισκώμαστε στον ουρανό. Πρέπει, λέγει, νά επιθυμούμε τόν ουρανό καί όσα βρίσκονται στον ουρανό. Διέταξε όμως, προτού μεταβούμε στον ουρανό, νά κάνουμε τήν γη ουρανό. 'Από τέτοιο πνεύμα πρέπει νά έμπνέωνται τά λόγια καί τά έργα μας. Καί γι' αυτά νά παρακαλούμε τόν Κύριο.
Ή παραμονή μας στή γή καθόλου δε μας εμποδίζει νά φθάσουμε στην τελειότητα των άνω Δυνάμεων. 'Αλλά μπορούμε, όσο βρισκόμαστε στή γή, νά ζοΰμε σάν νά είμαστε στον ουρανό.
Αυτό πού λέγει σημαίνει τό εξής: Όπως όλα εκεί πάνω γίνονται χωρίς άντίρρησι καί οί "Αγγελοι κάνουν απόλυτη καί αδιάκριτη υπακοή σέ όλα' διότι λέγει: "Δυνατοί ίσχύι ποιοΰντες τόν λόγον αντο&\ τους κάνει δηλαδή δυνατούς ή έκτέλεσι των λόγων του' έτσι, Σέ παρακαλούμε, αξίωσε καί μας τους ανθρώπους νά μήν κάνουμε μισό τό θέλημα Σου, αλλά νά τά κάνουμε όλα όπως θέλεις Έσύ.
Είδες πώς μας δίδαξε νά είμαστε καί μετριόφρονες; Μας φανέρωσε δτι ή αρετή δέν εϊναι μόνον δικό μας κατόρθωμα, αλλά συνεργεί σ' αυτό καί ό Θεός. 'Ακόμη διέταξε καθένας πού προσεύχεται νά φροντίζη καί γιά ολόκληρη τήν οικουμένη. Διότι δέν είπε "ας γίνη τό θέλημα Σου σέ μένα ή σέ μας", αλλά σέ όλα τά μέρη της γης, ώστε νά διαλυθή ή πλάνη καί νά φυτευθή ή αλήθεια" νά ξερριζωθή όλη ή κακία καί νά έπανέλθη ή αρετή. Καί όποια αρετή υπάρχει στον ουρανό, τέτοια νά ύπάρχη καί στή γή. Άν γίνη αυτό, λέγει, δέν θά διαφέρουν σέ τίποτε τά επίγεια από τά επουράνια. Καί μολονότι θά παραμένη ή διαφορά στην ανθρώπινη φύσι, ή γή θά παρουσίαση τους δικούς της 'Αγγέλους.

[kostas8888]

"Γεννηθήτω τό θέλημα σου, ώς εν ούρανω καί επί της γης"


Βλέπεις μία άριστη συνοχή; Μας προέτρεψε νά επιθυμούμε τά μέλλοντα καί νά επιθυμούμε τόσο πολύ τήν αποδημία γιά Εκείνον, ώστε νά βιαζώμαστε νά φθάσουμε κοντά Του. Όσον καιρό όμως αυτό δεν μπορεί νά γίνη καί βρισκόμαστε στην επίγεια ζωή, τότε ας φροντίζουμε νά ζοΰμε όπως πρέπει, σάν νά βρισκώμαστε στον ουρανό. Πρέπει, λέγει, νά επιθυμούμε τόν ουρανό καί όσα βρίσκονται στον ουρανό. Διέταξε όμως, προτού μεταβούμε στον ουρανό, νά κάνουμε τήν γη ουρανό. 'Από τέτοιο πνεύμα πρέπει νά έμπνέωνται τά λόγια καί τά έργα μας. Καί γι' αυτά νά παρακαλούμε τόν Κύριο.
Ή παραμονή μας στή γή καθόλου δε μας εμποδίζει νά φθάσουμε στην τελειότητα των άνω Δυνάμεων. 'Αλλά μπορούμε, όσο βρισκόμαστε στή γή, νά ζοΰμε σάν νά είμαστε στον ουρανό.
Αυτό πού λέγει σημαίνει τό εξής: Όπως όλα εκεί πάνω γίνονται χωρίς άντίρρησι καί οί "Αγγελοι κάνουν απόλυτη καί αδιάκριτη υπακοή σέ όλα' διότι λέγει: "Δυνατοί ίσχύι ποιοΰντες τόν λόγον αντο&\ τους κάνει δηλαδή δυνατούς ή έκτέλεσι των λόγων του' έτσι, Σέ παρακαλούμε, αξίωσε καί μας τους ανθρώπους νά μήν κάνουμε μισό τό θέλημα Σου, αλλά νά τά κάνουμε όλα όπως θέλεις Έσύ.
Είδες πώς μας δίδαξε νά είμαστε καί μετριόφρονες; Μας φανέρωσε δτι ή αρετή δέν εϊναι μόνον δικό μας κατόρθωμα, αλλά συνεργεί σ' αυτό καί ό Θεός. 'Ακόμη διέταξε καθένας πού προσεύχεται νά φροντίζη καί γιά ολόκληρη τήν οικουμένη. Διότι δέν είπε "ας γίνη τό θέλημα Σου σέ μένα ή σέ μας", αλλά σέ όλα τά μέρη της γης, ώστε νά διαλυθή ή πλάνη καί νά φυτευθή ή αλήθεια" νά ξερριζωθή όλη ή κακία καί νά έπανέλθη ή αρετή. Καί όποια αρετή υπάρχει στον ουρανό, τέτοια νά ύπάρχη καί στή γή. Άν γίνη αυτό, λέγει, δέν θά διαφέρουν σέ τίποτε τά επίγεια από τά επουράνια. Καί μολονότι θά παραμένη ή διαφορά στην ανθρώπινη φύσι, ή γή θά παρουσίαση τους δικούς της 'Αγγέλους.

[kostas8888]

"Τόν αρτον ημών τόν έπιούσιον, δός ήμϊν σήμερον"


Τί σημαίνει "τόν άρτον ημών τόν έπιούσιον;" Τόν άρτο της μιας ημέρας. Επειδή είπε' " Γεννηθήτω τό θέλημα σου, ώς εν οορανω και επί της γης", συνομιλούσε όμως μέ ανθρώπους πού έχουν σάρκα, και ή σάρκα αύτη υπόκειται στους νόμους της φύσεως - επειδή ακόμη αυτοί οι άνθρωποι δεν είχαν τήν ϊδια απάθεια μέ τους Αγγέλους - προτρέπει καί μας νά εκτελούμε τις εντολές Του, όπως καί εκείνοι. Δείχνει όμως συγκατάβασι στην αδυναμία της ανθρωπινής φύσεως. 'Απαιτώ, λέγει, τέτοια ακρίβεια στη ζωή σας, όπως αυτή των 'Αγγέλων πού βρίσκονται στον ουρανό' δέν απαιτώ όμως καί τήν απάθεια. Διότι δέν τό επιτρέπει ή δέσμευσι της ανθρωπινής φύσεως πού χρειάζεται τροφή.
Έσύ όμως πρόσεξε ότι καί σέ αυτά τά σωματικά τοποθετεί πολύ πνευματικό περιεχόμενο. Διότι διέταξε νά προ-σευχώμαστε μόνο γιά τήν καθημερινή τροφή. Ούτε γιά χρήματα, ούτε γιά άνετη ζωή, ούτε γιά πολυτελή ενδύματα, ούτε γιά κάτι άλλο παρόμοιο. Αλλά μόνο γιά τό καθη-μερινό ψωμί, ώστε νά αποφεύγουμε τή φροντίδα της αυριανής ημέρας. Γι' αυτό πρόσθεσε: "Τόν άρτον ημών τόν έπιούσιον", δηλαδή τής ημέρας αυτής.
Καί δέ σταμάτησε τό λόγο εδώ, αλλά πρόσθεσε: "Δός ήμΐν σήμερον", γιά νά μήν ταλαιπωρούμε τόν εαυτό μας μέ τή φροντίδα τής επόμενης ημέρας. Γιά ποιο λόγο νά αγωνιάς τόσο γιά τήν επόμενη ήμερα, τήν οποία δέ γνωρίζεις αν τήν δής; Αυτό διέταξε παρακάτω λέγοντας μέ περισσότερα λόγια: "Μήν αγωνιάτε γιά τήν αυριανή ημέρα"
(Ματθ.6,34).
Άπό παντού θέλει νά είμαστε ασφαλισμένοι καί νά είμαστε σάν "Αγγελοι, υποχωρώντας στή φύσι τόσο, δσο τό απαιτούν οι ανάγκες.

[kostas8888]

"Καί α,φες ήμΐν τά όφειλήματα ημών, ώς καί ημείς άφίεμεν τοις όφειλέταις ημών"


Κατόπιν, επειδή συμβαίνει νά άμαρτάνουμε καί μετά τό βάπτισμα, δείχνοντας καί εδώ τή μεγάλη φιλανθρωπία, μας προτρέπει νά παρακαλούμε τό Θεό γιά τή συγχωρεσι των αμαρτημάτων καί νά λέμε: ""Αφες ήμΐν τά όφειλήματα ημών, ώς καίήμεϊς άφίεμεν τοις όφειλέταις ημών".
Είδες μέγεθος φιλανθρωπίας; "Υστερα από τήν διαγραφή τόσων χρεών καί ύστερα από τόσο μεγάλη δωρεά, μολονότι άμαρτάνουμε, μας κρίνει άξιους συγγνώμης.
Τό ότι ή προσευχή αυτή αρμόζει στους πιστούς, αυτό μας τό διδάσκουν καί οί νόμοι της Εκκλησίας καί τό προοίμιο της προσευχής. Διότι ό αμύητος δέν θά μπορούσε νά όνομάση τόν Θεό Πατέρα. "Αν λοιπόν ή προσευχή αυτή αρμόζει στους πιστούς καί όταν αυτοί προσεύχωνται παρακαλούν τόν Θεό νά συγχωρεθούν τά αμαρτήματα τους, εΐναι φανερό ότι τό κέρδος της μετανοίας δέν αχρηστεύεται ούτε μετά τό βάπτισμα. Διαφορετικά δέν θά νο-μοθετοΰσε νά προσευχόμαστε έτσι, αν δέν ήθελε νά δείξη αυτό τό πράγμα.
Αυτός πού μας υπενθυμίζει τά αμαρτήματα καί συμβουλεύει νά ζητάμε συγχωρεσι καί διδάσκει πώς θά μπορέσουμε νά πετύχουμε τή συγχωρεσι, καί κάνει εύκολο τό δρόμο γι' αυτό, είναι φανερό ότι γνωρίζει καί θέλει νά μας δίδάξη οτι καί μετά τό βάπτισμα μπορούμε νά καθαρισθούμε από τίς αμαρτίες μας. Καί γι' αυτό τό πράγμα θέσπισε αυτό τό νόμο της παρακλήσεως. Μέ τήν ύπόμνησι των αμαρτημάτων μας υπενθυμίζει τήν ταπεινοφροσύνη. Μέ τήν εντολή νά συγχωρούμε άλλους, μας απαλλάσσει από τή μνησικακία. Καί μέ τήν ύπόσχεσι ότι θά συγχώρεση καί μας, όταν κάνουμε τό ϊδιο εμείς γιά τους συνανθρώπους μας, μας δημιουργεί αγαθές ελπίδες καί μας εκπαιδεύει νά φιλοσοφούμε γιά τήν ανείπωτη φιλανθρωπία του Θεού.
Τό πιό αξιοσημείωτο μάλιστα είναι τό έξης: Μέ κάθε ενα από αυτά πού ανέφερε παραπάνω, μνημόνευσε ολόκληρη τήν αρετή. Καί στην αρετή αυτή συμπεριέλαβε καί τήν άμνησικακία. Διότι ό αγιασμός του ονόματος Του είναι ή τελειότητα μιας ολοκληρωμένης πολιτείας. Καί τό νά γίνη τό θέλημα Του, σημαίνει πάλι αυτό τό ϊδιο. Τό νά μπορή κάποιος νά άποκαλή τόν Θεό Πατέρα, είναι άπό-δειξις άκηλίδωτου τρόπου ζωής. Σέ όλα αυτά συμπεριελή-φθη καί τό νά μήν όργιζώμαστε εναντίον εκείνων πού μας έβλαψαν.
'Αλλ' όμως δέν αρκέσθηκε σέ αυτά. Καί θέλοντας νά δείξη πόση σημασία δείχνει στην άμνησικακία, τήν τοποθετεί σέ ιδιαίτερη θέσι. Καί μετά τήν προσευχή δέν αναφέρει καμμία άλλη εντολή, παρά μόνον αυτήν λέγοντας' 115Εάν συγχωρήσετε τους ανθρώπους γιά κάθε κακό πού σαςέχουν κάνει, θά συγχώρεση και σας ό ουράνιος Πατέρας σας "
(Ματθ.6,14).
"Ωστε εμείς κάνουμε τήν αρχή καί εμείς είμαστε υπεύθυνοι της κρίσεως πού θά γίνη γιά μας. Γιά νά μήν μπορή δηλαδή κανείς νά σε κατηγορήση στό δικαστήριο γιά κάτι τό ασήμαντο ή τό σπουδαίο, εσένα κάνει υπεύθυνο της αποφάσεως. Καί λέγει: ""Οποια άπόφασι έβγαλες έσύ γιά τόν εαυτό σου, τήν ϊδια επικυρώνω κι εγώ. Κι αν συγχώρεσης τό σύνδουλό σου, τήν ϊδια χάρι θά πετύχης καί από μένα". Μολονότι δέν είναι τό ϊδιο τό ένα μέ τό άλλο. Διότι έσύ συγχωρείς έχοντας ανάγκη. Ό Θεός όμως χωρίς νά έχη ανάγκη από κανένα. Έσύ συγχωρείς τόν σύνδουλό, ό Θεός τόν δοΰλο. Έσύ οντάς υπόλογος γιά αμέτρητα σφάλματα, ό Θεός όμως όντας άναμάρτητος. 'Αλλ' όμως καί έτσι δείχνει τήν φιλανθρωπία Του.
Μπορούσε βέβαια καί χωρίς νά συγχώρεσης έσύ, νά σου συγχώρεση όλα τά σφάλματα. Θέλει όμως νά ώφελη-θής καί από εδώ, δίνοντας σου από παντού αμέτρητες ευκαιρίες, γιά νά δείξης τήν καλωσύνη σου καί τήν φιλανθρωπία σου. 'Ακόμη προσπαθεί νά βγάλη από μέσα σου ό,τι θηριώδες έχεις, νά σβήση τό θυμό σου καί από παντού νά σέ σύνδεση μέ τόν αδελφό σου, πού αποτελεί ένα από τά μέλη του δικού σου σώματος.
Ποια δικαιολογία λοιπόν θά μπορούσες νά προβάλ-λης; Ότι σέ αδίκησε ό πλησίον; Διότι αυτές είναι οί αμαρτίες πού γίνονται. Διότι αν δέν σέ αδικούσε, δέν θά διέπραττε φυσικά καμμία αμαρτία. 'Αλλά καί σύ έρχεσαι καί παρακαλείς τό Θεό νά σου συγχωρεθούν οί αδικίες, αλλά καί άλλα ακόμη μεγαλύτερα σφάλματα. Πρίν από τή συγχώρεσι όμως, άπήλαυσες μεγάλη χάρι. Διότι διδάχθηκες νά έχης ανθρώπινη ψυχή καί νά δείχνης πολλή καλωσύνη. Έκτος όμως άπό αυτά, όταν συγχώρεσης τόνπλησίον, σε περιμένει καί γι' αυτό μεγάλος μισθός: Δε θά σου ζητηθή δηλαδή λόγος γιά κανένα από τά σφάλματα σου.
Ποιας τιμωρίας δέ θά είμαστε άξιοι, όταν, έχοντας στά χέρια μας τή σωτηρία, αδιαφορούμε γι' αυτήν; Πώς θά θέλουμε νά εισακουσθούμε στά άλλα αιτήματα μας, όταν οί ϊδιοι μας δέν ενδιαφερόμαστε γιά τόν εαυτό μας, γιά πράγματα τά όποια είναι στό χέρι μας;

[kostas8888]

"Καί μη εισενέγκης ήμας εις πειρασμόν, αλλά ρΰσαι ήμας από του πονηρού "


Έδώ ολοφάνερα δείχνει τήν ασημαντότητα μας, ταπεινώνει την έπαρσι, διδάσκει νά αποφεύγουμε τους αγώνες καί νά μήν ορμούμε σε αυτούς. Διότι καί ή νίκη μας έτσι θά είναι πιό ένδοξη καί ή ήττα του διαβόλου πιό κα-ταγέλαστη. Όταν μας σύρουν στους αγώνες, πρέπει νά σταθούμε με γενναιότητα. Όταν όμως δεν καλούμαστε, νά μένουμε ήσυχοι καί νά περιμένουμε τόν καιρό των αγώνων. "Ετσι θά δείξουμε καί τήν έλλειψι της κενοδοξίας καί τήν ανδρεία μας.
Έδώ ονομάζει πονηρό τό διάβολο δείχνοντας δτι πρέπει νά έχουμε εναντίον του πόλεμο χωρίς ανακωχή καί δείχνοντας ότι δέν ήταν πονηρός από τήν αρχή. Διότι ή πονηρία δέν είναι συστατικό της φύσεως, αλλά αποτέλεσμα της προαιρέσεως. Κατ' εξοχήν όμως έτσι αποκαλείται εκείνος γιά τήν υπερβολική του κακία καί επειδή έχει εναντίον μας άσπονδο πόλεμο, μολονότι δέν τόν έχουμε αδικήσει σέ τίποτε. Γι' αυτό δέν είπε: "Ρύσαι ημάς από τών πονηρών", αλλά " από τοΰ πονηρού". Μέ τόν τρόπο αυτό μας διδάσκει νά μή δυσαρεστούμαστε καθόλου άπό τους συνανθρώπους μας γιά κάποιο κακό πού μας κάνουν, αλλά νά μεταθέτουμε την έχθρα μας από αυτούς προς αυτόν, διότι αυτός είναι αίτιος όλων των κακών.
'Αφού μας άφησε σε κατάστασι αγώνος με την άνάμνησι του εχθρού καί έδιωξε δλη μας τήν αδιαφορία, πάλι μας ενθαρρύνει καί ανυψώνει τό φρόνημα με τήν ύπόμνησι τού βασιλέως στον Όποιον ανήκουμε δείχνοντας οτι Αυτός είναι πιό δυνατός από όλους. Γιατί λέγει:

[kostas8888]

"Ότι σοΰ έστιν ή βασιλεία καί ή δύναμις καί ή δόξα εις τους αιώνας. Αμήν".

Αυτά ζητώ άπό Σένα, λέγει, όχι γιά άλλους λόγους, αλλά διότι γνωρίζω ότι είσαι βασιλιάς όλων, ότι έχεις εξουσία αιώνια, ότι μπορείς όσα θέλεις καί έ'χεις δόξα ακατάλυτη .
Γιά όλα αυτά λοιπόν ας ευχαριστήσουμε 'Εκείνον πού μας έκρινε άξιους γιά τόσα αγαθά, διότι σ' Αυτόν πρέπει κάθε δόξα, τιμή καί δύναμις, στον Πατέρα, στον Υιό καί στό "Αγιο Πνεύμα, τώρα καί πάντοτε καί στους αιώνες τών αιώνων. Αμήν.
(Περί τον κατά Θεόν πολιτεύεσθαι, ΕΠΕ 26,128-142.