Περί ελευθερίας και συνείδησης. Αγίου Νεκταρίου Αιγίνης

[iliasvou]

Ο Άγιος Νεκτάριος Αιγίνης γράφει για το τι είναι ελευθερία και τι συνείδηση τα εξής:
``Αληθής ελευθερία είνε το ανηπηρεάστως και ανεξαρτήτως βουλεύεσθαι, βούλεσθαι και ενεργείν. Διότι πάσα διανόησις, πάσα βούλησις, παν συναίσθημα, εξηρτημένα ετέρωθεν, απέχουσι του είναι πράξεις ελεύθεραι διότι στερούνται της ελευθερίας και της αυτοβούλου ενεργείας. Ο άνθρωπος διανοούμενος, βουλόμενος ή συναισθανόμενος, δέον να ορμάται εκ της οικείας αυτού θελήσεως, εκδηλοί δε τα αγνά αυτού διανοήματα, τας ορθάς βουλάς του και τα γνήσια συναισθήματα του, διότι μόνο ο ούτω παντός ελατηρίου απηλλαγμένος εν ταις ενεργείαις αυτού άνθρωπος δύναται να φέρει τον χαρακτήρα του αληθούς ελευθέρου` κέκτηται δε ούτος την αληθή ελευθερίαν. Η αντίθεσις προς τον υποδειχθέντα χαρακτήρα είνε ο χαρακτήρ της ψευδωνύμου ελευθερίας.
Η ψευδώνυμος ελευθερία, επί σαθρών εδραζομένη βάσεων, κατά τοσούτον είνε επιβλαβής, καθ` όσον αι αφορμαί των ελατηρίων είνε ήττον ηθικαί και μάλλον τω ηθικώ νόμω αντιτιθέμεναι. Η ψευδώνυμος άρα ελευθερία κατά τοσούτον επηρεάζει τη αληθεί ελευθερία, καθ` όσον ολιγώτερον αφίσταται του ηθικού νόμου. Εάν λοιπόν ή της ψευδωνύμου ελευθερίας προσέγγισις προς τον ηθικόν νόμον γίνεται προσέγγισις προς την αληθή ελευθερίαν, έπεται ότι η αληθής ελευθερία είνε αυτός ο ηθικός νόμος, διότι ουδέν αυτήν κινούν ελατήριον αποπλανά, επιζητεί δε και ποθεί την πλήρωσιν του ηθικού νόμου. Πάνυ άρα ασφαλώς δυνάμεθα να είπωμεν ότι η αληθής ελευθερία είνε η ηθική του ανθρώπου ελευθερία` επομένως, κατ` αντιστροφήν των όρων, η ηθική ελευθερία είνε η αληθής του ανθρώπου ελευθερία.``
``Κατά ταύτα ηθική ελευθερία είνε το πράττειν αεί και επιζητείν το αγαθόν, διότι τούτον είνε το άκρον εφετόν, το επιποθούμενον και επιζητούμενον υπό του έσω ανθρώπου, η αληθής του ανθρώπου θέλησις, ήτις είνε η έκφρασις του ηθικού νόμου, του γραπτού εν ταις καρδίαις ημών.
Η ηθική ελευθερία είνε η αληθής ελευθερία, διότι είνε ανεπηρέαστος και ανεξάρτητος, διότι ο ηθικώς ελεύθερος διανοείται, βούλεται και πράττει ελευθέρως``
Χαρακτήρ της ηθικής ελευθερίας είνε το βούλεσθαι και πράττειν το αγαθό``
``Ώστε όντως το μεν αγαθόν είνε νόμος, συμφυής και αληθής του ανθρώπου θέλησις, το δε κακόν είνε νόμος ετεροφυής, είνέ τι μη δημιουργηθέν και εναντίον προς την αληθή του ανθρώπου θέλησιν. Όθεν όταν ο άνθρωπος εργάζηται το αγαθόν, εργάζηται ελευθέρως και συμφώνως προς την θέλησιν του έσω ανθρώπου και είνε αληθώς ελεύθερος` όταν δε εργάζηται το κακόν, εργάζεται ανελευθέρως …Κατά ταύτα ελεύθερος είνε ο πράττων το αγαθόν, δούλος δε ο πράττων το κακόν`` και αληθής μεν ελευθερία είνε η κυριαρχία του φρονήματος του πνεύματος η εργαζομένη το αγαθόν, ψευδής δε ελευθερία είνε η επικράτησις του φρονήματος της σαρκός της κατεργαζομένης τά πονηρά.
Η διάκρισις των χαρακτήρων της αληθούς και ψευδωνύμου ελευθερίας είνε τοσούτω αναγκαία όσω σπουδαία και η υπ` αλλήλων διαφορά, διότι η διαφορά του χαρακτήρος συνεπάγεται και την διαφοράν της ηθικής καταστάσεως και την διαφοράν του ήθους και των τρόπων και της πολιτείας και των πράξεων και των ενεργειών, και εν γένει τα πάντα κατά τον χαρακτήρα εκάστης συσχηματίζονται, έτι δε και αυταί αι σκέψεις, τα διανοήματα, τα ενθυμήματα, τα βουλεύματα και τα αισθήματα, γίνονται δε κατά μεν τον χαρακτήρα της αληθούς ελευθερίας αι πράξεις του αληθούς ελευθέρου ανθρώπου, ελεύθεραι, ανεξάρτητοι και αγαθαί, κατά δε τον χαρακτήρα της ψευδούς ελευθερίας, γίνονται αι πράξεις ανελεύθεροι, εξητηρμέναι και κακαί``
``Συνείδησις είνε το εσώτατον αισθητικόν ή η δύναμις δι ης πάσα πνευματική ενέργεια γίνεται. Άνευ δηλ. ταύτης ούτε αίσθησις εκ των αισθητηρίων δύναται να λάβει χώραν, ούτε παραβολή μερικών εννοιών προς αλλήλας προς σχηματισμόν μερικών εννοιών, ούτε κρίσις ούτε ανάμνησις, διότι η εις τούτο ή εις εκείνο των αισθητηρίων ημών γινομένη υπό της αυτής φύσεως εντύπωσις είνε διά τον άνθρωπον ως ανύπαρκτό τι, εάν η ψυχή δεν επιτρέψη την εαυτής προσοχήν προς την εντύπωσιν και δεν αναλάβη αυτή εις την συνείδησιν. Καλείται δε η μεν εν τη συνειδήσει ανάληψις της εντυπώσεως αντίληψην κατ` αίσθησιν, η δε διά της κατ` αίσθησιν αντιλήψεως γενομένη εν τη ψυχή εικών έννοια μερική ή ατομική, διακρινομένη της γενικής εννοίας της υπό του διασκεπτικού νοός εκ μερικών εννοιών παραγομένης. Κατά πάσα δε κατ` αίσθησιν αντίληψιν και κατά πάσα έννοια λαμβάνει άμεσον γνώσιν το αντιλαμβανόμενον υποκείμενο ή υποστατόν εαυτού τε και της εαυτού ενεργείας, λαμβάνει δηλονότι συνείδησιν εαυτού ως όντος διαφόρου του αντικειμένου ή αυθυποστάτου, και είνε διατεθειμένον [το υποστατόν] να αισθάνηται εαυτό, ότι ευρίσκεται κατά τινά τρόπον, ευαρέστως δηλ. ή δυσαρέστως` κατά την αντίληψιν λοιπόν πάσης εντυπώσεως ή παντός ερεθισμού ενεργεί και η εσωτάτη αίσθησις και συνείδησις ``

Αγίου Νεκτρίου Αιγίνης. Άπαντα. τ. Α, εκδοση Ι. Μ. Αγ. Τριάδος [Αγ. Νεκταρίου] Αιγίνης, 2005