Jaroslav Pelikan
Στις 13 Μαΐου 2006 απεβίωσε ο Jaroslav Pelikan, ο μεγαλύτερος σύγχρονος ιστορικός της εκκλησιαστικής ιστορίας και της χριστιανικής δογματικής θεολογίας. Ο Pelikan γεννήθηκε στην πόλη Άκρον της πολιτείας Οχάϊο των ΗΠΑ το 1923 από Σλοβάκους γονείς οι οποίοι είχαν γεννηθεί στην Σλαβική Ευρώπη. Ο πατέρας του Pelikan ήταν λουθηρανός πάστορας ενώ ο παππούς του από την πλευρά του πατέρα του ήταν επίσκοπος της Σλοβακικής Λουθηρανής Εκκλησίας στην Αμερική. Λουθηρανός ήταν επομένως για το μεγαλύτερο διάστημα της ζωής του και ο Jaroslav Pelikan, όμως το 1998 αυτός και η σύζυγος του εντάχθηκαν στην Ορθόδοξη Εκκλησία. Ο Pelikan δεν θεωρούσε την μεταστροφή αυτή ως «προσηλυτισμό» μάλλον αλλά ως επιστροφή εκεί όπου ανήκε, στην ουσία, πάντοτε.
Ο Jaroslav Pelikan ήταν πολύγλωσσος, πολυμαθέστατος και πολυσύνθετος ως άνθρωπος. Συνδύαζε την υψηλή επιστημονική κατάρτιση στο πεδίο των χριστιανικών γραμμάτων, μοναδική στο είδος της όπως θα δούμε παρακάτω, και την απλότητα του πιστού χριστιανού που δέχεται απροϋπόθετα τα σωτηριώδη λόγια του Χριστού του Ευαγγελίου και της Εκκλησίας. Στον τομέα της εκκλησιαστικής ιστορίας ο Pelikan θεωρείται η αυθεντία του 20ου αιώνα.
Δεν περιορίστηκε σε μια μόνο χρονολογική εποχή αλλά επισκόπησε με την ίδια άνεση και πληρότητα στην ανάλυση των πηγών όλο το εύρος του αντικειμένου, από τους πρώτους αποστολικούς χρόνους ως τις μέρες μας. Καρπός αυτής της προσπάθειας ήταν το τιτάνιο σε σύλληψη έργο «Η Χριστιανική Παράδοση» που εκτείνεται σε πέντε πολυσέλιδους τόμους. Στον πρώτο τόμο ο Pelikan εξετάζει την ανάδυση της καθολικής, με την έννοια της οικουμενικής, χριστιανικής παράδοσης, στον δεύτερο το πνεύμα της ανατολικής χριστιανοσύνης, στον τρίτο τόμο αναλύει την δογματική θεολογία και τις έριδες του Δυτικού Μεσαίωνα, στον τέταρτο επισκοπεί τις πολύπτυχες σχέσεις της ευρωπαϊκής μεταρρύθμισης και στον πέμπτο και τελευταίο τόμο μελετά την σχέση του χριστιανικού δόγματος και της σύγχρονης κουλτούρας. Είναι εντυπωσιακή η χρήση των πηγών σε όλο το έργο. Κάτοχος δώδεκα ξένων γλωσσών, είχε την ευχέρεια να μελετά τα κείμενα στο πρωτότυπο και να προβαίνει σε μια γλαφυρή όσο και μυθιστορηματική εξιστόρηση της εξέλιξης της χριστιανικής σκέψης. Ιδιαίτερα τονίζεται από πολλούς η συμπερίληψη της ανατολικής χριστιανοσύνης και της πλούσιας θεολογίας της σʼ αυτό το πλαίσιο, καθώς δεν πρέπει να ξεχνάμε πως ο Pelikan απευθυνόταν σε δυτικό ακροατήριο που είχε επίγνωση της διάσπασης του χριστιανικού κόσμου ανάμεσα κυρίως σε ρωμαιοκαθολικούς και προτεστάντες. Εκτός όμως απʼ αυτό το βασικό έργο ο Pelikan έγραψε σχεδόν 40 ακόμα βιβλία, ορισμένα εκ των οποίων έγιναν πραγματικά best-seller όπως τα “Jesus through the Centuries”, “Mary through the Centuries” και “The Idea of University”. Σημαντικό επίσης θεωρείται και το “Christianity and Classical Culture”, ενώ στα πολύ ενδιαφέροντα και πρωτότυπα εντάσσεται και το “Bach among the theologians”.
O Pelikan διετέλεσε καθηγητής στο περίφημο Πανεπιστήμιο Yale από το 1962. Από το 1994 ως το 1997 ήταν Πρόεδρος της Αμερικάνικης Ακαδημίας Τεχνών και Επιστημών ύστερα από πρόταση του Προέδρου Clinton. Το 2004 του απονεμήθηκε από την Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου το βραβείο John W. Kluge, ανώτατη διάκριση για την επιστημονικές του επιδόσεις στα γράμματα και την πνευματική ζωή. Συνολικά 42 πανεπιστήμια από όλον τον κόσμο απένειμαν στον Pelikan επίτιμους τίτλους, απόδειξη της παγκόσμιας αναγνώρισης του.
Ο Pelikan εντόπιζε τα ακαδημαϊκά και θρησκευτικά ενδιαφέροντα του στην σλαβική καταγωγή του. Ο πατέρας του κάποτε του είχε πει πως «συνδύαζε την γερμανολουθηρανική επιστημοσύνη και την σλαβοορθόδοξη ευσέβεια- και ευτυχώς όχι το αντίστοφο». Η χριστιανική του ευσέβεια και πίστη συνδυαζόταν εξ αρχής με την επιστημονική του κατάρτιση, ποτέ δεν έθεσε η δεύτερη σε αμφισβήτηση την πρώτη. Όπως έλεγε ο ίδιος «βρισκόμουν σε άλλο μήκος κλίματος με πολλούς από την γενιά μου, ιδιαίτερα μεταξύ των θεολόγων ερευνητών των πανεπιστημίων, καθώς δεν είχα ποτέ θεμελιώδεις αμφιβολίες για την ουσιώδη ορθότητα της χριστιανικής πίστης, αλλά έχοντας διατηρήσει μια συνεχή, συχνά λαϊκή, σλαβική ευσέβεια». Ως επιστημονικά του πρότυπα ο Pelikan θεωρούσε, και είχε τα πορτραίτα τους αναρτημένα στο γραφείο του, τον μεγάλο προτεστάντη ιστορικό του δόγματος Adolf von Harnack και τον μέγιστο των ορθόδοξων θεολόγων Γεώργιο Φλωρόφσκυ. Χαρακτηριστικά ανέφερε ο Pelikan πως «ο Harnack μου δίδαξε τι σημαίνει να είναι κανείς ερευνητής. Ο Φλωρόφσκυ μου δίδαξε τι σημαίνει να είναι κανείς ερευνητής και χριστιανός συνάμα.»
Καθώς η υγεία του Pelikan χειροτέρευε τα τελευταία χρόνια της ζωής του, έπασχε από καρκίνο, η πίστη και η ευσέβεια του, και η προσκόλληση του στην λειτουργική ζωή της Ορθόδοξης Εκκλησίας συνέχιζε αδιάπτωτη. Εκκλησιαζόταν στον πανεπιστημιακό ναό της Θεολογικής Σχολής του Αγίου Βλαδίμηρου στη Νέα Υόρκη, εκεί εξομολογήθηκε για τελευταία φορά και κοινώνησε των Αχράντων Μυστηρίων. Ο Pelikan παρέδωσε στον Κύριο μια ψυχή εκλεκτή, στεφανωμένη με σπάνια χαρίσματα τα οποία δουλεύτηκαν πολύ κατά την επίγειο ζωή του. Διακόνησε από την θέση του ανθρώπου των γραμμάτων και του καθηγητή την Εκκλησία, εργάστηκε άοκνα για την φανέρωση της χριστιανικής αλήθειας. Ήταν ο άνθρωπος του αγαπά το Ευαγγέλιο, σύμφωνα με τα λόγια του Κυρίου: «και προσελθών ο τα πέντε τάλαντα λαβών προσήνεγκεν άλλα πέντε τάλαντα λέγων: Κύριε, πέντε τάλαντα μοι παρέδωκας, ίδε άλλα πέντε τάλαντα εκέρδησα επʼ αυτοίς. Έφη αυτώ ο Κύριος αυτού: Ευ, δούλε αγαθέ και πιστέ!». (Ματθ. 25, 19-21).
Αναπαύεται ο Jaroslan Pelikan στην χαρά του Κυρίου του, αναμένοντας όπως όλοι μας την εκ νεκρών Ανάσταση. Τα έργα του μένουν ως παρακαταθήκη για τις επόμενες γενιές των χριστιανών, καρπός αληθής του Πνεύματος.