Αγνωστικισμός: η θεωρία της άγνοιας

[Αχιλλέας Παλαμάς]

Αγνωστικισμός: η θεωρία της άγνοιας

Αγνωστικισμός είναι ο ισχυρισμός ότι για την ύπαρξη ή την ανυπαρξία του Θεού δεν υπάρχουν αποδείξεις, και άρα η ανθρώπινη γνώση δεν επαρκεί για να απαντήσει στο ζήτημα αυτό. Μερικοί προσθέτουν στο συλλογισμό αυτό την πεποίθηση ότι οι άνθρωποι δε θα μπορέσουν να δώσουν ποτέ τεκμηριωμένη απάντηση στο ερώτημα αυτό. Άλλοι αποφαίνονται, ότι εν τέλει δεν έχει σημασία αν υπάρχει ή όχι Θεός και μάταια ασχολούμαστε! Από την τελευταία αυτή θέση, θα αρχίσουμε την ανάλυση του αγνωστικισμού.
Έχει νόημα η αναζήτηση απάντησης;

Το ζήτημα της ύπαρξης του Θεού έχει απασχολήσει τους ανθρώπους σε όλες τις εποχές. Είτε μέσω της πίστης είτε μέσω της αναζήτησης, το περί Θεού ερώτημα δεν είναι άγνωστο στους ανθρώπους. Με την πίστη αποδέχονται ένα σύστημα αξίων, το οποίο προκύπτει από την κατάφαση του Θεού, και το οποίο πρέπει να καθοδηγεί τη ζωή τους. Με την αναζήτηση επεξεργάζονται απαντήσεις σε ερωτήματα για την αρχή και τη σκοπιμότητα του κόσμου, της ζωής μας και των θρησκευτικών τάσεων του ανθρώπου.

Αποφεύγοντας κάποιος να εξετάσει αυτά τα ερωτήματα, αναγκαστικά ζει «σαν να μην υπάρχει Θεός», δηλαδή ακολουθεί την κοινωνιολογική θεώρηση και ηθική του αθεϊσμού. Δηλαδή, τελικά οι αγνωστικιστές δεν είναι και τόσο ουδέτεροι! Έχουν επιλέξει να ζουν χωρίς Θεό και διαφοροποιούνται από τους αθεϊστές μόνο κατά τη θεωρητική θεμελίωση των επιλογών τους. Οι αθεϊστές πιστεύουν ότι δεν υπάρχει Θεός. Οι περισσότεροι αγνωστικιστές δεν ασχολούνται. Όμως, αν υποθέσουμε ότι τελικά υπάρχει Θεός, όλες οι επιλογές τους αποδεικνύονται λανθασμένες, και οι πρακτικές και οι θεωρητικές. Έχει παρατηρηθεί ότι το ανθρώπινο γονιδίωμα είναι κατά 99,9% κοινό για όλους τους ανθρώπους. Αν υποθέσουμε ότι σκοπός του ανθρώπου πρέπει να είναι η ευτυχία του, τότε δεν μπορούμε παρά να απορρίψουμε τη μηδενιστική αντίληψη και να αναζητήσουμε μια κοινή πηγή ευτυχίας για όλους τους ανθρώπους. Επειδή όμως ο ανθρώπινος στοχασμός έχει αποδειχθεί τόσο αδύναμος να προσεγγίσει μια τέτοια κοινή πηγή ευτυχίας, η αναζήτησή μας θα πρέπει να στραφεί σε μία υπεράνθρωπη αυθεντία, όπως ο Θεός των θεϊστών και των δεϊστών.

Εξάλλου, αν εφαρμόσουμε μία απλή μέθοδο λήψης αποφάσεων και παραφράσουμε το γνωστό «στοίχημα» του Blaise Pascal για την ύπαρξη του Χριστιανικού Θεού, μπορούμε να πεισθούμε για τη σοβαρότητα του εξεταζόμενου ζητήματος:
Εξέταση Αποτελεσμάτων Υποθέσεις
Υπάρχει Θεός Δεν υπάρχει Θεός
Στάσεις ζωής
Ζω σαν να υπάρχει Θεός Εν ζωή: Απολαμβάνω μια ζωντανή σχέση με το Θεό

Μετά θάνατον: κερδίζω τον Παράδεισο
Εν ζωή: Έχω μία άρτια κοσμοθεωριακή αντίληψη, αλλά χάνω τις ηδονές του κόσμου

Μετά θάνατον: Τίποτα
Ζω σαν να μην υπήρχε Θεός

Εν ζωή: Χάνω τη ζωντανή σχέση με το Θεό

Μετά θάνατον: καταλήγω στην Κόλαση


Εν ζωή: Απολαμβάνω ανεμπόδιστα τις ηδονές

Μετά θάνατον: Τίποτα

Βλέπουμε ότι αν δεχθούμε ότι υπάρχει Θεός, το να ζει κάποιος όπως Αυτός ορίζει έχει ως αποτέλεσμα μια ζωή αγάπης και μακαριότητας, ενώ το να ζει αγνοώντας το Θεό έχει ως αποτέλεσμα μια ζωή εγωισμού που οδηγεί στην αιώνια μοναξιά. Αν πάλι δεχθούμε την ανυπαρξία του Θεού, το να ζει κάποιος με την παραδοχή της ύπαρξής του, έχει και θετικά και αρνητικά αποτελέσματα, ενώ το να ζει χωρίς την υπόθεση του Θεού, δεν του αποφέρει τίποτα.

Ο Pascal χρησιμοποίησε ένα παρόμοιο «Στοίχημα» για να αποδείξει ότι η λογικότερη και συμφερότερη απόφαση σχετικά με το ερώτημα του Θεού είναι να ζει κάποιος σαν να υπάρχει Θεός. Αντίθετα, οι αγνωστικιστές επιλέγουν την αλυσιτελέστερη επιλογή. Εμείς πιστεύουμε ότι, από τα ανωτέρω φαίνεται ότι η εξέταση του ερωτήματος αυτού δεν είναι καθόλου ασήμαντη, καθώς κάθε πιθανή απάντηση έχει σημαντικές συνέπειες για τη ζωή του ανθρώπου. Γιατί, λοιπόν, ένας αγνωστικιστής εμμένει στην άγνοιά του και δεν ασπάζεται κάποια από τις άλλες τοποθετήσεις περί Θεού; Προφανώς επειδή λέει ότι δεν υπάρχουν αποδείξεις για αυτές.
Η ύπαρξη αποδείξεων

Ο καθαρός αγνωστικισμός υποστηρίζει, ότι δεν μπορούν να υπάρξουν αποδείξεις για την ύπαρξη ή την ανυπαρξία του Θεού και η ανθρώπινη διάνοια δε θα μπορέσει ποτέ να βρει απαντήσεις στο περί Θεού ερώτημα. Η θεωρία αυτή δε διαφέρει και πολύ με τους αγνωστικιστές που απορρίπτουν τη συζήτηση ως ανάξια λόγου. Και οι μεν και οι δε καταλήγουν ότι οι περί Θεού συζητήσεις είναι μάταιες. Οι μεν επειδή η ίδια η ερώτηση είναι άνευ νοήματος, και οι δε επειδή, όπως υποστηρίζουν, «δε θα υπάρξουν ποτέ αποδείξεις για την ύπαρξη ή την ανυπαρξία του Θεού». Όμως, ένας τέτοιος ισχυρισμός περιέχει δύο σφάλματα. Το πρώτο είναι ότι μιλάει για αδυναμία απόδειξης, τη στιγμή που, όπως θα δούμε αμέσως παρακάτω, αποδείξεις υπάρχουν! Το δεύτερο είναι, ότι, ενώ δηλώνει την άγνοιά του για την ύπαρξη και τη φύση του Θεού, υποστηρίζει ότι δε θα υπάρξει ποτέ απόδειξη για αυτό που ο ίδιος αγνοεί. Μα, εφόσον αγνοεί κάτι, πώς υποστηρίζει τη μη αποδειξιμότητά του; Ένας παρόμοιος ισχυρισμός θα μπορούσε να υποστηρίζει ότι «δεν ξέρω αν υπάρχουν μικρότερα σωματίδια από τα κουάρκ, αλλά δε θα αποδειχθεί ποτέ η ύπαρξη ή η ανυπαρξία τους».

Μετά από αυτές τις επισημάνσεις, ας προσπαθήσουμε να βοηθήσουμε τους αγνωστικιστές στην απόφασή τους:
Τεκμήρια του αθεϊσμού

Στο προηγούμενο άρθρο, εξετάσαμε τα επιχειρήματα του αθεϊσμού και διαπιστώσαμε την ανεπάρκειά τους, από την οποία προκύπτουν λογικά κενά και αδιέξοδα. Δε μας φαίνεται παράδοξο, λοιπόν, που οι αγνωστικιστές δεν πείθονται.
Τεκμήρια του θεϊσμού

1. Επιστημονικές Αποδείξεις

Όλες οι τοποθετήσεις περί Θεού (αθεϊσμός, δεϊσμός, θεϊσμός) παραδέχονται ότι δεν υπάρχουν επιστημονικές αποδείξεις. Οι περισσότεροι αθεϊστές συμπεραίνουν ότι αυτό αποδεικνύει την ανυπαρξία του Θεού. Οι άλλες φιλοσοφίες θεωρώντας εξ υπαρχής το Θεό ως εξώκοσμο και άχρονο μιλούν για απρόσφορη χρήση των επιστημονικών μεθόδων.

2. Η εμπειρία

Ένας Θεός, τον οποίο δεν μπορούμε να αισθανθούμε με τις αντιληπτικές μας ικανότητες και τις επιστημονικές μεθόδους, θα παρέμενε ένα αβέβαιο θέμα φιλοσοφικών συζητήσεων, αν ο ίδιος δεν αποκάλυπτε την ύπαρξή του στους ανθρώπους. Όσοι έχουν βιώσει τέτοιες αποκαλύψεις, έχουν πεισθεί για την ύπαρξη του Θεού εξ ιδίας εμπειρίας. Οι αγνωστικιστές στερούνται παρόμοιων εμπειριών.

3. Οι Μαρτυρίες

Η γνώση των ανθρώπων δεν περιορίζεται μόνο σε όσα έχουν μάθει με την εμπειρία τους. Αν ίσχυε κάτι τέτοιο, θα γνωρίζαμε πολύ λίγα πράγματα, καθώς ακόμη και για τις επιστημονικές ανακαλύψεις και θεωρίες δε θα είχαμε προσωπική πείρα. Την έλλειψη αυτή την αναπληρώνει η μαρτυρία. Όταν κάποιος τρίτος έχει εμπειρία ενός γεγονότος, μπορούμε, εφόσον τον κρίνουμε αξιόπιστο, να εμπιστευθούμε τη μαρτυρία του για αυτό και να δεχθούμε το γεγονός ως υπαρκτό. Οι θεϊστές των διάφορων θρησκειών προσάγουν τέτοιες μαρτυρίες ανθρώπων, σύμφωνα με τις οποίες, είδαν το Θεό, έχουν μιλήσει, ή έχουν ζήσει μαζί Του. Αυτό ισχύει για πολλές θρησκείες, αλλά οι περισσότερες Μαρτυρίες υπάρχουν στο Χριστιανισμό. Γι’ αυτό, ενδεικτικά θα εξετάσουμε τις χριστιανικές μαρτυρίες για την ύπαρξη του Θεού.
Οι Χριστιανικές Μαρτυρίες

Παρακάτω θα εκθέσουμε με συντομία κάποιες από τις μαρτυρίες που προσάγουν οι Χριστιανοί για την ύπαρξη του Θεού. Σύμφωνα με αυτούς, ο Θεός είναι τρία πρόσωπα: Πατέρας, Υιός και Άγιο Πνεύμα.

1. Η Ζωή του Χριστού

Οι Χριστιανοί μαρτυρούν, ότι ο Υιός του Θεού γεννήθηκε ως άνθρωπος στην Παλαιστίνη και μίλησε στους Ιουδαίους για τον Προσωπικό Θεό, διδάσκοντάς τους πώς θα αποκτήσουν μία ζωντανή σχέση μαζί Του, που θα στηρίζεται στην Αγάπη. Τη διδασκαλία Του τη συνόδευσε με εκατοντάδες θαύματα με τα οποία φανέρωνε τη θεϊκή Του φύση, όπως θεραπεία εκ γενετής τυφλών, ανάσταση νεκρών κ.α. Τελικά, το θρησκευτικό κατεστημένο της εποχής τον θανάτωσε με σταύρωση, αλλά εκείνος αναστήθηκε την τρίτη ημέρα και εμφανίσθηκε σε εκατοντάδες μαθητές του. Μετά από σαράντα ημέρες, αναλήφθηκε στους ουρανούς ενώπιον των μαθητών του και υποσχέθηκε ότι θα στείλει στους πιστούς του το τρίτο Πρόσωπο της Αγίας Τριάδας, το Άγιο Πνεύμα.

2. Η Ζωή των Αποστόλων

Η υπόσχεση του Χριστού κατά την Ανάληψή Του εκπληρώθηκε μετά από δέκα μέρες και το Άγιο Πνεύμα επιφοίτησε αρχικά σε 120 πιστούς στην Ιερουσαλήμ, οι οποίοι από τότε άρχισαν να κηρύττουν την Ανάσταση του Χριστού και να καλούν τους Ιουδαίους, αλλά και τους άλλους λαούς να πιστέψουν στο Χριστό ως Θεό. Ως απόδειξη προσένεγκαν τις προσωπικές τους μαρτυρίες για το Χριστό. Επίσης, οι Απόστολοι πιστοποιούσαν την αλήθεια του κηρύγματός τους με θαύματα, τα οποία έκαναν επικαλούμενοι το όνομα του Χριστού, όπως αναστάσεις νεκρών, θεραπείες παράλυτων κ.α. Έτσι, αυτοί που πίστευαν στο Χριστό ως Θεό άρχισαν να πληθαίνουν, παρά τους διωγμούς, και από γενιά σε γενιά να μεταδίδουν τις αλήθειες της πίστης τους, μέχρι τις μέρες μας.

3. Τα Μαρτύρια των Χριστιανών

Από τους Αποστόλους οι περισσότεροι έχασαν τη ζωή τους, επειδή οι άρχοντες της εποχής ενοχλούνταν από το κήρυγμά τους. Οι Απόστολοι δεν δέχτηκαν να σταματήσουν να διακηρύττουν αυτό που είχαν δει με τα μάτια τους και προτίμησαν να χάσουν τη ζωή τους, παρά να αρνηθούν την Ανάσταση του Χριστού. Το ίδιο συνέβη και στις επόμενες γενιές. Αυτοί που είχαν γνωρίσει τους Αποστόλους και είχαν πιστέψει στη διδασκαλία τους έδωσαν τη ζωή τους για το Χριστό. Αυτό προσάγεται σαν απόδειξη της ειλικρίνειάς τους, καθώς, αν ήταν απατεώνες, δε θα δεχόντουσαν όλοι να πεθάνουν για μια απάτη.

4. Τα Θαύματα στη ζωή της Εκκλησίας

Ο Χριστός έλεγε, ότι όσοι πιστεύουν, θα μπορούν να κάνουν και οι ίδιοι θαύματα. Έτσι σε κάθε εποχή, οι πιστοί, επικαλούμενοι το όνομα του Χριστού, εκτελούν θαύματα, όπως θεραπείες, πνευματικές μεταστροφές κ.α. Τέτοια θαύματα έχουν καταγραφεί πολλά σε όλες τις εποχές και σε όλους τους τόπους, όπου υπάρχουν Χριστιανοί, και αρκετά από αυτά έχουν μαρτυρηθεί από πολλούς αυτόπτες μάρτυρες. Υπάρχουν, επίσης, και άλλα θαύματα, τα οποία συμβαίνουν στην Εκκλησία για να στηρίζουν τους πιστούς. Λείψανα αγίων κεκοιμημένων μένουν άφθαρτα μετά από έτη ταφής, ιερείς κοινωνούν αρρώστους και φυματικούς και μετά καταλύουν το υπόλοιπο χωρίς ποτέ να τους μεταδίδεται κάποια ασθένεια, το Άγιο Φως κάνει την εμφάνισή του κάθε χρόνο στα Ιεροσόλυμα το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου κ.λπ.

5. Οι Προφητείες

Στην Εβραϊκή Βίβλο (Tanakh), την οποία αποδέχονται και οι Χριστιανοί, υπάρχουν εκατοντάδες Προφητείες για τον ερχομό ενός Μεσσία στον κόσμο. Η γέννησή του από Παρθένο, ο τόπος γέννησης, η φυγή του στην Αίγυπτο, τα θαύματά του, η Σταύρωση και η Ανάστασή του είχαν όλα προφητευθεί και με λεπτομέρειες. Παρόμοιες Προφητείες για κάποιον «Απεσταλμένο από τους Ουρανούς» υπήρξαν και σε άλλους λαούς. Η ζωή του Χριστού εκπλήρωσε όλες αυτές τις Προφητείες. Μάλιστα, ο ίδιος προφήτευσε γεγονότα που θα συμβούν στο μέλλον και πολλά από αυτά έχουν επιβεβαιωθεί, όπως π.χ. η καταστροφή της Ιερουσαλήμ το 70 μ.Χ.

6. Η Προσωπική Εμπειρία

Οι Χριστιανοί λένε ότι, όσοι πιστέψουν, θα έχουν την προσωπική εμπειρία του Θεού. Θα μπορούν να του μιλάνε και να λαμβάνουν απαντήσεις, να του ζητάνε κάτι και να το λαμβάνουν. Θα αλλάζουν τρόπο ζωής και θα ζουν, όπως δίδαξε ο Χριστός, περιφρονώντας κάθε κοσμικό συμφέρον και ηδονή, όσο αδύνατο κι αν φαίνεται αυτό στο μέσο άνθρωπο. Τέτοιες περιπτώσεις, υπάρχουν πάμπολλες, ανθρώπων που πίστεψαν στο Χριστό και αγίασαν, όπως συνηθίζουν να λένε οι Χριστιανοί, και αφιερώθηκαν στην ιεραποστολή ή στην άσκηση, ζώντας, κατά τις μαρτυρίες, ευτυχισμένοι. Και στις μέρες μας υπάρχουν τέτοιοι άνθρωποι (σ.σ. ο γράφων μπορεί να σας γνωρίσει μερικούς). Αλλά και ο κάθε άνθρωπος, αν πιστέψει στο Χριστό, θα αποκτήσει όλη αυτή την προσωπική εμπειρία που θα τον πείσει, όχι μόνο για την ύπαρξη του Θεού, αλλά για όλα όσα έχουν μαρτυρηθεί από τους ευαγγελιστές και από τους αγίους στην ιστορία της Εκκλησίας.

Στο επόμενο άρθρο θα προχωρήσουμε στην εξέταση αυτών των μαρτυριών.

Ζείδωρος

πηγή: http://www.xfd.gr/