O Aόρατος Πόλεμος
Δημοσιεύτηκε: Τρί Οκτ 31, 2006 7:33 pm
Ποια τακτική έχει ο διάβολος στο να πολεµά
γενικά και να παραπλανά ανθρώπους διαφόρων καταστάσεων
από το βιβλίο :
''Ο ΑΟΡΑΤΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ''
Αγ. Νικοδήμου του Αγιορείτου
Γνώριζε, αγαπητέ, ότι ο διάβολος δεν φροντίζει για τίποτα άλλο, παρά για τη δική µας απώλεια, και οτι δεν πολεµάει όλους µε ένα και τον ίδιο τρόπο. Και για να αρχίσω να σου περιγράφω µερικούς από τους πολέµους του και τίς τακτικές τους και τις απάτες του, σου παρουσιάζω πέντε καταστάσεις ανθρώπων. Μερικοί είναι στην υπηρεσία της αµαρτίας χωρίς κανένα λογισµό να ελευθερωθούν· µερικοί πάλι, θέλουν να ελευθερωθούν, αλλά δεν το επιχειρούν· είναι και άλλοι που µετά την απόκτησι των αρετών, πέφτουν µε µεγαλύτερη φθορά στην αµαρτία. Άλλοι νοµίζουν ότι βαδίζουν στην τελειότητα, άλλοι αφήνουν τον δρόµο της αρετής που έχουν· και άλλοι, την αρετή που έχουν, την κάνουν αιτία κακίας. Για όλους αυτούς θα µιλήσω ξεχωριστά.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΚΘ΄.
Ο πόλεµος και η απάτη που χρησιµοποιεί ο διάβολος
για εκείνους πού κρατάει στην υπηρεσία της αµαρτίας
Όταν ο διάβολος κρατά κάποιον στην υπηρεσία της αµαρτίας, δεν φροντίζει για τίποτα άλλο παρά να τον τυφλώνη περισσότερο και να τον βγάζη από κάθε καλό λογισµό, που µπορεί να τον παρακινήση στο να γνωρίση την πολύ δυ-στυχισµένη του ζωή· και οχι µόνον τον βγάζει απο τους λογισµούς που τον καλούν στην επιστροφή και στην µετάνοια, βάζοντας στο νου του άλλους λογισµούς κακούς και αντίθετους, αλλά και µε έτοιµες και γρήγορες αφορµές, τον κάνει ο τρισκατάρατος να πέφτη συχνά στην ίδια αµαρτία ή σε άλλες µεγαλύτερες, από τις οποίες βγαίνει ο ταλαίπωρος αµαρτωλός, περισσότερο σκοτισµένος και τυφλός, ώστε µε την τυφλότητά του φτάνει και γκρεµίζεται στην συνήθεια της αµαρτίας και έτσι τρέχοντας ο άθλιος από την πράξι της αµαρτίας σε µεγαλύτερη τυφλότητα και πάλι από την τυφλότητα σε µεγαλύτερα αµαρτήµατα, κυκλογυρίζει σχεδόν όλη την ταλαίπωρη ζωή του µέχρι θανάτου, αν ο Θεός δεν οικονοµήση την σωτηρία του µε την χάρι του. Λοιπόν, όποιος βρίσκεται σε αυτή την πολύ δυστυχισµένη κατάστασι, αν αγαπά να θεραπευθή, πρέπει να δεχθή αµέσως το γρηγορώτερο τον λογισµό εκείνον και τήν έµπνευσι, πού τον προσκαλεί από το σκοτάδι στο φως και από την αµαρτία στη µετάνοια και πρέπει να φωνάξη µε όλη του την καρδιά στο Ποιητή του· «Κύριε µου βοήθησέ µε, βοήθησέ µε γρήγορα και µη µε αφήσης πλέον σε αυτό το σκοτάδι της αµαρτίας»· ας µη σταµατήσει να ξαναλέη πολλές φορές το ίδιο και να φωνάζη µε αυτό και παρόµοιο τρόπο· και αµέσως, αµέσως, αν είναι δυνατόν, ας ζητήση βοήθεια και συµβουλή, για να µπορέση να ελευθερωθή από τον εχθρό· εάν όµως δεν µπορή να πάη αµέσως, ας προστρέξη γρήγορα στον σταυρωµένο Ιησού και ας προσπέση στά Άγια του πόδια µε το πρόσωπο στη γη και στη Θεοτόκο Μαρία, ζητώντας ευσπλαγχνία και βοήθεια· και η νίκη στέκεται σε αυτή την γρηγοράδα.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Λ΄.
Ο πόλεµος και η απάτη, πού µεταχειρίζεται ο διάβολος για εκείνους
που γνωρίζουν το κακό τους και θέλουν να ελευθερωθούν
Και γιατί οι αποφάσεις µας πολλές φορές δεν φέρνουν το αποτέλεσµά τους
Εκείνοι, που γνωρίζουν την κακή ζωή που ζουν και θέλουν να την αλλάξουν, ως επί το πλείστον µένουν πλανεµένοι και νικηµένοι από τον εχθρό µε αυτά τα όπλα· µετά απο αυτά· αύριο, αύριο· ας τελειώσω πρώτα αυτή την υπόθεσι και µετά απο αυτά να παραδοθώ µε περισσότερη ανάπαυσι στη χάρι του Θεού και στη πνευµατική ζωή· ας κάνω αυτό σήµερα και αύριο µετανοώ.
Παγίδα του εχθρού είναι αυτή, αδελφέ, η οποία έπιασε πολλούς και πιάνει ακόµη πιό πολύ τον κόσµο. Αιτία της παγίδας αυτής είναι η αµέλεια και η άγνοιά µας. Επειδή και σε µιά τέτοια υπόθεσι, από την οποία αποτελείται και κρέµεται όλη η σωτηρία της δικής µας ψυχής και όλη η τιµή του Θεού, δεν πιάνουµε γρήγορα εκείνο το τόσο δυνατό όπλο και να πούµε στον εαυτό µας· τώρα, τώρα να ζήσω πνευµατική ζωή και όχι µετά απο αυτά· σήµερα, σήµερα να µετανοήσω και όχι αύριο· το τώρα και το σήµερα, είναι στα χέρια µου· το, µετά απο αυτά και το αύριο είναι στα χέρια του Θεού. Αλλά και αν µου είχε δοθή τό, µετά απο αυτά και το αυριο, ποιός δρόµος σωτηρίας και νίκης θα είναι αυτός, το να θέλω πρώτα να πληγωθώ και ύστερα να θεραπευθώ το να κάνω πρώτα τις νέες αταξίες µου και να συµορφώνωµαι;
Οπότε, αν θέλης να φύγεις, αδελφέ, από αυτή την πλάνη και να νικήσης τον εχθρό, η θεραπεία είναι, το να υπακούσης γρήγορα µε την πράξι στους καλούς λογισµούς και τις θείες εµπνεύσεις, που σε καλούν σε µετάνοια και να µη δώσης καθόλου περιθώριο στη µέση, ούτε να πης, οτι εγώ αποφάσισα οριστικά να µετανοήσω µετά απο αυτά και πιά δεν µπορώ να αλλάξω· όχι γιατί οι αποφάσεις αυτές πολλές φορές είναι λανθασµένες και πολλοί δείχνοντας εµπιστοσύνη σ’ αυτές, εξαπατήθηκαν και έµειναν αµετανόητοι για διάφορες αιτίες.
Α΄. Γιατί οι δικές µας αποφάσεις δεν είναι θεµελιωµένες πάνω στην απιστία του εαυτού µας και στο θάρρος και την ελπίδα του Θεού· και µετά από αυτό συµβαίνει το να µη µπορούµε να δούµε την µεγάλη µας υπερηφάνεια, από την οποία παρακινούµενοι, δίνουµε εµπιστοσύνη στις δικές µας αποφάσεις, πως είναι σταθερές. Αλλά τό φως για να γνωρίσουµε αυτή την υπερηφάνεια και ασθένειά µας και η βοήθεια για να θεραπευτούµε, προέρχεται από την αγαθότητα του Θεού, ο οποίος παραχωρεί, όπως είπαµε προηγουµένως, να πέσουµε και µε την πτώσι, µας προσκαλεί αντί να ελπίζουµε στο δικό µας θάρρος και ελπίδα, να ελπίζουµε και να δίνουµε εµπιστοσύνη σε αυτόν µόνο· και από την υπερηφάνειά µας, µας προσκαλεί στη γνώσι του εαυτού µας. Θέλεις να γνωρίζης, άνθρωπε, πότε είναι δυνατές και στερεές οι αποφάσεις σου; Όταν δεν έχης καµµία εµπιστοσύνη στο εαυτό σου και όταν είναι όλες θεµελιωµένες µε ταπείνωσι στην ελπίδα και το θάρρος του Θεού.
Β΄. Όταν κινούµαστε εµείς να πάρουµε καµµία απόφασι, σκεφπόµαστε µόνο την ωραιότητα και δύναµι της αρετής, η οποία παρασύρει µε το µέρος της την θέλησί µας, όσο και αν είναι ασθενής και αδύνατη· µετά απο αυτά όµως, όταν παρουσιασθή η δυσκολία και ο κόπος, µε τα οποία αποκτάται η αρετή, µε το να είναι αδύνατη και νέα η θέλησί µας, µικραίνει και αποσύρεται πίσω και στη συνέχεια µένουν άπρακτες οι αποφάσεις µας. Γι’ αυτό εσύ συνήθισε να αγαπάς πολύ περισσότερο τίς δυσκολίες, που φέρνουν την απόκτησι των αρετών, παρά τίς ί
διες τίς αρετές, και από αυτές τίς δυσκολίες ας τρέφεται πάντα η θέλησίς σου, πότε µε το λίγο και πότε µε το πολύ, αν θέλης πραγµατικά να αποκτήσεις τις αρετές. και ας είσαι βέβαιος, οτι τόσο πιό γρήγορα και πιό γενναία θα νικήσης τον εαυτό σου και τους εχθρούς σου, οσο πιά γενναία αγκαλιάσεις τίς δυσκολίες και όσο περισσότερο τίς αγαπάς.
Γ'. Γιατί οι αποφάσεις µας µερικές φορές δεν σκέφτονται τίς αρετές και την θέλησι του Θεού, άλλα το δικό τους συµφέρον, το οποίο, συνήθως ακολουθεί τίς αποφάσεις, που κάνουµε για τίς πνευµατικές τρυφές και για να αποκτήσουµε θεία χαρίσµατα. Οπότε εµείς, στίς θλίψεις που µας στενοχωρούν πολύ, άλλη βοήθεια δεν βρίσκουµε, παρά να βάλουµε σκοπό και να αποφασίσουµε πως θά παραδοθούµε ολοκληρωτικά στο Θεό και στίς εξασκήσεις των αρετών. και αν αγαπάς να παραδοθής και συ, αδελφέ, σε αυτό, ας είσαι στο καιρό των πνευµατικών τρυφών πολύ επιφυλακτικός και ταπεινός στις αποφάσεις σου· ιδιαίτερα όµως φυλάξου, να µη δίνης εντολές στον εαυτό σου και να µην κάνης τάµατα, για να µην τα παραβής και πέσης στην αµαρτία· και οταν βρίσκεσαι λυπηµένος, η απόφασι και η γνώµη σου ας είναι να υποφέρης ευχάριστα τον σταυρό και την θλίψι, καθώς θέλει ο Κύριος, αποστρεφόµενος κάθε γήινη βοήθεια και καµιά φορά ακόµη και την ουράνια· µία ας είναι η αναζήτησίς σου και µία η επιθυµία σου, να βοηθήσαι από τον Θεό, για να µπορής να υποφέρης κάθετι αντίθετο, χωρίς να µολύνης την αρετή της υποµονής και χωρίς να κάνης τον Θεό σου να δυσανασχετήση.
ΚΕΦΑΛ Α ΙΟ ΛΑ΄ .
Η απάτη που χρησιµοποιεί ο εχθρός,
για εκείνους που νοµίζουν ότι βαδίζουν στην τελειότητα
Όταν ο εχθρός δεν µπορή να νικήση ούτε αυτούς που έχουν εξαρτηθή απο την αµαρτία, ούτε αυτούς που ζητάνε να ελευθερωθούν από αυτήν, όπως παραπάνω είπαµε, τότε τρέχει ο πονηρός στους ενάρετους και πολεµάει σαν πανούργος να τους κάνη να λησµονήσουν τους εχθρούς, που είναι κοντά τους και έµπρακτα τους πολεµούν και τους βλάπτουν, να επιθυµούν όµως και να φαντάζωνται πάνω απο την δύναµί τους τα υψηλά και µεγάλα * και πριν από τον κατάλληλο καιρό να έχουν αποφασιστικούς σκοπούς, για να φθάσουν στην τελειότητα. Αυτό έχει ως αποτέλεσµα το να µη φροντίζουν αυτοί για τίς πληγές, µε τίς οποίες είναι πληγωµένοι, αλλά, νοµίζοντας αυτές τίς επιθυµίες και αποφάσεις της τελειότητας σάν να ήταν έργα και πράγµατα, υπερηφανεύονται µε διαφόρους τρόπους. Οπότε, µη θέλοντας να υποφέρουν στην πράξι κάτι το αντίθετο, ούτε το παραµικρό εµπόδιο ή ένα µικρό λόγο, χάνουν µετά απο αυτό τον καιρό τους σε µεγάλες µελέτες αποφάσεων, αποφασίζοντας δηλαδή µε το νου τους, να υποφέρουν µεγάλες δοκιµασίες για την αγάπη του Θεού. Και επειδή, όταν παίρνουν τίς φαντασµένες αυτές αποφάσεις, δεν αισθάνονται καµµία θλίψι και αντίθεσι στο σώµα τους, γι’ αυτό νοµίζουν οι ταλαίπωροι ότι βρίσκονται στό ύψος εκείνων των εναρέτων, που υποφέρουν µεγάλες δοκιµασίες έµπρακτα. και δεν γνωρίζουν, πως άλλα είναι τα λόγια και οι αποφάσεις και άλλα είναι τα έργα και η πραγµατικότητα.
Λοιπόν, αν θέλης να αποφύγης, αδελφέ, αυτή την απάτη, αποφάσισε να πολεµάς µε τους εχθρούς, που σε πολεµούν πραγµατικά και απο κοντά και έτσι θα γνωρίσης φανερά, αν οι αποφάσεις που παίρνεις, είναι αληθινές ή ψεύτικες· δυνατές ή αδύνατες· και έτσι θα βαδίσης στην αρετή και την τελειότητα, µέσα απο τον δοκιµασµένο ασφαλή και βασιλικό δρόµο.
*Γνώριζε, λοιπόν, αγαπητέ, ότι από έξι µέρη µας πολεµούν οί δαίµονες, όπως λέγουν οι Πατέρες και µάλιστα ο άγιος Μελέτιος ο Οµολογητής· από πάνω και κάτω, από δεξιά και αριστερά και από εµπρός και από πίσω.
Και από επάνω είναι οι υπερβολές που είναι πάνω από την δύναµί µας που κάνοµε για την αρετή· από κάτω οι ελλείψεις που έχοµε στην ίδια αρετή από την αµέλειά µας· (γι’ αυτό είπαν οί Πατέρες ότι τα άκρα είναι των δαιµόνων)·
Και δεξιά λέγονται, όταν οί δαίµονες µε δεξιά αιτία και πρόφασι του καλού, µας ρίχνουν στο κακό· αριστερά, όταν από φανερή αιτία του κακού, µας κάνουν να αµαρτάνωµε. Και από µπροστά, όταν οί δαίµονες µας πολεµούν µε τους λογισµούς και ενθυµήσεις των πραγµάτων που πρόκειται να έλθουν· από πίσω, όταν µας πολεµούν µε τις ενθυµήσεις και προλήψεις των περασµένων πραγµάτων.
Και γενικά, όλοι οί πονηροί λογισµοί προσβάλλουν την ψυχή εσωτερικά ή εξωτερικά· και εσωτερικά την προσβάλλουν ή µε ιδέα και εικόνα που τυπώνεται θεωρητικά στην φαντασία, ή µε τον ενδιάθετο λόγο της καρδιάς που τυπώνεται ουσιαστικά στην ίδια την φαντασία. Εξωτερικά την προσβάλλουν δια µέσου των αισθητών αντικειµένων των πέντε αισθήσεων, δηλαδή µε τα ορατά πράγµατα, τα ακουστά, τα οσφρητά, τα απτά και τα γευστικά· (σχετικά µε αυτά βλέπε στο κγ΄ κεφάλαιο: Πως πρέπει να διορθώνουµε τις αισθήσεις µας).
Τα αίτια των εσωτερικών και εξωτερικών κινουµένων λογισµών είναι τρία· πρώτα οι δαίµονες, δεύτερον τα πάθη, δηλαδή οι πληγές που δεχθήκαµε στην καρδιά µας µε την έξι προαιρετικά, ή µισώντας κάποιο πράγµα, ή αγαπώντας αυτό µε εµπάθεια· και τέλος η διεφθαρµενη κατάστασις της ανθρωπίνης φύσεως.
Εναντίον των εχθρών εκείνων, που δεν σε ενοχλούν πρός το παρόν, δεν σε συµβουλεύω να κάνης πόλεµο, πάρα µόνο οταν πιθανά αµτιληφθής οτι µε την πάροδο του χρόνου θα σε πολεµήσουν. Γιατί µε την πρόγνωσι και την προµελέτη µπορείς να προετοιµασθής µε γενναίες αποφάσεις για να αντισταθής· και όταν έρθουν, µένουν άπρακτοι, αφου σε βρίσκουν προετοιµασµένο. Γι’ αυτό µη νοµίσης ποτέ οτι οι αποφάσεις σου πως να έγιναν και έργα και πράξεις κι αν ακόµη εξασκήθηκες στις αρετές για λίγο χρόνο µε τους κατάλληλους τρόπους· αλλά σε αυτά ας είσαι ταπεινός και να φοβάσαι τον εαυτό σου και την αδυναµία σου· και ελπίζοντας στο Θεό, τρέξε σε αυτόν µε συχνές δεήσεις για να σε δυναµώνη και να σε φυλάη από τους κινδύνους και µάλιστα από κάθε µικρή υπόληψι και ελπίδα του εαυτού σου. Γιατί αν εσύ είσαι κατά αυτό τον τρόπο ταπεινός στον εαυτό σου, πιθανόν να µην είσαι ελεύθερος τελείως από κάποια µικρά ελαττώµατα (στα οποία σε αφήνει ο Θεός καµιά φορά για να σε κάνη να γνωρίσης την αδυναµία του εαυτού σου και για να φυλάξη σε σένα κάποιο καλό που έχεις), παρόλα αυτά, σου επιτρέπεται να επιθυµής και να παίρνης µεγάλες αποφάσεις, για να ανέβης σε ψηλότερο βαθµό τελειότητας.
Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο ΛΒ΄.
Ο πόλεµος και η απάτη που χρησιµοποιεί ο διάβολος,
για να εγκαταλείψουµε τον δρόµο της αρετής που βαδίζουµε
Η τέταρτη απάτη µε την οποία µας επιτίθεται ο πονηρός διάβο
λος, όταν µας δη ότι βαδίζουµε τον ευθύ δρόµο της αρετής, είναι οι διάφορες επιθυµίες, που ξεσηκώνει εναντίον µας, για να µας κάνη να ξεπέσουµε απο την εκγύµνασι των αρετών στίς κακίες. Για παράδειγµα, οταν ένας άρρωστος υποφέρη µε υποµονετική θέλησι την αρρώστία του, ο εχθρός, που γνωρίζει οτι µε τον τρόπο αυτόν µπορεί εκείνος να αποκτήση την συνήθεια της υποµονής, του παρουσιάζει µπροστά του πολλά καλά έργα, που θα µπορούσε να κάνη αν βρισκότανε σε άλλη κατάστασι και φροντίζει να τον πείση ότι αν ήταν υγιής, θα µπορούσε να υπηρετήση καλύτερα τον Θεό και να ωφελήση και τον εαυτό του και τους άλλους. Αφου του βάλλει αυτές τις επιθυµίες, πηγαίνει σιγά σιγά, αυξάνοντάς τες κατα αυτό τον τρόπο, που τον κάνει να θορυβήται και νά ταράζεται, γιατί δεν µπορεί να τίς τελειώση, σύµφωνα µε το θέληµα του.
Και όσο του γίνονται µεγαλύτερες και δυνατώτερες οι παρόµοιες επιθυµίες, τόσο πιό πολύ αυξάνει και η ενόχλησις και η ταραχή της καρδιάς του· και µετά λίγο λίγο, µε ικανότητα τον καταφέρνει ο εχθρός ώστε να µην υποµένη πλέον την αρρώστία του, όχι ως αρρώστια, αλλά ως εµπόδιο εκείνων των αρετών, που µε πολλή όρεξι επιθυµεί να κάνη, για µεγαλύτερη ωφέλεια. Και αφού τον φέρει αυτό το σηµείο, µε πολλή ικανότητα του κλέβει από το νου εκείνο τον σκοπό που είχε για να υπηρετήσει καλύτερα τον Θεό και να αποκτήση περισσότερες αρετές. Και έτσι, άλλο δεν του αφήνει, παρά γυµνή και µόνη την επιθυµία του να ελευθερωθή από την αρρώστια. Επειδή όµως, σύµφωνα µε την θέλησί του, δεν του περνά, συγχύζεται και ταράσσεται σε τέτοιο σηµείο, πού γίνεται εντελώς ανυπόµονος, και έτσι φθάνει ο άθλιος να πέση στην κακία της ανυποµονησίας, από την αρετή της υποµονής, πού εξασκείτο απο πρίν χωρίς να το καταλαβαίνη καθόλου*.
*Ετσι και εκείνος που προκόβει κάτω από την υποταγή κάποιου Γέροντα, επιθυµώντας να κατορθώση µεγαλύτερες αρετές, απατάται και αφίνει την υπακοή και πηγαίνει στη µοναξιά και άσκησι· και εκεί πέφτοντας στην αµέλεια, χάνει και την λίγη προκοπή που έκαµνε στην υπακοή, όπως λέγει ο Ιωάννης της Κλίµακας· το ίδιο παθαίνει και ο ερηµίτης και αναχωρητής, όταν αφήση την ερηµιά και πηγαίνη σε υπακοή, γιά να αποκτήση τάχα περισσότερες αρετές και ωφέλεια· επειδή στην υποταγή χάνει και τη λίγη ησυχία, που απελάµβανε στην µοναξιά.
Ο τρόπος λοιπόν, για να αντισταθής σε αυτή την απάτη του διαβόλου, είναι ο εξής:
Όταν βρεθής σε αυτή την κατάστασι της αρρώστιας, που να ενοχλήσαι και να ταράσσεσαι, πρόσεχε καλά, να µη δέχεσαι ή να µην υποχωρής καθόλου στις επιθυµίες πού τότε σου έρχονται, όσο καλές κι αν φαίνωνται. Γιατί, µη µπορώντας τότε να τίς κάνης έργο, αναγκαστικά συγχύζεσαι και δεν ειρηνεύεις. Πρέπει λοιπόν, µε κάθε ταπείνωσι, υποµονή και υποταγή να πιστεύης, πως οι επιθυµίες σου αυτές, δεν µπορούν να πάρουν εκείνη την έκβασι και το τέλος που επιθυµείς, όντας εσύ περισσσότερο αδύνατος και στήρικτος από εκείνο πού εσύ λογαριάζεις· ή σκέψου ότι ο Θεός για τίς κρυφές κρίσεις του ή και για τίς αµαρτίες σου, δεν θέλει από σένα εκείνα τα καλά που επιθυµείς, αλλά καλύτερα θέλει να σε εχη ταπεινωµένο µε την υποµονή, κάτω απο το γλυκό και δυνατό χέρι της θελήσεώς του.
Έτσι παρόµοια και αν έχης κάποτε κανόνα απο τον Πνευµατικό σου για κανένα σου αµάρτηµα και γι’ αυτό δεν µπορείς, όπως επιθυµείς, να ακολουθής µε συνέπεια την κάθε ενέργεια που κάνεις για ευλάβεια, και ιδιαιτέρως την θεία Κοινωνία, µη συγχυσθής και ενοχληθής από την επιθυµία τους· αλλά αφού αποβάλης κάθε δικό σου θέληµα, φόρεσε εκείνο που αρέσει στο Θεό µε πόνο καρδιάς, λέγοντας µέσα σου. Αχ, εάν το µάτι της θεϊκής πρόνοιας, δεν έβλεπε σε µένα αχαριστίες και ελαττώµατα, εγώ βέβαια, δεν θα βρισκόµουν τώρα σε τέτοια αθλιότητα, να στερηθώ τη χάρι των αγιωτάτων Μυστηρίων· γι’ αυτό, βλέποντας ότι ο Κύριος µου, µου φανερώνει µε αυτό την αναξιότητά µου, υµνώ και δοξολογώ στους αιώνας το όνοµα του, λέγοντας προς αυτό:
«Φιλανθρωπότατε ∆έσποτα· ελπίζοντας καλά στην αγαθότητα σου, αν και είµαι ανάξιος ο άθλιος να σε δεχθώ στην ψυχή µου µε το µέσο των θείων Μυστηρίων, µε όλα αυτά, δεν σταµατώ µε άλλον τρόπο να σου ανοίγω την καρδιά µου, για να µπαίνης πνευµατικά σε αυτή, να την χαροποιής και να την δυναµώνης εναντίον των εχθρών, που θέλουν να την χωρίσουν από σένα· και παραµένω πάντα ευχαριστηµένος για όλα εκείνα, πού αρέσουν στα µάτια σου, ∆ηµιουργέ µου και Σωτήρα µου· αυτό µόνο επιθυµώ, το θέληµά σου να είναι και τώρα και πάντα η τροφή µου και η δύναµίς µου· και αυτή µόνο την χάρι, πολυαγαπητέ µου, σου ζητώ· η ψυχή µου ελευθερωµένη από κάθε τι που δεν σου αρέσει, να µένη πάντα ντυµένη µε την στολή των αγίων σου εντολών και ετοιµασµένη στο νοητό ερχοµό σου και σε ο,τι άλλο επιθυµείς να µου δώσης».
Αν φυλάξης αυτές τίς παραγγελίες, να είσαι σίγουρος, οτι κάθε επιθυµία του καλού, που εσύ δεν µπορείς να ολοκληρώσης, που προέρχεται είτε από την φύσι, είτε από τον διάβολο, που θέλει να σε ενοχλεί πάντα και να σε βγάζη πάντα από τον δρόµο της αρετής· ή και καµιά φορά από τον Θεό, για να δοκιµασθή η υποταγή σου στο θέληµα του· σε κάθε, λέγω, ανεκπλήρωτη επιθυµία σου, θά έχης πάντα αφορµή να ευχαριστής τον Θεό σου, όπως του αρέσει. Γιατί απο αυτό αποτελείται η αληθινή ευλάβεια και η υπηρεσία που ζητάει ο Θεός από εµάς.
Γνώριζε ακόµη και αυτό, οτι για να µην αγανακτής και χάνης την υποµονή στίς θλίψεις και στους πειρασµούς πού έρχονται, από όποιο µέρος και αν είναι, πρέπει να χρησιµοποιής εκείνα τα δίκαια και φρόνιµα µέσα, που συνηθίζουν να χρησιµοποιούν οι υπηρέτες του Θεού, δηλαδή, το να µη δίνης εσύ αφορµή σε αυτές, το να παρακαλής τον Θεό να σε ελευθερώνη από αυτές και άλλα παρόµοια· όχι όµως µε τόση επιθυµία και αφοσιώσι ολοκληρωτική, για να ελευθερωθής από τίς θλίψεις αυτές, αλλά γιατί θέλει ο Θεός να µεταχειριζώµαστε τα παρόµοια µέσα και όργανα *. Γιατί, εµείς δεν γνωρίζουµε αν θέλη ο Θεός να µας ελευθερώση µε τα µέσα αυτά από την θλίψι εκείνη. Οπότε αν συ κάνης αλλιώς, ζητώντας ολοκληρωτικά να ελευθερωθής από τίς θλίψεις, θά γκρεµισθής σε πολλά κακά, και εύκολα θα πέσης στην ανυποµονησία, µε το να µη γίνεται η ελευθερία αυτή σύµφωνα µε την επιθυµία και την προσπάθειά σου· ή η υποµονή σου θα είναι ελαττωµατική, και δεν θα είναι όλη αρεστή στο Θεό, αλλά θά είναι άξια µικρού µισθού.
* ∆ηλαδή να παρακαλούµε να µη µπαίνουµε σε πειρασµό, διότι λέγει· «Καί µη είσενέγκης ηµάς είς πειρασµόν» (Ματθ. 6,13). Και πάλι· «Προσεύχεσθε να µη εισέλθετε σε πε
ιρασµό» (Λουκ. 22,40)· αυτό ερµηνεύοντας ο Θεοφύλακτος Βουλγαρίας λέγει, ότι είναι δαιµονικό πράγµα και υπερήφανο, το να ρίχνη κάποιος µόνος τον εαυτό του σε πειρασµούς. «∆αιµονιώδες γαρ το έπιρρίπτειν εαυτούς εις πειρασµούς και άλαζονικόν». Πρέπει λοιπόν και πριν από τον πειρασµό, να παρακαλούµε για να µη πέσουµε σ’ αυτόν, και αφού πέσουµε στον πειρασµό πάλι να παρακαλούµε, για να µη νικηθούµε από αυτόν (διότι έτσι ερµηνεύεται το «µη εισελθείν ηµας ες πειρασµόν», κατά τον Θεοφύλακτο)· δεν πρέπει όµως να πέφτουµε τόσο, να γογγύζουµε, να ανησυχούµε και να λυπούµαστε, όταν µας τύχουν πειρασµοί διάφοροι και θλίψεις, αλλά να ευχαριστούµε και να χαιρώµαστε, καθώς µας παραγγέλλει ο Αδελφόθεος· «Πάσαν χαράν ηγήσασθε, αδελφοί µοι, όταν πειρασµοίς περιπέσητε ποικίλοις» (1,2)· όντας πληροφορηµένοι, ότι ο πειρασµός πού πάσχουµε, κατά το όνοµα πειράζει, δηλαδή δοκιµάζει και λαµπρύνει την πίστι και αγάπη που έχοµε προς τον Θεό, όπως και η φωτιά λαµπρύνει το χρυσάφι στο χωνευτήρι.
Τέλος πάντων, σε πληροφορώ εδώ για µία κρυφή απάτη της φιλαυτίας, η οποία συνηθίζει να σκεπάζη τα ελαττώµατά µας και µε κάποιο τρόπο να τα αποκρούη όπως στο παράδειγµα· βρίσκεται κάποιος άρρωστος, λίγο υποµονητικός στην ασθένειά του, ο οποίος κρύβει την ανυποµονησία του µε σκέπασµα κάποιου ζήλου φαινόµενης αρετής, λέγοντας πως η λύπη του δεν είναι αληθινή ανυποµονησία για το µαρτύριο που υποφέρει από την ασθένεια, αλλά ότι λυπάται εύλογα, ή γιατί αυτός έδωσε την αφορµή γιά την ασθένεια, ή γιατί εκείνοι που τον υπηρετούν, αηδιάζουν από την ασθένειά του και δυσανασχετούν και βλάπτονται. Ετσι µπορεί να πη κανείς ότι και ο φιλόδοξος, που συγχύζεται για την δόξα που δεν πήρε, δεν αποδίδει την αφορµή της αποτυχίας στη δική του υπερηφάνεια και µαταιότητα, αλλά σε άλλες αφορµές και προφάσεις. Οτι δε η ρίζα της µικροψυχίας και συγχύσεως αυτών, δεν είναι γι’ άλλους ή γι’ άλλη αιτία, παρά γιατί αυτοί µισούν και αποστρέφονται εκείνο, που είναι αντίθετο µε την επιθυµία τους, φανερό είναι· επειδή, ούτε ο παραπάνω άρρωστος φροντίζει και συγχύζεται, γιατί οι ίδιοι που τον υπηρετούν, κοπιάζουν το ίδιο ή αηδιάζουν και βλάπτονται για την ασθένεια κάποιου άλλου, παρά για µόνο τη δική του· ούτε ο φιλόδοξος, που αναφέρθηκε, συγχύζεται τόσο για άλλες θλιβερές υποθέσεις, που του τυχαίνουν, όσο γιατί απέτυχε να του δοθεί η θέσις που επιθυµούσε. Οπότε, εσύ, για να µη πέσης σε αυτό το σφάλµα και σε άλλα, υπόφερε πάντα µε υποµονή κάθε κόπο και εκπαίδευσι, που θα σε ακολουθήση, από όποιου είδους αφορµή και αν είναι.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΛΓ΄.
Η τελευταία απάτη, πού χρησιµοποιεί ο διάβολος,
για να µας γίνωνται αιτία κακίας οι αρετές που αποκτήσαµε.
Το πανούργο φίδι, δεν σταµατάει ποτέ να µας πειράζη µε τίς πανουργίες και τις απάτες του, ακόµη και σε αυτές τις αρετές, που αποκτήσαµε, για να µας γίνωνται αυτές αιτίες φθοράς και κακίας· επειδή, συναρεσκόµενοι σε αυτές και στον ίδιο µας τον εαυτό, φτάνουµε να υψηλοφρονούµε, και υψηλοφρονούντες πέφτουµε (φευ!) µετά απο αυτά στην κακία και στο λάκκο της υπερηφάνειας και της κενοδοξίας. Οπότε, για να φυλαχθής, αδελφέ, από αυτό τον κίνδυνο, συµµάζεψε όλο το νού σου στην καρδιά σου και πολέµα πάντα αυτό τον δαίµονα, σαν να κάθεσαι, σε µιά πλατιά και ευρύχωρη πολεµήστρα, στην αληθινή και πολύ βαθιά γνώσι της µηδαµινότητας του εαυτού σου· σκεπτόµενος, πως αληθινά δεν είσαι τίποτα άλλο, παρά το µηδέν, και πως δεν µπορείς να κάνης τίποτα, και πως δεν έχεις τίποτε άλλο, παρά ταλαιπωρίες, αρρώστιες, κακίες και ελαττώµατα, και πως δεν σου ταιριάζει τίποτα άλλο, παρά αιώνια καταδίκη. Και αφου βεβαιωθής σε αυτή την αλήθεια, µην αφήσης ποτέ το νου σου να ασχοληθή µε τα εξωτερικά πράγµατα του κόσµου, ούτε καν από ένα παραµικρό λογισµό ή γεγονός που θα σου τύχη, έχοντας βέβαιο και σίγουρο, οτι όλα τα εξωτερικά πράγµατα σου είναι τόσο εχθρικά, που αν είχες παραδοθή στα χέρια τους, θα ήσουν σίγουρα νεκρός ή πληγωµένος.
Και για να γυµνάζεσαι καλά και να κρατάς καλά την ανωτέρω πολεµήστρα της αληθινής γνώσεως της µηδαµηνότητάς σου, χρησιµοποίησε αυτό τον κανόνα:
Όσες φορές φέρεις το νου σου στη σκέψι του εαυτού σου και των έργων σου, να υπολογίζης πάντα µε εκείνο, πού είναι δικό σου και οχι µε εκείνο πού είναι του Θεού και της χάριτός του· και έπειτα, πίστευε τον εαυτό σου τέτοιο, ο,τι είδους τον βρίσκεις πως είναι µε την δική σου δύναµι, για παράδειγµα· αν σκεφθής τον χρόνο, που ήταν πριν να δηµιουργηθείς εσύ, θα δης ότι σε όλη εκείνη την άβυσσο της αιωνιότητας ήσουν ένα καθαρό µηδέν, ούτε µπορούσες να κάνεις τίποτα, για να λάβης την ύπαρξι· πάλι στον καιρό που έχεις την ύπαρξι, για µόνο την αγαθότητα του Θεού, αφίνοντας σε αυτόν το δικό του (το οποίο είναι ή διαρκής πρόνοια, µε την οποία κάθε ώρα σε φυλάει), τί άλλο είσαι, παρά ένα µηδέν; Γιατί δεν µένει καµµία αµφιβολία, ότι στο πρώτο σου µηδέν (από το οποίο σε τράβηξε µε το παντοδύναµό του χέρι ο Θεός), θα µπορούσες να γυρίσεις αυτοστιγµεί, αν αυτός σε αφήση γιά µία µόνη στιγµή.
Είναι λοιπόν φανερό, οτι µένοντας σε αυτή τη φυσική ύπαρξι, µε την δική σου δύναµι, δεν µπορείς ποτέ να υπολογίσης τον εαυτό για κάτι ή ναθέλης να σε υπολογίζουν οι άλλοι.
Επειτα, αν σταθής καλά στο «ευ είναι» της χάριτος, πρέπει να σκεφθής καλά πως αν η δική σου φύσις γυµνωθή από την θεία βοήθεια και την χάρι, ποιό καλό και αξιόµισθο µπορεί ποτέ να κάνη αυτή µόνη της; Βέβαια, τίποτα. Ώστε µπορείς και συ να λές µε τόν Παύλο «δεν εκοπίασα εγώ αλλά η χάρις του Θεού που είναι µαζί µου» (Α΄ Κορ.15,10).
Επειτα, σκεπτόµενος από την άλλη πλευρά τα πολλά σου περασµένα λάθη, και επιπλέον σε αυτά τα άλλα πάρα πολλά κακά που θα έκανες, αν ο Θεός δεν σε εµπόδιζε µε το σπλαγχνικό του χέρι, θα βρης ότις οι παρανοµίες σου µε τον πολαπλασιασµό, όχι µόνο των ηµερών και των χρόνων, στους οποίους έγιναν, άλλα ακόµη και των κακών σου πράξεων και των συνηθειών και παθών σου (γιατί η µία κακία καλεί και παρασύρει στον εαυτό της την άλλη), οι παρανοµίες σου, λέω, µπορούν να φθάσουν σε ένα αριθµό σχεδόν αµέτρητο και συ θα γινόσουν ένας άλλος καταχθόνιος εωσφόρος.
Οπότε, αν δεν θέλης να είσαι άρπαγας και κλέφτης της αγαθότητας και της δόξας του Θεού· επειδή όλα τα άλλα τα εδωσε ο Θεός και στα κτίσµατά του, την δόξα όµως την κράτησε αυτός, για να δοξάζεται µόνος ως ∆ηµιουργός όλων, γι αυτό λέει, «την δόξα µου δεν θα την δώσω σε άλλον» (Ησ. 42,8), αλλά θά µένης πάντα µε τον Κύριο σου και να δοξάζης αυτόν µόνο, όπως είναι δίκαιο, σε κάθε σου πράξι αγαθή, ως αρχή και µέση και τέλος όλων
των αγαθών, πρέπει να πιστεύης ότι εσύ είσαι ο κατώτερος και ο χειρότερος όλων των ανθρώπων*.
* Πόσο πολύ ωφέλιµο πράγµα είναι το να έχη κανείς τον εαυτό του χειρότερο και κατώτερο από όλους τους ανθρώπους, το µαρτυρούν οί αγιοι· ο θείος Χρυσόστοµος λέγει· «άν πράγµατι θέλης να σωθής, άκουσε τι να κάνης έµπρακτα· σήκωσε τα πόδια σου από την γη και ύψωσε το νου σου στον Θεό. Και η µελέτη σου ας είναι εκεί µέρα και νύκτα· και µε όση δύναµι έχεις καταφρόνησε τον εαυτό σου· πιστεύοντας ότι βλέπεις τον εαυτό σου κάτω από όλους τους ανθρώπους· αυτή είναι η αληθινή οδός· εκτός από αυτήν δεν υπάρχει άλλη για εκείνον που θέλει να σωθή µε την δύναµι του Χριστού· ας τρέχη εκείνος που θέλει για να προλάβη· τον εξορκίζω στο όνοµα του ζωντανού Θεού που θέλει να χαρίση την αιώνια ζωή σε όποιον επιθυµεί».
Ο θείος Γρηγόριος ο Σιναΐτης, προσθέτει, ότι πρέπει να έχουµε τον εαυτό µας χειρότερο και από όλα τα κτίσµατα και ελεεινότερο από τους ιδίους δαίµονες, διότι λέγει.
«Υπάρχουν δύο είδη ταπεινώσεως, όπως λέγουν οι Πατέρες. Τα ένα είναι να θεωρή κανείς τον εαυτό του κάτω από όλους και να αναφέρη τα κατορθώµατά του στον Θεό· το πρώτο είναι η αρχή, το δεύτερο το τέλος». Και αυτή η ταπείνωσις πετυχαίνεται από αυτούς που την επιζητούν όταν εν γνώσει τους σκέπτωνται αυτά τα τρία για τόν ευτό τους· ότι είναι οι πιο αµαρτωλοί από όλους· και το ότι είναι οι πιο αισχροί από όλα τα κτίσµατα, επειδή βρίσκονται στην παρά φύσι κατάστασι· και ότι είναι πιο ελεινοί και από τους δαίµονες, επειδή υπηρετούν τους δαίµονες». (Φιλοκαλία, κεφ. ριε').
Και γνώριζε καλά, ότι αυτή η κρίσις που κάνεις για τον εαυτό σου, δεν έχει καθόλου υπερβολή, για να έχης αφορµή και από αυτό να υπερηφανεύεσαι· αλλά είναι δίκαια και αληθινή, και στη συνέχεια, αιτία ταπεινώσεως, το πως είσαι δηλαδή από όλους τους άλλους χειρότερος. Εάν όµως και σύ νοµίζεις πως γνωρίζοντας την πονηριά σου, ξεπερνάς κατά αυτό κάποιον άλλο, που φαντάζεται κάποιος κάτι για τον εαυτό του· γνώριζε οτι υστερείσαι και σύ πολύ και γίνεσαι χειρότερος από αυτόν, αν και θέλης να σε υπολογίζουν οι άνθρωποι και να νοµίζεσαι από αυτούς ως τέτοιος (ως άνθρωπος που µπορούν να υπολογίζουν), ο όποιος γνωρίζεις ότι δεν είσαι στην πραγµατικότητα.
Λοιπόν, αν θέλης η γνώσις της πονηριάς σου και της µηδαµηνότητάς σου να κρατά µακριά τους εχθρούς σου και να σε κάνη αγαπητό στο Θεό, είναι ανάγκη, όχι µόνο να περιφρονής τον εαυτό σου ως ανάξιο, και στη συνέχεια άξιο όλων των κακών, αλλά και να θέλεις να είσαι καταφρονηµένος και από τους άλλους, αποστρεφόµενος τις τιµές, χαιρόµενος στις κατηγορίες και κάνοντας όλα εκείνα, που οι άλλοι που έχουν κοσµικό φρόνιµα περιφρονούν. Αυτών τη γνώµη και τα λόγια µη δεχθής καθόλου*, ούτε να εγκαταλείψης αυτή την αγία πράξι της περιφρονήσεως του εαυτού σου, για να γίνεται αυτό από σένα, γι’ αυτόν και µόνο τον σκοπό της ταπεινώσεώς σου και όχι για να αρέσης στους ανθρώπους και να σε έχουν σε υπόληψι.
* Σύµφωνα µε την διδασκαλία αυτή, λέγει και ο µέγας εκείνος έγκλειστος καϊ προφητικώτατος Βαρσανούφιος τα εξής:
«Το να είσαι αµέριµνος από κάθε πράγµα σε κάνει να πλησιάσης στην πόλι, και το να µη σε υπολογίζουν οι άνθρωποι, σε κάνει να κατοικήσης στην πόλι· και το να πεθάνης για κάθε άνθρωπο, σε κάνει να κληρονοµήσης την πόλι και τους θησαυρούς της. Αν θέλης να σωθής, κράτα το αψήφιστο, δηλαδή το να µη σε υπολογίζουν οι άνθρωποι, και τρέχε προς τον σκοπό σου». Το αψήφιστο, κατά τον όσιο Ιωάννη, τον µαθητή του Βαρσανούφιου, είναι το να µην εξισώσης τον εαυτό σου µε άλλον και να τον συγκρίνης µε κάποιον άλλον. Ούτε να πης και για κανένα καλό έργο ότι κι εγώ αυτό το έκανα. (Πόλι εδώ ο άγιος ενοεί ή την καρδιά, ή την απάθεια η την θεϊκή γνώσι).
Εάν δε και τύχει καµιά φορά, να σε αγαπούν πολύ και να σε επαινούν άλλοι για κάποιο καλό που σου έδωσε ο Θεός, στάσου καλά µαζεµένος µέσα στον εαυτό σου και µη µετακινηθής καθόλου από την αληθινή γνώσι της µηδαµηνότητά σου, που λέχθηκε παραπάνω, αλλά στρέψου πρώτα στον Θεό, λέγοντας προς αυτόν µε όλη σου την καρδιά·
«Ας µη γίνει ποτέ, Κύριε µου, να γίνω κλέφτης της δικής σου τιµής και χάριτος· σε σένα πρέπει αίνος, τιµή και δόξα· σε µένα ντροπή». «Σε σένα, Κύριε, η δικαιοσύνη και σε µένα η ντροπή του προσώπου σου» (∆αν. 9,7)· «όχι σε µας Κύριε, όχι σε µας, αλλά δόξασε το όνοµά σου» (Ψαλµ. 113,9). «Η δόξα δική σου και εγώ δικός σου δούλος» (Έσδρ. 4,29).
Μετά απο αυτά γύρισε προς αυτόν που σε επαινεί, µιλώντας έτσι µέσα σου µε τον λογισµό σου· απο που αυτός µε έχει για καλόν, αφού δεν είναι άλλος καλός και αγαθός παρά µόνος ο Θεός µου; «ουδείς αγαθός, ειµί εις ο Θεός» (Ματθ. 19,17).
Γιατί, κάνοντας έτσι και αποδίδοντας στο Θεό το δικό του, θα κρατήσης µακριά τους εχθρούς και θα γίνης άξιος να δεχθής µεγαλύτερα χαρίσµατα και ευεργεσίες από τον Θεό. Αλλά και όταν η ενθύµησις των καλών έργων και αρετών που κάνεις σε παρακινούν στην υπερηφάνεια, αµέσως σκέψου, πως τα έργα αυτά είναι του Θεού και όχι δικά σου* και σαν να µιλάς µε αυτά, πές:
«Εγώ δεν γνωρίζω πως φανερωθήκατε και ήρθατε στο νου µου! Γιατί, εγώ δεν είµαι η αρχή σας, αλλά ο αγαθός Θεός και η χάρις Του· εκείνος σας δηµιούργησε, σας έθρεψε και σας διαφύλαξε, λοιπόν αυτόν µόνον θέλω να γνωρίζω για αληθινό και αρχικό πατέρα και αίτιο, αυτόν να ευχαριστώ και σε αυτόν να αποδίδω κάθε έπαινο».
* Και ακολούθως συλλογίσου αυτόν τον αληθέστατο και βεβαιώτατο στοχασµό, δηλαδή όσες περισσότερες αρετές κατορθώσης και όσα περισσότερα χαρίσµατα λάβεις, τόσο περισσότερο ευεργετείσαι από τον Θεό· και όσο περισσότερο ευεργετείσαι, τόσο και περιοσσότερο χρέος έχεις προς τον Θεό και τόσο περισσότερο υπόχρεως γίνεσαι· έτσι από τον στοχασµό αυτόν όχι µόνο δεν θα υπερηφανευθής για τις αρετέςς και τα χαρίσµατά σου, αλλά θα αγωνισθής και να κατεβής στο βάθος της ταπεινώσεως µη έχοντας κάτι το αντάξιο για να ευχαριστήσης τον Θεό για τα θεϊκα του χαρίσµατα.
Επειτα, σκέψου, πως όλα τα έργα που έκανες, δεν έφτασαν την αναλογία και τη συµµετρία στο φως και στη χάρη που σου παραδόθηκε, για να γνωρίση και να τα κάνης, αλλά πως είναι πολύ ατελή και πολύ µακριά απο εκείνο το καθαρό σκοπό και την πρέπουσα επιµέλεια, µε την οποία έπρεπε να τα κάνης.
Οπότε, αν σκεφθής καλά, περισσότερο πρέπει να ντρέπεσαι από τις αρετές σου, παρά να σου αρέσουν αυτές µάταια και να υπερηφανέυεσαι για αυτές. Γιατί είναι αληθινό, ότι οι φυσικές αρετές του Θεού, τίς οποίες πρέπει να µιµούµαστε, αυτές απο µόνες τους είναι καθαρές και πολύ τέλειες, µολύνονται κατά κάποιο τρόπο και µειώνονται από τις ατέλειες και ελλείψεις της δικής µας µιµήσεως*.
* Χωριστά από αυτό όλες οι αρετές, µε το να είναι φυσικές ενέργειες του Θεού και δωρεές και χάριτες του αγίου Πνεύµατος, ακολούθως είναι άναρχες και ατέλειωτες κατά τον άγιο Μάξιµο, άπειρες δε κατά το µέγεθος και αναρίθµητες κατά το πλήθος, ως λέγει ο µέγας Βχσίλειος. Πως λοιπόν µπορεί κάποιος να υψηλοφρονήση, ότι απέκτησε αρετές, αφού µάθη
πως και οι αρετές, ούτε αρχή έχουν, ούτε τέλος, ούτε αριθµό; και πως µάλιστα δεν θα κατεβή στο βάθος της ταπεινώσεως, συλλογιζόµενος πως όσες αρετές κι αν κατώρθωσε, πάλι ούτε στ
γενικά και να παραπλανά ανθρώπους διαφόρων καταστάσεων
από το βιβλίο :
''Ο ΑΟΡΑΤΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ''
Αγ. Νικοδήμου του Αγιορείτου
Γνώριζε, αγαπητέ, ότι ο διάβολος δεν φροντίζει για τίποτα άλλο, παρά για τη δική µας απώλεια, και οτι δεν πολεµάει όλους µε ένα και τον ίδιο τρόπο. Και για να αρχίσω να σου περιγράφω µερικούς από τους πολέµους του και τίς τακτικές τους και τις απάτες του, σου παρουσιάζω πέντε καταστάσεις ανθρώπων. Μερικοί είναι στην υπηρεσία της αµαρτίας χωρίς κανένα λογισµό να ελευθερωθούν· µερικοί πάλι, θέλουν να ελευθερωθούν, αλλά δεν το επιχειρούν· είναι και άλλοι που µετά την απόκτησι των αρετών, πέφτουν µε µεγαλύτερη φθορά στην αµαρτία. Άλλοι νοµίζουν ότι βαδίζουν στην τελειότητα, άλλοι αφήνουν τον δρόµο της αρετής που έχουν· και άλλοι, την αρετή που έχουν, την κάνουν αιτία κακίας. Για όλους αυτούς θα µιλήσω ξεχωριστά.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΚΘ΄.
Ο πόλεµος και η απάτη που χρησιµοποιεί ο διάβολος
για εκείνους πού κρατάει στην υπηρεσία της αµαρτίας
Όταν ο διάβολος κρατά κάποιον στην υπηρεσία της αµαρτίας, δεν φροντίζει για τίποτα άλλο παρά να τον τυφλώνη περισσότερο και να τον βγάζη από κάθε καλό λογισµό, που µπορεί να τον παρακινήση στο να γνωρίση την πολύ δυ-στυχισµένη του ζωή· και οχι µόνον τον βγάζει απο τους λογισµούς που τον καλούν στην επιστροφή και στην µετάνοια, βάζοντας στο νου του άλλους λογισµούς κακούς και αντίθετους, αλλά και µε έτοιµες και γρήγορες αφορµές, τον κάνει ο τρισκατάρατος να πέφτη συχνά στην ίδια αµαρτία ή σε άλλες µεγαλύτερες, από τις οποίες βγαίνει ο ταλαίπωρος αµαρτωλός, περισσότερο σκοτισµένος και τυφλός, ώστε µε την τυφλότητά του φτάνει και γκρεµίζεται στην συνήθεια της αµαρτίας και έτσι τρέχοντας ο άθλιος από την πράξι της αµαρτίας σε µεγαλύτερη τυφλότητα και πάλι από την τυφλότητα σε µεγαλύτερα αµαρτήµατα, κυκλογυρίζει σχεδόν όλη την ταλαίπωρη ζωή του µέχρι θανάτου, αν ο Θεός δεν οικονοµήση την σωτηρία του µε την χάρι του. Λοιπόν, όποιος βρίσκεται σε αυτή την πολύ δυστυχισµένη κατάστασι, αν αγαπά να θεραπευθή, πρέπει να δεχθή αµέσως το γρηγορώτερο τον λογισµό εκείνον και τήν έµπνευσι, πού τον προσκαλεί από το σκοτάδι στο φως και από την αµαρτία στη µετάνοια και πρέπει να φωνάξη µε όλη του την καρδιά στο Ποιητή του· «Κύριε µου βοήθησέ µε, βοήθησέ µε γρήγορα και µη µε αφήσης πλέον σε αυτό το σκοτάδι της αµαρτίας»· ας µη σταµατήσει να ξαναλέη πολλές φορές το ίδιο και να φωνάζη µε αυτό και παρόµοιο τρόπο· και αµέσως, αµέσως, αν είναι δυνατόν, ας ζητήση βοήθεια και συµβουλή, για να µπορέση να ελευθερωθή από τον εχθρό· εάν όµως δεν µπορή να πάη αµέσως, ας προστρέξη γρήγορα στον σταυρωµένο Ιησού και ας προσπέση στά Άγια του πόδια µε το πρόσωπο στη γη και στη Θεοτόκο Μαρία, ζητώντας ευσπλαγχνία και βοήθεια· και η νίκη στέκεται σε αυτή την γρηγοράδα.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Λ΄.
Ο πόλεµος και η απάτη, πού µεταχειρίζεται ο διάβολος για εκείνους
που γνωρίζουν το κακό τους και θέλουν να ελευθερωθούν
Και γιατί οι αποφάσεις µας πολλές φορές δεν φέρνουν το αποτέλεσµά τους
Εκείνοι, που γνωρίζουν την κακή ζωή που ζουν και θέλουν να την αλλάξουν, ως επί το πλείστον µένουν πλανεµένοι και νικηµένοι από τον εχθρό µε αυτά τα όπλα· µετά απο αυτά· αύριο, αύριο· ας τελειώσω πρώτα αυτή την υπόθεσι και µετά απο αυτά να παραδοθώ µε περισσότερη ανάπαυσι στη χάρι του Θεού και στη πνευµατική ζωή· ας κάνω αυτό σήµερα και αύριο µετανοώ.
Παγίδα του εχθρού είναι αυτή, αδελφέ, η οποία έπιασε πολλούς και πιάνει ακόµη πιό πολύ τον κόσµο. Αιτία της παγίδας αυτής είναι η αµέλεια και η άγνοιά µας. Επειδή και σε µιά τέτοια υπόθεσι, από την οποία αποτελείται και κρέµεται όλη η σωτηρία της δικής µας ψυχής και όλη η τιµή του Θεού, δεν πιάνουµε γρήγορα εκείνο το τόσο δυνατό όπλο και να πούµε στον εαυτό µας· τώρα, τώρα να ζήσω πνευµατική ζωή και όχι µετά απο αυτά· σήµερα, σήµερα να µετανοήσω και όχι αύριο· το τώρα και το σήµερα, είναι στα χέρια µου· το, µετά απο αυτά και το αύριο είναι στα χέρια του Θεού. Αλλά και αν µου είχε δοθή τό, µετά απο αυτά και το αυριο, ποιός δρόµος σωτηρίας και νίκης θα είναι αυτός, το να θέλω πρώτα να πληγωθώ και ύστερα να θεραπευθώ το να κάνω πρώτα τις νέες αταξίες µου και να συµορφώνωµαι;
Οπότε, αν θέλης να φύγεις, αδελφέ, από αυτή την πλάνη και να νικήσης τον εχθρό, η θεραπεία είναι, το να υπακούσης γρήγορα µε την πράξι στους καλούς λογισµούς και τις θείες εµπνεύσεις, που σε καλούν σε µετάνοια και να µη δώσης καθόλου περιθώριο στη µέση, ούτε να πης, οτι εγώ αποφάσισα οριστικά να µετανοήσω µετά απο αυτά και πιά δεν µπορώ να αλλάξω· όχι γιατί οι αποφάσεις αυτές πολλές φορές είναι λανθασµένες και πολλοί δείχνοντας εµπιστοσύνη σ’ αυτές, εξαπατήθηκαν και έµειναν αµετανόητοι για διάφορες αιτίες.
Α΄. Γιατί οι δικές µας αποφάσεις δεν είναι θεµελιωµένες πάνω στην απιστία του εαυτού µας και στο θάρρος και την ελπίδα του Θεού· και µετά από αυτό συµβαίνει το να µη µπορούµε να δούµε την µεγάλη µας υπερηφάνεια, από την οποία παρακινούµενοι, δίνουµε εµπιστοσύνη στις δικές µας αποφάσεις, πως είναι σταθερές. Αλλά τό φως για να γνωρίσουµε αυτή την υπερηφάνεια και ασθένειά µας και η βοήθεια για να θεραπευτούµε, προέρχεται από την αγαθότητα του Θεού, ο οποίος παραχωρεί, όπως είπαµε προηγουµένως, να πέσουµε και µε την πτώσι, µας προσκαλεί αντί να ελπίζουµε στο δικό µας θάρρος και ελπίδα, να ελπίζουµε και να δίνουµε εµπιστοσύνη σε αυτόν µόνο· και από την υπερηφάνειά µας, µας προσκαλεί στη γνώσι του εαυτού µας. Θέλεις να γνωρίζης, άνθρωπε, πότε είναι δυνατές και στερεές οι αποφάσεις σου; Όταν δεν έχης καµµία εµπιστοσύνη στο εαυτό σου και όταν είναι όλες θεµελιωµένες µε ταπείνωσι στην ελπίδα και το θάρρος του Θεού.
Β΄. Όταν κινούµαστε εµείς να πάρουµε καµµία απόφασι, σκεφπόµαστε µόνο την ωραιότητα και δύναµι της αρετής, η οποία παρασύρει µε το µέρος της την θέλησί µας, όσο και αν είναι ασθενής και αδύνατη· µετά απο αυτά όµως, όταν παρουσιασθή η δυσκολία και ο κόπος, µε τα οποία αποκτάται η αρετή, µε το να είναι αδύνατη και νέα η θέλησί µας, µικραίνει και αποσύρεται πίσω και στη συνέχεια µένουν άπρακτες οι αποφάσεις µας. Γι’ αυτό εσύ συνήθισε να αγαπάς πολύ περισσότερο τίς δυσκολίες, που φέρνουν την απόκτησι των αρετών, παρά τίς ί
διες τίς αρετές, και από αυτές τίς δυσκολίες ας τρέφεται πάντα η θέλησίς σου, πότε µε το λίγο και πότε µε το πολύ, αν θέλης πραγµατικά να αποκτήσεις τις αρετές. και ας είσαι βέβαιος, οτι τόσο πιό γρήγορα και πιό γενναία θα νικήσης τον εαυτό σου και τους εχθρούς σου, οσο πιά γενναία αγκαλιάσεις τίς δυσκολίες και όσο περισσότερο τίς αγαπάς.
Γ'. Γιατί οι αποφάσεις µας µερικές φορές δεν σκέφτονται τίς αρετές και την θέλησι του Θεού, άλλα το δικό τους συµφέρον, το οποίο, συνήθως ακολουθεί τίς αποφάσεις, που κάνουµε για τίς πνευµατικές τρυφές και για να αποκτήσουµε θεία χαρίσµατα. Οπότε εµείς, στίς θλίψεις που µας στενοχωρούν πολύ, άλλη βοήθεια δεν βρίσκουµε, παρά να βάλουµε σκοπό και να αποφασίσουµε πως θά παραδοθούµε ολοκληρωτικά στο Θεό και στίς εξασκήσεις των αρετών. και αν αγαπάς να παραδοθής και συ, αδελφέ, σε αυτό, ας είσαι στο καιρό των πνευµατικών τρυφών πολύ επιφυλακτικός και ταπεινός στις αποφάσεις σου· ιδιαίτερα όµως φυλάξου, να µη δίνης εντολές στον εαυτό σου και να µην κάνης τάµατα, για να µην τα παραβής και πέσης στην αµαρτία· και οταν βρίσκεσαι λυπηµένος, η απόφασι και η γνώµη σου ας είναι να υποφέρης ευχάριστα τον σταυρό και την θλίψι, καθώς θέλει ο Κύριος, αποστρεφόµενος κάθε γήινη βοήθεια και καµιά φορά ακόµη και την ουράνια· µία ας είναι η αναζήτησίς σου και µία η επιθυµία σου, να βοηθήσαι από τον Θεό, για να µπορής να υποφέρης κάθετι αντίθετο, χωρίς να µολύνης την αρετή της υποµονής και χωρίς να κάνης τον Θεό σου να δυσανασχετήση.
ΚΕΦΑΛ Α ΙΟ ΛΑ΄ .
Η απάτη που χρησιµοποιεί ο εχθρός,
για εκείνους που νοµίζουν ότι βαδίζουν στην τελειότητα
Όταν ο εχθρός δεν µπορή να νικήση ούτε αυτούς που έχουν εξαρτηθή απο την αµαρτία, ούτε αυτούς που ζητάνε να ελευθερωθούν από αυτήν, όπως παραπάνω είπαµε, τότε τρέχει ο πονηρός στους ενάρετους και πολεµάει σαν πανούργος να τους κάνη να λησµονήσουν τους εχθρούς, που είναι κοντά τους και έµπρακτα τους πολεµούν και τους βλάπτουν, να επιθυµούν όµως και να φαντάζωνται πάνω απο την δύναµί τους τα υψηλά και µεγάλα * και πριν από τον κατάλληλο καιρό να έχουν αποφασιστικούς σκοπούς, για να φθάσουν στην τελειότητα. Αυτό έχει ως αποτέλεσµα το να µη φροντίζουν αυτοί για τίς πληγές, µε τίς οποίες είναι πληγωµένοι, αλλά, νοµίζοντας αυτές τίς επιθυµίες και αποφάσεις της τελειότητας σάν να ήταν έργα και πράγµατα, υπερηφανεύονται µε διαφόρους τρόπους. Οπότε, µη θέλοντας να υποφέρουν στην πράξι κάτι το αντίθετο, ούτε το παραµικρό εµπόδιο ή ένα µικρό λόγο, χάνουν µετά απο αυτό τον καιρό τους σε µεγάλες µελέτες αποφάσεων, αποφασίζοντας δηλαδή µε το νου τους, να υποφέρουν µεγάλες δοκιµασίες για την αγάπη του Θεού. Και επειδή, όταν παίρνουν τίς φαντασµένες αυτές αποφάσεις, δεν αισθάνονται καµµία θλίψι και αντίθεσι στο σώµα τους, γι’ αυτό νοµίζουν οι ταλαίπωροι ότι βρίσκονται στό ύψος εκείνων των εναρέτων, που υποφέρουν µεγάλες δοκιµασίες έµπρακτα. και δεν γνωρίζουν, πως άλλα είναι τα λόγια και οι αποφάσεις και άλλα είναι τα έργα και η πραγµατικότητα.
Λοιπόν, αν θέλης να αποφύγης, αδελφέ, αυτή την απάτη, αποφάσισε να πολεµάς µε τους εχθρούς, που σε πολεµούν πραγµατικά και απο κοντά και έτσι θα γνωρίσης φανερά, αν οι αποφάσεις που παίρνεις, είναι αληθινές ή ψεύτικες· δυνατές ή αδύνατες· και έτσι θα βαδίσης στην αρετή και την τελειότητα, µέσα απο τον δοκιµασµένο ασφαλή και βασιλικό δρόµο.
*Γνώριζε, λοιπόν, αγαπητέ, ότι από έξι µέρη µας πολεµούν οί δαίµονες, όπως λέγουν οι Πατέρες και µάλιστα ο άγιος Μελέτιος ο Οµολογητής· από πάνω και κάτω, από δεξιά και αριστερά και από εµπρός και από πίσω.
Και από επάνω είναι οι υπερβολές που είναι πάνω από την δύναµί µας που κάνοµε για την αρετή· από κάτω οι ελλείψεις που έχοµε στην ίδια αρετή από την αµέλειά µας· (γι’ αυτό είπαν οί Πατέρες ότι τα άκρα είναι των δαιµόνων)·
Και δεξιά λέγονται, όταν οί δαίµονες µε δεξιά αιτία και πρόφασι του καλού, µας ρίχνουν στο κακό· αριστερά, όταν από φανερή αιτία του κακού, µας κάνουν να αµαρτάνωµε. Και από µπροστά, όταν οί δαίµονες µας πολεµούν µε τους λογισµούς και ενθυµήσεις των πραγµάτων που πρόκειται να έλθουν· από πίσω, όταν µας πολεµούν µε τις ενθυµήσεις και προλήψεις των περασµένων πραγµάτων.
Και γενικά, όλοι οί πονηροί λογισµοί προσβάλλουν την ψυχή εσωτερικά ή εξωτερικά· και εσωτερικά την προσβάλλουν ή µε ιδέα και εικόνα που τυπώνεται θεωρητικά στην φαντασία, ή µε τον ενδιάθετο λόγο της καρδιάς που τυπώνεται ουσιαστικά στην ίδια την φαντασία. Εξωτερικά την προσβάλλουν δια µέσου των αισθητών αντικειµένων των πέντε αισθήσεων, δηλαδή µε τα ορατά πράγµατα, τα ακουστά, τα οσφρητά, τα απτά και τα γευστικά· (σχετικά µε αυτά βλέπε στο κγ΄ κεφάλαιο: Πως πρέπει να διορθώνουµε τις αισθήσεις µας).
Τα αίτια των εσωτερικών και εξωτερικών κινουµένων λογισµών είναι τρία· πρώτα οι δαίµονες, δεύτερον τα πάθη, δηλαδή οι πληγές που δεχθήκαµε στην καρδιά µας µε την έξι προαιρετικά, ή µισώντας κάποιο πράγµα, ή αγαπώντας αυτό µε εµπάθεια· και τέλος η διεφθαρµενη κατάστασις της ανθρωπίνης φύσεως.
Εναντίον των εχθρών εκείνων, που δεν σε ενοχλούν πρός το παρόν, δεν σε συµβουλεύω να κάνης πόλεµο, πάρα µόνο οταν πιθανά αµτιληφθής οτι µε την πάροδο του χρόνου θα σε πολεµήσουν. Γιατί µε την πρόγνωσι και την προµελέτη µπορείς να προετοιµασθής µε γενναίες αποφάσεις για να αντισταθής· και όταν έρθουν, µένουν άπρακτοι, αφου σε βρίσκουν προετοιµασµένο. Γι’ αυτό µη νοµίσης ποτέ οτι οι αποφάσεις σου πως να έγιναν και έργα και πράξεις κι αν ακόµη εξασκήθηκες στις αρετές για λίγο χρόνο µε τους κατάλληλους τρόπους· αλλά σε αυτά ας είσαι ταπεινός και να φοβάσαι τον εαυτό σου και την αδυναµία σου· και ελπίζοντας στο Θεό, τρέξε σε αυτόν µε συχνές δεήσεις για να σε δυναµώνη και να σε φυλάη από τους κινδύνους και µάλιστα από κάθε µικρή υπόληψι και ελπίδα του εαυτού σου. Γιατί αν εσύ είσαι κατά αυτό τον τρόπο ταπεινός στον εαυτό σου, πιθανόν να µην είσαι ελεύθερος τελείως από κάποια µικρά ελαττώµατα (στα οποία σε αφήνει ο Θεός καµιά φορά για να σε κάνη να γνωρίσης την αδυναµία του εαυτού σου και για να φυλάξη σε σένα κάποιο καλό που έχεις), παρόλα αυτά, σου επιτρέπεται να επιθυµής και να παίρνης µεγάλες αποφάσεις, για να ανέβης σε ψηλότερο βαθµό τελειότητας.
Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο ΛΒ΄.
Ο πόλεµος και η απάτη που χρησιµοποιεί ο διάβολος,
για να εγκαταλείψουµε τον δρόµο της αρετής που βαδίζουµε
Η τέταρτη απάτη µε την οποία µας επιτίθεται ο πονηρός διάβο
λος, όταν µας δη ότι βαδίζουµε τον ευθύ δρόµο της αρετής, είναι οι διάφορες επιθυµίες, που ξεσηκώνει εναντίον µας, για να µας κάνη να ξεπέσουµε απο την εκγύµνασι των αρετών στίς κακίες. Για παράδειγµα, οταν ένας άρρωστος υποφέρη µε υποµονετική θέλησι την αρρώστία του, ο εχθρός, που γνωρίζει οτι µε τον τρόπο αυτόν µπορεί εκείνος να αποκτήση την συνήθεια της υποµονής, του παρουσιάζει µπροστά του πολλά καλά έργα, που θα µπορούσε να κάνη αν βρισκότανε σε άλλη κατάστασι και φροντίζει να τον πείση ότι αν ήταν υγιής, θα µπορούσε να υπηρετήση καλύτερα τον Θεό και να ωφελήση και τον εαυτό του και τους άλλους. Αφου του βάλλει αυτές τις επιθυµίες, πηγαίνει σιγά σιγά, αυξάνοντάς τες κατα αυτό τον τρόπο, που τον κάνει να θορυβήται και νά ταράζεται, γιατί δεν µπορεί να τίς τελειώση, σύµφωνα µε το θέληµα του.
Και όσο του γίνονται µεγαλύτερες και δυνατώτερες οι παρόµοιες επιθυµίες, τόσο πιό πολύ αυξάνει και η ενόχλησις και η ταραχή της καρδιάς του· και µετά λίγο λίγο, µε ικανότητα τον καταφέρνει ο εχθρός ώστε να µην υποµένη πλέον την αρρώστία του, όχι ως αρρώστια, αλλά ως εµπόδιο εκείνων των αρετών, που µε πολλή όρεξι επιθυµεί να κάνη, για µεγαλύτερη ωφέλεια. Και αφού τον φέρει αυτό το σηµείο, µε πολλή ικανότητα του κλέβει από το νου εκείνο τον σκοπό που είχε για να υπηρετήσει καλύτερα τον Θεό και να αποκτήση περισσότερες αρετές. Και έτσι, άλλο δεν του αφήνει, παρά γυµνή και µόνη την επιθυµία του να ελευθερωθή από την αρρώστια. Επειδή όµως, σύµφωνα µε την θέλησί του, δεν του περνά, συγχύζεται και ταράσσεται σε τέτοιο σηµείο, πού γίνεται εντελώς ανυπόµονος, και έτσι φθάνει ο άθλιος να πέση στην κακία της ανυποµονησίας, από την αρετή της υποµονής, πού εξασκείτο απο πρίν χωρίς να το καταλαβαίνη καθόλου*.
*Ετσι και εκείνος που προκόβει κάτω από την υποταγή κάποιου Γέροντα, επιθυµώντας να κατορθώση µεγαλύτερες αρετές, απατάται και αφίνει την υπακοή και πηγαίνει στη µοναξιά και άσκησι· και εκεί πέφτοντας στην αµέλεια, χάνει και την λίγη προκοπή που έκαµνε στην υπακοή, όπως λέγει ο Ιωάννης της Κλίµακας· το ίδιο παθαίνει και ο ερηµίτης και αναχωρητής, όταν αφήση την ερηµιά και πηγαίνη σε υπακοή, γιά να αποκτήση τάχα περισσότερες αρετές και ωφέλεια· επειδή στην υποταγή χάνει και τη λίγη ησυχία, που απελάµβανε στην µοναξιά.
Ο τρόπος λοιπόν, για να αντισταθής σε αυτή την απάτη του διαβόλου, είναι ο εξής:
Όταν βρεθής σε αυτή την κατάστασι της αρρώστιας, που να ενοχλήσαι και να ταράσσεσαι, πρόσεχε καλά, να µη δέχεσαι ή να µην υποχωρής καθόλου στις επιθυµίες πού τότε σου έρχονται, όσο καλές κι αν φαίνωνται. Γιατί, µη µπορώντας τότε να τίς κάνης έργο, αναγκαστικά συγχύζεσαι και δεν ειρηνεύεις. Πρέπει λοιπόν, µε κάθε ταπείνωσι, υποµονή και υποταγή να πιστεύης, πως οι επιθυµίες σου αυτές, δεν µπορούν να πάρουν εκείνη την έκβασι και το τέλος που επιθυµείς, όντας εσύ περισσσότερο αδύνατος και στήρικτος από εκείνο πού εσύ λογαριάζεις· ή σκέψου ότι ο Θεός για τίς κρυφές κρίσεις του ή και για τίς αµαρτίες σου, δεν θέλει από σένα εκείνα τα καλά που επιθυµείς, αλλά καλύτερα θέλει να σε εχη ταπεινωµένο µε την υποµονή, κάτω απο το γλυκό και δυνατό χέρι της θελήσεώς του.
Έτσι παρόµοια και αν έχης κάποτε κανόνα απο τον Πνευµατικό σου για κανένα σου αµάρτηµα και γι’ αυτό δεν µπορείς, όπως επιθυµείς, να ακολουθής µε συνέπεια την κάθε ενέργεια που κάνεις για ευλάβεια, και ιδιαιτέρως την θεία Κοινωνία, µη συγχυσθής και ενοχληθής από την επιθυµία τους· αλλά αφού αποβάλης κάθε δικό σου θέληµα, φόρεσε εκείνο που αρέσει στο Θεό µε πόνο καρδιάς, λέγοντας µέσα σου. Αχ, εάν το µάτι της θεϊκής πρόνοιας, δεν έβλεπε σε µένα αχαριστίες και ελαττώµατα, εγώ βέβαια, δεν θα βρισκόµουν τώρα σε τέτοια αθλιότητα, να στερηθώ τη χάρι των αγιωτάτων Μυστηρίων· γι’ αυτό, βλέποντας ότι ο Κύριος µου, µου φανερώνει µε αυτό την αναξιότητά µου, υµνώ και δοξολογώ στους αιώνας το όνοµα του, λέγοντας προς αυτό:
«Φιλανθρωπότατε ∆έσποτα· ελπίζοντας καλά στην αγαθότητα σου, αν και είµαι ανάξιος ο άθλιος να σε δεχθώ στην ψυχή µου µε το µέσο των θείων Μυστηρίων, µε όλα αυτά, δεν σταµατώ µε άλλον τρόπο να σου ανοίγω την καρδιά µου, για να µπαίνης πνευµατικά σε αυτή, να την χαροποιής και να την δυναµώνης εναντίον των εχθρών, που θέλουν να την χωρίσουν από σένα· και παραµένω πάντα ευχαριστηµένος για όλα εκείνα, πού αρέσουν στα µάτια σου, ∆ηµιουργέ µου και Σωτήρα µου· αυτό µόνο επιθυµώ, το θέληµά σου να είναι και τώρα και πάντα η τροφή µου και η δύναµίς µου· και αυτή µόνο την χάρι, πολυαγαπητέ µου, σου ζητώ· η ψυχή µου ελευθερωµένη από κάθε τι που δεν σου αρέσει, να µένη πάντα ντυµένη µε την στολή των αγίων σου εντολών και ετοιµασµένη στο νοητό ερχοµό σου και σε ο,τι άλλο επιθυµείς να µου δώσης».
Αν φυλάξης αυτές τίς παραγγελίες, να είσαι σίγουρος, οτι κάθε επιθυµία του καλού, που εσύ δεν µπορείς να ολοκληρώσης, που προέρχεται είτε από την φύσι, είτε από τον διάβολο, που θέλει να σε ενοχλεί πάντα και να σε βγάζη πάντα από τον δρόµο της αρετής· ή και καµιά φορά από τον Θεό, για να δοκιµασθή η υποταγή σου στο θέληµα του· σε κάθε, λέγω, ανεκπλήρωτη επιθυµία σου, θά έχης πάντα αφορµή να ευχαριστής τον Θεό σου, όπως του αρέσει. Γιατί απο αυτό αποτελείται η αληθινή ευλάβεια και η υπηρεσία που ζητάει ο Θεός από εµάς.
Γνώριζε ακόµη και αυτό, οτι για να µην αγανακτής και χάνης την υποµονή στίς θλίψεις και στους πειρασµούς πού έρχονται, από όποιο µέρος και αν είναι, πρέπει να χρησιµοποιής εκείνα τα δίκαια και φρόνιµα µέσα, που συνηθίζουν να χρησιµοποιούν οι υπηρέτες του Θεού, δηλαδή, το να µη δίνης εσύ αφορµή σε αυτές, το να παρακαλής τον Θεό να σε ελευθερώνη από αυτές και άλλα παρόµοια· όχι όµως µε τόση επιθυµία και αφοσιώσι ολοκληρωτική, για να ελευθερωθής από τίς θλίψεις αυτές, αλλά γιατί θέλει ο Θεός να µεταχειριζώµαστε τα παρόµοια µέσα και όργανα *. Γιατί, εµείς δεν γνωρίζουµε αν θέλη ο Θεός να µας ελευθερώση µε τα µέσα αυτά από την θλίψι εκείνη. Οπότε αν συ κάνης αλλιώς, ζητώντας ολοκληρωτικά να ελευθερωθής από τίς θλίψεις, θά γκρεµισθής σε πολλά κακά, και εύκολα θα πέσης στην ανυποµονησία, µε το να µη γίνεται η ελευθερία αυτή σύµφωνα µε την επιθυµία και την προσπάθειά σου· ή η υποµονή σου θα είναι ελαττωµατική, και δεν θα είναι όλη αρεστή στο Θεό, αλλά θά είναι άξια µικρού µισθού.
* ∆ηλαδή να παρακαλούµε να µη µπαίνουµε σε πειρασµό, διότι λέγει· «Καί µη είσενέγκης ηµάς είς πειρασµόν» (Ματθ. 6,13). Και πάλι· «Προσεύχεσθε να µη εισέλθετε σε πε
ιρασµό» (Λουκ. 22,40)· αυτό ερµηνεύοντας ο Θεοφύλακτος Βουλγαρίας λέγει, ότι είναι δαιµονικό πράγµα και υπερήφανο, το να ρίχνη κάποιος µόνος τον εαυτό του σε πειρασµούς. «∆αιµονιώδες γαρ το έπιρρίπτειν εαυτούς εις πειρασµούς και άλαζονικόν». Πρέπει λοιπόν και πριν από τον πειρασµό, να παρακαλούµε για να µη πέσουµε σ’ αυτόν, και αφού πέσουµε στον πειρασµό πάλι να παρακαλούµε, για να µη νικηθούµε από αυτόν (διότι έτσι ερµηνεύεται το «µη εισελθείν ηµας ες πειρασµόν», κατά τον Θεοφύλακτο)· δεν πρέπει όµως να πέφτουµε τόσο, να γογγύζουµε, να ανησυχούµε και να λυπούµαστε, όταν µας τύχουν πειρασµοί διάφοροι και θλίψεις, αλλά να ευχαριστούµε και να χαιρώµαστε, καθώς µας παραγγέλλει ο Αδελφόθεος· «Πάσαν χαράν ηγήσασθε, αδελφοί µοι, όταν πειρασµοίς περιπέσητε ποικίλοις» (1,2)· όντας πληροφορηµένοι, ότι ο πειρασµός πού πάσχουµε, κατά το όνοµα πειράζει, δηλαδή δοκιµάζει και λαµπρύνει την πίστι και αγάπη που έχοµε προς τον Θεό, όπως και η φωτιά λαµπρύνει το χρυσάφι στο χωνευτήρι.
Τέλος πάντων, σε πληροφορώ εδώ για µία κρυφή απάτη της φιλαυτίας, η οποία συνηθίζει να σκεπάζη τα ελαττώµατά µας και µε κάποιο τρόπο να τα αποκρούη όπως στο παράδειγµα· βρίσκεται κάποιος άρρωστος, λίγο υποµονητικός στην ασθένειά του, ο οποίος κρύβει την ανυποµονησία του µε σκέπασµα κάποιου ζήλου φαινόµενης αρετής, λέγοντας πως η λύπη του δεν είναι αληθινή ανυποµονησία για το µαρτύριο που υποφέρει από την ασθένεια, αλλά ότι λυπάται εύλογα, ή γιατί αυτός έδωσε την αφορµή γιά την ασθένεια, ή γιατί εκείνοι που τον υπηρετούν, αηδιάζουν από την ασθένειά του και δυσανασχετούν και βλάπτονται. Ετσι µπορεί να πη κανείς ότι και ο φιλόδοξος, που συγχύζεται για την δόξα που δεν πήρε, δεν αποδίδει την αφορµή της αποτυχίας στη δική του υπερηφάνεια και µαταιότητα, αλλά σε άλλες αφορµές και προφάσεις. Οτι δε η ρίζα της µικροψυχίας και συγχύσεως αυτών, δεν είναι γι’ άλλους ή γι’ άλλη αιτία, παρά γιατί αυτοί µισούν και αποστρέφονται εκείνο, που είναι αντίθετο µε την επιθυµία τους, φανερό είναι· επειδή, ούτε ο παραπάνω άρρωστος φροντίζει και συγχύζεται, γιατί οι ίδιοι που τον υπηρετούν, κοπιάζουν το ίδιο ή αηδιάζουν και βλάπτονται για την ασθένεια κάποιου άλλου, παρά για µόνο τη δική του· ούτε ο φιλόδοξος, που αναφέρθηκε, συγχύζεται τόσο για άλλες θλιβερές υποθέσεις, που του τυχαίνουν, όσο γιατί απέτυχε να του δοθεί η θέσις που επιθυµούσε. Οπότε, εσύ, για να µη πέσης σε αυτό το σφάλµα και σε άλλα, υπόφερε πάντα µε υποµονή κάθε κόπο και εκπαίδευσι, που θα σε ακολουθήση, από όποιου είδους αφορµή και αν είναι.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΛΓ΄.
Η τελευταία απάτη, πού χρησιµοποιεί ο διάβολος,
για να µας γίνωνται αιτία κακίας οι αρετές που αποκτήσαµε.
Το πανούργο φίδι, δεν σταµατάει ποτέ να µας πειράζη µε τίς πανουργίες και τις απάτες του, ακόµη και σε αυτές τις αρετές, που αποκτήσαµε, για να µας γίνωνται αυτές αιτίες φθοράς και κακίας· επειδή, συναρεσκόµενοι σε αυτές και στον ίδιο µας τον εαυτό, φτάνουµε να υψηλοφρονούµε, και υψηλοφρονούντες πέφτουµε (φευ!) µετά απο αυτά στην κακία και στο λάκκο της υπερηφάνειας και της κενοδοξίας. Οπότε, για να φυλαχθής, αδελφέ, από αυτό τον κίνδυνο, συµµάζεψε όλο το νού σου στην καρδιά σου και πολέµα πάντα αυτό τον δαίµονα, σαν να κάθεσαι, σε µιά πλατιά και ευρύχωρη πολεµήστρα, στην αληθινή και πολύ βαθιά γνώσι της µηδαµινότητας του εαυτού σου· σκεπτόµενος, πως αληθινά δεν είσαι τίποτα άλλο, παρά το µηδέν, και πως δεν µπορείς να κάνης τίποτα, και πως δεν έχεις τίποτε άλλο, παρά ταλαιπωρίες, αρρώστιες, κακίες και ελαττώµατα, και πως δεν σου ταιριάζει τίποτα άλλο, παρά αιώνια καταδίκη. Και αφου βεβαιωθής σε αυτή την αλήθεια, µην αφήσης ποτέ το νου σου να ασχοληθή µε τα εξωτερικά πράγµατα του κόσµου, ούτε καν από ένα παραµικρό λογισµό ή γεγονός που θα σου τύχη, έχοντας βέβαιο και σίγουρο, οτι όλα τα εξωτερικά πράγµατα σου είναι τόσο εχθρικά, που αν είχες παραδοθή στα χέρια τους, θα ήσουν σίγουρα νεκρός ή πληγωµένος.
Και για να γυµνάζεσαι καλά και να κρατάς καλά την ανωτέρω πολεµήστρα της αληθινής γνώσεως της µηδαµηνότητάς σου, χρησιµοποίησε αυτό τον κανόνα:
Όσες φορές φέρεις το νου σου στη σκέψι του εαυτού σου και των έργων σου, να υπολογίζης πάντα µε εκείνο, πού είναι δικό σου και οχι µε εκείνο πού είναι του Θεού και της χάριτός του· και έπειτα, πίστευε τον εαυτό σου τέτοιο, ο,τι είδους τον βρίσκεις πως είναι µε την δική σου δύναµι, για παράδειγµα· αν σκεφθής τον χρόνο, που ήταν πριν να δηµιουργηθείς εσύ, θα δης ότι σε όλη εκείνη την άβυσσο της αιωνιότητας ήσουν ένα καθαρό µηδέν, ούτε µπορούσες να κάνεις τίποτα, για να λάβης την ύπαρξι· πάλι στον καιρό που έχεις την ύπαρξι, για µόνο την αγαθότητα του Θεού, αφίνοντας σε αυτόν το δικό του (το οποίο είναι ή διαρκής πρόνοια, µε την οποία κάθε ώρα σε φυλάει), τί άλλο είσαι, παρά ένα µηδέν; Γιατί δεν µένει καµµία αµφιβολία, ότι στο πρώτο σου µηδέν (από το οποίο σε τράβηξε µε το παντοδύναµό του χέρι ο Θεός), θα µπορούσες να γυρίσεις αυτοστιγµεί, αν αυτός σε αφήση γιά µία µόνη στιγµή.
Είναι λοιπόν φανερό, οτι µένοντας σε αυτή τη φυσική ύπαρξι, µε την δική σου δύναµι, δεν µπορείς ποτέ να υπολογίσης τον εαυτό για κάτι ή ναθέλης να σε υπολογίζουν οι άλλοι.
Επειτα, αν σταθής καλά στο «ευ είναι» της χάριτος, πρέπει να σκεφθής καλά πως αν η δική σου φύσις γυµνωθή από την θεία βοήθεια και την χάρι, ποιό καλό και αξιόµισθο µπορεί ποτέ να κάνη αυτή µόνη της; Βέβαια, τίποτα. Ώστε µπορείς και συ να λές µε τόν Παύλο «δεν εκοπίασα εγώ αλλά η χάρις του Θεού που είναι µαζί µου» (Α΄ Κορ.15,10).
Επειτα, σκεπτόµενος από την άλλη πλευρά τα πολλά σου περασµένα λάθη, και επιπλέον σε αυτά τα άλλα πάρα πολλά κακά που θα έκανες, αν ο Θεός δεν σε εµπόδιζε µε το σπλαγχνικό του χέρι, θα βρης ότις οι παρανοµίες σου µε τον πολαπλασιασµό, όχι µόνο των ηµερών και των χρόνων, στους οποίους έγιναν, άλλα ακόµη και των κακών σου πράξεων και των συνηθειών και παθών σου (γιατί η µία κακία καλεί και παρασύρει στον εαυτό της την άλλη), οι παρανοµίες σου, λέω, µπορούν να φθάσουν σε ένα αριθµό σχεδόν αµέτρητο και συ θα γινόσουν ένας άλλος καταχθόνιος εωσφόρος.
Οπότε, αν δεν θέλης να είσαι άρπαγας και κλέφτης της αγαθότητας και της δόξας του Θεού· επειδή όλα τα άλλα τα εδωσε ο Θεός και στα κτίσµατά του, την δόξα όµως την κράτησε αυτός, για να δοξάζεται µόνος ως ∆ηµιουργός όλων, γι αυτό λέει, «την δόξα µου δεν θα την δώσω σε άλλον» (Ησ. 42,8), αλλά θά µένης πάντα µε τον Κύριο σου και να δοξάζης αυτόν µόνο, όπως είναι δίκαιο, σε κάθε σου πράξι αγαθή, ως αρχή και µέση και τέλος όλων
των αγαθών, πρέπει να πιστεύης ότι εσύ είσαι ο κατώτερος και ο χειρότερος όλων των ανθρώπων*.
* Πόσο πολύ ωφέλιµο πράγµα είναι το να έχη κανείς τον εαυτό του χειρότερο και κατώτερο από όλους τους ανθρώπους, το µαρτυρούν οί αγιοι· ο θείος Χρυσόστοµος λέγει· «άν πράγµατι θέλης να σωθής, άκουσε τι να κάνης έµπρακτα· σήκωσε τα πόδια σου από την γη και ύψωσε το νου σου στον Θεό. Και η µελέτη σου ας είναι εκεί µέρα και νύκτα· και µε όση δύναµι έχεις καταφρόνησε τον εαυτό σου· πιστεύοντας ότι βλέπεις τον εαυτό σου κάτω από όλους τους ανθρώπους· αυτή είναι η αληθινή οδός· εκτός από αυτήν δεν υπάρχει άλλη για εκείνον που θέλει να σωθή µε την δύναµι του Χριστού· ας τρέχη εκείνος που θέλει για να προλάβη· τον εξορκίζω στο όνοµα του ζωντανού Θεού που θέλει να χαρίση την αιώνια ζωή σε όποιον επιθυµεί».
Ο θείος Γρηγόριος ο Σιναΐτης, προσθέτει, ότι πρέπει να έχουµε τον εαυτό µας χειρότερο και από όλα τα κτίσµατα και ελεεινότερο από τους ιδίους δαίµονες, διότι λέγει.
«Υπάρχουν δύο είδη ταπεινώσεως, όπως λέγουν οι Πατέρες. Τα ένα είναι να θεωρή κανείς τον εαυτό του κάτω από όλους και να αναφέρη τα κατορθώµατά του στον Θεό· το πρώτο είναι η αρχή, το δεύτερο το τέλος». Και αυτή η ταπείνωσις πετυχαίνεται από αυτούς που την επιζητούν όταν εν γνώσει τους σκέπτωνται αυτά τα τρία για τόν ευτό τους· ότι είναι οι πιο αµαρτωλοί από όλους· και το ότι είναι οι πιο αισχροί από όλα τα κτίσµατα, επειδή βρίσκονται στην παρά φύσι κατάστασι· και ότι είναι πιο ελεινοί και από τους δαίµονες, επειδή υπηρετούν τους δαίµονες». (Φιλοκαλία, κεφ. ριε').
Και γνώριζε καλά, ότι αυτή η κρίσις που κάνεις για τον εαυτό σου, δεν έχει καθόλου υπερβολή, για να έχης αφορµή και από αυτό να υπερηφανεύεσαι· αλλά είναι δίκαια και αληθινή, και στη συνέχεια, αιτία ταπεινώσεως, το πως είσαι δηλαδή από όλους τους άλλους χειρότερος. Εάν όµως και σύ νοµίζεις πως γνωρίζοντας την πονηριά σου, ξεπερνάς κατά αυτό κάποιον άλλο, που φαντάζεται κάποιος κάτι για τον εαυτό του· γνώριζε οτι υστερείσαι και σύ πολύ και γίνεσαι χειρότερος από αυτόν, αν και θέλης να σε υπολογίζουν οι άνθρωποι και να νοµίζεσαι από αυτούς ως τέτοιος (ως άνθρωπος που µπορούν να υπολογίζουν), ο όποιος γνωρίζεις ότι δεν είσαι στην πραγµατικότητα.
Λοιπόν, αν θέλης η γνώσις της πονηριάς σου και της µηδαµηνότητάς σου να κρατά µακριά τους εχθρούς σου και να σε κάνη αγαπητό στο Θεό, είναι ανάγκη, όχι µόνο να περιφρονής τον εαυτό σου ως ανάξιο, και στη συνέχεια άξιο όλων των κακών, αλλά και να θέλεις να είσαι καταφρονηµένος και από τους άλλους, αποστρεφόµενος τις τιµές, χαιρόµενος στις κατηγορίες και κάνοντας όλα εκείνα, που οι άλλοι που έχουν κοσµικό φρόνιµα περιφρονούν. Αυτών τη γνώµη και τα λόγια µη δεχθής καθόλου*, ούτε να εγκαταλείψης αυτή την αγία πράξι της περιφρονήσεως του εαυτού σου, για να γίνεται αυτό από σένα, γι’ αυτόν και µόνο τον σκοπό της ταπεινώσεώς σου και όχι για να αρέσης στους ανθρώπους και να σε έχουν σε υπόληψι.
* Σύµφωνα µε την διδασκαλία αυτή, λέγει και ο µέγας εκείνος έγκλειστος καϊ προφητικώτατος Βαρσανούφιος τα εξής:
«Το να είσαι αµέριµνος από κάθε πράγµα σε κάνει να πλησιάσης στην πόλι, και το να µη σε υπολογίζουν οι άνθρωποι, σε κάνει να κατοικήσης στην πόλι· και το να πεθάνης για κάθε άνθρωπο, σε κάνει να κληρονοµήσης την πόλι και τους θησαυρούς της. Αν θέλης να σωθής, κράτα το αψήφιστο, δηλαδή το να µη σε υπολογίζουν οι άνθρωποι, και τρέχε προς τον σκοπό σου». Το αψήφιστο, κατά τον όσιο Ιωάννη, τον µαθητή του Βαρσανούφιου, είναι το να µην εξισώσης τον εαυτό σου µε άλλον και να τον συγκρίνης µε κάποιον άλλον. Ούτε να πης και για κανένα καλό έργο ότι κι εγώ αυτό το έκανα. (Πόλι εδώ ο άγιος ενοεί ή την καρδιά, ή την απάθεια η την θεϊκή γνώσι).
Εάν δε και τύχει καµιά φορά, να σε αγαπούν πολύ και να σε επαινούν άλλοι για κάποιο καλό που σου έδωσε ο Θεός, στάσου καλά µαζεµένος µέσα στον εαυτό σου και µη µετακινηθής καθόλου από την αληθινή γνώσι της µηδαµηνότητά σου, που λέχθηκε παραπάνω, αλλά στρέψου πρώτα στον Θεό, λέγοντας προς αυτόν µε όλη σου την καρδιά·
«Ας µη γίνει ποτέ, Κύριε µου, να γίνω κλέφτης της δικής σου τιµής και χάριτος· σε σένα πρέπει αίνος, τιµή και δόξα· σε µένα ντροπή». «Σε σένα, Κύριε, η δικαιοσύνη και σε µένα η ντροπή του προσώπου σου» (∆αν. 9,7)· «όχι σε µας Κύριε, όχι σε µας, αλλά δόξασε το όνοµά σου» (Ψαλµ. 113,9). «Η δόξα δική σου και εγώ δικός σου δούλος» (Έσδρ. 4,29).
Μετά απο αυτά γύρισε προς αυτόν που σε επαινεί, µιλώντας έτσι µέσα σου µε τον λογισµό σου· απο που αυτός µε έχει για καλόν, αφού δεν είναι άλλος καλός και αγαθός παρά µόνος ο Θεός µου; «ουδείς αγαθός, ειµί εις ο Θεός» (Ματθ. 19,17).
Γιατί, κάνοντας έτσι και αποδίδοντας στο Θεό το δικό του, θα κρατήσης µακριά τους εχθρούς και θα γίνης άξιος να δεχθής µεγαλύτερα χαρίσµατα και ευεργεσίες από τον Θεό. Αλλά και όταν η ενθύµησις των καλών έργων και αρετών που κάνεις σε παρακινούν στην υπερηφάνεια, αµέσως σκέψου, πως τα έργα αυτά είναι του Θεού και όχι δικά σου* και σαν να µιλάς µε αυτά, πές:
«Εγώ δεν γνωρίζω πως φανερωθήκατε και ήρθατε στο νου µου! Γιατί, εγώ δεν είµαι η αρχή σας, αλλά ο αγαθός Θεός και η χάρις Του· εκείνος σας δηµιούργησε, σας έθρεψε και σας διαφύλαξε, λοιπόν αυτόν µόνον θέλω να γνωρίζω για αληθινό και αρχικό πατέρα και αίτιο, αυτόν να ευχαριστώ και σε αυτόν να αποδίδω κάθε έπαινο».
* Και ακολούθως συλλογίσου αυτόν τον αληθέστατο και βεβαιώτατο στοχασµό, δηλαδή όσες περισσότερες αρετές κατορθώσης και όσα περισσότερα χαρίσµατα λάβεις, τόσο περισσότερο ευεργετείσαι από τον Θεό· και όσο περισσότερο ευεργετείσαι, τόσο και περιοσσότερο χρέος έχεις προς τον Θεό και τόσο περισσότερο υπόχρεως γίνεσαι· έτσι από τον στοχασµό αυτόν όχι µόνο δεν θα υπερηφανευθής για τις αρετέςς και τα χαρίσµατά σου, αλλά θα αγωνισθής και να κατεβής στο βάθος της ταπεινώσεως µη έχοντας κάτι το αντάξιο για να ευχαριστήσης τον Θεό για τα θεϊκα του χαρίσµατα.
Επειτα, σκέψου, πως όλα τα έργα που έκανες, δεν έφτασαν την αναλογία και τη συµµετρία στο φως και στη χάρη που σου παραδόθηκε, για να γνωρίση και να τα κάνης, αλλά πως είναι πολύ ατελή και πολύ µακριά απο εκείνο το καθαρό σκοπό και την πρέπουσα επιµέλεια, µε την οποία έπρεπε να τα κάνης.
Οπότε, αν σκεφθής καλά, περισσότερο πρέπει να ντρέπεσαι από τις αρετές σου, παρά να σου αρέσουν αυτές µάταια και να υπερηφανέυεσαι για αυτές. Γιατί είναι αληθινό, ότι οι φυσικές αρετές του Θεού, τίς οποίες πρέπει να µιµούµαστε, αυτές απο µόνες τους είναι καθαρές και πολύ τέλειες, µολύνονται κατά κάποιο τρόπο και µειώνονται από τις ατέλειες και ελλείψεις της δικής µας µιµήσεως*.
* Χωριστά από αυτό όλες οι αρετές, µε το να είναι φυσικές ενέργειες του Θεού και δωρεές και χάριτες του αγίου Πνεύµατος, ακολούθως είναι άναρχες και ατέλειωτες κατά τον άγιο Μάξιµο, άπειρες δε κατά το µέγεθος και αναρίθµητες κατά το πλήθος, ως λέγει ο µέγας Βχσίλειος. Πως λοιπόν µπορεί κάποιος να υψηλοφρονήση, ότι απέκτησε αρετές, αφού µάθη
πως και οι αρετές, ούτε αρχή έχουν, ούτε τέλος, ούτε αριθµό; και πως µάλιστα δεν θα κατεβή στο βάθος της ταπεινώσεως, συλλογιζόµενος πως όσες αρετές κι αν κατώρθωσε, πάλι ούτε στ